van der Vlist, S.J., J.H. Bouwman, M. Nijssen & J.T. Smit
Plan vliegend hert en zwarte specht/ Habitatherstel
EIS2024-10 Bosgroep Midden Nederland & Provincie Gelderland .
De Veluwse bossen herbergen voor Nederland een grote diversiteit aan soorten. Het vliegend hert en de zwarte specht zijn twee belangrijke soorten voor Natura2000 op de Veluwe. Beide soorten worden in het Herstelprogramma Bossen apart benoemd onder soortspecifieke maatregelen (Provincie Gelderland, 2023). Voor alle habitats en VHRsoorten1 van de Veluwe zijn in het Herstelprogramma herstelmaatregelen opgesteld door Wageningen Environmental Research, SOVON Vogelonderzoek Nederland en Stichting Bargerveen. Dit onderzoek is een nadere uitwerking van deze herstelmaatregelen2, gericht op leefgebiedherstel en – inrichting voor vliegend hert en zwarte specht.

Smit, J.T.
Vlakdekkende inventarisatie vliegend hert in het Natura 2000-gebied Veluwe in 2022 en 2023 
EIS2024-09 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden.
De afgelopen twee jaar is de vlakdekkende inventarisatie-methode voor het vliegend hert gecontinueerd. In 2018 is een start gemaakt met deze methode, die vooral bedoeld is om in de gebieden tussen de bekende verspreidingslocaties in inzichtelijke te maken of het vliegend hert daar voorkomt. Dit is een belangrijke aanvullende methode ten opzichte van de beproefde NEM-methode (Netwerk Ecologische Monitoring) waarbij publiciteit wordt gegenereerd waarin opgeroepen wordt om waarnemingen door te geven. De vlakdekkende methode levert vooral informatie op van plekken die niet bezocht (mogen) worden door anderen. Naast eventuele waarnemingen van het vliegend hert levert het ook belangrijke informatie op over eventuele potenties of bottlenecks voor het vliegend hert en het beheer. In totaal leverde de inventarisatie 117 waarnemingen van het vliegend hert op van 48 verschillende locaties, verdeeld over 36 kilometerhokken.

Smit, J.T.
Monitoring vliegend hert in het Natura 2000-gebied Veluwe in 2018-2023
EIS2024-08 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden.
De afgelopen twee jaar is de in 2018 opgezette transectmonitoring voor het vliegend hert verder uitgebreid. Er zijn negen nieuwe transecten ingemeten, waarmee het totaal uitkomt op 54 transecten op de Veluwe. De afgelopen twee jaar zijn respectievelijk14 en 17 transecten gemonitord. Dit is minder dan de beoogde 25 langjarig gemonitorde transecten, wat vooral te maken heeft met het hoge aandeel aan nulwaarnemingen op de transecten en transecttellingen. Die hebben een sterk demotiverende werking op de vrijwilligers. Desalniettemin zijn er 15 transecten waarvan voor tenminste 3 jaar data voorhanden zijn en zelfs 5 transecten met data van 5 à 6 jaar. Deze toename aan data van langjarig gemonitorde transecten zal de betrouwbaarheid van de trendanalyse ten goede komen.

Steenis, W. van, M. Reemer, J.T. Smit, & Theo Zeegers
Verspreidingsatlas Nederlandse zweefvliegen
EIS2024-07 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden.
Het meest recente verspreidingsoverzicht van de Nederlandse zweefvliegen verscheen in 2009 in het boek De Nederlandse zweefvliegen (Reemer et al. 2009). Inmiddels zijn 15 jaar verstreken en is er veel veranderd in de Nederlandse zweefvliegenfauna. Er zijn nieuwe soorten ontdekt en er zijn soorten verdwenen of achteruitgegaan. Dat vooral sprake is van afnames blijkt duidelijk uit het Basisrapport voor de Rode Lijst 2023 (Reemer et al. 2024), dat tegelijkertijd met dit verspreidingsoverzicht wordt gepubliceerd.

De verspreidingsatlas Nederlandse zweefvliegen is ook als boek verschenen. Kijk hier om deze te bestellen.

Zeegers, T. & Rick Buesink
Hoe verder met de Aziatische hoornaar? – Beleidsadvies
EIS2024-06 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden.
De Aziatische hoornaar is een invasieve exoot, die zich sinds 2003 vanuit ZuidwestFrankrijk snel over grote delen van Europa verspreid heeft. De soort heeft in 2017 ook ons land via Vlaanderen bereikt. Het aantal nesten in Nederland en Vlaanderen stijgt nog steeds explosief, jaarlijks met een factor zeven, wat in 2023 resulteerde in meer dan 500 nesten in Nederland en meer dan 6400 in Vlaanderen. De soort vangt ook honingbijen en leidt daarom tot grote zorgen onder imkers. Daarom staat de soort op de Europese Unielijst van te bestrijden invasieve exoten. Nut en noodzaak van bestrijding zou heroverwogen moeten worden. De provincie Zeeland loopt hierin voorop. EIS Kenniscentrum Insecten adviseert overheden na te denken over een toekomst met de Aziatische hoornaar, in plaats van luchtkastelen van totale uitroeiing na te jagen en daar tientallen miljoenen in te investeren. Goede voorlichting aan de bevolking (inclusief imkers) over de redenen van de gemaakte keuzes is hierin van groot belang.

Reemer, M., J.T. Smit & Theo Zeegers
Basisrapport voor de Rode Lijst Zweefvliegen 2023
EIS2024-03 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden.
In ons land zijn ooit 347 soorten zweefvliegen vastgesteld, waarvan zich 317 aannemelijk regelmatig na 1900 voortgeplant hebben. Van die laatste groep wordt de Rode-Lijststatus bepaald aan de hand van de huidige zeldzaamheid en de trend ten opzichte van 1950. Om statistische redenen worden deze gereconstrueerd aan de hand van een periode van een aantal jaren. Voor soorten die uit ons land zijn verdwenen of in zekere mate bedreigd zijn, wordt een plaatsing op de Rode Lijst voorgesteld in een vijftal categorieën. De Rode Lijst omvat 146 soorten (46 % van de beschouwde soorten). De overige 171 beschouwde soorten zijn geplaatst in de categorie Thans niet bedreigd.

Johan van 't Bosch
Bestuivers in twee gebieden in Capelle aan den IJssel 
EIS2024-02 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden.
In opdracht van de Gemeente Capelle aan den IJssel heeft EIS Kenniscentrum Insecten in 2023 twee gebieden geïnventariseerd op bijen en zweefvliegen, namelijk het Schollebos en het gebied langs de ’s Gravenweg. De gemeente Capelle aan den IJssel wil graag beleid maken voor het aantal honingbijkasten in de gemeente. Daarom worden de bevindingen van het onderzoek ook gebruikt om advies uit te brengen over bufferzones op basis van de aanwezigheid van concurrentiegevoelige wilde bijen.

Raemakers, Zilvo, Kees Goudsmits, John Smit & Tim Faasen 
Wilde bijen, Nationaal Park Veluwezoom 2023
EIS2023-13 Ecologica & EIS Kenniscentrum insecten, Leiden.
In 1999 een rapport opgesteld waarin de tot dan bekende bijendiversiteit van alle in eigendom zijnde terreinen van Natuurmonumenten in beeld is gebracht. Wat betreft bedreigde bijensoorten bleek Nationaal Park Veluwezoom tot de topgebieden te behoren. Of het gebied die bijzondere status nog steeds heeft, is bij gebrek aan recente waarnemingen onduidelijk. Bovendien was het vermoeden gegroeid dat de begrazing in het gebied wel eens ten koste zou kunnen gaan van een deel van het voedselaanbod voor bloembezoekers. Om hier meer zicht op te krijgen, heeft Natuurmonumenten Ecologica en EIS Kenniscentrum Insecten gevraagd om een bijeninventarisatie met daarbij oog voor bloemaanbod in relatie tot begrazing. Dit rapport geeft een overzicht van de in 2023 verzamelde gegevens.

Zeegers, T., Linde Slikboer & Johan van ‘t Bosch
Wilde bestuivers en honingbijen in de Biesbosch: Voorkomen en bloembezoek
EIS2023-12 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden.
In de zomer plaatsen imkers grote aantallen honingbijkasten rond de Biesbosch om te profiteren van de massadracht van reuzenbalsemien. Hierbij wordt vaak aangenomen dat de grote aantallen honingbijen geen probleem vormen voor wilde bestuivers, omdat de honingbijen uitsluitend de exotische reuzenbalsemien zouden bezoeken. Open vraag was evenwel, of deze aanname klopt. EIS Kenniscentrum Insecten heeft in 2023 onderzoek gedaan in opdracht van de provincies Zuid-Holland en Noord-Brabant om te bepalen of dat echt zo is. Uit de resultaten blijkt nu dat de honingbij op allerlei soorten bloemen vliegt, met de hoogste aantallen in juli op gewone berenklauw en in augustus op watermunt, reuzenbalsemien, heelblaadjes en guldenroede. Meer dan tweederde van alle getelde honingbijen vliegt tijdens de bloei van reuzenbalsemien op andere planten dan reuzenbalsemien. Al met al staat het hoge aantal honingbijkasten rond de Biesbosch op gespannen voet met het voorzorgsbeginsel dat geldt in een Natura 2000-gebied.

Smit, J.T. & Gert Huijzers
Monitoring zandhommelakkerranden Hoeksche Waard: 2021 - 2023 
EIS2023-09 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden.
De zandhommel is één van de sterkst bedreigde hommels van ons land. Tot in de jaren 1980 kwam ze nog algemeen voor in het agrarisch gebied verspreid over heel Nederland. Op dit moment zijn de resterende populaties verdeeld over slechts twee leefgebieden; rond het Haringvliet en de Biesbosch. Voor een duurzaam behoud is het essentieel om beide deelgebieden met elkaar te verbinden. Een groot deel van dat tussenliggende gebied wordt gevormd door het uitgestrekte agrarische gebied de Hoeksche Waard. Dit wordt intensief beheerd en heeft daardoor weinig te bieden voor de zandhommel. Er zijn veel ingezaaide akkerranden te vinden maar die bevatten vooral veel exoten waar inheemse bestuivers geen baat bij hebben. Voor de zandhommel is daarom een plantenmix bedacht dat aansluit bij de voedselbehoeften. In 2020 is de Coöperatie Collectief Hoeksche Waard (CCHW) een initiatief gestart om een deel van de bestaande akkerranden om te vormen en in te zaaien met het zandhommelmengsel. In de periode 2021 – 2023 zijn deze akkerranden gemonitord op de aanwezigheid van hommels in het algemeen en de ernstig bedreigde zandhommel en bedreigde moshommel in het bijzonder. Er zijn 18 transecten van 50 meter uitgezet die drie keer per jaar zijn geteld..

Smit, J.T. & Jan Smit
Eindrapport bijenmonitoring Holthurnsche Hof: 2021 - 2023 
EIS2023-08 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden.
Op de Holthurnsche Hof is eind vorige eeuw decennia lang een uitzonderlijk grote populatie aanwezig geweest van de uiterst zeldzame eikenzandbij. Rond de eeuwwisseling is deze plotseling verdwenen, met de laatste waarneming afkomstig uit mei 2000. In de jaren erna is de broedparasiet, de gele wespbij, nog wel enkele malen waargenomen, tot in 2010. Enkele jaren later is in 2016 de Holthurnsche Hof opnieuw bezocht om beheermaatregelen te formuleren ten behoeve van de eikenzandbij en de andere bijzondere soorten die in het gebied aanwezig zijn.

Smit, J.T. & T.B. Fernhout
Nulmeting populatie zwarte sachembij Anthophora retusa in Kwintelooijen 
EIS2023-07 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden.
Afgelopen seizoen heeft EIS Kenniscentrum Insecten, in opdracht van Landschap Erfgoed Utrecht, onderzoek uitgevoerd naar de populatie zwarte sachembij Anthophora retusa in Kwintelooijen. Hier is zo’n 15 jaar geleden een grote populatie aangetroffen, maar de geïsoleerde ligging ten opzichte van de resterende Nederlandse populaties en het verruigen en verder dichtgroeien van het gebied baren zorgen over het voortbestaan van deze populatie. Om die reden is er een onderzoek uitgevoerd naar het terreingebruik, bloembezoek en nestlocaties van de zwarte sachembij in Kwintelooijen. Tevens is er een algemene inventarisatie uitgevoerd naar de bijenfauna van het gebied.

Smit, J.T.
Bestuivers in de stad Utrecht 
EIS2023-06 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden.
In 2023 is in opdracht van de gemeente Utrecht een drietal gebieden onderzocht op het voorkomen van bestuivers: bijen een zweefvliegen. Hierbij ging het vooral om het vastleggen van de diversiteit en niet om een onderlinge vergelijking of een monitoring. Om die reden is er niet via een gestandaardiseerd protocol gewerkt, maar is er binnen de gebieden vooral gezocht naar plekjes en locaties die voor bijen en zweefvliegen potentieel interessant zijn.

Reemer, M. & J. van ‘t Bosch
Wilde bijen in Zuid-Holland:belangrijke soorten en belangrijke gebieden 
EIS2023-03 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden.
In opdracht van de Provincie Zuid-Holland heeft de Omgevingsdienst West-Holland (ODWH) een strategisch plan opgesteld om heel Zuid-Holland om te vormen naar één groot, aaneengesloten bijenlandschap, te bereiken in het jaar 2030. De eerste stap in deze strategie is het in beeld brengen van de huidige bijenfauna in Zuid-Holland: welke soorten komen er voor, welke hiervan zijn van speciaal belang, wat zijn belangrijke bijengebieden? Deze vragen worden beantwoord in deze rapportage.

Koese, B. &  Anouk Wigchert.
Lessen uit de verwijdering van een populatie marmerkreeften 
EIS2022-39 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden.
De marmerkreeft is een rivierkreeft afkomstig uit de aquariumhandel, die in 2016 onder de Europese exotenverordening op de zogenaamde Unielijst is geplaatst: “omdat ze in delen van de EU schade toebrengen (of dat in de toekomst waarschijnlijk zullen gaan doen) aan de biodiversiteit en/of ecosysteemdiensten” (Europese Commissie 2016).

Van't Bosch, J., K. Goudsmits & J.T. Smit.
Bestuivers van de Mokbaai en de Eder & Ginkelse heide 
EIS2022-35 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden.
In opdracht van de Rijksvastgoeddienst heeft EIS Kenniscentrum Insecten in 2022 een tweetal defensieterreinen onderzocht op het voorkomen van de aanwezige bestuiversfauna, zowel bijen als zweefvliegen: de Mokbaai op Texel en de Eder & Ginkelse heide. Hierbij is niet alleen gekeken naar de soortenrijkdom maar ook naar de belangrijke elementen binnen de terreinen. Aan de hand hiervan worden enkele aanbevelingen gedaan.

Slikboer, L.
Bijenlandschap IJsselmonde: Inventarisatie van 14 terreinen 
EIS2022-31 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden.
In de laatste jaren is er veel aandacht geweest voor de achteruitgang van bijen en andere insecten in Nederland. Om het tij te keren zijn op diverse plekken bijenlandschappen gestart. Door het stimuleren, samenbrengen en adviseren van plaatselijke partijen zorgen ze voor een bijvriendelijkere omgeving. Ook op het eiland IJsselmonde, net onder Rotterdam, is nu zo’n bijenlandschap van start gegaan. De Provincie Zuid-Holland financierde dit eerste jaar van het Bijenlandschap IJsselmonde.

Bosch, J. van 't & M. Kos
Bijen in dertien Amsterdamse parken en groengebieden in 2022
EIS2022-30 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden.
In 2022 heeft EIS Kenniscentrum Insecten 13 groengebieden in Amsterdam onderzocht op wilde bijen. Dit onderzoek is een voortzetting van de onderzoeken in 2019, 2020 en 2021. Toen zijn respectievelijk 11, 14 en 13 Amsterdamse gebieden onderzocht. In totaal zijn nu in 51 groengebieden in Amsterdam dergelijke inventarisaties uitgevoerd. Deze worden uitgevoerd met vaste routes en telsecties, een vaste onderzoeksduur en min of meer vaste momenten in het jaar. Toekomstige inventarisaties die op dezelfde manier worden uitgevoerd, zullen dus vergelijkbaar zijn met deze ‘nulmetingen’, zodat sprake is van een monitoring. De resultaten uit 2022 worden in deze rapportage besproken.

Reemer, M., L.Slikboer & J. van 't Bosch
Nulmeting insecten in de Middel- en Oostduinen op Goeree
EIS2022-29 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden.
In 2022 heeft EIS Kenniscentrum Insecten op verzoek van waterbedrijf Evides een nulmeting uitgevoerd van een aantal insectengroepen in de Middel- en Oostduinen. Dit betreft bijen, zweefvliegen, angeldragende wespen, libellen en dagvlinders. De onderzoekslocaties en de methode van deze nulmeting zijn vastgelegd, zodat herhaling ervan in toekomstige jaren resulteert in een monitoring waarbij de resultaten uit verschillende jaren vergelijkbaar zijn en inzicht kunnen geven in de ontwikkelingen in de insectenfauna van het gebied.

Slikboer, L., G. Huijzers & W. Westdijk
Zandhommelzuidas. De zuidrand van de Hoeksche Waard als leefgebied voor de zandhommel.
EIS2022-22 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden.
De zandhommel is in Nederland een zeer zeldzame soort (Rode Lijst: Ernstig bedreigd) en een icoonsoort voor de provincie Zuid-Holland. Ze komt alleen nog voor in een tweetal geïsoleerde kerngebieden – het Haringvliet en de Biesbosch – en is ernstig bedreigd in haar voortbestaan door gevaren als genetische verarming en de kwetsbaarheid van de kleine populaties. In de laatste jaren is in diverse onderzoeksprojecten kennis verzameld over de zandhommel. De aandacht voor de soort leidde tot de vorming van het concept Zandhommelzuidas: een verbinding tussen de twee resterende populaties via de zuidrand van de Hoeksche Waard. Dit rapport brengt verslag uit van de eerste stap in de realisatie van de zuidas. 

Smit, J.T & Kees Goudsmits
Bestuivers in de gemeente Arnhem: eerste ronde - 2022 
EIS2022-21 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden.
Afgelopen seizoen heeft EIS Kenniscentrum Insecten in opdracht van de gemeente Arnhem een viertal gebieden geïnventariseerd op bijen en zweefvliegen: Meinerswijk, park Immerloo, de Koningsheide en de Waterberg. Deze gebieden maken onderdeel uit van het ambitieuze plan van de gemeente, genaamd Living Labs Arnhem, om de biodiversiteit op een structurele manier te monitoren. Dit heeft geresulteerd in een lijst van 134 soorten bijen, waarvan 24 soorten van de Rode Lijsten zelfs een nieuwe soort voor Nederland: de braamtronkenbij Heriades rubicola. Er zijn in totaal 74 soorten zweefvliegen waargenomen, waarvan er drie zeldzaam zijn. Zowel Meinerswijk als park Immerloo zijn zeer rijk aan bijen met respectievelijk 90 en 94 soorten bijen.

Zeegers, T. K. Goudsmits & K. Verspui
Kommavlinders op de voormalige vliegbasis Soesterberg 2022
EIS2022-18 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
In opdracht van de provincie Utrecht en met medewerking van de eigenaar en beheerder Utrechts Landschap heeft EIS Kenniscentrum Insecten het voorkomen van de kommavlinder op de voormalige Vliegbasis Soesterberg in augustus 2022 in kaart gebracht Op grond van dit onderzoek kan het aantal kommavlinders op de Vliegbasis Soesterberg geschat worden op ten minste 300 individuen en vermoede lijk nog meer Daarmee is de populatie kommavlinder op de Vliegbasis Soesterberg van nationale betekenis De kommavlinder haalt haar hoogste dichtheden in het zuidwestelijke deel van de landingsbaan, een gebied dat gekenmerkt wordt door kort gras en lage struikheide Waar de struikhei belangrijk is als nectarplant, zijn de grassen voedselplant voor de rupsen Het is met name het mozaïek aan heide en grassen dat de Vliegbasis Soesterberg zo geschikt maakt voor de kommavlinder.

Smit, J.T. & Theo Zeegers
Honingbijen en wilde bestuivers op het Rozendaalse Veld
EIS2022-17 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
In opdracht van de gemeente Rheden heeft EIS Kenniscentrum Insecten in 2022 onderzoek gedaan op het Rozendaalse Veld naar eventuele concurrentie tussen honingbijen en wilde bestuivers om op basis van de resultaten een onderbouwd advies te kunnen geven voor het maximum aantal te plaatsen honingbijkasten. Het onderzoek bestaat uit een kwalitatief en een kwantitatief deel.

Smit, J.T. & J. Smit
Bijenmonitoring Holthurnsche Hof Berg en Dal: tweede ronde - 2022
EIS2022-16 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
In 2020 is de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap, in opdracht van de provincie Gelderland, begonnen met het uitvoeren van het beheerplan Teneinde de effecten van deze maatregelen op de aanwezige bijenfauna in kaart te brengen is in 2021 begonnen met een bijenmonitoring van de Holthurnsche Hof (Smit & Smit 2021) Afgelopen seizoen is de tweede ronde uitgevoerd.

Smit, J.T. 
Bijen en wespen in Utrecht
EIS2022-15 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden.
In opdracht van de gemeente Utrecht zijn enkele gebieden geïnventariseerd op bijen, wespen en zweefvliegen. Naast twee gebiedsinventarisaties lag de nadruk in de stadstuin Kanaalweg vooral op de ontwikkeling rond de nieuw aangelegde bijenburcht. Daarnaast is er gekeken naar een drietal abri’s met een groendak met aangepaste vegetatie in vergelijking met drie abri’s met een regulier groendak met Sedumplanten.

Slikboer, L. & M. Reemer
Insecten op 13 bedrijfsterreinen van waterbedrijf Evides 
EIS2022-14 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden.
Waterbedrijf Evides heeft naast de waterwingebieden 47 bedrijfsterreinen in eigendom of beheer. Hier wordt sinds 2015 een ecologisch beheer gevoerd. In het kader van het Monitoringsplan Flora en Fauna voerde EIS Kenniscentrum Insecten in 2022 een eerste inventarisatie uit van insecten op 13 van deze terreinen. Onderzochte insectengroepen zijn: bijen, zweefvliegen, angeldragende wespen, libellen en dagvlinders. Elk terrein is één maal onderzocht, dus er is geen sprake van een volledige inventarisatie. Wel is er een eerste indruk verkregen van de (potentiële) waarde van de terreinen voor de onderzochte insectengroepen. De focus lag op het aanwijzen van waardevolle terreindelen en het formuleren van advies voor beheer, inrichting en monitoring.

Spikmans, F., T. Schippers, H. van Kleef, H. Verploegen, R. van den Born, R. van Grunsven & B. Koese
Inzet biociden als faunabeschermingsmiddel bij bestrijding aquatische invasieve exoten in geïsoleerde wateren
EIS2022-11 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
Er kleven voor de hand liggende nadelen aan de inzet van biociden. Zo is het bij wet verboden en wordt de inzet van biociden vaak onwenselijk gevonden. Tegelijkertijd is er een grote behoefte aan (kosten-)effectieve maatregelen tegen invasieve exoten. De inzetbaarheid van biociden als faunabeschermingsmiddel in geïsoleerde wateren verdient daarom een gegronde afweging. In deze studie worden als eerste stap de voor- en nadelen onderzocht. Deze studie richt zich op vier aspecten: ecologische toepasbaarheid, risico’s volksgezondheid en milieu, wetgeving en maatschappelijke perceptie en draagvlak.

Koese, B., A. Boesveld & A. Gmelig Meyling
Ongewervelden van de habitatrichtlijn in de Nieuwkoopse plassen: kartering 2021
EIS2022-10 EIS Kenniscentrum insecten, LeidenIn het najaar van 2021 is het Nieuwkoops plassengebied opnieuw onderzocht op het voorkomen van drie bijzondere ongewervelden vermeld op bijlage II en IV van de habitatrichtlijn, te weten de gestreepte waterroofkever, zegge-korfslak en platte schijfhoren. Het betreft een herhaling van een gebiedsdekkend onderzoek in 2015.

Koese, B. & A. Mrugała
Dichtheden van de rode Amerikaanse rivierkreeft in Delfland
EIS2022-08 EIS Kenniscentrum insecten, LeidenMiddels merk-terugvangst onderzoek worden de aantallen op de proeflocaties in Vlaardingen, Delft en Den Haag geschat op respectievelijk 1231, 1864 en 661 kreeften (>7 cm), tot maximaal 5100 exemplaren volgens de ruimste schatting in Delft. Omgerekend naar dichtheden gaat in alle gebieden om circa 0,1 tot maximaal 0,5 kreeften per m2 . Dit is iets minder dan in sommige (natuur)gebieden is gevonden.

Koese, B.
Macrofauna van de Middel- en Oostduinen (Goeree Overflakkee) in 2021
EIS2022-07 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
In opdracht van Evides waterbedrijf heeft EIS Kenniscentrum Insecten in 2021 een inventarisatie uitgevoerd naar de macrofauna van de Middel- en Oostduinen op Goeree-Overflakkee. Het gaat om 13 poelen die in het voorjaar (mei) zijn geïnventariseeerd en 10 meetpunten in vijf infiltratiekanalen die in de nazomer (augustus) zijn onderzocht. Bij het onderzoek is gekeken naar de volgende groepen: elzenvliegen, haften, kokerjuffers, waterkevers, waterwantsen, kreeftachtigen en weekdieren. Daarnaast is volgens een apart meetprotocol gelet op het voorkomen van de medicinale bloedzuiger, een zeldzame habitatrichtlijnsoort die in het verleden in het gebied is waargenomen.

Drukker, D.
Locomotiefje in Noord-Holland: inventarisatie en behoud
EIS2022-06 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
In Nederland komt het locomotiefje slechts op twee plekken voor, waaronder de omgeving van Santpoort-Noord. Om de soort te kunnen behouden heeft de provincie Noord-Holland EIS Kenniscentrum Insecten gevraagd om de verspreiding, habitatvoorkeuren en het meest geschikte beheer te inventariseren. Daarom zijn in 2021 de bekende locaties en tussengelegen gebieden geïnventariseerd en is de (micro)habitat onderzocht. Ook is met beheerders gesproken over het beheer. De locomotiefjes rond Santpoort-Noord blijken goed te gedijen in de bermen met insectenvriendelijk bermbeheer.

Reemer, M & T. Zeegers
Voedselconcurrentie tussen honingbijen en wilde bijen in Amsterdam
EIS2022-05 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
De honingbij is in Amsterdam, net als op veel andere plekken in Nederland, de talrijkste bijensoort. Hoewel in Amsterdam in recente jaren 114 verschillende bijensoorten zijn aangetroffen (zie hier), maakt de honingbij maar liefst 37 % uit van alle bijen die er rondvliegen. De Gemeente Amsterdam vroeg zich af wat dit betekent voor de concurrentiedruk die de honingbijen uitoefenen op de wilde bijen en andere bloembezoekende insecten in de stad. Deze vraag legde de Gemeente voor aan EIS Kenniscentrum Insecten, die hierover een adviesrapport samenstelde

Smit, J.T.
Vlakdekkende inventarisatie vliegend hert in het Natura 2000-gebied Veluwe in 2020 en 2021 
EIS2022-04 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden. In navolging van de pilot uit 2018-2019 is de afgelopen twee jaar de vlakdekkende inventarisatie-methode gecontinueerd. Het doel daarbij was om zoveel mogelijk kilometerhokken, waaruit nog geen waarnemingen bekend waren uit de recente periode maar die wel geschikt lijken, te onderzoeken op het voorkomen van het vliegend hert. De onderzochte kilometerhokken werden vooral geselecteerd op de aanwezigheid van oude eiken op basis van de, enigszins verouderde, vierde bosstatistiek en de verspreiding van het vliegend hert in de omgeving. In totaal zijn er in 2020 en 2021 82 individuen van het vliegend hert waargenomen op 26 locaties, verdeeld over 21 kilometerhokken, hiervan zijn er zes nieuw

Smit, J.T.
Transectmonitoring vliegend hert in het Natura 2000-gebied De Veluwe in 2018-2021 
EIS2022-03 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden. De afgelopen twee jaar is het netwerk transectmonitoring voor het vliegend hert, in navolging van de pilot uit 2018-2019, verder uitgebreid. Het doel was om 15-25 extra transecten in te meten en eind 2021 tenminste 30-40 transecten op de Veluwe te hebben gemonitord met behulp van vrijwilligers. Het aantal ingemeten transecten is gehaald, met in totaal 45 ingemeten transecten op de Veluwe. Het aantal gemonitorde transecten op de Veluwe is blijven steken op 19, mede als gevolg van de beperkingen bij het begeleiden en instrueren van vrijwilligers als gevolg van de beperkende Coronamaatregelen.

Zeegers, T. & K. Goudsmits
Bestuivers, sprinkhanen en libellen op de vliegbasis Soesterberg 2021
EIS2022-02 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
In 2021 heeft EIS Kenniscentrum Insecten in opdracht van de eigenaar het Utrechts Landschap een inventarisatie gedaan naar het voorkomen van wilde bijen, zweefvliegen, dagvlinders, sprinkhanen en libellen op de vliegbasis Soesterberg. Methodisch is aansluiting gezocht bij de telvlakken zoals die eerder door bureau Van den Bijtel Ecologisch Onderzoek (BEO) vastgesteld zijn. Daarnaast is ook de voormalige zandgroeve op het landgoed De Paltz onderzocht.

Slikboer, L.& N. Godijn
Rijke Dijken van de Delta: Insecten op binnendijken
EIS2022-01 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden. Grauwe Kiekendief – Kenniscentrum Akkervogels, Scheemda.
 Dijken staan al langer bekend als bijzondere plekken voor flora en fauna, maar naar insecten op binnendijken was nog maar weinig onderzoek gedaan. Om inzicht te verkrijgen in de diversiteit aan dijkbewoners en in wat een binnendijk tot een geschikt leefgebied maakt, is een tweejarig onderzoek uitgevoerd. Tijdens project ‘Rijke Dijken van de Delta’ zijn 51 binnendijken onderzocht in het zuidwestelijk zeekleigebied in de provincies Zeeland, Zuid-Holland en Noord-Brabant.

Zeegers, T., M. Reemer & A. van Strien
Toekomstbestendig maken van monitoring van trends van wilde bijen in Nederland
EIS2021-30 EIS Kenniscentrum insecten, LeidenDe achteruitgang van wilde bijen in ons land heeft ook de aandacht getrokken van de Rijksoverheid . In de Nationale Bijenstrategie zijn doelstellingen geformuleerd voor het minimaal aantal soorten wilde bijen dat in 2023 respectievelijk 2030 een positieve trend zou moeten hebben in vergelijking met dat aantal in 2018 . Mutatis mutandis is er ook een maximum aantal soorten vastgesteld dat een negatieve trend kan hebben

Van 't Bosch, J. & M. Reemer
Bijen in dertien Amsterdamse groengebieden
EIS2021-28 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
In 2021 heeft EIS Kenniscentrum Insecten 13 groengebieden in Amsterdam onderzocht op wilde bijen. Dit onderzoek is een voortzetting van de onderzoeken in 2019 en 2020, toen respectievelijk 11 en 14 Amsterdamse gebieden onderzocht zijn. In totaal zijn nu in 38 groengebieden in Amsterdam dergelijke inventarisaties uitgevoerd

Smit, J.T., J. Smit, J. de Rond & T. Zeegers
Moerasmaskerbij en kauwende metselbij in de provincie Overijssel
EIS2021-27 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden. EIS Kenniscentrum Insecten heeft in opdracht van de provincie Overijssel een onderzoek uitgevoerd naar een tweetal aandachtssoorten van de provincie: de moerasmaskerbij Hylaeus pfankuchi en de kauwende metselbij Osmia leaiana.

Slikboer, L., E. Colijn, D. Drukker, R. Kleukers, B. Koese, A. van Loon, J. Noordijk, J.T. Smit & T. Zeegers (2021).
Nederlandse Insecten, meer lacunes dan kennis
EIS2021-04 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
Insecten vormen veruit de soortenrijkste groep dieren in ons land Volgens Nederlandsesoorten nl behoren van de ruim 26 000 gevestigde soorten dieren in ons land ongeveer 19 500 tot de insecten (= 75%). Ook in aantallen exemplaren vormen de insecten een dominante groep. Onze kennis van de insectenstand in ons land moet als ‘rudimentair’ worden gekenschetst, met een enkele positieve uitzondering Dit overzicht belicht vier van de vijf soortenrijkste orden (wantsen, kevers, vliesvleugeligen en vliegen en muggen) en enkele kleinere orden.

Noordijk, J., A. van Loon & P. Boer (2021).
Beschermingsplan stronkmier
EIS2021-03 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
De stronkmier Formica truncorum is een zeldzame en bedreigde bosmiersoort in
Nederland, die alleen bij Ommen voorkomt. Dit beschermingsplan stelt kennis
beschikbaar voor het beschermen en hopelijk laten uitbreiden van de populatie aldaar.

Smit, J. T. (2021).
Beoordelingskader doelrealisatie instandhoudingsdoelstelling van het vliegend hert in Natura 2000-gebied Veluwe
EIS2021-02 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
Een grote en robuuste meta-populatie van het vliegend hert op de Veluwe kan alleen verkregen worden door middel van een netwerk aan natuurlijke, ongestoor-de bossen (bosreservaten) verbonden door middel van habitatcorridors, waarin op lange termijn altijd voldoende leefgebied voor het vliegend hert aanwezig is: oude, kwijnende en dode eikenbomen en voldoende open plekken door deels afta-kelend bos

Zeegers, T. (2021).
Nulmeting voor het voorkomen van wilde bijen en zweefvliegen in de gemeente Amersfoort: eerste ronde – 2020
EIS2021-01 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
Deze inventarisatie is onderdeel van een langer lopend traject om de fauna van bestuivers in Amersfoort in kaart te brengen (nulmeting) In 2020 zijn in het totaal zijn op 12 locaties in vier rondes 80 soorten bijen aangetroffen en 35 soorten zweef-vliegen Van de wilde bijen is bijna de helft van de soorten vrij zeldzaam en staan er 7 op de Rode Lijst In vergelijking met andere recente inventarisaties van steden is het aantal soorten bijen opvallend hoog, het aantal soorten zweefvliegen ronduit laag Onduidelijk is of dat laatste het gevolg is van de onderzoeksopzet en de war-me zome

Odé, B., B. Koese & M. Verhofstad (2020).
Advies inventarisatie invasieve exoten Wetterskip Fryslân
EIS2020-33 FLORON & EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
Wetterskip Fryslan wil in de komende jaren de monitoring en bestrijding van invasieve exotische planten en dieren in haar werkgebied op een effectievere manier vormgeven. In 2020 is daarom door het Wetterskip een inventarisatie uitgevoerd van een aantal prioritaire exotenin een aantal prioritaire deelgebieden. FLORON en EIS Kenniscentrum Insecten hebben deze inventarisatie begeleid door bij te dragen aan de inventarisatiemethodiek, instructie van de veldmedewerkers, kwaliteitsborging en opslag van data in de NDFF. Bovendien hebben FLORON en EIS Kenniscentrum Insecten aanbevelingen gedaan hoe het Wetterskip de opgedane kennis kan vervatten in een monitoringplan en bestrijdingsplan voor invasieve exoten.

Hooijmeijer J, E. van der Velde, R. Fokkema, R. Howison, J. Onrust, E. Rakhimberdiev, A. Saarloos, E. Groenhof, T. Zeegers & T. Piersma (2021)
Grutto Landschap Project. Jaarverslag 2020
EIS2020-43 WUR & EIS Kenniscentrum insecten
De landbouw in Nederland staat voor de grote opgave om het bedrijfsmodel weer te baseren op natuurlijke processen in bodem, water en lucht. Dit moet leiden tot minder druk op biodiversiteit, landschap, milieu, klimaat en gezondheid. De grutto is als boerenlandvogel in staat om ons te laten zien of het met deze transitie de goede kant op gaat. De stabiele aanwezigheid van grutto’s wijst namelijk op een hoge biodiversiteit, een gebalanceerd voedselweb en bodems die horen bij een duurzame melkveehouderij, kortom het aantrekkelijke landschap waar we met z’n allen naar toe willen.

Sparrius L, E. van Norren, S. van Walsu, B. Koese & D. van der Hak (2020).
Bestendig voorkomen van de habitatrichtlijnsoorten Otter, Drijvende waterweegbree en Brede geelgerande waterroofkever
EIS2020-34SoortenNL, Floron, EIS, Zoogdiervereniging
Otter, Drijvende waterweegbree en Brede geelgerandewaterroofkever zijn habitatrichtlijnsoorten. De Europese en Nederlandse overheid stellen als regel dat de 5 belangrijkstegebieden en 60% van de bestendige populaties binnen habitatrichtlijngebieden (onderdeel Natura 2000) liggen.In dit rapport is voor de drie soorten onderzocht waar zich in Nederland bestendige populaties bevinden, welke gebieden tot de top-5 behoren, en of 60% van de populatie binnen habitatrichtlijngebied ligt.De beoordeling is gemaakt aan de hand van helder omschreven beoordelingscriteria die eerder ook op de andere habitatrichtlijnsoorten zijn toegepast

Smit, J.T. (2020).
Tussenrapport Transectmonitoring vliegend hert in het Natura 2000-gebied Veluwe
EIS2020-32 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden

In dit rapport worden de voorlopige resultaten van de transectmonitorig gepresenteerd. De huidige methode die gebruikt wordt in het kader van het Netwerk Ecologische Monitoring (NEM) is een publiciteitsoffensief met een oproep om waarnemingen door te geven Deze methode blijkt effectief voor het binnenkrijgen van veel waar-nemingen, maar er wordt niet op een gestandaardiseerde manier geteld waardoor er geen trends te berekenen zijn In 2018 is begonnen met het uitzetten van tran-secten die door vrijwilligers gemonitord worden, dit netwerk wordt de komende twee jaar verder uitgebreid.

Smit, J.T. (2020).
Tussenrapport Vlakdekkende inventarisatie vliegend hert in het Natura 2000-gebied Veluwe
EIS2020-31 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
Om enkele manco’s van een eerdere methode te ondervangen is in 2018 gestart met een pilot bestaande uit het opzetten van een netwerk aan monitoringsroutes die met behulp van vrijwilligers worden gemonitord en een aanvullend veldonderzoek in het Natura 2000-gebied door middel van een vlakdekkende inventarisatie Beide methoden zijn in 2020 gecontinueerd, over de transectmonitoring zal separaat gerapporteerd worden In dit rapport worden de voorlopige resultaten van de vlakdekkende inventarisatie gepresenteerd.

Faassen, T., I. Raemakers, M. Reemer & J. T. Smit (2020).
Trends van wilde bijen in Noord-Brabant Rapportage 2019
EIS2020-30 Provincie Noord-Brabant, Ecologica & EIS Kenniscentrum insecten
In 2017 heeft de provincie Noord-Brabant aan Ecologica en EIS Kenniscentrum Insecten de opdracht gegeven voor een trendonderzoek met betrekking tot wilde bijen. Om meer inzicht te krijgen op de situatie per beheertype en veranderingen hierin over diverse jaren is een ander type onderzoek nodig: systematisch verzamelde waarnemingen die met zekerheid toe te kennen zijn aan een specifiek beheertype. Een dergelijk onderzoek zou meteen ook meer informatie verschaffen over de populatieontwikkeling van de diverse soorten.

Koese, B. (2020).
Aquatische macrofauna in het BioScience Park te Leiden: nulmeting 2020
EIS2020-29 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
In 2020 is de aquatische macrofauna (kreeftachtigen, kokerjuffers, waterkevers, water-wantsen en waterslakken) in een vijftal watergangen binnen het Leiden BioScience Park (LBSP) onderzocht. De inventarisatie geldt als nulmeting voor een 4-jaarlijkse monitoring en heeft als doel om zicht te krijgen op de ontwikkeling en (hopelijk) verbe-tering van de aquatische biodiversiteit na versterking van de ‘groen-blauwe’ infrastruc-tuur in 2020 en komende jaren.

Van 't Bosch, J. (2020).
Bijen op 34 locaties in Haarlem: nulmeting en advies
EIS2020-27 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
In opdracht van de Gemeente Haarlem heeft EIS kenniscentrum insecten een nul­meting uitgevoerd voor de monitoring van wilde bijen in Haarlem Doel van de in­ventarisatie was om de bijenfauna van de geselecteerde locaties in 2020 vast te leggen op een manier die reproduceerbaar is, zodat de resultaten in de toekomst vergeleken kunnen worden met die van andere jaren en eventuele veranderingen in de bijenfauna zichtbaar worden. In totaal zijn in de 34 bezochte gebieden samen 77 soorten bijen waargenomen. .

Slikboer, L. & T. Zeegers (2020).
Insecten in de Zegepolder te Rhoon in 2020
EIS2020-26 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
In het Buijtenland van Rhoon wil de provincie Zuid-Holland ‘hoogwaardige akkerna-tuur’ laten ontstaan In 2017 is hiermee van start gegaan in de Zegenpolder in een gebied van circa 75ha EIS Kenniscentrum Insecten heeft in dat jaar in opdracht van de provincie Zuid-Holland een nulmeting uitgevoerd van het voorkomen van insecten in de Zegenpolder In daarop volgende jaren is dit onderzoek vervolgd met een selectie van de methoden van het jaar 2017 Jaarlijks worden in ieder geval vliegende insecten en biomassa gemeten Voor de eerste groep worden bijen, zweefvliegen, dagvlinders, sprinkhanen en libellen geteld langs nettransecten, voor biomassa worden plakvallen werden geplaatst.

Van 't Bosch, J. (2020).
Bijen in Papendrecht: Slobbengors en snelfietspad A15
EIS2020-25 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
Stichting Educatie Stal BIJ de Heerlijkheid heeft EIS verzocht een verkennende in-ventarisatie uit te voeren naar bijen in twee gebieden in de gemeente Papendrecht Het gaat om de gebieden Slobbengors en het snelfietspad langs de A15 De twee projectgebieden zijn elk gedurende een dag op bijen geïnventariseerd, het Slob-bengors op 20 mei 2020 en het snelfietspad op 27-28 mei 2020 .

Ronald Zollinger, Henk Sierdsema, Carolyn Vermanen, Ruud Foppen, Laurens Sparrius, Sascha van der Meer, Raymond Creemers, John Smit, Daan Drukker, Alfons Vaessen, Marjolein van Adrichem, Marcel Schillemans, Milou van Silfhout & Albert Vliegenthart   (2020).
Natuurparels in de gemeente Nijmegen
EIS2020-24 RAVON en  EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
In de gemeente Nijmegen zijn zogenoemde natuurparels aangewezen in een groot collectief van groene organisaties. Het gaat om typische soorten en gebieden met hoge natuurwaarde.

Slikboer, L., J.T. Smit & M. Reemer (2020).
Handleiding Landelijk Meetnet Hommels
EIS2020-22 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
Het is bekend dat het niet goed gaat met de Nederlandse bijen. Maar hoe de trends zich precies ontwikkelen weten we niet. Alleen door op een gestandaardiseerde manier te tellen kunnen we betrouwbare uitspraken doen over trends. Zulke telgegevens zijn voor bijen niet beschikbaar. Door een meetnet op te zetten voor de meest toegankelijke en opvallende bijengroep - de hom-mels - kunnen we beter inzicht verkrijgen in de veranderende patronen van verspreiding en aan-tallen. Het hommelmeetnet is gebaseerd op het reeds bestaande meetnet dagvlinders van De Vlinderstichting. Voor het tellen van hommels wordt een sterk gelijkende methode gebruikt en de gegevens worden op dezelfde plek doorgegeven.

Smit, J.T & T. Zeegers (2020).
Honingbijen & wilde bestuivers in defensieterreinen Deel 3: militair oefenterrein Havelte
EIS2020-19 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
Het Rijksvastgoedbedrijf heeft een groot aantal natuurterreinen van defensie in beheer in Nederland. Sommige terreinen zijn leefgebied voor zeldzame en bedreigde bestuivers, zoals wilde bijen, zweefvliegen en dagvlinders. De recente berichten over de sterke achteruitgang van insecten in natuurgebieden geeft reden tot zorg en de behoefte aan meer kennis over de gevolgen van de plaatsing van honingbijkasten binnen defensieterreinen. EIS Kenniscentrum Insecten onderzocht daarom in opdracht van het Rijksvastgoedbedrijf de draagkracht van heideterreinen van defensie voor wat betreft de plaatsing van honingbijkasten.

Smit, J.T. & T. Zeegers (2020).
Honingbijen & wilde bestuivers in defensieterreinen Deel 2: Arnhemse heide
EIS2020-18 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
Het Rijksvastgoedbedrijf heeft een groot aantal natuurterreinen van defensie in beheer in Nederland. Sommige terreinen zijn leefgebied voor zeldzame en bedreigde bestuivers, zoals wilde bijen, zweefvliegen en dagvlinders. De recente berichten over de sterke achteruitgang van insecten in natuurgebieden geeft reden tot zorg en de behoefte aan meer kennis over de gevolgen van de plaatsing van honingbijkasten binnen defensieterreinen. EIS Kenniscentrum Insecten onderzocht daarom in opdracht van het Rijksvastgoedbedrijf de draagkracht van heideterreinen van defensie voor wat betreft de plaatsing van honingbijkasten.

Reemer M., T. Fernhout & F. Rhebergen (2020).
Bijen in Amsterdamse stadsparken en andere ecologisch beheerde groengebieden
EIS2020-17 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
In 2019 en 2020 samen zijn in totaal 104 soorten bijen aangetroffen in Amsterdam. Sommige gebieden blijken verrassend rijk met meer dan 50 soorten per gebied. Hierbij gaat het vooral om grote gebieden aan de rand van de stad, zoals het Westerpark, het Diemerpark, de Bijlmerweide, de Noorder IJ-plas en het Gijsbrecht van Aemstelpark. Er zijn verschillende soorten gevonden die nog niet uit Amsterdam bekend waren, zoals de borstelwespbij, de kleine tuinmaskerbij en de zompmaskerbij.

Smit, J. & M. Reemer (2020).
Bijen op Heideterreinen in de gemeente Nunspeet: nulmeting 2020
EIS2020-16 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
Deze rapportage doet verslag van een inventarisatie van wilde bijen op zeven heideter-reinen in de Gemeente Nunspeet (Gelderland, Noord-Veluwe In totaal zijn op de onderzochte heidterreinen 63 soorten bijen aangetroffen (exclusief twee soorten die alleen tijdens een extra bezoek buiten de monitoring om zijn gevon-den) De grootste aantallen bijensoorten zijn gevonden op de Elspeetsche Heide: hier zijn in totaal 38 soorten gevonden (23 in het westelijke deel, 34 in het oostelijke deel) Kleine Kolonie doet hier met 36 soorten nauwelijks voor onder, zeker niet wanneer men de veel kleinere oppervlakte van dit gebied in aanmerking ne .

Reemer, M. (2020).
Bijen en zweefvliegen in het BioScience Park te Leiden: nulmeting 2020
EIS2020-15 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
EIS Kenniscentrum Insecten heeft in 2020 een inventarisatie uitgevoerd van bijen en zweefvliegen op het Bio Science Park in Leiden De inventarisatie vond plaats op 12 verschillende locaties, die elk drie maal in het jaar onderzocht zijn De inventarisatie geldt als een nulmeting van een monitoring, die in 2024 herhaald wordt om onwtik-kelingen in de bijen- en zweefvliegenfauna te kunnen vaststellen In totaal zijn 39 soorten bijen en 27 soorten zweefvliegen aangetroffen Zeldzame soorten zijn niet gevonden.

Smit J.T & T. Fernhout (2020).
Bijen op sedumdaken van bushokjes in Utrecht
EIS2020-14 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
De gemeente Utrecht heeft bij het vervangen van bushokjes een groot aantal daarvan uitgerust met een zogenaamd sedumdak. Dit levert niet alleen milieuwinst op doordat Sedum fijnstof in de lucht verminderd, het regenwater langer vasthoud en zorgt voor verkoeling bij hitte, maar is ook goed voor de biodiversiteit doordat er voedsel in de vorm van nectar en stuifmeel geleverd wordt door de bloemen .

Smit J.T (2020).
Bijen en wespen in vijf gebieden in Utrecht
EIS2020-13 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
In opdracht van de gemeente Utrecht zijn een vijftal gebieden in de stad geïnven-tariseerd op bijen en wespen, waarbij ook de zweefvliegen zijn meegenomen De gebieden zijn geselecteerd door de gemeente en de nadruk lag op het vastleggen van de diversiteit en waar mogelijk het formuleren van aanbevelingen teneinde de soortenrijkdom te verhogen in de gebieden .

Smit J.T. (2020).
Bijen op en rond ‘s werelds grootste bijenhotel naast de A2 in Utrecht
EIS2020-12 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
De gemeente Utrecht heeft ’s werelds grootste bijenhotel laten realiseren in een reclamemast langs de A2. Het primaire doel is bewustwording van burgers met betrekking tot bijen, daarnaast is het tevens bedoeld om ook daadwerkelijk nestgelegenheid te bieden voor bijen. In de mast zijn 128 bijenhotels en 77 vlinderkasten geplaatst in een honingraatstructuur. Daarnaast is het perceel rond het bijenhotel ingezaaid met een bloemenmengsel om bijen ook van voedsel te voorzien. In dit perceel zijn tevens twee lage taluds aangebracht om ook grondnestelende bijen van nestgelegenheid te voorzien, aangezien 70-80% van de wilde bijen in de grond nestelen.

Koese, B. & D. Drukker (2020).
De platte schijfhoren Anisus vorticulus op het Leiden BioScience Park
EIS2020-10 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
In opdracht van de gemeente Leiden is het Leiden BioScience Park (LBSP) onder-zocht op het voorkomen van de platte schijfhoren (Anisus vorticulus) De soort is aan-getroffen op in totaal 17 van de onderzochte 25 meetlocaties. Binnen de plangebieden (d w z trajecten waar ruimtelijke ingrepen gepland staan) is de soort op 10 van de 12 locaties gevonden, in totaal 170 exemplaren. Buiten de plangebieden gaat het om 69 exemplaren op 7 uit 13 locaties. Hoge dichtheden zijn alleen gevonden langs de tram-baan, rondom het sportveld langs de Einsteinweg en een sloot dwars op de Niels Bohrweg en de A44 Kenmerkend voor de vindplaatsen met platte schijfhorens is de vegetatie van draadalg of sterrenkroos op losse humus c q modderbodem, een hel-dere, ondiepe waterlaag en een weinig tot onbeschaduwd wateroppervlak De soort is niet of nauwelijks aanwezig in (gebaggerde) vaarten met een minerale kleibodem

Noordijk, J. (2020).
Insectenbevorderende maatregelen in het kader van het ‘Programma Biodiversiteit’ van de gemeente Ede
EIS2020-08 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
De gemeente Ede heeft een beleidsdocument uitgebracht om de biodiversiteit te behouden, herstellen en versterken. EIS Kenniscentrum Insecten is gevraagd om in dit kader verschillende maatregelen te formuleren om de insecten te bevorderen. In het rapport wordt in een theoretisch kader ingegaan op welke algemene maatregelen (onderverdeeld voor korte en op lange termijn) er zijn te nemen in de belangrijkste leefgebieden: bos, heide, agrarisch en stedelijk gebied. Ook zijn er vier casussen uitgewerkt waarbij handvatten gegeven worden om direct mee aan de slag te gaan (1) bevordering wilde bijen in wegbermen in de bebouwde kom, (2) bevordering insecten van de heide door de aanleg van steilranden, (3) bevordering van insecten door middel van dood hout in allerlei biotopen en (4) de bescherming van de indrukwekkende populaties van drie bosmiersoorten en de gewone satermier op ‘De Heide’ bij Bennekom.

Noordijk J. (2020).
Beheerplan ‘Mierenreservaat De Heide’ (Bennekom)
EIS2020-07, EIS Kenniscentrum insecten
In de gemeente Ede zal het natuurterrein ‘De Heide’ bij Bennekom in 2020 de status ‘mierenreservaat’ krijgen.

Bouwman, J.H., R.H.A. van Grunsven, J. Smit, J.T. Smit & R. Verhagen (2020).
Actieplan meer insecten op de hei
EIS2020-06, Bosgroepen en EIS Kenniscentrum insecten
Het doel van het project is om voor een aantal vooraf geselecteerde heideterreinen in de provincie Overijssel te bepalen in hoeverre ze geschikt zijn voor de aandachtsoorten uit tabel 1. Per gebied wordt een aantal knelpunten en kansen gegeven, dit zijn handvatten om de negatieve trend van de genoemde aandachtsoorten een halt toe te roepen en idealiter om te buigen naar een positieve trend. Hierbij is in het bijzonder aandacht gegeven aan de aanwezigheid van bloemen en nestplekken voor bijen

Zeegers, T., J. Groothuis, R. Morssinkhof & L. Slikboer (2020).
Insecten op akkers in Oost-Groningen in 2018, een eerste inventarisatie
EIS2020-05, EIS Kenniscentrum insecten
In 2018 zijn door EIS Kenniscentrum Insecten op een drietal akkerlocaties in Oost-Groningen (Noordbroek, Muntendam en Westeresch) insecten kwalitatief en kwan-titatief in kaart gebracht met een viertal verzamelmethoden: visueel / netvangst, plakvallen, bodemvallen en malaisevallen. Onderzocht zijn akkers met gewassen, braakakkers en bermen langs akkers.

Godijn, N, K.C. Fokker & T. Zeegers (2020).
Revitalisatie akkersystemen Utrechts Landschap, Nulmeting wintervogels, broedvogels en ongewervelden 2019
Grauwe Kiekendief & EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
Het Utrechts Landschap bezit twee akkercomplexen op de Utrechtse Heuvelrug. De ecologische waarde van deze akkers is de afgelopen jaren achteruit gegaan. Het Utrechts Landschap heeft de ambitie om deze akkers te revitaliseren. Zij heeft aan Grauwe Kiekendief en EIS Kenniscentrum gevraagd de effecten van de maatregelen te monitoren. Dit rapport schetst de nulsituatie van 2019. Wat insecten betreft hebben de gebieden duidelijk potentie, onder andere wat betreft mieren, wantsen en sprinkhanen.

Slikboer, L. & T. Zeegers (2020).
Monitoring en voorlichting Aziatische hoornaar 2019
EIS 2020-03 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
Vanaf 2017, toen de Aziatische hoornaar voor het eerst werd aangetroffen, werd EIS Kenniscentrum Insecten door de Nederlandse Voedsel- en Warenauthoriteit (NVWA) gevraagd om de ongewenste exoot te monitoren en waar nodig voorlichting te geven. Het jaar 2019 bracht vier correcte meldingen van Aziatische hoornaars in Nederland. Het betrof twee nesten (Raamsdonk en Vlaardingen), die beiden gevonden en bestreden zijn. De derde en vierde melding betroffen zwervende koninginnen

Speelman, M. (2020).
De heidehommel (Bombus humilis) in Nederland
Studentenrapport EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
Mathijn Speelman heeft gekeken naar de huidige en historische verspreiding van de zeldzame heidehommel in Nederland. Daarnaast is onderzoek gedaan naar het eetpatroon middels pollenanalyse. Dankzij gericht veldwerk is de heidehommel in 2019 op veel plekken aangetroffen, bij natte heideterreinen in Drenthe en op een enkele locatie in Overijssel.

Slikboer, L., T. Zeegers, B. Koese & T. Fernhout (2019).
Insecten in het Buijtenland van Rhoon 2019
EIS 2019-33 EIS Kenniscentrum insecten, LeidenIn het Buijtenland van Rhoon wil de provincie Zuid-Holland ‘hoogwaardige akkernatuur’ laten ontstaan. In 2017 is hiermee van start gegaan in de Zegenpolder in een gebied van circa 75ha. In 2019 is de monitoring herhaald, waarbij vliegende insecten (bijen, zweefvliegen, dagvlinders, sprinkhanen en libellen) werden geteld langs nettransecten, het gebied volgens SNL-methode werd onderzocht op aandachtssoorten en de bijen op dijken extra aandacht kregen. Aanvullend werden de bemonsteringen van aquatische fauna van 2018 verder uitgezocht. 

Slikboer, L., Bos, G. & M. Reemer (2019).
Bijen, zweefvliegen en dagvlinders in bermen van de A4 in 2019
EIS 2019-25, De Vlinderstichting, Wageningen & EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
De ingezaaide bermen in dit onderzoek, vooral de westelijk gelegen Honey Highway, zijn
meer bloemrijk en daarmee deels interessanter voor algemeen voorkomende
bloembezoekende insecten. De ingezaaide bermen zijn echter wel zeer dicht begroeid,
wat leidt tot verminderde beschikbaarheid van open grond, waarin veel
bijen hun nest graven. Zo’n 91% van de waargenomen bijen waren dan ook honingbijen
en hommels; soorten die geen open bodem nodig hebben om zich voort
te planten.

Slikboer, L., J.T. Smit & T. Zeegers (2019).
Honingbijen & wilde bestuivers in defensieterreinen Deel I: Doornspijkse Hei
EIS 2019-24 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
Drie terreinen (Arnhemse Heide, Doornspijkse Hei en Havelte-Oost) worden op kwalitatieve wijze onderzocht op de aanwezige diversiteit aan bijen, zweefvliegen en dagvlinders. Hierbij worden proefvlakken van 5 hectare elk gedurende twee uur on-derzocht. Daarnaast wordt een kwantitatief onderzoek uitgevoerd, waarbij op diverse afstanden van bijenkasten plots van 50 bij 50 meter gedurende 45 minuten worden geïnventariseerd op bestuivers. In 2019 is de Doornspijkse Hei geïnventariseerd, in 2020 volgen de twee andere terreinen. In dit tussentijdse verslag worden de eerste resultaten besproken

Slikboer, L. & J.T. Smit. (2019).
Voorlopige richtlijn plaatsing bijenkasten op defensieterreinen
EIS 2019-32 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
In dit document wordt de huidige beschikbare kennis omtrent een eventuele voedselconcurrentie tussen honingbijen en wilde bestuivers samengevat. De fo-cus ligt in deze richtlijn vooral op wilde bijen omdat deze, net als honingbijen, niet alleen voor hun eigen energiebehoefte afhankelijk zijn van de nectar van bloe-men, maar ook voor de ontwikkeling van de larven , die uitsluitend stuifmeel eten, volledig afhankelijk zijn van bloemen.

Smit, J.T. (2019).
Pilot monitoring Vliegend Hert in het Natura2000 gebied Veluwe
EIS 2019-32 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
Tijdens het vaststellen van de nulmeting van de actuele verspreiding van het vlie-gend hert in het natura2000 gebied Veluwe ten behoeve van het beheerplan, werd geconcludeerd dat de huidige methode van gegevensinwinning twee belangrijke tekortkomingen heeft: de dekking binnen het natura2000 gebied laat te wensen over, en er wordt in het geheel geen inzicht verkregen in de aantalsontwikkelingen. Vandaar dat er nieuwe technieken zijn ontwikkeld met hulp van vrijwilligers.

Reemer, M. & F. Van der Meer (2019).
Bijenmonitoring in duingebied Meijendel: nulmeting 2019
EIS 2019-21 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
Duingebied Meijendel wordt reeds enkele decennia jaarrond begraasd door runderen en paarden Per 2019 is de begrazingsdruk over het gehele gebied verlaagd en vindt de begrazing in sommige delen uitsluitend ‘s winters plaats Op verzoek van drinkwater-bedrijf Dunea, dat het gebied beheert, is EIS Kenniscentrum Insecten in 2019 begon-nen met een monitoring van de bijenfauna van Meijendel Doel van deze monitoring is het verkrijgen van inzicht in de effecten van het gewijzigde begrazingsregime op de bijenfauna

Reemer, M. (2019).
Bijen en zweefvliegen in akkerranden in de Gemeente Bernheze
EIS 2019-11 EIS Kenniscentrum insecten, LeidenBinnen de Gemeente Bernheze zijn in 2018 en 2019 verschillende akkerranden ingezaaid met bloemrijke zaadmengsels  Om de effecten van de inzaai van de akkerranden op de plaatselijke bestuiversfauna te kunnen vaststellen, is in 2019 een onderzoek opgestart door Wageningen Environmental Research en EIS Kenniscentrum Insecten  Dit onderzoek bestaat uit een vergelijking van de bestuiversfauna van de ingezaaide akkerranden met de bestuiversfauna van niet ingezaaide akkerranden  Ook wordt een vergelijking gemaakt tussen akkerranden waarin kunstmatige bestrijdingsmiddelen en kunstmest worden toegepast met akkerranden waarin dit niet gebeurt  Deze rapportage doet verslag van de resultaten 

Reemer, M. (2019).
Bijen en zweefvliegen op boerenbedrijven aangesloten bij de Groene Klaver: herhaling 2019
EIS 2019-13 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
De Groene Klaver is een collectief van vier agrarische natuurverenigingen in ZuidHolland. Circa 50 deelnemende bedrijven hebben zich voorgenomen om op hun terrein maatregelen te nemen in inrichting en beheer om de bestuiversfauna (bijen, zweefvliegen) te stimuleren. Projecten LTO Noord organiseert dit project en heeft aan EIS Kenniscentrum Insecten verzocht om een monitoring uit te voeren van de bijen en zweefvliegen bij een selectie van de deelnemende boerenbedrijven. De eerste monitoringsronde vond plaats in 2017 en de tweede in 2019. Deze rapportage doet verslag van de tweede ronde en maakt een vergelijking met de eerste.

Reemer, M. (2019).
Bijen en zweefvliegen in de ecologische stadsstructuur van Leiden: herhaling 2019
EIS 2019-12 EIS Kenniscentrum insecten, LeidenIn 2016 en 2017 heeft EIS Kenniscentrum Insecten in opdracht van de Gemeente Leiden een nulmeting uitgevoerd van de bijen- en zweefvliegenfauna op een aantal plaatsen langs de ‘ecologische stadsstructuur’ van Leiden. Het gaat om bermen en taluds die sindsdien deels ingezaaid zijn om een bloemrijke vegetatie te creëren. Vervolgens is ook het beheer gericht op behoud van bloemenrijkdom. In 2019 is het onderzoek herhaald op dezelfde plekken en volgens dezelfde methode. Deze rapportage bespreekt de resultaten uit 2019 en maakt een vergelijking tussen de onderzoeksjaren

J. T. Smit. (2019).
Bijen en Wespen in Utrecht
EIS 2019-15 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
In opdracht van de gemeente Utrecht zijn in een drietal gebieden in de stad de bijen en wespen geinventariseerd, waarbij ook de zweefvliegen zijn meegenomen.De gebieden zijn geselecteerd door de gemeente en de nadruk lag op het vastleggen van de diversiteit en waar mogelijk het formuleren van aanbevelingen teneinde de soortenrijkdom te verhogen in de drie gebeiden. In totaal zijn er 58 soorten bijen, 34 soorten wespen en 47 soorten zweefvliegen aangetroffen in de drie gebieden samen.

Norren, E. van, M. van Adrichem, D. Bekker, W. Bosman, G. Bos, R. Creemers,  [...] & J. T. Smit. (2019).
Staat van instandhouding Gelderland
EIS 2019-30 RAVON, Vlinderstichting, Zoogdiervereniging, EIS Kenniscentrum insecten.
De provincie Gelderland heeft de Zoogdiervereniging, in samenwerking met RAVON, de Vlinderstichting en EIS kenniscentrum Insecten, gevraagd om: • een rapport met factsheets over de staat van instandhouding van 24 soorten zoogdieren, reptielen, amfibieën en insecten in Gelderland en • een advies over ontheffingsaanvragen voor de betreffende soorten in relatie tot de provinciale staat van instandhouding.

Slikboer, L. & T. Zeegers (2019).
De Aziatische hoornaar in Nederland in 2019
EIS 2019-28 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
Verslag van de meldingen van Aziatische hoornaar in 2019 in Nederland. In 2019 kwam op 20 mei al de eerste correcte melding van een Aziatische hoornaar uit Raamsdonk (NB). Het dier bleek een koningin en werd door de imkers opgespoord en samen met haar primaire nest bestreden. In het najaar kwamen er meer meldingen, en werden er na succesvolle zoektochten ook nesten gevonden.

Slikboer, L. & T. Zeegers (2019).
Bestuivende insecten op bloeiende akkers in Rhoon 
EIS 2019-20 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
De provincie Zuid-Holland heeft de ambitie in het Buijtenland van Rhoon hoogwaardige akkernatuur te ontwikkelen, te beginnen in de Zegenpolder. De resultaten van de maatregelen worden gemeten aan de hand van diverse onderzoeken naar flora, fauna en bodem. In 2017 en 2018 deed EIS Kenniscentrum Insecten onderzoek naar de biodiversiteit van bodemfauna, bestuivers en biomassa in de Zegenpolder.

Slikboer, L. (2019).
Bijen en zweefvliegen in ecologisch beheerde terreinenin Hellevoetsluis
EIS 2019-17 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
De gemeente Hellevoetsluis voert ecologisch beheer op enkele graslandlocaties. Het gaat om bloemrijke plekken, waarvan het maaibeheer is afgestemd op instandhouding van de plantenrijkdom. Op verzoek van de gemeente Hellevoetsluis heeft EISKenniscentrum Insecten in 2013 en 2014 een inventarisatie uitgevoerd van de bijen enzweefvliegen (bestuivende insecten) op drie ecologische beheerde graslandlocaties: Kanaalweg Oost, Kanaalweg West en Kooisteebos. Deze inventarisatie is in 2019 herhaald met de toevoeging van een drietal nieuwe plekken. Elk gebied werd driemaal bezocht op verschillende momenten van de lente en zomer en gedurende een vastgelegde tijdseenheid onderzocht op bijen en zweefvliegen.

Reemer, M. (2019).
Bijen van landgoed Velhorst en het Grote Veld: nulmeting 2019 
EIS 2019-16 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
Landgoed Velhorst en bos- en heidegebied het Grote Veld zijn als natuurgebieden in beheer bij Natuurmonumenten (beheereenheid De Graafschap). Op landgoed Velhorst worden sinds 2019 enkele voorheen intensief gebruikte landbouwpercelen omgevormd naar een kleinschalig en bloemrijk akkerlandschap. In het nabijgelegen bos- en heidegebied Grote Veld is door kap- en plagwerkzaamheden de heide hersteld, ter versterking van een ecologische corridor tussen het zuidelijke heideterrein en het Kienveen 

Smit, J. T. & L. Slikboer (2019).
Beschermingsplan zandhommel; ‘Panda van de Nederlandse Delta’
EIS 2019-04 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
Tot halverwege de vorige eeuw kwam de zandhommel verspreid over heel Nederland voor. Net als veel andere hommelsoorten is de zandhommel sindsdien sterk achteruitgegaan en de soort staat nu op de Rode Lijst in de categorie Ernstig Bedreigd. Er resteren nog twee populaties in Nederland. De kans is groot dat de zandhommel uit Nederland verdwijnt als de soort geen speciale aandacht krijgt. Gelukkig is de Provincie Zuid-Holland zich hiervan bewust en zij hebben een beschermingsplan laten opstellen. Dit plan, opgesteld door John Smit en Linde Slikboer van EIS Kenniscentrum Insecten, is nu beschikbaar. Er staan concrete aanbevelingen in waarmee de Provincie en allerlei andere Zuid-Hollandse en Noord-Brabantse partijen mee aan de slag kunnen. Er is dus nog hoop voor de zandhommel!

Noordijk, J., C.F.M. den Bieman, M.C. de Haas & E. Colijn (2019).
Xyleemzuigende cicaden, potentiële vectoren van Xylella fastidiosa, rondom boomkwekerijen en glastuinbouw
EIS 2019-06 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
In dit rapport worden de resultaten gepresenteerd van een onderzoek in het veld, de literatuur, collecties en databases, naar xyleemzuigende cicaden rondom boomkwekerijen en glastuinbouwbedrijven. Xyleemzuigende cicaden zijn potentiële vectoren van Xylella fastidiosa, een voor vele soorten (commercieel gekweekte) planten schadelijke bacterie, die de quarantainestatus heeft in de EU. Xylella wordt momenteel gevonden in het westmediterrane gebied. In totaal vingen wij op twaalf locaties 98 cicadensoorten, waarvan er acht xyleemzuigend zijn. Hiernaast leven er in Nederland nog negen andere xyleemzuigende cicaden en zijn er drie soorten die hier mogelijk in de toekomst nog aan toegevoegd kunnen worden. Van alle soorten zijn Aphrophora alni en Philaenus spumarius in Nederland de belangrijkste potentiële Xylella-vectoren. In de maanden juni tot en met september is de piek in voorkomen van de belangrijkste potentiële Xylella-vectoren en dit is dus ook de periode waarin het best bemonsterd wordt.

Bijen, zweefvliegen en dagvlinders langs de Honey Highway in 2018
EIS 2018-25 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden, De Vlinderstichting, Wageningen
Langs het recent door Rijkswaterstaat aangelegde deel van de A4 tussen Delft en Schiedam is ter hoogte van Schipluiden een bermtraject met een lengte van drie kilometer ingezaaid met een speciaal bloemrijk zaadmengsel gericht op het aantrekken van bijen. De westelijke wegberm langs dit traject staat bekend als de Honey Highway. In de oostelijke berm is een ander bloemrijk zaadmengsel ingezaaid. Dit rapport doet verslag van de tweede meting om de effecten van deze maatregelen op de bestuiversfauna te kunnen volgen. Onder bestuivers worden hier de bijen, zweefvliegen en dagvlinders verstaan.

Bijen en andere bestuivers in stedelijk groen van Purmerend in 2018
EIS 2018-23 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
Op verzoek van de Gemeente Purmerend heeft EIS Kenniscentrum Insecten in zowel 2014 als 2018 een inventarisatie uitgevoerd van de bijen, zweefvliegen en dagvlinders op verschillende locaties in de stad. De inventarisatie in 2014 geldt als een nulmeting, terwijl de inventarisatie in 2018 een vervolgmeting is. Effecten van eventuele wijzigingen in het stedelijk groenbeheer om de bijen-, zweefvliegen- en dagvlinderfauna te stimuleren kunnen hiermee inzichtelijk gemaakt worden. Naast de negen locaties die zowel in 2014 als in 2018 zijn onderzocht, zijn in 2018 ook nog drie locaties voor het eerst onderzocht.

‘Jumping green’: bestuivers en bermbeheer langs Rijksweg N11 
EIS 2018-18 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
In 2017 is Rijkswaterstaat bij wijze van experiment begonnen met een gefaseerd maaibeheer in de bermen van Rijksweg N11 tussen Hazerswoude en Alphen aan den Rijn (Zuid-Holland). Hierbij wordt in twee ronden (juni en september) vaksgewijs gemaaid zodat er tijdens één maaironde geen volledige kaalslag van de vegetatie ontstaat. Flora en fauna krijgen zo de kans om ‘over te springen’ van de gemaaide naar de ongemaaide delen, zodat hun populaties in de bermen kunnen overleven. Rijkswaterstaat en uitvoerende aannemer Vermeulen hebben deze vorm van gefaseerd maaien ‘Jumping Green’ genoemd.

Nulmeting insecten van ecologisch beheerde bermen in Overijssel
EIS 2018-16 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
In opdracht van de provincie Overijssel heeft EIS Kenniscentrum Insecten een nulmeting uitgevoerd van de insectenfauna van ecologisch beheerde bermen in de provincie. Deze bermen worden sinds de jaren 1980 ecologisch beheerd, maar niet eerder speelden insecten bij de evaluatie van het beheer een rol. In het kader van de nieuwe natuurvisie wil de provincie daarin veranderingen aanbrengen door nadrukkelijk aandacht te schenken aan insecten. De belangrijkste groep waarnaar gekeken is tijdens deze eerste inventarisatie zijn bijen. Daarnaast is er ook gekeken naar dagvlinders, libellen en sprinkhanen. Verder zijn ook de zweefvliegen als groep van belangrijke bestuivers meegenomen.

Insecten in het buitenland van Rhoon 2018
EIS 2018-05 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
In het Buijtenland van Rhoon wil de provincie Zuid-Holland ‘hoogwaardige akkernatuur’ laten ontstaan. In 2017 is hiermee van start gegaan in de Zegenpolder in een gebied van circa 75ha. EIS Kenniscentrum Insecten is in dat jaar in opdracht van de provincie Zuid-Holland begonnen met een nulmeting van het voorkomen van insecten in de Zegenpolder. In 2018 is dit onderzoek vervolgd met een selectie van de methoden van het jaar 2017 en een uitbreiding van het onderzoek naar de omliggende gebieden (brongebieden). In de Zegenpolder werden vliegende insecten, biomassa, en aquatische fauna onderzocht, in de brongebieden lag de focus op bodemfauna en zweefvliegen. 

Stip. A. & Smit, J.T. (2018).
Monitoring van bestuivers op Groninger Vogelakkers
EIS 2018-32 Vlinderstichting, Wageningen en EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
In dit rapport worden de resultaten weergegeven van twee jaar monitoring van bestuivende insecten in Groninger Vogelakkers. Tijdens in totaal 240 transecttellingen zijn in 2017 en 2018 samen in totaal 1027 bijen en 1120 zweefvliegen geteld. De groepen hommels (70% van het aantal tellingen), honingbijen (60%), langlijfjes (43%) en grote bijvliegen (34%) waren daarbij het talrijkst.Uit deze studie blijkt voor het eerst dat Vogelakkers gebruikt kunnen worden door bijen en zweefvliegen, zowel door algemene als zeldzame soorten. Verder wordt de grote waarde van monitoring door vrijwilligers onderstreept. Zelfs groepen die bekend staan om hun lastige determinatie zijn op laagdrempelige wijze door vrijwilligers te monitoren, mits er een opleiding en goede professionele ondersteuning geboden worden. Aanbevolen wordt om de monitoring en de ondersteuning ervan de komende jaren voort te zetten.

Zeegers, T., Smit, J. & Reemer, M., (2018) 
Bijen in het Bergherbos: nulmeting 2018  E
IS 2018-26 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden. In 2018 heeft EIS Kenniscentrum Insecten in opdracht van Natuurmonumenten een inventarisatie uitgevoerd van de bijenfauna van het Bergherbos en de nabijgelegen Galgenberg. De focus lag hierbij op graslanden, akkers en anderszins voor bijen meest geschikte habitats. Het doel was het verkrijgen van een globaal beeld van de bijenfauna en de ligging van de belangrijkste locaties voor bijen in het gebied. Het gebied is in 2018 op negen verschillende dagen tussen 9 april en 3 september onderzocht. Als aanvulling wordt een overzicht gegeven van de bekende historische bijengegevens uit het gebied.

Slikboer, L. (2018) 
Wilde bijen in het stedelijk groen van Gorinchem

EIS 2018-22 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
Op verzoek van de gemeente heeft EIS Kenniscentrum Insecten in 2018 een inventarisatie van wilde bijen binnen de gemeentegrenzen van Gorinchem verricht. In totaal zijn gedurende het onderzoek 86 soorten bijen gevonden. De locatie met de meeste soorten is Oostgracht (58 soorten), op de voet gevolgd door De Donken (54 soorten) en de Stadswal (50 soorten). Uit historische gegevens zijn nog 11 aanvullende bijensoorten bekend, waarmee het totaal aantal soorten voor Gorinchem op 97 komt, bijna een derde van de gehele Nederlandse bijenfauna (331 soorten, Reemer 2018). Hiermee is de gemeente uitzonderlijk soortenrijk.

Reemer, M., Kos, M., Slikboer, L. (2018) 
Bijen en zweefvliegen in het Land van Wijk en Wouden: herhaling 2018  
EIS 2018-17 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
Vele partijen in de regio nemen maatregelen in inrichting en beheer. Om te onderzoeken of deze maatregelen het gewenste effect hebben op de wilde bijenfauna, is een monitoring opgestart. De nulmeting vond plaats in 2015 en de eerste herhaling in 2018. Deze rapportage bespreekt de resultaten van de herhaling en vergelijkt deze met die van de nulmeting. In 2018 zijn binnen de monitoring 91 soorten bijen en 81 soorten zweefvliegen gevonden. In vergelijking met 68 soorten bijen en 85 soorten zweefvliegen betekent dit voor de bijendiversiteit een toename van 34% en voor zweefvliegen een afname van 5%.

Slikboer, L. & Reemer, M., (2018).
Bijen en zweefvliegen in wegbermen van de Lithse Polder: herhaling 2018
EIS 2018-15 EIS Kenniscentrum insecten, Leiden
IDe gemeente Oss is in 2017 in de Lithse Polder gestart met een vorm van ecologisch bermbeheer. Dit beheer houdt in dat de eerste meter van de berm (aan de wegzijde) twee maal per jaar wordt gemaaid (juni en september/oktober) en de rest van de berm alleen in september of oktober. In 2018 zijn in totaal 11 soorten bijen en 20 soorten zweefvliegen gevonden. In 2017 waren dit er respectievelijk 16 en 19. Per locatie zijn in 2018 maximaal vijf soorten bijen en 12 soorten zweefvliegen aangetroffen. Hiermee blijft de Lithse Polder tot op heden een soortenarm gebied

Voorkomen van het vliegend hert op enkele Veluwse defensieterreinen 
EIS 2018-14, EIS Kenniscentrum Insecten, Leiden
In 2018 is onderzoek uitgevoerd naar het eventueel voorkomen van het vliegend hert op een drietal terreinen van defensie: ASK Oldenbroek, kazerne Nieuw Milligen en ISK Harskamp. Aanleiding was een tweetal waarnemingen uit twee van de betreffende terreinen: een vrouwtje uit 2012 op ASK Oldenbroek en een mannetje uit 2014 op ISK Harskamp.

Reemer, M. (2018) 
Bijen en zweefvliegen op bedrijventerrein Grote Polder in 2018.
EIS 2018-11, EIS Kenniscentrum Insecten, Leiden 
In het kader van het Groene Cirkels Bijenlandschap slaan de Gemeente Zoeterwoude en enkele lokale bedrijven de handen ineen om bedrijventerrein Grote Polder in Zoeterwoude-Rijndijk bijvriendelijk in te richten. In 2018 zijn 34 soorten bijen gevonden, een kleine vooruitgang ten opzichte van 2016 toen er 29 zijn gevonden. Dat er wel degelijk sprake is van een vooruitgang blijkt beter uit de resultaten voor elke locatie afzonderlijk: op elke locatie op het bedrijventerrein is zowel het aantal bijensoorten als het aantal getelde exemplaren duidelijk toegenomen. Deze toename is het duidelijkst op de plekken waar nieuwe beplanting is aangebracht.

Optimalisatie van begrazing voor de heidefauna
EIS 2018-10, Vlinderstichting, Wageningen, EIS Kenniscentrum Insecten, Leiden

Hoe begrazing in ruimte en tijd het beste kan worden gestuurd vormt nog steeds een belangrijke kennislacune en een grote uitdaging voor het beheer, met name ten behoeve van de prioritaire soorten voor de heidefauna. In dit project is daarom een validatie van eerdere inzichten uitgevoerd en is een beheerexperiment gestart waarvan de eerste resultaten op korte termijn zijn vastgesteld. De belangrijkste effecten worden echter op middellange termijn verwacht. 

Wallis de Vries, M.F., Noordijk, J., Smit, J., Lambrikx, N., van Rijsewijk, A. & Zollinger, R. (2018)
Naar een klimaatbestendige heidefauna in Noord-Brabant: Rapportage Fase 2. 
EIS 2018-09, De Vlinderstichting / Stichting RAVON / EIS-Kenniscentrum Insecten, Wageningen.Klimaatextremen worden met de voortschrijdende klimaatverandering naar verwachting steeds gewoner. Dat betekent meer kans op zowel zomerdroogte als zware regenval. Voor het gentiaanblauwtje en andere diersoorten van de natte heide kan dat een probleem zijn omdat hun leefgebied zich juist op de grens van nat en droog bevindt en door vergrassing met pijpenstrootje in de knel komt. Bij natuurherstel door vernatting kan dit extra problematisch zijn wanneer er hogerop geen geschikt leefgebied te vinden is. In Noord-Brabant is daarom de afgelopen vijf jaar in verschillend heidegebieden gewerkt aan kleinschalige herstelmaatregelen over de hele hoogtegradiënt van nat naar droog.

Reemer, M. (2018) 
Basisrapport voor de Rode Lijst Bijen
EIS 2018-06, EIS Kenniscentrum Insecten, Leiden In dit rapport is een voorstel voor een herziene Rode Lijst Bijen opgenomen. Aan de hand van dit voorstel zal de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit(LNV) de officiële Rode Lijst vaststellen en publiceren in de Staatscourant.De nieuwe Rode Lijst zal de in 2004 door de toenmalige staatssecretaris van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij vastgestelde Rode Lijst (Staatscourant 2004, nr. 218) vervangen.

Reemer, M. 2017
Bijen en zweefvliegen op boerenbedrijven aangesloten bij de Groene Klaver: nulmeting 2017
EIS2017-012, EIS Kenniscentrum Insecten, Leiden, 24 pp
De Groene Klaver is een collectief van vier agrarische natuurverenigingen in Zuid-Holland.Circa 50 deelnemers hebben zich voorgenomen om op hun terrein maatregelen te nemen in inrichting en beheer om de bestuiversfauna (bijen, zweefvliegen) te stimuleren.Projecten LTO Noord organiseert dit project en heeft aan EIS Kenniscentrum Insecten verzocht om een monitoring uit te voeren van de bijen en zweefvliegen bijeen selectie van de deelnemende boerenbedrijven. Deze rapportage doet verslag van de eerste monitoringsronde in 2017.De monitoring bestaat uit een startmeting en een herhaling. De startmeting is uitgevoerd in 2017 en heeft als doel om inzicht te krijgen in de diversiteit en samenstelling van de bestuiversfauna voorafgaand aan of kort na het nemen van bijvriendelijke maatregelen. Deze meting wordt in 2019 herhaald, om vast te stellen welke veranderingen er zijn opgetreden.In 2017 zijn in totaal 24 soorten bijen en 38 soorten zweefvliegen aangetroffen bij deonderzochte bedrijven. Het maximale aantal bijensoorten per plek bedroeg 14, het maximale aantal zweefvliegensoorten was 23.De resultaten worden per locatie besproken en waar mogelijk worden korte aanbevelingen gedaan om de situatie voor bijen ter plekke te verbeteren. In 2019 wordt de monitoring herhaald om vast te stellen welk effect de maatregelen hebben gehad op de bijen- en zweefvliegenfauna.

 Reemer, M. 2017
Bijen en zweefvliegen in wegbermen van de Lithse polder: nulmeting 2017
EIS2017-010, EIS Kenniscentrum Insecten, Leiden, 20 pp
De Gemeente Oss is in 2017 in de Lithse Polder gestart met een vorm van ecologisch bermbeheer. Dit beheer houdt in dat de eerste meter van de berm (aan de wegzijde) twee maal per jaar wordt gemaaid (juni en september/oktober) en de rest van de berm alleen in september / oktober. Bij beide maairondes wordt het maaisel afgevoerd. Voorheen werden deze bermen twee maal per jaar geheel gemaaid en werd het maaisel niet afgevoerd.EIS Kenniscentrum Insecten heeft in 2017 een nulmeting uitgevoerd van de bijen- en zweefvliegenfauna op vier bermlocaties waar het nieuwe beheer wordt ingevoerd.Daarnaast zijn zes controlelocaties onderzocht waar andere typen maaibeheer worden gevoerd. Centrale vraag in het onderzoek is in hoeverre de bijen- en zweefvliegendiversiteit op de de locaties met het nieuwe beheer verandert ten opzichte van de controlelocaties.In totaal zijn 16 soorten bijen en 19 soorten zweefvliegen gevonden. Per locatie zijn maximaal zeven soorten bijen en 10 soorten zweefvliegen aangetroffen. Dit zijn lage soortenaantallen en de bermen van de Lithse Polder mogen daarom arm aan bijen en zweefvliegen genoemd worden. De oorzaken hiervan liggen deels in de bermen zelf (ongunstig beheer voor bijen en andere bloembezoekers), maar zeker ook in de omgeving. Het intensieve agrarische gebruik van de Lithse Polder laat weinig ruimte voor natuur. De discussie benoemt in het kort enkele mogelijkheden om deze situatie te verbeteren.

Smit, J.T. & R.H.A. van Grunsven 2017
De bijen en dagvlinders van Overijssel: trends, karakteristieke soorten en belangrijke gebieden.
EIS2017-007, EIS Kenniscentrum Insecten, Leiden, 69 pp.
Deze rapportage vat samen wat er bekend is van de wilde bijenfauna van Overijssel, aan de hand van een aantal vragen, wat resulteert in een lijst met prioritaire en aandachtsoorten. Tevens wordt een overzicht gegeven van de prioritaire soorten dagvlinders van de provincie. Deze lijst is al vastgesteld en de methode wordt hier verder niet behandeld. De prioritaire soorten worden kort besproken en dezelfde vragen worden ook voor dagvlinders beantwoord.

Reemer, M. 2017
De Bijenfauna van Zuid-Holland: Trends, Prioritaire soorten en Belangrijke gebieden
EIS2017-005, EIS Kenniscentrum Insecten, Leiden, 52 pp
Deze rapportage vat samen wat er bekend is van de wilde bijenfauna van Zuid-Holland,aan de hand van de volgende vragen:
• welke bijensoorten komen er in Zuid-Holland voor?
• wat zijn de trends van deze soorten: welke zijn toegenomen, afgenomen of verdwenen?
• welke bijensoorten zijn als bedreigd te beschouwen?
• voor welke bijensoorten heeft Zuid-Holland een nationale verantwoordelijkheid?
• wat zijn prioritaire bijensoorten in Zuid-Holland, waaraan de Provincie speciale aandacht aan zou moeten besteden?
• wat zijn belangrijke bijengebieden in Zuid-Holland?
• welke beheertypen in het provinciale Natuurbeheerplan zijn het belangrijkste voorde Zuid-Hollandse bijen?

Smit, J.T. 2017
Verslag 1000-soortendag Haringvliet
EIS2017-004, EIS Kenniscentrum Insecten, Leiden, 28 pp
In 2016 is er een 1000-soortendag georganiseerd in en rond het Haringvliet. Ditheeft 1.828 soorten opgeleverd, waarvan één soort graafwants nieuw voor Nederlanden de motmug Panimerus goetghebueri was slechts één keer eerder waargenomenen recent pas nieuw voor Nederland gemeld (Ciliberti et al. 2017).

 Smit, J.T. 2017
Handleiding Bestuiversmonitoring Maasheggen
EIS2017-002, EIS Kenniscentrum Insecten, Leiden, 22 pp
Deze handleiding is bedoeld voor vrijwilligers die een bijdrage willen leveren aan de bestuiversmonitoring in het Maasheggengebied. Het doel hiervan is inzicht te krijgen in goed onderhouden heggen ten opzichte van slecht onderhouden heggen. Hier wordt de methode toegelicht evenals de te monitoren bestuiversgroepen. Het onderscheidt tussen bijen en zweefvliegen wordt geduid en de verschillende onderscheiden groepen hier binnen worden kort toegelicht. Daarnaast worden referenties gegeven voor de belangrijkste determinatieliteratuur voor bijen en zweefvliegen voor eventuele verdieping.Uitgangspunt bij deze bestuiversmonitoringsmethode is dat deze uitgevoerd kan worden door vrijwilligers met weinig voorkennis en met minimale opleidingen begeleiding en die relevante resultaten oplevert in zowel abundantie alsd iversiteit.

Heijerman, T. & J. Noordijk 2017
Monochamus-monitoring 2016; Populatieonderzoek bij de Schoorlse duinen en bij Nuenen
EIS2017-001, EIS Kenniscentrum Insecten, Leiden, 28 pp
In dit rapport worden de resultaten gepresenteerd van de Monochamus-monitoringuit 2016. Met behulp van azijnzuurvallen is onderzocht hoe omvangrijk de bekendepopulatie van M. galloprovincialis is in het duingebied bij Schoorl en Bergen. Tevenszijn enkele bossen bij Nuenen geïnventariseerd, omdat er in 2015 een M. galloprovincialis-exemplaar is gevangen op een ‘risicobedrijf’ in deze plaats. Het exemplaar van Monochamus galloprovincialis van de Papenvoortsche Heide eneen deel van de Monochamus-exemplaren van de duinen zijn door de NVWA gecontroleerdop de aanwezigheid van het dennenhoutaaltje Bursaphelenchus xylophilus.Geen van de exemplaren droeg dit aaltje bij zich,

In 2007 is het Hulshorsterzand onderzocht op bijen en graafwespen. Sindsdien hebben er in het gebied grootschalige werkzaamheden plaatsgevonden om de dynamiek van het stuifzand te herstellen. Om de invloed van deze werkzaamheden op de bijen- en graafwespenfauna te onderzoeken, is de inventaristatie in 2016 herhaald. De gebruikte methode was in beide jaren gelijk, met het verschil dat er in 2016 ook een voorjaarsronde is uitgevoerd. De resultaten van die voorjaarsronde zijn in deze rapportage niet in de vergelijking betrokken. In 2016 zijn in totaal 33 soorten bijen en 25 soorten graafwespen gevonden in het Hulshorsterzand. Met weglating van de resultaten van de voorjaarsronde in 2016 betekent dit voor de bijen in vergelijking met 2007 een toename van 15 naar 29 soorten. Voor de graafwespen laat het soortenaantal geen overduidelijke groei zien: van 22 in 2007 naar 25 in 2016. Een verklaring voor de toegenomen bijenrijkdom zou kunnen liggen in een toegenomen bloemenrijkdom in het terrein. Er zijn geen kwantitatieve gegevens beschikaar over de bloemenrijkdom, maar de indruk bestaat dat er in 2016 grotere oppervlakten met bloeiende blauwe en rode bosbes aanwezig waren dan in 2007. Ook bloeiden er vermoedelijk meer zandblauwtjes. Zowel op de bosbessen als op de zandblauwtjes zijn veel verschillende soorten bijen aangetroffen. Mogelijke verklaringen voor de hogere bloemenrijkdom zijn de natte zomer van 2016 en de recente invoer van schapenbegrazing. Bijzonderheden onder de aangetroffen bijen zijn de heidezandbij Andrena fuscipes, de bosbesbij A. lapponica, de veenhommel Bombus jonellus, de grote veldhommel B. magnus en de kortsprietgroefbij Lasioglossum brevicorne. De soortenlijst van de graafwespen telt twee zeer zeldzame soorten: Miscophus spurius en Oxybelus quattuordecimnotatus. Beide soorten leven in warme, droge zandgebieden, waarbij M. spurius een echte stuifzandspecialist is.

Deze handleiding is bedoeld voor vrijwilligers die een bijdrage willen leveren aan de bestuiversmonitoring van akkerranden in de Hoekse Waard.Het doel hiervan is inzicht te krijgen in het effect van bloemrijke akkerranden ten opzichte van traditionele randen van akkers, zonder bloemen.
Hier wordt de methode toegelicht evenals de te monitoren bestuiversgroepen.Het onderscheidt tussen bijen en zweefvliegen wordt geduid en de verschillende onderscheiden groepen hier binnen worden kort toegelicht.Daarnaast worden referenties gegeven voor de belangrijkste determinatieliteratuur voor bijen en zweefvliegen voor eventuele verdieping.
Uitgangspunt bij deze bestuiversmonitoringsmethode is dat deze uitgevoerd kan worden door vrijwilligers met weinig voorkennis en met minimale opleiding en begeleiding en die relevante resultaten oplevert in zowel abundantie als diversiteit.

In 1975 werd een uitzonderlijk grote populatie van de eikenzandbij Andrena ferox ontdekt in een weiland bij Berg en Dal (fig.1).Van deze zeer zeldzame soort waren tot dan toe slechts een handjevol waarnemingen bekend uit Zuid-Limburg en nog niet eerder was een voortplantingspopulatie vastgesteld, ook niet in het buitenland waar het eveneens een zeer zeldzame soort is. De grootte van de populatie in Berg en Dal werd in der tijd geschat op duizenden exemplaren (mogelijk 15.000, Leijs 1986).Dit is uitzonderlijk groot, andere populaties die sindsdien zijn gevonden bevatten vermoedelijk hooguit enkele tientallen exemplaren.
De eikenzandbij staat op de Nederlandse Rode Lijst in de categorie gevoelig (Peeters & Reemer 2003), wat voornamelijk veroorzaakt wordt door zijn zeldzaamheid. Om precies dezelfde reden staat de soort als ‘data deficient’ te boek in de Europese Rode Lijst (Nieto et al.2014).De populatie bij Berg en Dal is in ieder geval tot het jaar 2000 aanwezig geweest en tot voor kort de enige bekende Nederlandse populatie. Omdat de eikenzandbij niet wettelijke beschermd is, ze volgens de Rode Lijst-criteria niet ernstig bedreigd is en de populatie zich op particulier terrein bevindt in plaats van in een natuurgebied, valt ze buiten de reguliere natuurbeschermingsmaatregelen. Vanwege de grote zeldzaamheid en het vrijwel uitsluitend voorkomen in de provincie Gelderland heeft de provincie de soort aangemerkt als prioritair.
Tijdens dit onderzoek is de locatie bezocht om vast te stellen of de soort nog aanwezig is en om beheermaatregelen te formuleren voor een bij-vriendelijk beheer met als doel het bevorderen van de eikenzandbij alsmede de andere bijzondere bijensoorten die in dit gebied aanwezig zijn. Tevens is de recent ontdekte populatie in Zuid-Limburg bezocht om beide gebieden met elkaar te kunnen vergelijken en beter zicht te krijgen op de randvoorwaarden voor het voorkomen van de eikenzandbij.  

Appelboomgaarden met Milieukeur onderscheiden zich van gangbare boomgaarden doordat zij het milieu minder zwaar belasten, bijvoorbeeld door een strenger beleid ten aanzien van bestrijdingsmiddelen. Ook wordt rekening gehouden met de biodiversiteit, bijvoorbeeld door de aanleg van bloemstroken, en de hoop is dat bestuivende insecten hiervan profiteren. Deze verwachting was onderwerp van een klein onderzoek in vijf boomgaarden in de provincie Utrecht in 2016. In vijf appelboomgaarden met Milieukeur in de omgeving van Houten werden in het voorjaar van 2016 tijdens de appelbloei bemonsteringen uitgevoerd van bijen en zweefvliegen. De methode is vergelijkbaar met die van een onderzoek in 2013 in boomgaarden in dezelfde regio (De Groot et al. 2015). Hierdoor kunnen de resultaten uit beide jaren enigszins met elkaar worden vergeleken, zodat een indruk verkregen wordt van verschillen in bestuiversfauna tussen boomgaarden met Milieukeur en gangbare boomgaarden. Ook zijn naast de boomgaard ingezaaide bloemstroken geïnventariseerd op de bestuiversfauna. Dit is pas in augustus gedaan, omdat de stroken eerder nog niet bloeiden. In totaal zijn tijdens het onderzoek 13 soorten bijen en 22 soorten zweefvliegen aangetroffen. Hiervan zijn 10 soorten bijen en 11 soorten zweefvliegen in de boomgaarden gevonden, en vier soorten bijen en 17 soorten zweefvliegen in de bloemstroken. De resultaten uit 2016 zijn vergeleken met die van een vergelijkbaar onderzoek in 2013. Hierbij zijn geen significante verschillen gevonden in aantallen soorten en aantallen exemplaren tussen de Milieukeur-boomgaarden uit 2016 en de gangbare boomgaarden uit 2013. Uit de gevonden resultaten blijkt geen positieve invloed van de Milieukeur-maatregelen op de bestuiversfauna van de boomgaarden. Hier zijn twee vermoedelijk twee verklaringen voor. De eerste is dat het omringende landschap rond de boomgaarden niet erg ‘bestuiversvriendelijk’ is. Het is vrij eenvormig en bevat weinig natuurlijke habitat voor bijen en zweefvliegen. De tweede verklaring is dat de aangelegde bloemstroken pas in augustus bloeien. Dit betekent dat bestuivers tussen de appelbloei in april en de bloei van de bloemstrook in augustus elders hun voedsel moeten zoeken. De omgeving van de boomgaarden is verder weinig bloemrijk, dus de populaties van bestuivers hebben hier moeite om te overleven. Er zijn verschillende manieren om de omstandigheden voor bestuivende insecten rond de boomgaarden te verbeteren. Deze richten zich enerzijds op het stimuleren van nestelgelegenheid voor wilde bijen, anderzijds op het waarborgen van een continu voedselaanbod (bloemen) tussen april en september. In de discussie worden hier tips voor gegeven.

Colijn, E., J. Noordijk & Th. Heijerman 2016
De vermiljoenkever in Noord-Brabant.
EIS2016-09, EIS Kenniscentrum Insecten Leiden, 27 pp.
In 2012 werd de vermiljoenkever Cucujus cinnaberinus voor het eerst aangetroffen in Nederland. De vermiljoenkever geniet bescherming op Europees niveau via de Ha­bitatrichtlijn. Voor de start van dit project was de vermiljoenkever alleen bekend van één locatie. In Noord-Brabant liggen enkele bosgebie­den die geschikt lijken als leefgebied voor de vermiljoenkever. In het kader van het project De vermiljoenkever in Noord-Brabant zijn deze gebieden – in totaal 58 km-hokken – in 2015 bezocht en onderzocht op het voorkomen van de soort. Er zijn twee nieuwe populaties ontdekt.  In 2016 is door middel van een aanvullende inventarisatiemethode met voor dit project aangepaste azijnzuurvallen onderzoek gedaan. Hierbij werden ‘traditionele’ azijnzuurvallen extra uitgerust met α-pineen. Deze inventarisatiemethode bleek niet zeer geschikt. Zowel de veldinventarisatie als het onderzoek met de azijnzuurvallen leverde wel belangrijke inzichten in de doodhoutkeverfauna van de onderzochte bossen in Noord-Brabant. Er werden twee keversoorten aangetroffen die nog niet voor Neder­land zijn gemeld, plus zeven soorten die nog niet eerder voor de provincie Noord- Brabant werden gemeld. Knelpunten bij het beleid voor en beheer van de strikt beschermde vermiljoenkever zijn met name de onbekendheid van de soort bij de terreineigenaren en het ontbre­ken van detailinformatie over het voorkomen. Hierdoor zal plaatselijk de wettelijke bescherming in de knel komen.

In het kader van het Groene Cirkels Bijenlandschap slaan de Gemeente Zoeterwoude en enkele lokale bedrijven de handen ineen om bedrijventerrein Grote Polder in Zoeterwoude- Rijndijk bijvriendelijk in te richten. Om vast te kunnen stellen welk effect de te nemen maatregelen hebben op de bestuiversfauna, is in 2016 een nulmeting uitgevoerd. In drie monitoringsrondes is geïnventariseerd welke soorten bijen en zweefvliegen er op het bedrijventerrein voorkomen. Er zijn in totaal 29 soorten bijen en 38 soorten zweefvliegen gevonden. De twee meest soortenrijke locaties, een bouwkavel aan de westkant en een parkachtige strook aan de noordkant, liggen eigenlijk buiten het bedrijventerrein. Met aftrek van de soorten ie uitsluitend op deze twee locaties zijn aangetroffen, zou de soortenlijst slechts 18 soorten bijen en 20 soorten zweefvliegen tellen. Het bedrijventerrein zelf is dus arm aan soorten. De meest opvallende vondst is die van een vrouwtje van de ereprijszandbij Andrena labiata op locatie Noordrand. Deze soort is in Zuid-Holland buiten de duinen nog bijna nooit gevonden. Het is onduidelijk in hoeverre het een verdwaald exemplaar betreft of dat er een populatie in de buurt leeft. Er is in de Grote Polder veel ruimte voor verbetering van het leefgebied voor bijen, zweefvliegen en andere biodiversiteit. Hiertoe zijn reeds verschillende adviezen opgesteld en er is een uitgebreid ontwerp voor een meer natuurvriendelijke inrichting. Naar verwachting zal de uitvoer van dit ontwerp zorgen voor een soortenrijkere bijen- en zweefvliegenfauna. Dit rapport besluit met enkele aanbevelingen die in het huidige inrichtingsontwerp onderbelicht zijn. Deze betreffen met name het maaibeheer van de grasstroken (zoals de middenberm) en de beschikbaarheid van nestelgelegenheid voor zowel boven- als ondergronds nestelende bijen. Ook worden specifiek voor de ereprijszandbij aanbevelingen gedaan, omdat de Gemeente Zoeterwoude met deze bijensoort een mooie primeur heeft in de regio. 

Reemer, M. 2016
Bijen en zweefvliegen in het Leidsche Singelpark: nulmeting 2015-2016.
EIS2016-07, EIS Kenniscentrum Insecten, Leiden 23 pp.
De gemeente Leiden werkt aan de inrichting van een ringvormig stadspark langs de singels rond de oude binnenstad. In dit toekomstige Singelpark worden bestaande parken deels heringericht en met elkaar verbonden door nieuwe groene infrastructuur. De Gemeente wil biodiversiteit in het algemeen en bijen in het bijzonder nadrukkelijk een plek geven in dit Singelpark. Hiertoe worden maatregelen genomen in inrichting en beheer. Om het effect van de herinrichting van het Singelpark op de bijen en andere bestuivende insecten te meten, is in 2015 begonnen met een monitoring van bijen en zweefvliegen, twee belangrijke groepen bestuivende insecten. In 2015 en 2016 is een nulmeting uitgevoerd, die over enkele jaren gevolg wordt door een herhaling. Door beide metingen met elkaar te vergelijken, krijgt men een beeld van de veranderingen die hebben plaatsgevonden in de bestuiversfauna. Tijdens drie monitoringsrondes in 2015 en 2016 zijn 10 locaties in het toekomstige Singelpark onderzocht op bijen en zweefvliegen. Er zijn in totaal 46 soorten bijen en 35 soorten zweefvliegen aangetroffen. Begraafplaats Groenesteeg en de Kweektuin van het Singelpark bij het Centraal Station bleken de meest soortenrijke locaties. De vaakst aangetroffen bij is de honingbij, die op alle locaties veel voorkomt. Dit is niet verwonderlijk, aangezien op diverse plekken in de stad bijenkasten van imkers geplaatst zijn. De honingbij kan dan ook niet tot de wilde bijenfauna van Leiden gerekend worden. Onder de wilde bijensoorten zijn de akkerhommel, aardhommel en steenhommel het algemeenst, gevolgd door de gewone sachembij, de gewone geurgroefbij de gewone franjegroefbij en de witbaardzandbij. De meest bijzondere bijensoorten die zijn gevonden, zijn de roodsprietwespbij en de lichte wilgenzandbij. De meest gewone zweefvliegensoorten in het Singelpark zijn de blinde bij en de snorzweefvlieg. De meest bijzondere zweefvliegensoorten zijn de brede bandzweefvlieg en de scheefvlek-korsetzweefvlieg. Per locatie worden de resultaten besproken en hier en daar worden verdere aanbevelingen voor inrichting en beheer gegeven, in aanvulling op een eerder adviesdocument van Reemer & Snep (2015).

Na afloop van de monitoring en vlak voor de afronding van dit rapport is in de Kweektuin een gedoornde slakkenhuisbij gevonden. Een zeldzame soort, die alleen bekend is uit een klein deel van de duinen en uit Zuid-Limburg. 

EIS heeft een eenvoudige analyse uitgevoerd naar karakteristieke soorten van de Nederlandse Delta.Hiervoor zijn diverse databestanden van een grote verschei­denheid aan organismen geanalyseerd, uiteenlopend van planten, zoogieren, vis­sen en bijen tot bloemdieren, vliegen, holtedieren en nog veel meer.
Per soort is er gekeken naar het aantal kilometerhokken waarin de soort is aange­troffen sinds 1999 en hoe groot het percentage daarvan is dat in de Delta ligt.Op basis van deze percentages is een selectie gemaakt van maximaal 5 soorten die over het algemeen herkenbaar zijn, een duidelijke biotoop hebben en typische zijn voor de Delta.Deze zijn verder besproken.
Al met al worden 23 groepen en 75 soorten behandeld die in zekere zin deels af­hankelijk zijn van het Deltagebied, dit loopt uiteen van soorten die uitsluitend aan kwelders gebonden zijn (zoals bijvoorbeeld blauw kweldergras en de kwelder-gifoogdaas) tot soorten typisch van de hogere delen van de schorren en kwelder (zoals bijvoorbeeld de schorzijdebij en zijn parasiet de schorviltbij ofMelieria picta) tot soorten die sterk afhankelijk zijn van het brakke tot zoute water (zoals bijvoorbeeld Harders of de spiering of het kustplatvoetje).
Er zijn diverse factoren die een rol spelen waarom bepaalde soorten (grotendeels) beperkt zijn tot de Delta.Voor een deel van de soorten zal het een combinatie aan factoren zijn, maar samenvattend zijn ze onder te verdelen in de volgende catego­rieën, in de conclusie (p.62) worden per categorie de verschillende behandelde soorten vermeld:

- Aanwezigheid van brak of zout water 
- Brakke of zoute kwel 
- Getijden invloeden 
- Noordwest grens areaal 
- Aanwezigheid kustduinen 
- Aanwezigheid bloemdijken (bloemrijke graslanden)  

Deze rapportage geeft inzicht in de wilde-bijenfauna van Noord-Brabant. Vragen die aan bod komen zijn: welke bijensoorten komen er voor, welke gaan er voor- en welke achteruit? Voor welke soorten heeft deze provincie een speciaal belang en welke kunnen er als ’prioritair’gelden? Welke biotopen (volgens het systeem van beheertypen) zijn belangrijk voor de Brabantse wilde bijen? Welke lacunes zijn er in de Brabantse bijenkennis? Welke soorten en beheertypen komen in aanmerking voor monitoring?

Een deel van de vragen wordt beantwoord aan de hand van het databestand van de Nederlandse bijen van EIS Kenniscentrum Insecten. De overige vragen worden beantwoord vanuit de expertise van de auteurs. Er zijn in Noord-Brabant 280 soorten wilde bijen waargenomen. Hiervan zijn er 127 stabiel of toegenomen, 89 afgenomen en 64 verdwenen uit de provincie. Per soort is berekend welk aandeel van de Nederlandse vindplaatsen in Brabant ligt. De soorten waarvan dit ‘relatieve belang’ op minstens 20% ligt, komen in aanmerking als prioritaire soort voor Noord-Brabant. Aanvullende criteria voor deze kwalificatie zijn dat de soort sterk afgenomen en nu zeldzaam is. Op basis van andere soortspecifieke afwegingen zijn nog enkele soorten afgevallen, waarna een lijst van minimaal 14 bijensoorten overblijft die in Brabant als prioritair kunnen gelden. Hier kunnen, op basis van door de Provincie te maken afgwegingen, nog 10 soorten koekoeksbijen en 13 landelijk bedreigde soorten aan toegevoegd worden, waarmee het aantal prioritaire soorten maximaal op 37 zou komen. Op basis van de aantallen kenmerkende en prioritaire bijensoorten kunnen de volgende beheertypen in Brabant als meest belangrijk worden beschouwd: vochtige heide (N06.04), droge heide (N07.01), stuifzand (N07.02), nat schraalland (N10.01), vochtig hooiland (N10.02) en droog schraalland (N11.01). Ook de volgende beheertypen zijn van belang, al neemt Noord-Brabant wat deze typen betreft landelijk geen bijzondere plaats in: bloemdijk (N12.01), kruiden- en faunarijk grasland (N12.02), glanshaverhooiland (N12.03), ruigteveld (N12.06) en voedselarme bossen (N15.02). De lijst met recent uit Noord-Brabant verdwenen bijensoorten bestaat vooral uit soorten van (hei-)schrale graslanden en glanshaverhooilanden. De perspectieven voor soorten van glanshaverhooilanden worden gunstig ingeschat, gezien positieve ervaringen met deze biotoop na gebiedsherinrichtingen. Voor soorten van (hei-)schrale graslanden lijkt herstel verder weg, met name vanwege de alomtegenwoordige gevolgen van verzuring. Slecht onderzochte delen van Noord-Brabant zijn vooral de delen met veel grootschalige landbouw, zoals het deel ten westen van Etten-Leur, het Land van Altena en de streek rond Oss. Er zijn echter ook diverse natuurrijke streken waaruit weinig bijengegevens bekend zijn, zoals de Kempen. Wat de beheertypen betreft geldt dat geen enkeltype provinciebreed goed is onderzocht. Met name beheertypen die in grote oppervlaktenvoorkomen of onderdeel uitmaken van grote natuurterreinen zijn hier en daar wel goed onderzocht. Beheertypen die in Noord-Brabant alleen door kleine en versnipperde gebieden zijn vertegenwoordigd, zoals enkele belangrijke typen graslanden, zijn nog nauwelijks gericht onderzocht. Met betrekking tot monitoring van bijzondere/bedreigde/prioritaire soorten is de belangrijkste boodschap: houd het zo simpel mogelijk. Liever wat meer locaties onderzoeken op aan- of afwezigheid van een select groepje karakteristieke soorten, dan onderzoek in minder gebieden naar alle soorten en/of kwantitatieve ontwikkelingen in populatieomvang. Voor het volgen van de trends in de gehele Brabantse bijenfauna is een veel grootschaliger opzet nodig, waarbij op een groot aantal locaties alle soorten worden gemonitord. Per locatie zal slechts bij een zeer groot aantal bezoeken het werkelijk voorkomende aantal soorten benaderd kunnen worden. Dit vergt een grote tijdsinvestering, dus de haalbaarheid hiervan is twijfelachtig. Misschien is ook voor de provinciebrede monitoring een opzet aan te raden waarbij per beheertype een selecte groep karakteristieke soorten gevolgd wordt. Deze monitoring richt zich dan niet alleen op de meest belangrijke natuurbeheertypen, aar ook op de overige, inclusief stedelijk en agrarisch gebied. Naar de karakteristieke soorten kan gericht gezocht worden, zodat de trefkans groter is en de resultaten daadwerkelijke trends weerspiegelen. Daarnaast worden ook ‘toevallig aangetroffen’ andere soorten genoteerd, maar deze gegevens zullen niet bruikbaar zijn om iets over de kwaliteit van het beheertype te zeggen.

Colijn, E.J. & A.J. van Loon 2016
De biodiversiteit van het Merkske
EIS2016_004, EIS Kenniscentrum Insecten, Leiden 116 pp.
In 2015 werd in het Merkske een succesvol 1000-soortenproject gehouden. Tijdens diverse soortgroepgerichte excursies werd de biodiversiteit in het grensoverschrijdende natuurgebied in beeld gebracht. In totaal werden 3389 soorten aangetroffen Daarmee werd het hoogste aantal soorten in de geschiedenis van de 1000-soortenprojecten in Nederland bereikt. Onder de waargenomen soorten bevonden zich één soort vlieg en drie soorten kevers die nieuw zijn voor de Nederlandse fauna en elders zullen worden gepubliceerd. Dit artikel vat de resultaten van het project kort samen.

Koese, B., V. Kalkman & A. Boesveld 2016

Fauna kartering ongewervelden Nieuwkoops plassengebied. Typische soorten en soorten van de habitatrichtlijn. 

EIS2016_003, EIS Kenniscentrum Insecten, Leiden 28 pp. 

In het najaar van 2015 is het Nieuwkoops plassengebied onderzocht op het voorkomen van een aantal ongewervelden. Het gaat om drie soorten die zijn opgenomen op bijlage II en IV van de habitatrichtlijn (gestreepte waterroofkever, platte schijfhoren en zeggekorfslak) en vijf soorten die zijn aangewezen als typische soort voor habitattypen die binnen de Nieuwkoopse plassen aanwezig zijn en worden gebruikt als kwaliteitsindicator. De typische soorten zijn de schietmotten Anabolia brevipennis, Limnephilus incisus en Hydroptila pulchricornis, de eendagsvlieg Caenis lactea, en de platworm schele engerd.

Uit onderzoek in 2015 blijkt dat het goed gaat met de gestreepte waterroofkever en de platte schijfhoorn. De zeggekorfslak is zeldzaam en ndreigt te verdwijnen van de enige nog bekende locatie. De typische soorten zijn in 2015 niet aangetroffen in het gebied. Op basis van archief- en literatuuronderzoek is het aannemelijk dat de voor veenmosrietlanden kenmerkende schietmot L. incisus nog voorkomt in natte heide en veenmosrietlanden in het oostelijke plassengebied.

Vorst, O., 2014 
De ponymest-bewonende mestkeverfauna van de Zeepeduinen (Coleoptera: Scarabaeoidea) 
EIS 2014-23, EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Leiden, 18 pp. + bijlages 
Dit rapport beschrijft een onderzoek naar de ponymest-bewonende keverfauna van de Zeepeduinen. Het onderzoeksgebied is een afwisselend duinterrein op Schouwen- Duivenland, dat al enkele decennia jaarrond begraasd wordt door een kudde van circa 100 Shetlandpony's. Aanleiding vormde de bezorgdheid over mogelijk negatieve effecten van de preventieve ontworming van de pony's op de mestbewonende fauna. De hier gepresenteerde resultaten dienen primair als nulmeting om eventuele veranderingen in de mestkeverfauna na beëindiging van de behandeling te kunnen monitoren. 
In totaal werden 6469 mestbewonende bladsprietkevers, behorend tot 18 soorten, waargenomen. De mestkeverfauna lijkt daarmee redelijk divers en min of meer in overeenstemming met wat van een dergelijk terrein verwacht mag worden. Het merendeel (14) van deze soorten is als weinig kieskeurig en wijdverbreid te beschouwen. Enkele ook aan de kust verbreide soorten werden niet waargenomen. 

Wat opvalt is dat de frequentieverdeling opvallend scheef is, met één dominante soort (Aphodius sphacelatus, 89%) en relatief veel soorten die in slechts weinig exemplaren werden verzameld.  

Wallis de Vries, M.F., J. Noordijk & R. Zollinger, 2014 
Naar een klimaatbestendige heidefauna in Noord-Brabant: rapportage fase I 
Rapport VS2014.028, De Vlinderstichting / Stichting RAVON / EIS-Kenniscentrum Insecten, Wageningen, 48 pp. 
Klimaatextremen worden met de voortschrijdende klimaatverandering naar verwachting steeds gewoner. Dat betekent meer kans op zowel zomerdroogte als zware regenval. Voor kenmerkende diersoorten van de natte heide kan dat een probleem zijn omdat hun leefgebied zich juist op de grens van nat en droog bevindt en door vergrassing met pijpenstrootje in de knel komt. Bij natuurherstel door vernatting kan dit extra problematisch zijn wanneer er hogerop geen geschikt leefgebied te vinden is. In Noord-Brabant is daarom afgelopen jaar in acht grotere heidegebieden gewerkt aan kleinschalige herstelmaatregelen over de hele hoogte gradiënt van nat naar droog. 
In Fase I van dit project is de kennis over het voorkomen van de aandachtsoorten vertaald in uitvoeringsplannen. In de acht projectgebieden van Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, Brabants Landschap en de gemeente Valkenswaard zijn op verschillende manieren kleinschalige beheermaatregelen uitgevoerd van nat naar droog en is een start gemaakt met de monitoring.

Kalkman, V.J., 2014
SNL-Faunakartering Oud Meer: dagvlinders, libellen en sprinkhanen
EIS 2014-16, EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Leiden, 16 pp. + bijlagen 
In 2014 heeft EIS Kenniscentrum Insecten een gebiedsdekkende karteringen uitgevoerd van dagvlinders, libellen en sprinkhanen in verschillende gebieden van Staatsbosbeheer. Dit gebeurde in opdracht van Staatsbosbeheer, in het kader van het Subsidiestelsel Natuur en Landschap (SNL). Dit rapport heeft betrekking op het gebied Oud Meer een gebied wat Staatsbosbeheer in erfpacht en beheer heeft van de gemeente Son en Breugel. Voor dagvlinder en libellen zijn 96 % van de hokken tweemaal en 4 % eenmaal bezocht. Voor sprinkhanen zijn 83 % van de hokken tweemaal en 17 % eenmaal bezocht. In totaal zijn 13 soorten dagvlinders, 22 libellensoorten en 11 soorten sprinkhanen waargenomen. Daarvan staan vier soorten op de Rode lijst: groot dikkopje, gevlekte witsnuitlibel (Habitatrichtlijnsoort), moerassprinkhaan en veldkrekel.

Smit, J.T., 2014
Vliegende herten en gember. Pilot voor de toepassing in monitoring
EIS2014-09, EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Leiden, 11 pp. + bijlagen
In 2014 is in opdracht van de provincie Gelderland een pilot uitgevoerd naar de bruikbaarheidvan gember als lokstof in zogenaamde flight-interception-traps als aanvullendemethode voor de monitoring van de staat van instandhouding van het vliegendhert in Nederland.Aanleiding hiervoor was de publicatie van een artikel van een Engels team waarin geconcludeerdwerd dat flight-interception-traps met gember als lokstof geschikt zijn omvliegende herten te vangen en dat gember zowel mannetjes als vrouwtje in vergelijkbareaantallen aantrekt (Harvey et al. 2011).
De conclusie is dat gember niet werkt als lokstof voor vliegende herten en datde monitoring van de staat van instandhouding in het kader van het NEM het bestevoortgezet kan worden zoals die reeds jaren gebruikelijk is, namelijk met behulp vanvrijwillgers, recreanten en omwonenden door blijvend aandacht te vragen voor dezesoort in de media, vergezeld van een oproep tot het doorgeven van waarnemingen.

Koese, B. & J. Vos, 2013 
Graafactiviteiten van de de rode Amerikaanse rivierkreeft (Procam­barus clarkii). Overzicht van de omvang in het beheergebied van het Hoogheemraadschap van Delfland en het Hoogheemraadschap van Rijnland 
EIS 2013-05, EIS-Nederland, Leiden, 26 pp. + bijlagen 
Naar aanleiding van enkele recente meldingen van mogelijke graafschade door rode Amerikaanse ri­vierkreeften (Procambarus clarkii) hebben Stichting EIS-Nederland (EIS) en het Kenniscentrum Dier­plagen (KAD) in opdracht van de hoogheemraad­schappen Delfland en Rijnland in het najaar van 2012 een inventarisatie uitgevoerd met de volgende doelstellingen:

• Kwantificeren van de omvang van de graafactivi­teiten in termen van bereik (afstand tot de oever en waterspiegel) en liters grond;
• Beschrijven van oever (bodemstructuur, type beschoeiing) met en zonder graafschade door kreeften;
• Schatten van de gemaakte en te maken kosten om vergraven oevers te herstellen;
• Indien mogelijk: informatie verzamelen over fac­toren die het graafgedrag beïnvloeden.

Op in totaal 17 locaties (adressen) werd graafge­drag door rode Amerikaanse rivierkreeften gecon­stateerd. In totaal werden 79 kreeften uitgegraven, afkomstig uit 48 verschillende holen. In veengrond blijkt een individuele kreeft minimaal 1,26 liter aarde per dag te kunnen verplaatsen. Het maximale grond­verzet door kreeften gezamelijk wordt geschat op 30-50 liter aarde per meter oever per jaar.  

Reemer, M. & D. Klein, 2012 
Wilde bestuivers in appel- en perenboomgaarden in de Betuwe in 2010 en 2011 
EIS2012-01, EIS-Nederland & Alterra, 27 pp. 
Naast de honingbij, die in Nederland niet of nauwelijks in het wild voorkomt, telt de Nederlandse biodiversiteit telt circa 350 soorten wilde bijen. Ook komen er circa 330 soorten zweefvliegen in Nederland voor. Vermoed wordt dat een deel van de wilde bijen en zweefvliegen "ecosysteemdiensten" uitvoert in de vorm van bestuiving van landbouwgewassen, maar tot nu toe was onbekend welke soorten dat zoal zijn. In opdracht van het Ministerie van EL&I voerden EIS-Nederland en Alterra in 2010 en 2011 een onderzoek uit naar wilde bestuivende insecten in appel- en perenboomgaarden in de Betuwe. 
Achterliggende onderzoeksvragen waren:

1.    Welke soorten wilde bijen en zweefvliegen worden waargenomen op bloemen van landbouwgewassen?

2.    Op welke afstanden van hun (vermoedelijke) nestelplaatsen worden deze bijensoorten nog aangetroffen op landbouwgewassen?

3.    Gebruiken deze soorten in dezelfde gebieden daarnaast andere stuifmeelbronnen?

Reemer, M. & R. Klein, 2010 
Wilde bestuivers in appel- en perenboomgaarden in de Betuwe 
EIS2010-04, EIS-Nederland & Alterra, 23 pp. 
In opdracht van het Ministerie van LNV voerden EIS-Nederland en Alterra in 2010 een onderzoek uit naar wilde bestuivende insecten in appel- en perenboomgaarden in de Betuwe tussen Zaltbommel en Echteld. Achterliggende onderzoeksvragen waren:

1.    Welke bijen- en zweefvliegsoorten verzamelen stuifmeel op landbouwgewassen?

2.    Op welke afstanden van hun (vermoedelijke) nestelplaatsen worden deze bijensoorten nog aangetroffen op landbouwgewassen?

3.    Gebruiken deze soorten in dezelfde gebieden daarnaast andere pollenbronnen?

Smit, J.T., 2008 
Vliegend hert in de omgeving van Sint Odiliënberg 
EIS2008-05,  EIS-Nederland. 
In 2008 heeft EIS-Nederland in opdracht van de Gegevensautoriteit Natuur van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit een onderzoek uitgevoerd naar het voorkomen van het vliegend hert in de omgeving van Sint Odiliënberg. Aanleiding voor dit onderzoek was een waarneming uit 2007 gecombineerd met het feit dat er uit deze omgeving reeds enkele waarnemingen bekend waren uit de periode 1801-1995. De focus van het onderzoek lag duidelijk op het potentiële leefgebied Sint Odiliënberg, maar uitgangspunt bij dit onderzoek was een aanzet voor een complete actualisatie van de verspreiding op het niveau van 10x10 kilometer in de periode 2007-2012 en tevens het actualiseren van het verspreidingsbeeld op 1x1 kilometerhokniveau als voorbereiding op de te ontwikkelen kansenkaarten. 
Uit de omgeving van Sint Odiliënberg zijn twee betrouwbare waarnemingen binnengekomen, een mannetje op het terrein van de Clauscentrale in Maasbracht en een mannetje van de Meinweg, nabij het Maharishi Mahesh klooster. Op basis van deze beide vondsten, samen met die uit 2007 en de beoordeling van de verschillende stukken bos in deze omgeving moet aangenomen worden dat deze omgeving een actueel leefgebied vormt voor het vliegend hert. Hiermee wordt het aantal verspreidingsgebieden uitgebreid naar 5. Er dient echter wel opgemerkt te worden dat het vliegend hert in de omgeving van Sint Odiliënberg vermoedelijk erg zeldzaam is en slechts enkele verspreide en geïsoleerde populaties heeft, vergelijkbaar met het voormalige(?) verspreidingsgebied de Utrechtse Heuvelrug.  

Reemer, M. & J.T. Smit, 2007 
Ongewervelde dieren van de Biesbosch 
EIS2007-03, EIS-Nederland. 
In de loop der jaren hebben natuurliefhebbers vele gegevens verzameld over de ongewervelde dieren van de Biesbosch. Deze gegevens zijn opgeslagen in de databanken van Stichting EIS-Nederland en gelieerde organisaties. Dit rapport geeft een overzicht van de gegevens die van de volgende ongewervelde diergroepen beschikbaar zijn: bijen, loopkevers, mollusken, mieren, sprinkhanen, vlinders, wespen en zweefvliegen. Per diergroep wordt aangegeven voor welke soorten de Biesbosch van groot belang is voor de Nederlandse verspreiding. Aan de hand hiervan wordt bepaald welke groepen en soorten aandacht zouden moeten krijgen bij toekomstige inventarsaties, monitoring en beheersmaatregelen. Niet elke groep blijkt even goed geïnventariseerd in de Biesbosch. Ook bevatten niet alle groepen soorten waarvoor de Biesbosch van groot belang is. Onder de bijen, mollusken en vlinders komen diverse soorten in het gebied voor die voor een groot deel van hun Nederlandse verspreiding op de Biesbosch aangewezen zijn. Deze groepen verdienen daarom zeker extra aandacht. Overige groepen die mogelijk interessante soorten herbergen, maar nog onvoldoende bekend zijn, zijn loopkevers, wespen en zweefvliegen. Onder de mieren en sprinkhanen bevinden zich geen bijzonderheden. 

Smit, J.T., 2006 
Vliegend hert in de omgeving Mander, Twente 
EIS2006-05, EIS-Nederland.
In 2006 heeft EIS-Nederland in opdracht van het Expertise centrum van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit een onderzoek uitgevoerd naar de verspreiding van het vliegend hert in de omgeving Mander, Twente. Dit betrof een inhaalslag verspreidingsonderzoek in het kader van het Amendement van der Ham. Veel media aandacht in de vorm van gepubliceerde oproepjes, verspreide posters en twee radiointerviews hebben er voor gezorgd dat er dit jaar 44 betrouwbare waarnemingen zijn binnengekomen uit de omgeving Mander. Dit is ruim 22% van het totaal aantal waarnemingen uit 2006. Dit is een erg groot aandeel voor een gebied van die geringe grootte. 
Naast deze betrouwbare waarnemingen en voortplantingspopulaties zijn er ook enkele oncontroleerbare waarnemingen binnengekomen die aandacht verdienen. Twee omdat ze gedaan zijn in Nijverdal, aan de rand van de Holterberg waar respectievelijk in 1988 en 2002 een betrouwbare waarneming is gedaan van het vliegend hert. En in Vriezeveen zijn drie afzonderlijke waarnemingen binnengekomen, waarvan geen duidelijk bewijs geleverd kon worden, maar waar gezien de concentratie mogelijk toch sprake is van een populatie.  

Reemer, M. & R. Krekels, 2006 
Beschermingsplan moerassprinkhaan & zompsprinkhaan in Gelderland 
EIS2006-04, EIS-Nederland & Natuurbalans Limes-Divergens, Leiden & Nijmegen, 
De Provincie Gelderland is zeer belangrijk voor de Nederlandse sprinkhanenfauna: van de 18 soorten van de Rode Lijst zijn er 15 uit deze provincie bekend. De Provincie Gelderland is zich bewust van de verantwoordelijkheid die zij heeft voor haar sprinkhanenfauna. Dit blijkt uit het eerder verschenen beschermingsplan voor de zadelsprinkhaan en de kleine wrattenbijter, dat eveneens in opdracht van de Provincie is opgesteld. Voor het opstellen van het Beschermingsplan moerassprinkhaan & zompsprinkhaan zijn allereerst alle recente vindplaatsen van de moeras- en zompsprinkhaan bezocht om de huidige status vast te stellen. Vervolgens zijn de knelpunten en mogelijkheden in het beheer verkend. Er is contact gezocht met de beheerders van de betreffende natuurterreinen, om zo tot maatregelen te komen die ook bij de betrokkenen op draagvlak kunnen rekenen. 
Op acht van de 12 locaties waar de moerassprinkhaan sinds 1980 is gevonden, kon de soort in 2005 niet worden teruggevonden. Uiteindelijk resteren vier plekken in Gelderland waarvan met zekerheid nog populaties bekend zijn. De zompsprinkhaan was buiten de concentratie van populaties in de oostelijke Achterhoek sinds 1980 op vijf locaties in Gelderland gevonden. Van deze vijf vindplaatsen bleken er drie betrekking te hebben op nog bestaande populaties. Bovendien is er nog een voorheen onbekende populatie ontdekt. Daarmee komt het aantal populaties buiten de oostelijke Achterhoek op vier. De populaties van beide soorten liggen geïsoleerd, dus de beheerders van de betreffende terreinen worden aangemoedigd om in hun beheer rekening te houden met deze kwetsbare soort. In dit beschermingsplan zijn dan ook algemene aanbevelingen per soort gegeven en tevens is het beheer specifiek per deelgebied vermeld. 

Boesveld, A. & V. Kalkman, 2006 
Inventarisatie van de Westenschouwense Inlaag op het voorkomen van de Nauwe korfslak Vertigo angustior 

Smit, J.T. & R. Krekels, 2006 
Vliegend hert in Limburg, actieplan 2006-2010 
EIS2006-01, EIS-Nederland & Natuurbalans Limes-Divergens, Leiden & Nijmegen
Het vliegend hert is een beschermde keversoort met een lange ontwikkelingsduur tot volwassen insect, minimaal 4 tot zo’n 8 jaar, en een beperkte verspreidingcapaciteit. Deze beide facetten maken haar tot een kwetsbare soort. Daar komt bij dat de weinige vindplaatsen veelal geïsoleerd voorkomen in Limburg waardoor de soort extra kwetsbaar is. Het oorspronkelijke verspreidingsgebied van het vliegend hert in Nederland is de afgelopen decennia teruggedrongen tot vier kerngebieden. Twee hiervan liggen in Limburg, waarmee deze provincie een centrale rol voor het behoud van deze soort in Nederland inneemt. De verspreiding binnen de Limburgse kerngebieden laat zien dat de huidige populaties verspreid en tamelijk geïsoleerd liggen. 
Het doel van het voorliggende actieplan is het duurzaam behouden van de huidige populaties en het zoveel mogelijk onderling verbinden van de afzonderlijke populaties. Veel populaties in Zuid-Limburg zijn te vinden in holle wegen, daarnaast bevinden ze zich ook in bosranden, houtwallen en zelfs tuinen. De populaties van een twaalftal deelgebieden, verdeeld over 3 prioriteitscategorieën, worden beschreven waarbij de bedreigingen en de gewenste maatregelen worden geformuleerd. Met dit actieplan wordt de basis gelegd voor de bescherming en het behoud van het vliegend hert in de provincie Limburg. Het is aannemelijk dat daarmee het vliegend hert in de provincie Limburg wordt veiliggesteld. Het juiste beheer van holle wegen en natuurgebieden zal dankzij de verschillende beherende instanties vorm moeten krijgen. Gezien de verspreiding van het vliegend hert zal de uitvoering over de grenzen van de formeel aangewezen natuurgebieden heen moeten reiken.Voorlichting aan beheerders én particulieren zal de uitvoering van de in het actieplan voorgestelde maatregelen zeer ten goede komen. 

Smit, J.T., 2005 
Vliegend hert in het Rijk van Nijmegen 
EIS2005-10,  EIS-Nederland.
In 2005 heeft EIS-Nederland in opdracht van het Expertise centrum van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit een onderzoek uitgevoerd naar de verspreiding van het vliegend hert in het Rijk van Nijmegen. Dit betrof een inhaalslag verspreidingsonderzoek in het kader van het Amendement van der Ham. Een regionaal mediaoffensief, onder andere in de kringen van natuurliefhebbers, heeft er voor gezorgd dat er 23 betrouwbare waarnemingen van vliegende herten zijn binnengekomen uit het Rijk van Nijmegen. Dit is bijna 10% van het totaal aantal Nederlandse waarnemingen uit 2005. Dit is een groot aandeel gezien het geringe oppervlakte ten opzichte van de overige verspreidingsgebieden in Nederland. Naast de waarnemingen van volwassen kevers zijn er ook op twee zekere voortplantingsplekken aangetroffen. Deze informatie geeft een goed inzicht in de verspreiding van het vliegend hert in het Rijk van Nijmegen en het aangrenzende Duitse Reichswald. 
Tijdens de voorlichtingsdag georganiseerd op 5 juli in Groesbeek heeft Klaus Kretschmer van het Biologisch station im Kreis Wesel e.V. een lezing gehouden over het voorkomen van het vliegend hert in Nordrhein-Westfalen, waarbij ook de ervaringen met het beheer aan bod kwamen. Tevens was een vertegenwoordiger van het NABU Naturschutzstation e.V. uit Kranenburg aanwezig. Met deze contacten is de kiem gelegd voor een internationale samenwerking tot het behoud van het vliegend hert in het Rijk van Nijmegen en aangrenzend Duitsland.  

Kalkman, V.J., 2005b 
Inventarisatie van de Nauwe korfslak Vertigo angustior op 10 ha duingebied te Voorne 
EIS2005-07.  

Smit, J.T., 2004. 
Inhaalslag verspreidingsonderzoek vliegend hert 
EIS2004-22, EIS-Nederland.
In 2004 heeft EIS-Nederland in opdracht van het Expertisecentrum van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit een inhaalslag uitgevoerd, waarbij de actuele verspreiding van het Vliegend hert Lucanus cervus in kaart is gebracht. Er is in 2004 groot publiciteitsoffensief rondom het vliegend hert ontketent. In totaal werden 447 persberichten verstuurd aan nationale en regionale media, 726 posters aan campings en bezoekerscentra en 20 korte artikelen voor natuurbladen. Dit bracht een vliegwieleffect teweeg. Zo verscheen de oproep ook op allerlei websites van natuurorganisaties. Dit leverde in totaal 341 waarnemingen van het vliegend hert op. De soort bleek op de Veluwe een groter verspreidingsgebied te hebben dan gedacht. De soort komt ook in het noordoosten van de Veluwe voor en ook tussen de populaties in het centrale deel van de Veluwe en de Veluwezoom zijn waarnemingen binnengekomen. Verder is de situatie ten zuiden van Nijmegen verder opgehelderd. Het gerichte veldwerk op de Utrechtse heuvelrug, op de Holterberg en bij Enschede leverde geen waarnemingen op en we concluderen dat de soort hier verdwenen is. 
Het verzamelen van verspreidingsgegevens via oproepen in de media levert een redelijk betrouwbaar verspreidingsbeeld op. Hiermee is het een goed instrument om over een lange periode in kaart te brengen waar zich populaties bevinden. Door de lage standaardiseringsgraad leent de methode zich slecht voor kortetermijn-monitoring of het volgen van populatieontwikkelingen. 

Rond, J. de, 2004 
Wilde bijen in de Amsterdamse Waterleidingduinen Verspreidingsatlas van de bijensoorten die sinds 1980 werden waargenomen. Uitgebreid voorlopig overzicht van 85 soorten 
EIS2004-13, Waterleidingsbedrijf Amsterdam & EIS-Nederland
Met de uitgave van een voorlopige libellenatlas in 1998 werd door Waterleidingbedrijf Amsterdam een nieuwe richting ingeslagen. Naast gewervelde dieren, planten en vlinders werd de aandacht gevestigd op dieren met een wat minder aaibaar uiterlijk. Uit de verslagen in de Nieuwsbrief Natuuronderzoek Amsterdamse Waterleidingduinen blijkt dat zich onder de inventarisatiemedewerkers binnen korte tijd een aanzienlijke kennis over, en interesse voor deze dieren heeft ontwikkeld. Met gezamenlijke inspanningen bleek niet alleen het aantal vindplaatsen van libellen in dit waterrijke duingebied toe te nemen, maar ook het aantal waargenomen soorten. 
Een belangrijke aanleiding voor het kiezen van bijen als nieuw onderzoeksobject was een artikel over de bijen van de Amsterdamse Waterleidingduinen van de hand van Theo Peeters in het tijdschrift Duin. Hierin werd gewezen op de bijzondere bijenfauna van de Amsterdamse Waterleidingduinen en werd benadrukt dat extra aandacht voor deze groep in de Amsterdamse Waterleidingduinen wenselijk is. Vervolgens werd EIS-Nederland (European Invertebrate Survey) door Waterleidingbedrijf Amsterdam ingeschakeld om een bijenatlas voor de AWD samen te stellen. In deze atlas zouden een groot deel van de 119 tot nu toe bekende soorten van de AWD moeten worden besproken.  

EIS-Nederland, de Vlinderstichting & de Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie, 2004 

Stroo, A., 2004c 
Ongewervelden in terreinen van het Utrechts Landschap. Een overzicht van de gegevens in databanken van EIS en de Vlinderstichting 
EIS2004-10, De Vlinderstichting & EIS-Nederland.  

Stroo, A., 2004f 
Ongewervelden in terreinen van het Noordhollands Landschap. Een overzicht van de gegevens in databanken van EIS e de Vlinderstichting 

Stroo, A., 2004i 
Ongewervelden in terreinen van It Fryske Gea. Een overzicht van de gegevens in databanken van EIS en de Vlinderstichting 
EIS2004-04, De Vlinderstichting & EIS-Nederland.  

Stroo, A., 2004j 
Ongewervelden in terreinen van het Gronings Landschap. Een overzicht van de gegevens in databanken van EIS en de Vlinderstichting 
EIS2004-03, De Vlinderstichting & EIS-Nederland.  

Kalkman, V. & S. Wijdeven, 2003 
Het vliegend hert in Gelderland, resultaten 2003 
EIS2003-11, EIS Nederland & Alterra, Wageningen UR
In 2003 is er in opdracht van provincie Gelderland en LNV door EIS-Nederland en Alterra voorbereidend onderzoek naar het vliegend hert in de provincie Gelderland uitgevoerd. Dit met als doel om meer informatie over de verspreiding en biotoopvoorkeur van de soort in de provincie Gelderland te verkrijgen. Deze gegevens moeten een basis vormen voor verder onderzoek voor een mogelijk in de toekomst op te stellen soortbeschermingsplan. De belangrijkste nieuwe informatie die het in 2003 uitgevoerde onderzoek heeft opgeleverd is:

• De soort blijkt in het ZO van de Veluwe niet verdwenen te zijn maar nog steeds in klein aantal voor te komen
• In het Rijk van Nijmegen blijkt de soort op meer plaatsen te zitten dan verwacht
• In de aan Gelderland grenzende delen van Utrecht is de soort verdwenen
• Het gericht zoeken van het Vliegend hert is te tijdrovend om als inventarisatiemethode te kunnen dienen
• Een experiment met het lokken van vliegend hert met vallen met kersen heeft geen resultaat opgeleverd
• Het door middel van oproepjes verzamelen van waarnemingen levert veel waarnemingen op waarvan de meeste op 100 bij 100 meter nauwkeurig
• De indruk ontstaat dat het vliegend hert op de Veluwe voorkeur heeft voor tegen de bosrand gelegen dorpjes. Hier zijn houtwallen en grasland (verpopping) dicht bij elkaar aanwezig. Mogelijke extra reden is de daar lagere predatie door wild zwijn 

Turin, H., Th. Heijerman, K. Alders & C. Dolleman, 2003 
Ongewervelde fauna van het Rijntakkengebied, met veldstudie in uiterwaarden rond Zaltbommel. Deelrapport loopkevers (Coleoptera, Carabidae) 
EIS2003-09, EIS-Nederland.
In 2001 en 2002 zijn vijf uiterwaarden van de Waal rond Zaltbommel (Gelderland) geïnventariseerd op verschillende groepen ongewervelden. Deze inventarisaties zijn uitgevoerd door medewerkers van European Invertebrate Survey - Nederland (EIS-Nederland) in opdracht van Rijkswaterstaat Directie Oost-Nederland. Een overkoepelend verslag van dit onderzoek wordt gepresenteerd in Kalkman et al. (2003). Hierin worden ook algemene gebiedsomschrijvingen gegeven. Deelverslagen over de afzonderlijke onderzochte groepen zijn gepubliceerd in De Bruyne et al. (2003), Van Helsdingen (2003), Kalkman (2002, 2003), Reemer (2003). Dit rapport behandelt de resultaten van het onderzoek aan loopkevers (Carabidae). 
Het doel van de inventarisaties was in eerste instantie het verkrijgen van een overzicht van de diversiteit van de onderzochte groepen in uiterwaarden die representatief zijn voor het betreffende stroomtraject van de Rijntakken. De aandacht ging met name uit naar graslanden en ruigten. Ooibossen zijn grotendeels buiten beschouwing gebleven. De resultaten van de inventarisaties zijn beschouwd in het kader van de fauna van de Rijntakken, zoals gedefinieerd door Rijkswaterstaat. Deze karakteristieke fauna van de Rijntakken is bepaald met behulp van faunagegevens uit de databank van EIS-Nederland.  

Krekels, R.F.M., 2003 
De wrattenbijter in de Overasseltse en Hatertse vennen. Monitoring 2002 
Natuurbalans-Limes Divergens BV & EIS Nederland.  

Boeren, J., H. van Buggenum, J. Hermans, W. Jansen, R. Kleukers & H. van Kuijk, 2003 
Werkatlas Sprinkhanen en krekels van Limburg 
Natuurhistorisch Genootschap & EIS Nederland.  

Reemer, M. & F. van der Meer, 2002 
Vliegen, bijen en wespen in de uiterwaarden rond Zaltbommel 
EIS2002-04, EIS-Nederland.
In opdracht van Rijkswaterstaat, Directie Oost, werd door EIS-Nederland in 2001 een inventarisatie verricht in vijf uiterwaarden langs de Waal ten oosten (rechter- en linkeroever) en westen (linker-oever) van Zaltbommel. Deze inventarisatie dient als basis voor verder onderzoek naar de indicatorwaarde van ongewervelden in de uiterwaarden. De inventarisatie richtte zich op sprinkhanen, libellen, bijen, wespen, zweefvliegen en spinnen. In dit rapport worden de resultaten met betrekking tot de bijen, wespen en zweefvliegen behandeld. 
De onderzochte gebieden zijn de Breemwaard, de Gamerensche waard, de Heesseltsche waard, de Hurwenensche waard en de Rijswaard. Deze vijf uiterwaarden zijn geïnventariseerd op de volgende families: zweefvliegen (Syrphidae), bijen (Apidae), graafwespen (Crabronidae & Sphecidae), spinnendoders (Pompilidae), plooivleugelwespen (Vespidae), keverdoders (Tiphiidae) en goudwespen (Chrysididae). Blaaskopvliegen (Conopidae), boorvliegen (Tephritidae), dazen (Tabanidae), prachtvliegen (Otitidae), roofvliegen (Asilidae), sluipvliegen (Tachinidae) viltvliegen (Therevidae) en wapenvliegen (Stratiomyidae) zijn in beperkte mate verzameld. Dit verslag bespreekt de aangetroffen fauna.  

Kalkman, V.J., 2002b 
Libellen in de uiterwaarden rond Zaltbommel 
EIS2002-02, EIS-Nederland.
In opdracht van Rijkswaterstaat, Directie Oost, werd door EIS-Nederland in 2001 een inventarisatie verricht in vijf uiterwaarden langs de Waal ten oosten (rechter- en linkeroever) en westen (linker-oever) van Zaltbommel. Deze inventarisatie dient als basis voor verder onderzoek naar de indicatorwaarde van ongewervelden in de uiterwaarden. De inventarisatie richtte zich op sprinkhanen, libellen, bijen, wespen, zweefvliegen en spinnen. In dit rapport worden de resultaten met betrekking tot de libellen behandeld. 
De tijdens dit onderzoek geïnventariseerde uiterwaarden betreffen de Breemwaard, Gamerensche waard, Heesseltsche waard, Hurwenensche waard en de Rijswaard. In totaal werden 23 soorten libellen waargenomen waarvan drie soorten die gebonden zijn aan stromend water. Hiervan is alleen de rivierrombout Gomphus flavipes strikt gebonden aan rivieren. De soorten die bij de stilstaande wateren in de uiterwaarden werden aangetroffen betreffen allemaal in Nederland algemene soorten die een weinig stringente biotoopvoorkeur hebben.  

Krekels, R.F.M., R.M.J.C. Kleukers & P.J.M. Verbeek, 2002 
De wrattenbijter in de Overasseltse en Hatertse vennen. Maatregelen voor duurzaam behoud van een kwetsbare populatie 
Natuurbalans-Limes Divergens BV & EIS Nederland.  

Jansen, W. & R. Kleukers, 2001 
Project rosse sprinkhaan: monitoringverslag 2000 
EIS2001-01,  EIS-Nederland.
In 2000 werd voor het derde achtereenvolgende jaar de populatiedichtheid van de rosse sprinkhaan bij Schin-op-Geul bepaald. De populatiedichtheid voor 2000 wordt, net als voor 1999, geschat op 600-800 dieren. Om het leefgebied van de rosse sprinkhaan verder te vergroten worden de volgende aanbevelingen gedaan:

Fasering van het maaibeheer van het grasland van Natuurmonumenten. Dit perceel is waarschijnlijk het belangrijkste potentieel nieuwe leefgebied. Het grasland wordt sinds 2000 niet meer begraasd, maar gemaaid. Dat de rosse sprinkhaan hier nog niet gevonden is, komt waarschijnlijk door de manier van maaien; integraal en te vroeg. In figuur 4 wordt een maaischema voor het grasland voorgesteld.

• Openkappen van een strook aan de zuidzijde van het spoor.
• Aankoop van een aantal terreinen ten noorden van het spoor. De belangrijkste is de akker, grenzend aan het grasland van Natuurmonumenten. Daarnaast zijn er een aantal kleinere extensief beheerde percelen die wat verder van de populatie verwijderd zijn.
• Er is getracht een relatie te vinden tussen verschillende maai-jaren en de aantallen waargenomen rosse sprinkhanen. De hoogste aantallen worden in vakken die nog niet gemaaid zijn. Er werd echter geen relatie gevonden met het laatste jaar van maaien. De interpretatie van de gegevens werd bemoeilijkt door een aantal methodologische problemen. Momenteel lijkt de populatie niet bedreigd. Het voorstel is om in 2001 en 2002 nog een zelfde telling uit te voeren en daarna met tussenpozen van 5 jaar een volledige telling uit te voeren. In de tussenjaren wordt met minimale inspanning een populatieschatting gemaakt.  

Reemer, M., Th. Peeters, Th. Zeegers & W. Ellis, 1999 
Wilde bijen in terreinen van Natuurmonumenten 
EIS1999-03,  EIS-Nederland.
Er zijn sterke aanwijzingen dat het plaatsen van bijenkasten in natuurgebieden negatief kan zijn voor de plaatselijke wilde-bijenfauna. De honingbij concurreert met wilde bijen om stuifmeel, waardoor de broedzorg van sommige soorten nadeel ondervindt. Dit was voor Natuurmonumenten de aanleiding om EIS-Nederland te verzoeken een rapport op te stellen over de bijen van hun terreinen en advies uit te brengen over beschermingsmaatregelen voor de bijenfauna. 
Door het EIS-waarnemingenbestand van de wilde bijen te koppelen aan het gebiedenbestand van Natuurmonumenten konden de gegevens van bedreigde bijensoorten geselecteerd worden. Uit 107 van de circa 360 gebieden zijn gegevens van bedreigde bijen bekend. Er werd een lijst samengesteld van gebieden met de meeste bedreigde soorten in de afgelopen eeuw, en tevens een lijst van gebieden met de meeste bedreigde soorten vanaf 1980. Met behulp van gegevens over bloembezoek is onderzocht welke planten belangrijk zijn voor de voedselvoorziening van bijen. Naast enkele algemeen voorkomende families (composieten, schermbloemigen, kruisbloemigen, vlinderbloemigen en lipbloemigen) bleken vooral de volgende plantensoorten en –genera van belang: klokjes, Centaurea-soorten, slangenkruid, zandblauwtje, rolklaver, ganzerik, braam, wilg, paardenbloem en klaver. Tot slot wordt advies uitgebracht ten aanzien van het beheer in gebieden met een bijzondere bijenfauna en worden er lijsten gegeven van gebieden waarvoor het interessant zou zijn om de huidige bijenfauna beter te onderzoeken.  

R. Krekels, P. Verbeek & R.M.J.C. Kleukers, 1999 
De wrattenbijter langs het Drongelens kanaal. Duurzaam behoud van de wrattenbijter en zijn leefgebied 

Kleukers, R. & A. Stroo 1997 
Het belang van het buitendijks gebied van Tolkamer tot Kandia voor libellen en sprinkhanen 

Peeters, Th.M.J., 1992 
De bijen en wespen van het Drongelens kanaal. Deelrapport bij: De fauna van het Drongelens kanaal