Natuurbericht geplaatst op 23 september 2013 

Bij een wespennest werden opvallende, kleinere wespen gevonden. Dit bleken echter geen wespen, maar blaaskopvliegen te zijn. Zij parasiteren op de wespen, maar verder is hier weinig over bekend. Gedurende een half uur konden de blaaskopvliegen bij het wespennest op film vastgelegd worden. En ook hun pogingen om hun eitjes bij de wespen in het achterlijf te brengen.

Blaaskopvliegen zijn kleine tot grote veelal slank gebouwde vliegen met een divers uiterlijk. Sommige soorten zijn klein en zwart, andere zijn groter en bruin, maar de meeste soorten hebben een opvallende geelzwarte tekening en lijken daarmee op wespen waarop ze parasiteren. Alle soorten zijn parasitoïden (parasieten die hun gastheer doden) en de meeste soorten leven in bijen, wespen of hommels. 

Botsing
Echter over de exacte gastheerrelaties van veel soorten is nog maar weinig bekend. We weten dat de dieren eieren afzetten in volwassen insecten in de vlucht: in een fractie van een seconde wordt bij een botsing in de lucht een eitje afgezet in het achterlijf van de gastheer. Het vrouwtje heeft daarvoor een speciaal ontwikkeld klampje, dat als een soort breekijzer de achterlijfsegmenten van elkaar drukt waarna er een eitje gedeponeerd kan worden. Geparasiteerde dieren gaan binnen een paar weken dood, maar voordat dit gebeurt, kruipen ze weg. Geparasiteerde exemplaren worden daardoor slechts zelden gevonden en kweekresultaten van blaaskopvliegen zijn daarom zeldzaam. Hierdoor is voor veel blaaskopvliegen niet met zekerheid bekend op welke soorten ze parasiteren. 

Wespennest
Af en toe is er een waarneming die bijdraagt aan de kennis, zo werd op 30 augustus 2013 een wespennest gevonden, waar zich bij de ingang van het nest een vijftal exemplaren van de Slanke blaaskop (Conops scutellatus) ophielden. "Zich in een wespennest begeven" is meestal een bezigheid die ten zeerste wordt afgeraden. Voor de Slanke blaaskop is het echter bittere noodzaak om zijn voortbestaan veilig te stellen. Gedurende een half uur werden de activiteiten van de vliegen bij de ingang van het wespennest geobserveerd en vastgelegd op onderstaande video.

Slanke blaaskop op wacht voor de opening van het wespennest

Het wespennest van de Duitse wesp (Vespula germanica) werd tijdens een sprinkhaanexcursie gevonden in de grond, wespen vlogen er af en aan. Sommige wespen leken echter kleiner te zijn en anders te vliegen. Al snel werd duidelijk dat dit geen wespen maar vliegen waren. De blaaskopvliegen waren erg onrustig. Ze zaten op steentjes, op zo’n 40 tot 50 centimeter van het wespennest en waren zeer alert. Vanaf hun uitkijkpunten vlogen ze telkens op, schijnbaar zonder duidelijke richting. Eén à twee exemplaren zaten op 10 centimeter van de ingang van het wespennest. Deze positie bij de ingang van het wespennest bleek van belang voor de blaaskopvliegen. Het leek erop dat er om deze plekken werd gevochten en op die plekken wisselden de exemplaren elkaar af. De blaaskopvliegen bij de ingang van het nest vlogen veel doelgerichter, zij probeerden de in- en uitvliegende wespen te benaderen. In veel gevallen mislukte dit. Veelal vlogen ze in het kielzog van een invliegende wesp en probeerden haar zo van achteren in te halen. In het veld leek het in eerste instantie alsof de vliegen op deze manier probeerden ongezien het wespennest binnen te komen. Dit gebeurde echter nooit. Op enkele centimeters voor de ingang, werd de achtervolging gestaakt en vlogen de dieren terug naar hun steen bij de ingang van het nest. Eenmaal zagen de waarnemers dat een blaaskopvlieg in vlucht kort landde op de rug van een wesp. Dit gebeurde in een oogwenk, waarna de vlieg zich weer positioneerde op haar steen bij de ingang van het wespennest. Ook werd eenmaal een mogelijke paring gezien. Dit doet vermoeden dat ook de mannetjes blaaskopvliegen zich rondom het wespennest verzamelen. Helaas kon dit niet met zekerheid worden vastgesteld. Bij thuiskomst werden de foto's beter bekeken en met de hulp van het forum van waarneming.nl werden de vliegen op naam gebracht. Met deze waarneming lijkt een gastheerrelatie van de Slanke blaaskop met de Duitse wesp welhaast zeker.

Slanke blaaskop vliegend in de ingang van het wespennest

Leuke Vliegen 
Dit soort waarnemingen zijn bijzonder en dragen bij aan de kennis van de biologie van deze intrigerende groep vliegen. Blaaskopvliegen zijn opgenomen in het atlasproject "Leuke Vliegen", een initiatief om van enkele opvallende vliegengroepen de landelijke verspreiding in kaart te brengen. Op de projectpagina is een overzicht te vinden van de verschillende groepen en zijn herkenningsteksten van alle soorten opgenomen, veelal voorzien van foto’s. Tevens wordt verwezen naar geschikte determinatieliteratuur en voor de blaaskopvliegen is zelfs een eenvoudige veldtabel opgesteld die te downloaden is (11,79 MB). 

Tekst: John T. Smit, EIS-Nederland & Wouter Teunissen, Stichting Waterproef/ Waternet
Foto's en film: Wouter Teunissen, Stichting Waterproef/ Waternet