VERMILJOENKEVER
In 2012 werd de vermiljoenkever (Cucujus cinnaberinus) voor het eerst aangetroffen in Nederland. De soort komt inmiddels in diverse vochtige bossen in de provincies Noord-Brabant, Limburg en Gelderland voor. De vermiljoenkever is opvallend gekleurd maar kent een zeer verborgen levenswijze. Zowel de larven als de volwassen kevers brengen het grootste deel van hun leven door onder de schors van dode bomen.
Bescherming
De vermiljoenkever staat in de bijlagen II en IV van de Europese Habitatrichtlijn en is opgenomen in de Wet natuurbescherming. De vermiljoenkever kent hiermee een strikte bescherming, inclusief zijn biotoop. De biotoop wordt gevormd door vochtige bossen, houtwallen en lanen met bomen en dikke takken die recent zijn doodgegaan. Ook meer solitaire of opgestapelde boomstammen kunnen gekoloniseerd worden. De larve van de kever leeft twee jaar achter de schors van vers dode bomen of takken en ook de volwassen kever leeft het grootste deel van zijn leven achter schors. Populier is in Nederland de absolute favoriete boom voor de soort en dat komt met name omdat in populierenbossen zeer frequent vers dood hout beschikbaar komt. Echter ook de meeste andere loofbomen en zelfs enkele naaldboomsoorten worden bewoond.
De exacte vindplaats van een vermiljoenkever zegt niet zo veel. Ten eerste wordt de soort alleen steekproefsgewijs bemonsterd om zo veel mogelijk biotoop te ontzien. Ten tweede leeft de vermiljoenkever niet in standvastige populaties in een boomstam. Het is een pioniersoort die zeer goed kan vliegen. Gaat een boom of een tak in een gebied dood, dan kan het vrouwtje daar in de periode februari-juni haar eitjes in leggen waarna de betreffende locatie vervolgens enkele jaren als leefgebied fungeert. Het is daarom ook noodzakelijk dat, bij het aantonen van de vermiljoenkever in een bepaald gebied, er in het hele bos en ook bij solitaire bomen rekening met de soort wordt gehouden.
Het voorkomen van de vermiljoenkever in een gebied brengt uitdagingen met zich mee. De biotoop, dikke afgestorven takken en bomen die recent zijn doodgegaan, is strikt beschermd. Bij werkzaamheden in het bos en bij het verwijderen van ‘gevaarlijke bomen en takken’ dienen daarom goede plannen te worden gemaakt die bij een ontheffingsaanvraag gevoegd dienen te worden. De aanwezigheid van de vermiljoenkever betekent ook dat de instandhouding van het areaal vochtig bos én het volume dood hout nu en in de toekomst aandachtspunten zijn om daarmee de door de Europese Habitatrichtlijn geëiste duurzame staat van instandhouding te kunnen garanderen.
Beleidskader
De vermiljoenkever en zijn leefgebied zijn streng beschermd. De soort geniet bescherming op Europees niveau via de bijlagen II en IV van de Habitatrichtlijn. Bijlage II bevat dier- en plantensoorten van gemeenschappelijk Europees belang voor de instandhouding waarvan aanwijzing van speciale beschermingszones vereist zijn. Dit houdt in dat, als de kever in Nederland gevestigd blijft, beschermde gebieden (Natura 2000) aangewezen zullen moeten worden.
Bijlage IV bevat dier- en plantensoorten van gemeenschappelijk Europees belang die strikt beschermd dienen te worden. Deze strikte bescherming omvat onder andere een verbod op:
Nederland heeft inmiddels beschermingsmaatregelen getroffen door de vermiljoenkever vanaf 1 oktober 2012 aan te wijzen als beschermde diersoort op grond van artikel 4 van de Flora- en faunawet en dit is later omgezet naar de Wet natuurbescherming. Dit houdt in dat er in Nederland een verbod bestaat op:
Waarnemingen
Volwassen individuen van de vermiljoenkever zijn onmiskenbaar en voor ervaren entomologen vrij simpel te herkennen. De vermiljoenkever is 11-15 mm groot, zeer afgeplat en heeft karakteristieke, zeer sterk geprononceerde slapen (zie foto). Kop en halsschild, uitgezonderd de getande smalle zwarte zijranden, zijn glanzend helder rood, de dekschilden mat rood. Dijen en schenen, sprieten, kaken en ogen zijn zwart, de voeten donkerbruin. Voor leken bleek de herkenning toch iets minder eenvoudig. EIS Kenniscentrum Insecten ontvingen na de publicatie van een persbericht over de ontdekking van de soort veel meldingen van vermeende vermiljoenkevers. In de meeste gevallen bleek het te gaan om de in Nederland algemene vuurkevers Pyrochroa coccinea en P. serraticornis. Ook verwarring met de in Nederland minder algemene en gelijkende rode boktor (Pyrrhidium sanguineum) komt voor. Om de herkenning voor iedereen eenvoudig te maken is op het Nederlandse soortenregister een soortzoeker beschikbaar. Waarnemingen kunnen worden doorgegeven door het formulier hiernaast in te vullen of de waarneming in te voeren op waarneming.nl of Telmee.nl.
Voorkomen
De vermiljoenkever werd in 2012 als nieuwe soort voor Nederland ontdekt. Sinds die tijd heeft de soort zich vrij snel uitgebreid. De vermiljoenkever komt op dit ogenblik voor in vochtige bossen in de provincies Noord-Brabant, Limburg en Gelderland. In Duitsland komt de soort inmiddels tot in de noordelijke deelstaat Sleeswijk-Holstein voor. Het onderzoek van EIS Kenniscentrum Insecten heeft zich tot 2018 voornamelijk beperkt tot zuidelijk Nederland. Het ligt echter voor de hand dat de vermiljoenkever binnenkort ook boven de grote rivieren wordt ontdekt. Aan het einde van dit stuk is een aantal foto's van de biotoop te vinden van deze soort.
Publicaties
Colijn, E.O., J. Noordijk & Th. Heijerman 2021. Strikt beschermde vermiljoenkever breidt zich verder uit. – Nature Today 1-3-2021.
Colijn, E.O., J. Noordijk & Th. Heijerman 2021. De vermiljoenkever op weg naar het Nederland van boven de grote rivieren (Coleoptera: Cucujidae: Cucujus cinnaberinus). – Entomologische Berichten 81: 32.
Thomaes, R., J. Noordijk & J. ten Hoopen J 2017 (2020). Erstnachweis der FFH-Art Cucujus cinnaberinus (SCOPOLI, 1763) in Nordrhein-Westfalen (Coleoptera, Cucujidae). – Mitteillungen Arbeits gemeinschaft Rheinischer Koleopterologen 27: 45-54.
Noordijk, J., Th. Heijerman & E.O. Colijn 2019. De vermiljoenkever langs de Eyserbeek. – Natuurhistorisch Maandblad 108: 281-282.
Noordijk, J. 2018. Een winnaar en een verliezer - de vermiljoenkever en Duitse zandloopkever in Noord-Brabant. – In: Bloeiende natuur in Noord-Brabant, 15 jaar natuurherstel in beeld (Poelmans W et al. red): 104-105. Provincie Noord-Brabant. ‘s Hertogenbosch.
Noordijk, J., Th. Heijerman & E.O. Colijn 2018. Beschermde vermiljoenkever duikt op in Gelderland. - Nature Today 25-6-2018
Colijn, E.O., A.P.J.A. Teunissen, C.F.P. Vendrig & J. Noordijk 2015. De vermiljoenkever in Limburg: biologie, bescherming en beheer. – Natuurhistorisch Maandblad 104 (6): 110-114
EIS Kenniscentrum Insecten Soortzoeker Vermiljoenkever look-a-likes
Heijerman, Th., J. Noordijk & E.O. Colijn 2013. Komt de vermiljoenkever Cucujus cinnaberinus in azijnzuurvallen (Coleoptera: Cucujidae)? – Nederlandse Faunistische Mededelingen 40: 9-14
Koese, B., D. Tempelman, R.M.J.C. Kleukers, J.T. Smit & M. Reemer 2012. Urgent bedreigde typische ongewervelden in het NEM in 2012. – EIS-rapport 2012-04, EIS-Nederland, Leiden, 22 pp. + bijl.
Koese, B., J.T. Smit, E. Colijn, Th. Heijerman, J. Noordijk, R. Kleukers, O. Vorst & K. Beentjes 2013. Urgent bedreigde typische ongewervelden in het NEM in 2013. – EIS-rapport 2013-12, EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Leiden, 24 pp. + bijl.
Noordijk, J. 2012. Vermiljoenkever: een nieuwe beschermde kever in Nederland. – Nature Today 18-6-2012 Noordijk, J. 2013. Meer dood hout in bossen trekt kevers aan. – Nature Today 15-10-2013
Noordijk, J. 2018. Een winnaar en een verliezer - de vermiljoenkever en Duitse zandloopkever in Noord-Brabant. - In: Bloeiende natuur in Noord-Brabant, 15 jaar natuurherstel in beeld (Poelmans W et al. red): 104-105. Provincie Noord-Brabant.
Noordijk, J. & E.O. Colijn 2016. Succesvolle monitoringsmethode voor vermiljoenkever. – Nature Today 4-4-2016
Noordijk, J. & E.O. Colijn 2017. Nieuwe vindplaatsen van de strikt beschermde vermiljoenkever. – Nature Today 6-2-2017
Noordijk, J., E.O. Colijn & Th. Heijerman 2017. Beschermde vermiljoenkever nog wijder verspreid. – Nature Today 30-10-2017
Noordijk, J., E.O. Colijn, A.P.J.A. Teunissen & C.F.P. Vendrig 2013. De vermiljoenkever: een voor Nederland nieuwe habitatrichtlijnsoort geeft aanwijzingen voor bosbeheer. – De Levende Natuur 114 (5): 187-190
Teunissen, A.P.J.A. & C.F.P. Vendrig 2012. Een Nederlandse populatie van de zeldzame en beschermde vermiljoenkever Cucujus cinnaberinus (Coleoptera: Cucujidae). – Entomologische Berichten 72 (4): 218-221
Biotoopfoto's
Ed Colijn & Jinze Noordijk EIS Kenniscentrum Insecten Postbus 9517
2300 RA, Leiden jinze.noordijk@naturalis.nl ed.colijn@naturalis.nl