Met enige regelmaat komt de Spaanse stierspin Macrothele calpeiana per ongeluk in ons land terecht met de import van olijfbomen. Deze soort is beschermd via de Europese Habitatrichtlijn bijlage IV (HR-IV). Het is bovendien een nogal indrukwekkend dier dat tot bijna vier centimeter groot kan worden en grote naar voren gerichte kaken heeft. Bij een vondst ontstaat meestal consternatie, met discussies over de vermeende gevaarlijkheid en wat er wettelijk gezien met de spin moet. Hoe hier mee om te gaan wordt op deze pagina uitgelegd.

De Iberische stierspin Macrothele calpeiana, let op de lange spintepels en de indeuking van het kopborststuk.  Foto J. Gállego, CC BY-NC-SA.

De Iberische spin leeft van nature in het zuiden van Spanje en Portugal. Ze maakt verborgen buisvormige trechterwebben in onder meer boomholtes. Omdat grote olijfbomen in deze landen nog wel eens opgepot worden en naar andere landen vervoerd worden om hier verkocht te worden, kunnen de spinnen ongemerkt meekomen. Bij de vervoerder, de distributeur, het tuincentrum of iemand in de tuin kan de spin er dan uitkruipen en gevonden worden. Dit proces gebeurt sinds ongeveer 2010 omdat recent door klimaatverandering mediterrane planten jaarrond buiten kunnen staan in ons land, en daarmee de import flink is toegenomen. Tot nu toe staat de teller van door arachnologen bevestigde importgevallen op negen, verdeeld over zes provincies. Een groot gedeelte van de spinnen zal echter nooit ‘officieel’ gemeld worden.

Een vondst van de spin trekt vaak de aandacht. Soms ontstaat het idee dat het gaat om een Australische tunnelwebspin Atrax robustus. Deze spin staat bekend als ‘de meest gevaarlijke spin ter wereld’ en soms ontstaat zo paniek. De (eventuele) beet van M. calpeiana brengt echter geen gezondheidsrisico mee, maar kan wel pijnlijk zijn.

Voor meer verdieping wordt naar dit artikel [in press] verwezen.

Een erg algemeen plaatje: olijfbomen voor een tuincentrum

Bescherming

De verbodsbepalingen van de Europese Habitatrichtlijn hebben alleen betrekking op soorten in hun natuurlijke verspreidingsgebied, daarom is de Spaanse spierspin niet opgenomen in de Wet  natuurbescherming. Toch is de spin niet helemaal onbeschermd en zijn verschillende artikelen uit de Wet natuurbescherming wel van toepassing.

• Artikel 3.6 lid 1, hier staat dat het verboden is om dieren genoemd in HR-IV onder zich te hebben voor verkoop, handel of ruilen. Omdat bij een onbewuste import niemand het oogmerk had om de spin zelf te verhandelen, is dit niet strikt van toepassing. Het is wel belangrijk dat nu de imports bekend zijn, de sierplantenketen nu bij olijfbomeninvoer rekening mee houdt en inspecties voor uitvoert.
• Artikel 3.6 lid 2, hier staat dat het verboden is om dieren genoemd in HR-IV onder zich te hebben of te vervoeren. Dit betekent dat als de spin eenmaal is ontdekt, alleen iemand met een ontheffing voor de specifieke wetsverboden de spin mag bezitten en verplaatsen (zie artikel 3.8 lid 1).
• Artikel 3.34 lid 1, hier staat dat het verboden is om dieren of eieren van dieren uit te zetten. De spinnen mogen dus nadat ze gevonden zijn niet buiten worden losgelaten (hetgeen nog wel eens gedaan wordt met spinnen).

Protocol

Hoe nu om te gaan met een nieuwe waarneming van de Spaanse stierspin? Aangezien het op dit moment bij de Spaanse stierspin gaat om een niet bewuste invoer, wordt de wet niet overtreden als de soort niet op naam is gebracht en de individuen per ongeluk gedood worden.

• Is de soort eenmaal bekend, dan kan alleen een persoon met ontheffing van de relevante verbodsbepalingen van de Wet Natuurbescherming het dier (op)vangen en vervoeren. Door de aandacht die in 2020 aan de soort is gegeven, mag veronderstelt worden dat de branche, en specifiek de olijfboomimporteurs en -verkopers op de hoogte zijn van de identiteit en status van een ‘grote zwarte spin’ op hun product.
• Ter voorkoming van eventuele schade aan de populatie in het herkomstland, is het wenselijk en waardevol dat alle vondsten worden gemeld. De spin is wél volledig beschermd in Spanje en Portugal. Dat betekent dus dat bedrijven die olijfbomen met M. calpeiana uit deze landen verkopen of exporteren (waarschijnlijk onbewust) de nationale wetgeving daar overtreden. Bij een vondst in Nederland is het daarom aan te bevelen dat de importerende en in ons land verkopende partijen de exporterende partijen hier op wijzen.
• Bij een vondst van M. calpeiana kan de melding, determinatie, administratie, opvang en uiteindelijke onderbrenging in een collectie gebeuren bij EIS Kenniscentrum Insecten/Naturalis Biodiversity Center; hier zijn alle ontheffingen en mogelijkheden tot administratie en vastlegging aanwezig. De vondsten worden dan ook periodiek doorgegeven aan het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit die het weer door zal geven aan de Spaanse en Portugese collega-ministeries, zodat zij met exporteurs van olijfbomen het oneigenlijke transport kunnen oplossen.

Literatuur

Noordijk, J. 2020. Een naar Nederland meeliftende spin van de Habitatrichtlijn: de Spaanse stierspin Macrothele calpeiana (Araneae: Macrothelidae). – Nederlandse Faunistische Mededelingen 54: 99-105

Jinze Noordijk
EIS Kenniscentrum Insecten
Postbus 9517
2300 RA, Leiden

jinze.noordijk@naturalis.nl