Tentakel 52

Nummer 52 - 1 mei 2020

De schietmot Brachycentrus subnubilus

EIS zou - in samenwerking met de EPT-studiegroep van het Natuurhistorisch Genootschap Limburg - een excursie organiseren gericht op de zeldzame schietmot Brachycentrus subnubilus. Dat is een schietmot die is aangewezen als ambassadeur van schone beken en rivieren met waterplanten, één van de natuurdoeltypen van de Europese Habitatrichtlijn.

De soort is tot in de jaren 1960 veel gezien in Zuidoost Nederland maar sinds 1974 leek de soort uitgestorven, ongetwijfeld door watervervuiling. Sinds een jaar of 10 worden er echter ieder jaar weer meer gezien in een aantal riviertjes die een beetje opgeknapt zijn, zoals bijvoorbeeld de Roer.

Omdat excursies vanwege de coronacrisis niet meer door kunnen gaan, is er een filmpje gemaakt van hoe je deze soort zelf zou kunnen vinden.

De larve van Brachycentrus leeft in een langwerpig kokertje die stevig vastgeplakt zit op het substraat, meestal hout of waterplanten. De soort is hierdoor makkelijk te herkennen, maar lastiger te vinden omdat ze niet actief rondkruipen zoals de meeste kokerjuffers zoals bijvoorbeeld deze. We vonden dan ook veel meer kokers met de afwasborstel dan met het schepnet.

De volwassen dieren zijn goed te herkennen aan de brede vleugels met grijswit patroon, de antennen zo lang als de vleugels en het formaat van ongeveer een duimnagel lengte. We nodigen iedereen uit om op zoek te gaan naar deze dieren. Bij voorkeur alleen, en bij voorkeur met camera. Ze zijn naar verwachting deze maand nog vliegend te ontdekken boven schonere beken en riviertjes in zuid- en oost Nederland.

Vergeet je waarnemingen niet door te geven via waarneming.nl of telmee.nl.

top

Webinar bijen herkennen

Op 18 en 19 april 2020 vond de Nationale Bijentelling plaats. Op 15 april gaf Linde Slikboer van EIS Kenniscentrum Insecten daarom in het webinar 'Wilde Bijen herkennen' een korte cursus over het herkennen en tellen van wilde bijen.

Het webinar werd opgenomen en is op YouTube te bekijken.

Het webinar werd georganiseerd door IVN Natuureducatie, in samenwerking met de gemeente Leiden, Leiderdorp, Rijswijk en EIS Kenniscentrum Insecten en is onderdeel van het programma Groen Dichterbij dat mede mogelijk gemaakt werd door de Provincie Zuid-Holland.

top

Excursie: Programma wantsenstudiegroep NHGL

De wantsenstudiegroep van het Natuurhistorisch Genootschap Limburg organiseert in 2020 diverse excursies:
  • 12 juni - Wrakelberg
  • 26 juni - Sibbergrub Americagroeve
  • 10 juli - Hoge/Lage Fronten
  • 24 juli - Julianagroeve
  • 14 aug - Budelerbergen
  • 4 sep - Twiststedenweg Hamert
  • 16 okt - Sarsven/Banen
Voor opgave en meer informatie kan je contact opnemen met Reinier Akkermans.

top

5000-soortenjaar: Themanummer Holland's Duinen

In april is het themanummer Holland's Duinen verschenen met daarin de resultaten van het in 2018 in het Nationaal Park Hollandse Duinen gehouden 5000-soortenjaar.

In dit 100 pagina dikke nummer staan artikelen over vaatplanten, mossen, zeedieren, wantsen, bijen, bodemfauna en nog veel meer.

Iedereen die in 2018 waarnemingen heeft verzameld in de Hollandse Duinen kan dit nummer gratis thuisbezorgd krijgen door hier een adres achter te laten.

Zo lang de voorraad strekt!

top

Soortzoeker: Hommels van Nederland

Er is online een nieuwe soortzoeker beschikbaar voor het op naam brengen van de Nederlandse hommels. Alle momenteel in Nederland voorkomende soorten hommels staan er in, dus ook zeldzaamheden als de late hommel (Bombus soroeensis) en de boshommel (Bombus sylvarum) zijn er mee te determineren.

Als bonus is bovendien Semjonovs hommel (Bombus semenoviellus) opgenomen: een soort die zich in het nabije buitenland uitbreidt en mogelijk ook bij ons opduikt.

Dit project werd mogelijk gemaakt door het programma Capacity Building van BIJ12/NDFF.


top

10110-soortenjaar: Limburg

Dit jaar bestaat het Natuurhistorisch Genootschap in Limburg 110 jaar. Samen met de Natuurbank Limburg hebben we bedacht dat het een leuke uitdaging zou zijn om in dit bijzondere jaar 10.110 soorten planten en dieren in onze mooie diverse provincie waar te nemen. Dat is een hele uitdaging, aangezien in een gemiddeld jaar 8.000 soorten worden gemeld. Met zijn allen moeten we dus goed ons best doen om dit doel te halen.

Deze uitdaging gaan we graag aan en roepen jullie bij deze op om middels het organiseren van excursies, het deelnemen aan de hieronder genoemde "1000-soortendagen" en natuurlijk het doorgeven van de waarnemingen via waarneming.nl of ObsIdentify. De tussenstand is steeds te volgen via waarneming.nl op de pagina waarneming.nl/bioblitz/10110-soortenjaar-nhgl.

We hebben voor 2020 nog de volgende activiteiten gepland:
  • 19-21 juni 2020: Genootschapsweekend (1000 soortendag Stramproy) met onder meer Laurabossen, Kettingdijk, De Bobberden Wijffelterbroek, Tungeler Wallen, Heijkers Broek, Moeselpeel, Tungelroyse Beekdal
  • 22 augustus 2020: 1000-soortendag Vlootbeekdal van grens tot Maas (o.a. Landgoed Aerwinkel, Munningsbosch, Het Sweeltje, Reigersbroek, Landgoed Rozendaal, Linner Weerd) (Stichting het Limburgs Landschap)
  • Inventarisatie natuurgebieden gemeente Venray (Paardenkop, Boshuizerbergen, Loobeekdal, Landgoed Geysteren): enkele excursies gedurende het jaar
  • Jubileumfeest 19 september 2020 (onder voorbehoud) in Parkstad Limburg
We zouden jullie willen vragen om hier naartoe te komen, deze dagen op te nemen in jullie excursieprogramma en iedereen op te roepen deel te nemen. Laat het ook aan ons weten als jullie een of meerdere activiteiten willen oppakken in Limburg.

Meer informatie bij:

Olaf Op den Kamp, Natuurhistorisch Genootschap in Limburg: o.opdenkamp@nhgl.nl en/of Martine Lemmens, NatuurBank Limburg: martine.lemmens@nhgl.nl

top

Studiedag verzet: Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie


Vanwege de toenemende onzekerheid omtrent het Corona-virus heeft het bestuur van de NVL besloten de Libellenstudiedag en algemene ledenvergadering van 21 maart uit te stellen tot na de zomer. De nieuwe datum wordt 19 september, de locatie blijft ongewijzigd: Gelderlandfabriek, Stationsweg 7, Culemborg. Deze locatie is goed bereikbaar met openbaar vervoer.

De dichtstbijzijnde parkeerplaats bevindt zich bij het Stationsplein, vanaf de rotonde na ca. 200 meter aan de rechterkant. Via een trap op deze parkeerplaats bereik je de ingang van de Gelderlandfabriek. Ook als je met het openbaar vervoer komt, kun je gebruikmaken van deze trap. Voor mindervalide bezoekers zijn er speciale parkeerplekken beschikbaar bij de ingang op het talud.

De toegang is gratis.

Programma

10:00-10:30 Aankomst (koffie staat klaar)
10:30-10:35 Opening dagvoorzitter
10:35-10:55 Rivierrombouten - Evert Ruiter
10:55-11:15 Mystery Quiz - Presentatie: KD Dijkstra


11:15-11:35 Koffiepauze


11:35-12:15 Libellenonderzoek in Afrika - Jens Kipping
12:15-12:45 Algemene Ledenvergadering


12:45-13:30 Lunchpauze


13:30-13:45 Quiz-ontknoping
13:45-14:15 Libellenmonitoring in Vlaanderen: waar staan we? - Geert De Knijf
14:15-14:40 Libellentrends - Roy van Grunsven


14:40-15:00 Theepauze


15:00-15:20 Zeven jaar libellen tellen in het Leersumse Veld - Jan Katsman
15:20-15:40 Suriname - Jan van Leeuwen
15:40-16:00 200 jaar libellenstudie - Marcel Wasscher
16:00-16:20 Potpourri
16:20 Afsluiting dagvoorzitter


Ook bij deze NVL-dag staat veldshop.nl met een stand met boeken en entomologische producten.

top

Ongewervelden in de pers

Op zoek naar kevers in het donker
Gewapend met een zaklamp trekt Jeroen Breidenbach er op uit in het Leeuwarderbos. Want 's avonds is de beste tijd om insecten te ontdekken. Dan komen ze uit hun schuilplaatsen, als hun predatoren op een oor liggen. Zelfs in de wintermaanden zijn de zoektochten succesvol met de vondst van onder andere de Phloiophilus edwardsii, een winterkever die op de schors van bomen leeft en nog niet eerder uit Fryslân bekend was.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 2 februari is hier te beluisteren.


Vlinders van de Frater
Frater Willibrordus was een groot vlinderliefhebber. Hij belde de fenolijn vaak met waarnemingen van vlinders en had zijn eigen 'poppenkast', die hij gebruikte om koninginnepages te kweken. Aan wandelaars op landgoed Oostbroek liet hij maar al te graag de poppen en rupsen van de vlinder zien. Boswachter Joris Hellevoort van het Utrechts Landschap heeft de poppenkast van de frater overgenomen. En hij hoopt eigenlijk een opvolger te vinden, iemand die er weer mee aan de slag gaat. Kars Veling van de Vlinderstichting werkte dertig jaar geleden al samen met de Frater, die toen nog 'vlindervrijwilliger' was. Samen hebben ze een favoriete vlinder, het oranjetipje.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 23 februari is hier te beluisteren.


De namen van insecten: verzinsels met een idee erachter
Langsprietplatbek, wrattenbijter, duivelsberg weinigpotige, plat dakje, kleine fopblaaskop, piemelkrieltje en zoemertje. Insecten hebben soms bijzondere namen. Hoe krijgen ze die?

Het artikel uit Trouw van woensdag 26 februari is hier te lezen.


Veldstudie naar insecten is onbetaalbaar, daarom doen deze vrijwilligers het
De Kaaistoep is niet veel meer dan een schraal stuk zandgrond van pakweg 400 hectare bij Tilburg, net ten noorden van de A58. Maar zonder twijfel is dit het best onderzochte plukje natuur van Nederland. Insectenman Paul van Wielink struint er al een kwarteeuw rond.

Het artikel uit Trouw van woensdag 1 april is hier te lezen.


Vraagbaak: wat zit er in mijn insectenhotel? Met instructies!
Terwijl wij op dit moment het beste binnen kunnen blijven, zoeken de insecten juist in deze periode van het jaar druk naar woonruimte. Met een insectenhotel in je tuin of op je balkon kun je ze daarbij een handje helpen. Deze week in de vraagbaak een vraag van Michèle van den Berg, die zich afvroeg wat voor wittig spul er in haar insectenhotel zat. Ook vroeg ze zich af hoe ze nou nog meer insecten in haar hotelletje kon uitnodigen. Deze vraag wordt zondag in de uitzending beantwoord door Pieter van Breugel, insectenhotelspecialist!

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 5 april is hier te beluisteren.


Zakdragers bouwen prachtige camouflagehuizen
Niet alleen wij mensen blijven op dit moment zo veel mogelijk thuis, maar er zijn dieren die hun huis meedragen en dus altijd thuis zijn. Zoals de nautilus of de slak. Maar ook zakdragers, die bouwen zelfs hun eigen fantastische camouflage woning. Als rups van een groep micronachtvlinders, hullen zij hun achterlijf in een zelfgemaakt omhulsel. Een omhulsel dat ze maken van natuurlijke materialen, zodat ze wegvallen in hun leefomgeving. In natuurgebied de Meinweg nabij Roermond leven vele verschillende soorten zakdragers.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 5 april is hier te beluisteren.


Altijd Thuis: de heremietkreeft
In deze tijd van corona is thuis blijven voor ons mensen van groot belang. Dus werken wij van Vroege Vogels ook voornamelijk vanuit huis. En tijdens een van onze digitale vergaderingen kwam een Vroege Vogel redacteur met een mooi idee; een serie over dieren die hun huis meedragen. Die dus altijd thuis zijn! Dieren zoals de slak, de zakdrager, of de heremietkreeft!

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 12 april is hier te beluisteren.


Mierenplaag in Rotterdam aangepakt met piepkleine wormen
Miljoenen aaltjes moeten een eind maken aan een mierenplaag in de Rotterdamse wijk Hillegersberg. De piepkleine wormen moeten de poppen en larven van de mier, het mediterraan draaigatje, infecteren met een bacterie die de larven opeet. De buurt heeft al vijf jaar overlast van de mierensoort. Eerdere bestrijdingsmethoden werkten niet. Daarom heeft de gemeente nu in overleg met het Kennis en Adviescentrum Dierplagen en het Kenniscentrum Insecten besloten een proef te doen met de wormpjes.

Het artikel van de NOS / Radio Rijnmond van donderdag 16 april is hier te lezen.


Deze onderwaterbioloog is er nog beduusd van: na 73 jaar duikt 'uitgestorven' kokerjuffer op
"Een magisch moment. Echt ongelooflijk." Onderwaterbioloog Bram Koese uit Zwammerdam, verbonden aan Naturalis, komt woorden tekort. "Voor het eerst in 73 jaar vindt iemand deze kokerjuffer in de Nieuwkoopse Plassen."

Het artikel in het AD van 28 april is hier te lezen.

top

Ongewervelden op Nature Today

De mysterieuze ecologie van de Nederlandse heidehommel ontrafeld
Van de in Nederland ernstig bedreigde heidehommel was tot voor kort zeer weinig bekend. Om licht in deze duisternis te scheppen heeft in het afgelopen jaar soortgericht onderzoek plaatsgevonden. Als onderdeel van dit onderzoek is de verspreiding, het eetpatroon en de habitat van de heidehommel nader onderzocht.

Lees hier het bericht.

Bizarre waaiervleugeligen blijken nog intrigerender
Waaiervleugeligen zijn parasitaire insecten die het vooral voorzien hebben op bijen en wespen. Ze behoren zonder twijfel tot de meest bizarre insectengroepen die er bestaan. Vrouwtjes zien eruit als larven en blijven in hun gastheer. Mannetjes zijn vrijlevend, maar leven slechts enkele uren. Recent DNA-onderzoek heeft ook nog eens uitgewezen dat er meer soorten zijn dan aanvankelijk gedacht.

Lees hier het bericht.

25 jaar uniek natuuronderzoek in Tilburgse Kaaistoep
Met een prachtig boek, een symposium en een fototentoonstelling viert de KNNV-afdeling Tilburg dat vrijwilligers al 25 jaar natuuronderzoek doen in natuurgebied de Kaaistoep. De 250 vrijwilligers telden in 25 jaar bijna 9.000 verschillende planten- en diersoorten in het gebied. Hiertussen waren 149 soorten die niet eerder in Nederland waren ontdekt. Drie soorten waren zelfs nieuw voor de wereld.

Lees hier het bericht.

Maai nooit alles! Laat altijd een deel staan!
Veel insecten overleven de winter als ei, larve of pop en veel daarvan zoeken een veilige plek in planten. Voor veel van die soorten is het dan ook belangrijk dat niet alle plantengroei in het najaar wordt weggemaaid. Winterklaar maken van bermen en groenstroken betekent dat je altijd een deel van de vegetatie laat staan: gefaseerd beheer. Een volgende maaibeurt blijft weer een ander deel staan.

Lees hier het bericht.

Kleine gerande oeverspin is de Spin van het Jaar
De kleine gerande oeverspin is uitgekozen als spin van het jaar 2020. Het is een soort uit de familie van de kraamwebspinnen. De naam van de familie duidt op het karakteristieke gedrag van de soorten om een web te bouwen, een kraamkamer waarin de eicocon wordt opgehangen en bewaakt, terwijl het in wezen spinnen zijn die hun prooi vangen door middel van jagen en bespringen.

Lees hier het bericht.

Bijen hebben nog steeds de gunfactor
Met enige fantasie kun je stellen dat Pieter van Breugel aan EHBI doet: Eerste Hulp Bij en andere Insecten. De 72-jarige Veghelaar met de schilderachtige naam staat als auteur van Gasten van bijenhotels namelijk te boek als dé Nederlandse kenner van insectenhotels. Als vrijwilliger breekt hij graag een lans voor 'insectenhulp', met name aan bijen en wespen.

Lees hier het bericht.

Eerste vondst glimmende metselbij in Nederland
Vorig jaar werden er al twee nieuwe bijensoorten gemeld voor Nederland: de roestige zandbij en de zwartpootwolbij. In een tuin in Renkum werd in het voorjaar van 2019 ook een mannetje van een nieuwe metselbij gevangen: de glimmende metselbij. Deze soort bracht het aantal bijensoorten dat uit Nederland bekend is op 362. De nieuwkomers lijken te profiteren van de stijgende temperatuur.

Lees hier het bericht.

Aantal populaties mediterrane draaigatjes meer dan verdubbeld in een jaar
Vorig jaar maart meldden wij dat er acht kolonies waren van de invasieve en overlastgevende mier het mediterraan draaigatje. Nu, een jaar later, zijn er al achttien kolonies bekend. Meer dan een verdubbeling dus in één jaar tijd. Op alle plekken wordt overlast ervaren.

Lees hier het bericht.

Zoek mee naar oliekevers
Oliekevers behoren tot de onfortuinlijke insecten die in de laatste decennia sterk achteruit zijn gegaan. Recent lijkt het aantal waarnemingen van oliekevers toe te nemen. Nieuwe vindplaatsen bevinden zich vooral nabij dijken langs de rivieren en in de zeekleigebieden. Om meer inzicht te krijgen in de verspreiding doet EIS Kenniscentrum Insecten een oproep: zoek mee naar oliekevers!

Lees hier het bericht.

De Vlinderstichting maakt bezwaar tegen nieuw bestrijdingsmiddel eikenprocessierups
De eerste eikenprocessierupsen zijn uit de eitjes en daarmee komt bestrijding ook weer ter sprake. Nematoden en XenTari zijn twee preventieve middelen die bekend zijn, maar nu is er een ontheffing verleend om een proef op maar liefst 2500 eiken te doen met een middel waarbij een insecticide in de boom wordt geïnjecteerd. Wat betekent dit voor de biodiversiteit op deze eiken?

Lees hier het bericht.

Proef injecteren Vertimec in eiken verboden
Het College Toelating Gewasbeschermingsmiddelen en Biociden, het CTGB, heeft de ontheffing voor het doen van een proef met injecteren van Vertimec in eiken met onmiddellijke ingang ingetrokken. Als De Vlinderstichting zijn we hier erg blij mee, want we hadden grote bezwaren tegen deze bestrijdingsmethode tegen de eikenprocessierups.

Lees hier het bericht.

Eerste Aziatische hoornaar van dit seizoen al gevonden
Op 12 april werd in Terneuzen de eerste bevestigde waarneming gedaan van een Aziatische hoornaar dit seizoen. Dat is een maand eerder dan vorig jaar. Toch zijn bijna alle wespen die nu rondvliegen koninginnen van andere soorten, zoals de gewone limonadewesp of de Europese hoornaar.

Lees hier het bericht.

Door extreem weer is vliegend hert een maand vroeger dan normaal
De afgelopen twee jaar zijn extreem droog en warm geweest, waardoor veel soorten eerder in het jaar tevoorschijn kwamen dan gewoonlijk. Dit jaar lijkt niet veel anders met de zomerse temperaturen van de maand april. Dit geldt ook voor het vliegend hert, waarvan het eerste mannetje reeds op 25 april is aangetroffen.

Lees hier het bericht.

Zeker 195 gemeenten spuiten tegen eikenprocessierups
Ruim de helft van de 355 gemeenten in Nederland gebruikt bacteriepreparaten of aaltjes tegen de eikenprocessierups. Deze biologische middelen doden niet alleen eikenprocessierupsen, maar ook de rupsen van ruim 100 soorten onschadelijke nachtvlinders. De Vlinderstichting roept gemeenten op om zeer terughoudend te zijn met deze bestrijding.

Lees hier het bericht.

top

Nieuws van Bestuivers.nl

Mysteries rond heidehommel deels opgelost
De heidehommel (Bombus humilis) is een van de meest bedreigde hommelsoorten van Nederland. Na het verdwijnen van de laatste Brabantse populatie in 2003 was deze soort alleen nog van twee gebieden in Drenthe bekend. In 2019 werd een groot onderzoek uitgevoerd naar het wel en wee van de heidehommel in Drenthe. Mathijn Speelman voerde dit onderzoek uit bij EIS Kenniscentrum Insecten, als stage vanuit Hogeschool Inholland. Hij schreef er een uitgebreide rapportage over die nu beschikbaar is.

Het meest verheugende resultaat van deze studie is dat er niet twee maar vijf kernpopulaties van de heidehommel resteren in Drenthe. Bovendien werd de soort na 69 jaar herontdekt in Overijssel. Daarnaast zijn er enkele exemplaren in andere gebieden waargenomen, maar deze worden beschouwd als zwervers vanuit de bronpopulaties. De heidehommel blijkt aangewezen op uitgestrekte vochtige heidegebieden. Tijdens het onderzoek zijn veel nieuwe gegevens verzameld over de habitat en het voedsel van de heidehommel. Deze gegevens kunnen van nut zijn bij het bepalen van maatregelen om de soort te beschermen.

Ondanks deze mooie resultaten blijft de heidehommel ernstig bedreigd in zijn voortbestaan in Nederland. De 'nieuwe' populaties zijn eerder vermoedelijk over het hoofd gezien en dankzij dit intensieve onderzoek nu pas ontdekt. Of de achteruitgang van de heidehommel is gestopt, is dus nog maar zeer de vraag.

Het rapport is te downloaden van de website van EIS.


Kale bodem voor bijen op boerenland
Veel bijensoorten nestelen graag in kale bodems. Die warmen lekker snel op in de zon, zodat de larven zich in de ondergrondse nesten goed kunnen ontwikkelen. Met deze 'woonwensen' van wilde bijen wordt nog weinig rekening gehouden bij maatregelen om wilde bijen te bevorderen, die vaak vooral gericht zijn op bloemenrijkdom. Uit Engels onderzoek blijkt nu dat het wel degelijk mogelijk is om op eenvoudige wijze aan deze woonwensen te voldoen.

Op 19 Britse bedrijven legden de onderzoekers drie proefvlakken van 6 m2 aan: twee kale vlakken en een begroeid controlevlak. De twee kale vlakken werden op twee verschillende manieren kaal gemaakt: door de bodem mechanisch af te schrapen en door toepassing van een herbicide (de 'onkruidverdelger' glyfosaat). Uit de resultaten blijkt dat er veel meer bijen gingen nestelen in de kale vlakken dan in het begroeide vlak. Bovendien nestelden er significant meer bijen in het opengeschraapte vlak dan in het vlak dat met glyfosaat was behandeld.

Dit resultaat kan uitgelegd worden als een aanmoediging om op boerenbedrijven waar men de bijendiversiteit wil bevorderen te zorgen voor stukken met kale bodem. Het aanleggen van zulke stukken kan beter mechanisch gebeuren dan met behulp van herbiciden (ook met het oog op andere negatieve effecten van deze gifstoffen op bijen).

Het Engelstalige artikel is te lezen op de website van Conservation Evidence (open access).

Overige berichten
Menno Reemer

top

Chironomini larvae of western European lowlands (Diptera: Chironomidae). Corrected reprint

De Chironomini larvae van het west Europese laagland (Diptera: Chironomidae). Sleutel met opmerkingen over de soorten.

Met een herbeschrijving van Glyptotendipes (Caulochironomus) nagorskayae en een eerste beschrijving van Glyptotendipes (Caulochironomus) kaluginae nov. sp.

Met bijdragen van Natalya Durnova (genus Glyptotendipes), Hans Hop (genera Microtendipes en Parachironomus) en David Tempelman (genus Polypedilum).

De tabel is te bestellen voor € 59,- excl. verzendkosten bij Erik Mauch Verlag. Bestellen via het e-mail adres: Erik.Mauch.Verlag@t-online.de. Het boek kan ook besteld worden bij Henk Vallenduuk.

Vallenduuk, H.J., 2019
Chironomini larvae of western European lowlands (Diptera: Chironomidae). Keys with notes to the species. Corrected reprint
Lauterbornia 82: 1-217 met 444 afbeeldingen en 24 tabellen

top

De landpissebedden van België

Landpissebedden kan je doorheen het hele land vinden. Verborgen onder stenen, bloempotten, dood hout, afgevallen bladeren en zoveel meer. Ze zijn één van de weinige kreeftachtigen die succesvol het land hebben weten te koloniseren. Soms zijn het 'gewone' grijze diertjes, maar wie verder zoekt, vindt paarse, oranje, roze en witte landpissebedden. Sommige soorten lopen op warme vochtige nachten de muren op, andere kruipen in de zomer de grond in op zoek naar vochtigheid en koelte. Als je een landpissebed aantreft, zal de één snel weglopen, de ander zich oprollen en roerloos blijven liggen. Kortom, de land pissebedden zijn een boeiende en ecologisch diverse groep met 36 verschillende soorten in België.

Deze publicatie komt er na vijf jaar onderzoek door Spinicornis, de werkgroep voor landpissebedden in België. Het volledige grondgebied van België werd geïnventariseerd op het voorkomen van landpissebedden, een unicum voor bodemdieren in België. Dit resulteerde in betrouwbare en gebiedsdekkende gegevens over de actuele verspreiding van de landpissebedden in België. Daarnaast bevat dit boek een geheel vernieuwde determinatietabel voor alle Belgische soort en geeft het inzicht in het habitatgebruik van elke soort.

Meer informatie op de website van Spinicornis.

De Smedt, P., P. Boeraeve, G. Arijs & S. Segers 2020
De landpissebedden van België (Isopoda: Oniscidea)
Spinicornis

top

Atlas van de hommels van België en Noord-Frankrijk

De Belgen hebben de handen ineengeslagen met de Noord-Fransen en gezamenlijk een verspreidingsatlas gepubliceerd van de hommels in België en Noord-Frankrijk. Het is een goed verzorgd, zeer informatief en prettig leesbaar geheel geworden (in het Nederlands!).

Van elke hommelsoort zijn verspreidingskaarten opgenomen die de bekende vondsten in drie perioden weergeven: voor 1950, 1950-1999 en vanaf 2000. Zo ontstaat een beeld van de ontwikkelingen in de hommelfauna door de jaren heen. Deze ontwikkelingen lijken helaas veel op die in Nederland: veel soorten zijn achteruitgegaan of verdwenen. Net als bij ons zijn bijvoorbeeld de gele hommel en de donkere tuinhommel al tientallen jaren niet in België en Noord-Frankrijk gevonden.

Een dergelijk meer internationaal perspectief geeft ook de grote waarde aan van de Nederlandse populaties van bepaalde hommelsoorten. Zo wordt duidelijk hoe zuinig we op de heidehommel moeten zijn, want in België is die ook slechts beperkt tot het uiterste zuidoosten. Misschien nog wel ernstiger is het er gesteld met de moshommel: terwijl deze soort het in bepaalde delen van Nederland nog redelijk doet, wordt in België gevreesd dat hij weldra geheel verdwenen zal zijn.

Het boek bespreekt de mogelijke oorzaken van de achteruitgang van hommels en geeft ook mogelijke oplossingen aan. Deze zijn niet alleen op België en Noord-Frankrijk van toepassing, maar zouden ook in Nederland van waarde kunnen zijn.

De hommelatlas is hier gratis te downloaden.

Folschweiller, M., B. Hubert, G. Rey, Y. Barbier, Y. D'Haeseleer, M. Drossart, G. Lemoine, W. Proesmans, J.S. Rousseau-Piot, C. Vanappelghem, S. Vray & P. Rasmont 2020
Atlas van de hommels van België en Noord-Frankrijk
151 pp.

top

Kijk op Exoten 30

In dit 30e nummer van Kijk op Exoten onder meer het dilemma rond het wegvangen van de geaderde stekelhoren (Rapana venosa) en een artikel over oprukkende Oriëntaalse boorvliegen.

Op de laatste pagina van de nieuwsbrief zie je hoe je je ook aan kunt melden.

Kijk op Exoten 30 is hier te downloaden.

top

Verspreidingsatlas Nederlandse wantsen. Deel V

Deel vijf in deze serie behandelt de 118 soorten van de wolfsmelkwantsen Stenocephalidae (2 soorten), glasvleugelwantsen Rhopalidae (10), kromsprietwantsen Alydidae (1), randwantsen Coreidae (14), graafwantsen Cydnidae (12), viooltjeswantsen Thyreocoridae (1), kogelwantsen Plataspidae (1), kielwantsen Acanthosomatidae (7), pantserwantsen Scutelleridae (6) en schildwantsen Pentatomidae (38).

De soortteksten geven informatie over verspreiding, habitat en ecologie, status en literatuur. In afwijking van de vorige delen wordt op kaart de verspreiding in Nederland voor 1980, tussen 1980 en 2000 en vanaf 2000 gegeven. Daarnaast wordt ook nu weer de aan- of afwezigheid in de Europese landen getoond en wordt de fenologie, uitgesplitst naar mannen en vrouwen, geïllustreerd met een diagram.

De atlas is voor € 15, - te bestellen via de EIS-website of een e-mail naar EIS.

Aukema, B. & D.J. Hermes 2020 Verspreidingsatlas Nederlandse wantsen (Hemiptera: Heteroptera). Deel V: Pentatomomorpha II (Coreoidea en Pentatomoidea) EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Leiden

top

Flinke sprong in areaal glimmende mestelbij

Vorig jaar zijn er al twee nieuwe bijensoorten gemeld voor Nederland, de roestige zandbij Andrena rufula en de zwartpootwolbij Anthidium septemspinosum.

In een tuin in Renkum werd in het voorjaar van 2019 ook een mannetje van een nieuwe metselbij gevangen, die nu gemeld is in vaktijdschrift Entomologische Berichten: de glimmende metselbij Osmia submicans.

Deze drie bijensoorten hadden een verspreidingsgebied dat veel zuidelijker ligt dan Nederland. Osmia submicans was bekend uit Zuid-Duitsland, meer dan 300 km verwijderd van Renkum. Tenzij de drie waargenomen bijensoorten eenmalige introducties betreffen, lijkt het er dus op dat klimaatverandering veel effect heeft op het verspreidingsgebied van sommige zuidelijke bijensoorten.

Bron:
Arp, W. 2020
De metselbij Osmia submicans nieuw voor Nederland (Hymenoptera: Apoidea: Megachilidae)
Entomologische Berichten 80 (2): 45-48

Foto Osmia submicans: Wim Arp

top

Opnieuw een nieuwe doodhoutkever voor Nederland

In het voorjaar van 2019 werd tijdens een onderzoek in bosreservaten van Kroondomein Het Loo de prachtzwamkever Triplax aenea gevangen.

Alhoewel op Waarneming.nl al diverse waarnemingen van de soort bleken te zijn gemeld, de eerste al uit 2014, was deze bewoner van doodhoutzwammen nog niet eerder voor Nederland gepubliceerd.

De soort is in Europa wijd verspreid en lokaal bekend uit diverse ons omringende landen. Ze werd als zodanig ook in Nederland verwacht.

Bron:
Colijn, E.O., Th. Heijerman, B. de Wit, J. Noordijk, J.H. Bouwman & J.G.M. Cuppen 2020
Triplax aenea, een nieuwe en al wijdverspreide doodhoutkever in Nederland (Coleoptera: Erotylidae)
Entomologische Berichten 80 (2): 49-54

Foto: Theodoor Heijerman

top

Nieuwe bladwesp in oudste bos van Flevoland

In 2018 werden in het Roggebotbos gallen gevonden van de groepjeskatwilgbladrolwesp Phyllocolpa piliserra. Deze soort was nog niet eerder in Nederland aangetroffen.

De Nederlandse naam duidt op het feit dat dit de enige Europese bladwesp is waarbij meerdere larven in een enkele bladgal voorkomen. Naast de groepjeskatwilgbladrolwesp komt in Nederland nog een soort voor die vouwgallen maakt op katwilg, de katwilgbladrandwesp Phyllocolpa anglica.

In Europa maken galvormers die op dezelfde soort waardplant voorkomen vrijwel altijd verschillende typen gallen. Bij de groepjeskatwilgbladrolwesp en katwilgbladrandwesp is dit echter niet het geval. Voor een juiste determinatie is het daarom nodig de larven te onderzoeken.

Bron:
Grosscurt, A.C. 2020
Phyllocolpa piliserra (Hymenoptera: Tenthredinidae), een voor Nederland nieuwe bladwesp
Entomologische Berichten 80 (2): 68-69

Foto: Arnold Grosscurt

top

Nieuwe bloemvlieg eet schimmels

In natuurgebied 'Den Opslag' te Moergestel werd in 2016 de bloemvlieg Botanophila latifrons gevangen. Daarmee komt het aantal uit Nederland bekende soorten Botanophila op tien.

B. latifrons heeft een mutualistische relatie met gras-infecterende schimmels van het genus Epichloë. De opvallende vruchtlichamen van deze schimmels verschijnen in het voorjaar op bloeiende grasstengels en worden bezocht door de vrouwelijke vliegen voor voedsel en het afzetten van eieren.

De larven voeden zich met de vruchtlichamen en sporen van de schimmel. Tijdens het verkennen van locaties voor het leggen van eieren helpen de vliegen ook de schimmel door te fungeren als vector van de spermatia en zijn zo vergelijkbaar met bestuivers van bloeiende planten.

Bron:
Belgers, J.D.M. 2020
Botanophila latifrons, een nieuwe bloemvlieg voor Nederland (Diptera: Anthomyiidae)
Entomologische Berichten 80 (2): 69-70

Foto: Dick Belgers

top

Agenda juni-juli 2020

Onderstaand activiteitenoverzicht is onder voorbehoud. Het zijn onzekere tijden en het is niet altijd duidelijk welke excursies door (kunnen) gaan. Houd daarom de berichtgeving over de excursies bij de organiserende organisaties in de gaten. En neem in geval van twijfel contact op.

2 juni Excursie macrofauna van de Roer - studiegroep EPT Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
6 juni Excursie Imstenradebos - molluskenstudiegroep Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
12 juni Excursie Wrakelberg - wantsenstudiegroep deze nieuwsbrief
13 juni Extra bijeenkomst, Sektie Everts Nederlandse Entomologische Vereniging
15 juni Werkavond mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
17 juni Bijeenkomst dag- en nachtvlinders Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
19-21 juni Genootschapsweekend Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
20 juni Excursie Stramprooierbroek - libellenstudiegroep Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
26 juni Excursie Sibbergrub Americagroeve - wantsenstudiegroep deze nieuwsbrief
26 juni 1000-soortendag Marker Wadden Natuurmonumenten
4 juli Excursie Voormalige vliegbasis Twenthe - mierenwerkgroep Nederlandse Entomologische Vereniging
4 juli Excursie Demerbroeken Libellenvereniging Vlaanderen
10 juli Excursie Hoge/Lage Fronten - wantsenstudiegroep deze nieuwsbrief
13 juli Werkavond mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
17-19 juli Snellen en Ter Haar weekend Nederlandse Entomologische Vereniging
18 juli Excursie de Kanjel - molluskenstudiegroep Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
24 juli Excursie Julianagroeve - wantsenstudiegroep deze nieuwsbrief
25 juli Excursie Reservaatzone Donkmeer en Domeinbos Maaidonk Libellenvereniging Vlaanderen

top

Van de redactie

Dit is het tweeënvijftigste nummer van Tentakel, de digitale nieuwsbrief over ongewervelde dieren. Deze nieuwsbrief verschijnt onregelmatig naast de reguliere papieren EIS-nieuwsbrief.

In de nieuwsbrief is plaats voor allerlei korte berichten die het onderzoek aan ongewervelden in Nederland aangaan: berichten van het EIS-bureau, oproepen, bijzondere en fenologische waarnemingen, aankondiging van rapporten en boeken en een activiteitenagenda. Ook al uw bijdragen zijn welkom. U kunt deze sturen naar eis@naturalis.nl.

De nieuwsbrief is opgezet als Internetpagina (in HTML) en kan in de meest gangbare e-mailprogramma's worden gelezen. Met de berichtopmaak/e-mailindeling ingesteld op (originele) HTML ziet u behalve tekst ook plaatjes en kunt u via de blauwe links eenvoudig alleen dat nieuws er uit pikken dat u interesseert. Mocht u problemen hebben met het instellen van het HTML-formaat in uw e-mailprogramma schroom dan niet en neem gerust contact op. Of probeer het hier met uw webbrowser. Hier zijn ook alle reeds verschenen nummers beschikbaar.

Mocht u geen belangstelling (meer) hebben voor deze nieuwsbrief: een retour-mailtje naar dit adres is voldoende om uw e-mailadres te verwijderen van deze mailinglist. Aanmelden op dit adres is vanzelfsprekend ook mogelijk.

U kunt onze nieuwtjes volgen door u aan te melden via onze pagina op Facebook.

Ed Colijn

top