Tentakel 25

Tentakel 25
Nummer 25 - 25 september 2015

 
Studiedag: Entomologie in België


Op zaterdag 28 november 2015 organiseert de Koninklijke Belgische Vereniging voor Entomologie (KBVE) voor de derde maal een studie- en ontmoetingsdag voor entomologen op het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (Vautierstraat 29, B-1000 Brussel). We voorzien een programma met heel wat sprekers en diverse insectengroepen komen aan bod. Graag zouden we voor deze editie naast individuele onderzoekers ook zoveel mogelijk entomologische werkgroepen bijeenbrengen die van deze gelegenheid gebruik kunnen maken om hun activiteiten en projecten in de kijker te plaatsen.

Dit jaar willen we vooral besteden aan wat België nog te bieden heeft op het vlak van invertebratendiversiteit, en gaan we op zoek naar ontdekkingen. Maar we zijn uiteraard ook heel benieuwd naar grensoverschrijdende projecten en wat in Nederland nog aan verrassingen rondvliegt, -loopt of springt.

Naast de vele voordrachten is het ook de bedoeling elkaar nog beter te leren kennen en mogelijk zelf tot samenwerking te komen. Hiervoor zullen voldoende pauzes ingebouwd worden.

Inschrijvingsformulieren voor die dag en een voorlopig programma vind je op www.srbe-kbve.be/cm. Indien je graag een poster of presentatie verzorgt, dan kun je dit op deze website ook aangeven.

Mogelijk tot binnenkort?

Met vriendelijke groeten,

Dr. Marc Pollet

top

Enquête Natuurwaarnemers

Bent u een waarnemer van planten of dieren? Of u nou elke dag op een vast plekje waarnemingen doet, af en toe een losse waarneming doorgeeft, of één keer per jaar meedoet met een tuintelling? Mocht u tot deze groep behoren, dan willen wij u vragen deze enquête in te vullen. De enquête gaat in op de werkwijze van het doen van waarnemingen, uw motivatie om dit te doen, en uw mening over het gebruik van de gegevens die u verzamelt.

Dit landelijke onderzoek wordt uitgevoerd door de Radboud Universiteit in opdracht van NLBIF, een organisatie die zich inzet voor het delen van biodiversiteitsgegevens, en in samenwerking met o.a. waarneming.nl en verschillende soortenorganisaties.

U zou u ons erg helpen door deze enquête in te vullen. Uw antwoorden worden uiteraard anoniem verwerkt. Om direct naar de enquête te gaan, kunt u op deze link klikken.

Met uw hulp komen we meer te weten over waarnemers in Nederland en uw wensen. We verloten onder de deelnemers zes exemplaren van nieuwe boeken van natuurjournalist Caspar Janssen.

Heeft u vragen over het onderzoek, neem dan contact op met de projectleider van dit onderzoek aan de Radboud Universiteit, dr. Riyan van den Born. Zij is te bereiken via 024-3652188 (dinsdag t/m donderdag) of via R.vandenborn@science.ru.nl.

We willen u alvast hartelijk bedanken voor uw medewerking!

Met vriendelijke groet,

Wessel Ganzevoort, MSc

en

Dr. Riyan van den Born
Institute for Science, Innovation and Society

Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica
Radboud Universiteit

top

Insecten en andere ongewervelden op radio en tv

Zomersneeuw
Vroege Vogels - 16 augustus Radio 1
Ooit was het heel gewoon langs de Nederlandse rivieren: ongelooflijke zwermen haften of eendagsvliegen. Duizenden spierwitte insecten die in het donker vanuit het water massaal naar de oevers trekken om eitjes te leggen. In Frankrijk heet het fenomeen 'neige de l'été'. Hydro-bioloog Alexander Klink spreekt analoog daaraan over 'zomersneeuw'. In 1936 werden de witte insecten voor het laatst in ons land waargenomen. De kanalisering van de grote rivieren eiste zijn tol: daar was voor de dieren geen leven meer mogelijk. Het water was vuil en de rivier was een levenloos riool geworden. Maar 25 jaar geleden keerde het tij. Langs de Rijn bij Wageningen (die hier Nederrijn heet) zag Klink voor het eerst weer van die sierlijke witte haften - die wij ook wel schoraas noemen. Sindsdien nemen de aantallen langzaam toe. Dit jaar bereiken we een piek en hopen op een echte 'zomersneeuw' met honderden of duizenden exemplaren. Een reportage in het donker langs de rivier.

Spinnen tellen
Vroege Vogels - 6 september Radio 1
Vanaf zondag kun je weer de spinnen in huis en tuin gaan tellen! Vroege Vogels organiseert voor de derde keer de huis- en tuinspinnentelling. In Nederland komen zo'n 640 spinnensoorten voor. Het zijn mooie, boeiende dieren die het waard zijn om eens beter bekeken te worden. Met gemak kunnen in huis en tuin veel soorten worden gevonden. Zoals het groen kaardertje, dat in struiken op blaadjes leeft. Goed kijken, want je vindt ze niet snel door hun groene camouflagekleur.

Uitslag spinnentelling
Vroege Vogels - 13 september Radio 1
Een week lang kon iedereen op zoek naar alle achtpotigen van Nederland. Welke spinnen zijn het meest geteld? Spinnenexpert Peter van Helsdingen, werkzaam bij EIS Kenniscentrum Insecten en Naturalis maakt de resultaten zondag bij ons bekend. Samen met Jinze Noordijk van EIS Kenniscentrum Insecten, spinnenkenner Peter Koomen van Natuurmuseum Fryslân en Naturalis Biodiversity Center heeft Vroege Vogels een spinnenzoekkaart gemaakt, met daarop 24 spinnen, die je tegen kunt komen in huis en tuin.

Baltsen op de Limburgse heuvels
Vroege Vogels - 8 september NPO2
De rosse sprinkhaan komt maar op één plek voor in Nederland, en dat is in het Limburgse Schin op Geul. Op dit moment wemelt het daar van de baltsende sprinkhanen. Een ideale vakantiebestemming voor de grootste kenners in Europa, Roy Kleukers en Baudewijn Odé. Elke zomer trekken ze er op uit om ergens in Europa sprinkhanen en krekels te vangen en geluiden op te nemen. Dikwijls ontdekken ze een nieuwe soort voor dat land. Met Vroege Vogels gaan Roy en Baudewijn op minivakantie, in het glooiende Limburgse landschap, op zoek naar het schraapgeluid van de rosse sprinkhaan. Onlangs verscheen de veelomvattende uitgave 'de Nederlandse sprinkhanen en krekels'. Onder meer Roy Kleukers van EIS Kenniscentrum Insecten schreef er aan mee.

Redden we de juiste bij?
NOP Wetenschap - 9 september NPO2
De honingbij staat volop in de belangstelling en kan op de verzorging en bescherming van imkers rekenen. Maar de wilde bijen, zoals hommels en andere soorten die geen honing produceren, moeten zichzelf zien te redden. De helft van alle Nederlandse wilde bijensoorten wordt met uitsterven bedreigd. Dat is niet alleen vervelend voor de bijen zelf maar ook voor de boeren die deze gratis arbeidskrachten keihard nodig hebben om de gewassen te bestuiven. Diederik Jekel zoekt uit hoe we de onmisbare wilde bij kunnen redden.

Hollandse kakkerlakken
Vroege Vogels - 13 september Radio 1
Heb je weleens gehoord van de boskakkerlak, de heidekakkerlak of de bleke kakkerlak? Hollandse soorten die van oudsher in ons land leven, alleen: we kennen ze niet. Ze komen namelijk niet in huis. Kakkerlakken komen wereldwijd voor en zelfs tot bij en binnen de poolcirkel in Skandinavië. Echter de meeste van de circa 4000 bekende soorten leven in de (sub)tropen. Geschat wordt dat ruim de helft van het aantal soorten kakkerlakken, dat op 8000 wordt geschat, is beschreven.

top

Atlas of the European dragonflies and damselflies

Atlas of the European dragonflies and damselflies
Edited by Jean-Pierre Boudot & Vincent Kalkman
Fotografie: Fons Peels
KNNV Publishing & EIS Kenniscentrum Insecten
Ca. 384 pp.

Dit is het eerste gedetailleerde en complete overzicht van de verspreiding van libellen en waterjuffers van Europa. Een belangrijk (Engelstalig) standaardwerk voor professionals en liefhebbers.
  • Behandelt de verspreiding en habitatkeuze van alle 143 Europese soorten libellen en waterjuffers;
  • Complete beschrijvingen van de globale en Europese verspreiding geïllustreerd met meer dan 200 verspreidingskaarten;
  • Per soort alle nodige informatie over taxonomie, verspreiding, trend, vliegtijd en habitat;
  • Unieke foto's en vliegtijddiagrammen van bijna alle Europese libellen;
  • Uitgebreide achtergrondinformatie over taxonomie, bescherming en per land een overzicht van de geschiedenis van de libellenstudie.
In samenwerking met EIS Kenniscentrum Insecten. Met schitterende foto's van Fons Peels.

VOORINTEKENACTIE - 25% korting - nu € 59,95,- i.p.v. € 79,95 Bestel dit boek alvast met € 20,- korting. Stuur een email naar info@knnvuitgeverij.nl o.v.v. 'voorintekenactie Atlas of the European dragonflies and damselflies'. Vermeld daarin je naam, adres en woonplaats en het aantal exemplaren dat je wilt bestellen. Zodra het boek verschenen is sturen wij een email zodat je zelf direct online kunt bestellen voor de voorintekenprijs via onze webshop. Deze actie is geldig t/m 30 november 2015.

top

Kijk op Exoten 13

In deze dertiende editie van Kijk op Exoten weer aandacht voor een aantal interessante exoten die al in Nederland aanwezig zijn, of door specialisten de komende jaren verwacht worden.

Met deze informatie verwachten we de kans te vergroten op het tijdig signaleren van dergelijke soorten. We hopen van harte dat u bereid bent de waarnemingen online te melden via Waarneming.nl, Telmee.nl, of -voor de sportvissers- Mijnvismaat.nl.

In dit nummer onder andere een overzicht van de recent nieuw aangetroffen exoten, nieuws over het harig spookkreeftje (Caprella mutica), de opmars van de buxusmot (Glyphodes perspectalis) en de exotische bewoners van een Fries verzorgingshuis.

Op de laatste pagina van de nieuwsbrief ziet u hoe u zich ook aan kunt melden.

Kijk op Exoten Nummer 13 is hier te downloaden.

top

Nieuws van Bestuivers.nl

Bijna 40 jaar was de gele tubebij (Stelis signata) niet in Nederland gevonden. In 2013 en 2014 werden exemplaren gefotografeerd in Brabant en Limburg (zie waarneming.nl).

Dit jaar werd de soort gevonden op de Sallandse heuvelrug in Overijssel. Lees alles over deze laatste vondst in dit Natuurbericht.

De bijdrage van wilde bestuivers aan de productiewaarde van appels en blauwe bessen bedraagt jaarlijks duizenden euro's per hectare. Alleen al voor de Elstar-appel komt dit voor heel Nederland neer op wel 16 tot 20 miljoen euro. Dat blijkt uit onderzoek van Alterra Wageningen UR in samenwerking met EIS Kenniscentrum Insecten en Naturalis in opdracht van het ministerie van Economische Zaken.

Staatssecretaris Dijksma van Economische Zaken: "Dit onderzoek maakt duidelijk dat wilde bijen niet alleen essentieel zijn voor de natuur, maar ook voor de landbouw. We moeten er met elkaar voor zorgen dat deze belangrijke bestuivers hun nuttige werk kunnen blijven doen. Dat is goed voor de kwaliteit van het fruit en voor de biodiversiteit in Nederland."

Het rapport is hier te downloaden.

Menno Reemer

top

Exotische walnootboorvlieg nu ook gevonden in Nederland

De walnootboorvlieg (Rhagoletis completa) komt oorspronkelijk uit Noord-Amerika en is in de jaren 1980 voor het eerst aangetroffen in Italië. Niet lang daarna werd de soort ook gevonden in Zwitserland. Toch heeft het nog lang geduurd voor de soort zich verder verspreidde in Europa. Pas vanaf 2004 zijn er in verschillende landen waarnemingen gedaan en inmiddels is de soort bekend uit: Bosnië-Herzegovina, Duitsland, Frankrijk, Hongarije en Kroatië.

Zowel in 2008 als in 2014 werden in Duitsland op verschillende plekken aangetaste vruchten gevonden van walnoot Juglans regia. In Nederland is er in 2014 op verschillende plekken met behulp van vallen een monitoring uitgevoerd door de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit. Dit heeft echter niets opgeleverd.

Op 21 september jongstleden werden echter enkele aangetaste walnoten gevonden in een tuin in Helden, Limburg. Hierin bleken larven te zitten van een boorvlieg. Naar alle waarschijnlijkheid behoren deze tot Rhagoletis completa hoewel de andere walnootboorvlieg R. suavis nog niet uitgesloten kan worden. Deze laatste is in 2012 vastgesteld in Brandenburg, Duitsland. De larven van beide soorten zijn niet te determineren. Dit zal of aan de hand van de adulten of met behulp van DNA moeten gebeuren. De Nederlandse exemplaren worden momenteel opgekweekt en zullen vanaf juni volgend jaar, als de kweek lukt, uitsluitsel geven.

Tekst: John Smit & Rob Schaareman, foto: Rob Schaareman.

top

Langsteelgraafwesp Sceliphron caementarium, nieuw voor Nederland

Natuurliefhebber Huub Schmitz fotografeerde in 2010 een opvallende wesp in het Reigersbroek bij Montfort (Limburg). Na plaatsing op Waarneming.nl kwam de bevestiging van de determinatie: een langsteelgraafwesp (Sceliphron caementarium).

Deze graafwesp maakt nesten van modder en vangt spinnen voor haar nageslacht. De soort heeft een wijde verspreiding in de wereld en in Europa komt ze vooral in het zuiden voor. Dit is de eerste vondst uit Nederland.

Schmitz, H., 2015
Een langsteelgraafwesp (Sceliphron caementarium)
De Klepper 47 (2): 17-18.

Foto: Huub Schmitz.

top

De zevende nieuwe exotische Otiorhynchus voor Nederland

Voor de tweede maal dit jaar wordt een nieuwe snuitkeverexoot gemeld. Het gaat om de lapsnuitkever Otiorhynchus smreczynskii, die afkomstig is uit het oosten van Europa en waarschijnlijk via de handel in tuinplanten in ons land is terecht gekomen.

De soort is thans alleen gevonden bij Katwijk aan Zee in de provincie Zuid-Holland, voor het eerst in 2011. Deze kever is de zevende invasieve exoot uit het genus Otiorhynchus in ons land!

Heijerman, Th. & J. Burgers, 2015
Otiorhynchus smreczynskii, weer een nieuwe snuitkeverexoot aangetroffen in Nederland (Coleoptera: Curculionidae)
Entomologische Berichten 75 (4): 137-141

Foto: Theodoor Heijerman.

top

Gepluimde snuituil Pechipogo plumigeralis bereikt Nederland

De gepluimde snuituil Pechipogo plumigeralis komt voor in Zuid- en Midden-Europa en in Noord-Afrika. De soort is met een opmars naar het noorden. Zo werd de vlinder bijvoorbeeld vanaf 1995 gevonden in Engeland en vanaf 2000 in Vlaanderen.

In Nederland is de gepluimde snuituil in 2006 voor het eerst waargenomen, waarna enkele verspreide vondsten volgden. Er zijn nu vindplaatsen in Zeeland, Zuid-Holland, Noord-Holland en Limburg. Deze vondsten werden onlangs samengevat in een artikel in het Natuurhistorisch Maandblad.

Vossen, P. 2015
Vaal kokerbeertje en gepluimde snuituil nieuw voor de Limburgse fauna
Natuurhistorisch Maandblad 104 (9): 171-173

Foto: Paul Vossen.

top

Tweelingbosrankspanner Horisme radicaria, een stiekeme insluiper in Nederland

Nadat eind 2013 de tweelingbosrankspanner Horisme radicaria werd aangetroffen in de aan oostelijk Nederland grenzende Duitse deelstaat Nordrhein-Westfalen werd een gerichte zoekactie naar deze soort in Nederland gestart. Vanaf april 2014 werden consequent alle nieuw waargenomen egale bosrankspanners (H. tersata) verzameld en gedetermineerd aan de hand van genitaalpreparaten. Bij het tweede exemplaar dat gevangen werd bleek het al te gaan om een H. radicaria.

Na identificatie van dit eerste exemplaar, werden ook genitaalpreparaten gemaakt van andere exemplaren in verschillende collecties en bleek de soort uiteindelijk al bijna tien jaar In Nederland aanwezig te zijn. Het onderscheiden van H. tersata en H. radicaria is erg lastig. Vleugelkenmerken kunnen aanwijzingen geven, maar het bestuderen van genitaalkenmerken blijft noodzakelijk.

Vossen, P., 2015
De tweelingbosrankspanner, Horisme radicaria, in Nederland (Lepidoptera: Geometridae)
Entomologische Berichten 75 (5): 200-203

Foto Horisme tersata: Sandra Lamberts.

top

Vijftien nieuwe dwergcicaden voor Nederland

Kees den Bieman en Roel van Klink melden in een artikel in de Entomologische Berichten maar liefst 15 nieuwe dwergcicaden voor de Nederlandse fauna. Van zes soorten worden voor het eerst vindplaatsgegevens uit ons land vermeld: Eupteryx decemnotata, Liguropia juniperi, Lindbergina aurovittata, Zyginella pulchra, Japananus hyalinus en Orientus ishidae. Eén soort, Eupteryx origani, werd eerder onterecht van de naamlijst van Nederlandse cicaden verwijderd en dit wordt gecorrigeerd.

Twee soorten, Japananus hyalinus en Orientus ishidae, zijn recente immigranten uit Oost-Azië, en drie soorten hebben recent vanuit het mediterrane gebied het areaal uitgebreid: Liguropia juniperi, Lindbergina aurovittata en Eupteryx decemnotata. De overige soorten zijn waarschijnlijk tot nu toe over het hoofd gezien door onvoldoende aandacht voor genitaalmorfologie en/of een cryptische levenswijze.

den Bieman, C.F.M. & R. van Klink, 2015
Een forse uitbreiding van de Nederlandse dwergcicadenfauna met vijftien soorten (Hemiptera: Auchenorrhyncha: Cicadellidae)
Entomologische Berichten 75 (5): 211-226

Foto Zyginella pulchra: Theodoor Heijerman.

top

Agenda t/m december 2015
26 september Excursie Het Zwin Koninklijke Belgische Vereniging voor Entomologie
3-4 oktober Weekendexcursie mollusken Cadzand Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
10 oktober Najaarsbijeenkomst Sectie Snellen Nederlandse Entomologische Vereniging
31 oktober Molluskenexcursie Kornelimünster Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
6 november Excursie libellencollectie Naturalis o.l.v. Vincent Kalkman EIS Kenniscentrum Insecten & Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie
7 november Najaarsbijeenkomst Sectie Ter Haar Nederlandse Entomologische Vereniging
7 november Studiedag Sectie Diptera: Calyptraten Nederlandse Entomologische Vereniging
9 november Mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
14 november Herfstbijeenkomst Nederlandse Entomologische Vereniging
21 november Najaarsbijeenkomst Sektie Everts Nederlandse Entomologische Vereniging
28 november Studiedag "Entomologie in België" Koninklijke Belgische Vereniging voor Entomologie
14 december Mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg

top

Van de redactie

Dit is het vijfentwintigste nummer van Tentakel, de digitale nieuwsbrief over ongewervelde dieren. Deze nieuwsbrief verschijnt onregelmatig naast de reguliere papieren EIS-nieuwsbrief.

In de nieuwsbrief is plaats voor allerlei korte berichten die het onderzoek aan ongewervelden in Nederland aangaan: berichten van het EIS-bureau, oproepen, bijzondere en fenologische waarnemingen, aankondiging van rapporten en boeken en een activiteitenagenda. Ook al uw bijdragen zijn welkom. U kunt deze sturen naar eis@naturalis.nl.

De nieuwsbrief is opgezet als Internetpagina (in HTML) en kan in de meest gangbare e-mailprogramma's worden gelezen. Met de berichtopmaak/e-mailindeling ingesteld op (originele) HTML ziet u behalve tekst ook plaatjes en kunt u via de blauwe links eenvoudig alleen dat nieuws er uit pikken dat u interesseert. Mocht u problemen hebben met het instellen van het HTML-formaat in uw e-mailprogramma schroom dan niet en neem gerust contact op. Of probeer het hier met uw webbrowser.

Mocht u geen belangstelling (meer) hebben voor deze nieuwsbrief: een retour-mailtje naar dit adres is voldoende om uw e-mailadres te verwijderen van deze mailinglist. Aanmelden op dit adres is vanzelfsprekend ook mogelijk.

Ed Colijn

top

Index

De reeds verschenen nummers van Tentakel.

Tentakel 69 - 12 april 2023
Tentakel 68 - 22 februari 2023
Tentakel 67 - 15 december 2022
Tentakel 66 -18 oktober 2022
Tentakel 65 - 30 augustus 2022
Tentakel 64- 14 juni 2022
Tentakel 63 - 14 april 2022
Tentakel 62 - 20 januari 2022
Tentakel 61 - 15 december 2021
Tentakel 60 - 13 oktober 2021
Tentakel 59 -23 april 2021
Tentakel 58 - 13 april 2021
Tentakel 57 - 17 februari 2021
Tentakel 56 - 5 januari 2021
Tentakel 55 - 20 oktober 2020
Tentakel 54 - 25 augustus 2020
Tentakel 53 - 7 juli 2020
Tentakel 52 - 1 mei 2020
Tentakel 51 - 25 februari 2020
Tentakel 50 - 1 januari 2020
Tentakel 49 - 22 oktober 2019
Tentakel 48 - 27 augustus 2019
Tentakel 47 - 10 juli 2019
Tentakel 46 - 9 mei 2019
Tentakel 45 - 13 maart 2019
Tentakel 44 - 1 januari 2019
Tentakel 43 - 24 oktober 2018
Tentakel 42 - 22 augustus 2018
Tentakel 41 - 26 juni 2018
Tentakel 40 - 1 mei 2018
Tentakel 39 - 22 februari 2018
Tentakel 38 - 1 januari 2018
Tentakel 37 - 13 november 2017
Tentakel 36 - 5 september 2017
Tentakel 35 - 12 juli 2017
Tentakel 34 - 15 mei 2017
Tentakel 33 - 16 maart 2017
Tentakel 32 - 25 januari 2017
Tentakel 31 - 25 oktober 2016
Tentakel 30 - 21 juli 2016
Tentakel 29 - 25 mei 2016
Tentakel 28 - 24 maart 2016
Tentakel 27 - 18 januari 2016
Tentakel 26 - 16 december 2015
Tentakel 25 - 25 september 2015
Tentakel 24 - 6 augustus 2015
Tentakel 23 - 4 juni 2015
Tentakel 22 - 22 april 2015
Tentakel 21 - 26 februari 2015
Tentakel 20 -17 december 2014
Tentakel 19 -12 juni 2014
Tentakel 18 -20 maart 2014
Tentakel 17 -19 december 2013
Tentakel 16 - 2 november 2013
Tentakel 15 - 25 juli 2013
Tentakel 14 - 2 mei 2013
Tentakel 13 - 14 januari 2013
Tentakel 12 - 14 december 2012
Tentakel 11 - 19 juli 2012
Tentakel 10 - 8 mei 2012
Tentakel 9 - 8 maart 2012
Tentakel 8 - 1 december 2011
Tentakel 7 - 28 juli 2011
Tentakel 6 - 6 april 2011
Tentakel 5 - 23 december 2010
Tentakel 4 - 15 november 2010
Tentakel 3 - 15 september 2010
Tentakel 2 - 10 augustus 2010
Tentakel 1 - juli 2010