Tentakel 60

Tentakel 60
Nummer 60 - 12 oktober 2021

 
Oproep: materiaal Diplura, Pauropoda en Symphyla Nederland

Er is een bestand voor de Nederlandse tweestaarten (Diplura, 120-tal waarnemingen), weinigpotigen (Pauropoda, 50-tal waarnemingen) en wortelduizendpoten (Symphyla, 50-tal waarnemingen) opgebouwd. Doel is om een overzicht te krijgen welke soorten in Nederland voorkomen, in welke provincies die soorten zijn waargenomen, om daarna tabellen voor deze groepen te kunnen publiceren. Voor de tweestaarten en wortelduizendpoten zijn al proeftabellen gemaakt, in samenwerking met Koen Lock.

Ik houd me aanbevolen voor materiaal van deze drie groepen afkomstig uit heel Nederland, maar vooral uit de provincies waar relatief weinig wordt verzameld, met name Groningen, Friesland, Drenthe, Noord-Brabant en Flevoland. Een aantal algemene soorten zijn voor deze provincies nog niet gemeld, en voor alle groepen worden nieuwe soorten voor Nederland verwacht.

Wil je materiaal opsturen, in een goed afsluitbaar buisje (met 70% alcohol) wat enige druk tijdens transport kan weerstaan en met vindplaatsgegevens, dan kan dat verstuurd worden naar:

M.P. Berg
Zuideinde 56
1551 EK Westzaan

top

Oproep: slankpootvliegen

Binnen het NLBIF-project "Nederlandse slankpootvliegendata voor de internationale gemeenschap en citizen scientists" is Marc Pollet recent gestart met de identificatie van nieuwe en achtergebleven monsters en specimens. Verder werkt hij versneld aan de validatie van observaties in Waarneming.nl.

Ik houd me aanbevolen voor materiaal van deze drie groepen afkomstig uit heel Nederland, maar vooral uit de provincies waar relatief weinig wordt verzameld, met name Groningen, Friesland, Drenthe, Noord-Brabant en Flevoland. Een aantal algemene soorten zijn voor deze provincies nog niet gemeld, en voor alle groepen worden nieuwe soorten voor Nederland verwacht. Naast de publicatie van de volledige dataset wordt één van de belangrijkste producten van dit project een atlas van de Nederlandse slankpootvliegen (Dolichopodidae).

Iedereen kan meedoen door foto's te maken van slankpootvliegen en deze op Waarneming.nl te plaatsen. Zorg hierbij steeds voor een accurate opname van het dier, graag in zijaanzicht, omdat dit het beste een zekere identificatie toelaat. Verzameld materiaal van slankpootvliegen is uiteraard ook welkom. Het kan gaan om ongedetermineerde slankpootvliegen, opgespeld of in alcohol, getrieerde slankpootvliegenmonsters, maar ook residu's van Malaisevallen en pan traps die slankpootvliegen bevatten zijn welkom.

Bijdragen zijn welkom tot 1 maart 2022. Neem daarvoor contact op via mpollet.doli@gmail.com.

foto: Rui Andrade

top

Enquête: Invasieve exoten

Steeds meer invasieve exoten vestigen zich in Nederland. Wat vinden we eigenlijk van deze nieuwkomers? Zijn er maatregelen nodig en welke maatregelen vinden we dan geschikt?

Met een vragenlijst probeert het Centre Connecting Humans and Nature (Radboud Universiteit) samen met een aantal natuurorganisaties erachter te komen hoe de achterban van Nederlandse natuurorganisaties over invasieve exoten denkt en of er draagvlak is om iets te doen tegen deze soorten.

Volg de link om de vragenlijst in te vullen op jouw computer of telefoon. Het invullen van de vragenlijst duurt zo'n 15 minuten en kan geheel anoniem: https://bit.ly/vragenlijst-exoten

top

Symposium: Nieuwe natuur

Op 27 november aanstaande organiseert de JNM - Jongeren in de Natuur een symposium bij de Hogeschool Inholland in Delft met als thema 'Nieuwe Natuur'.

De hele dag kun je luisteren naar experts op het gebied van Nieuwe Natuur, informatie krijgen over natuurorganisaties bij allerhande kraampjes en nog allemaal andere leuke dingen beleven zoals levensecht leren tekenen!

Meer info en inschrijven via de website van Jongeren in de Natuur.

top

Symposium: Insectenbescherming in de Schijnwerpers

De Buitengewone Leerstoel Ecologie en Bescherming van Insecten, een initiatief van De Vlinderstichting, bestaat binnenkort 10 jaar. In die periode is de aandacht voor achteruitgang en bescherming van insecten flink gegroeid.

Leerstoelhouder Michiel Wallis de Vries zet op 14 oktober Insectenbescherming in de Schijnwerpers tijdens een mini-symposium. Recente kennis over ecologie en bescherming van insecten wordt vanuit verschillende kanten belicht door onderzoekers van Wageningen UR en NIOO.

Het symposium is zowel fysiek als on-line te volgen. Meer info en inschrijven via deze website.


Programma

13:00 Inloop
13:15 Insectenbescherming in de schijnwerpers - Michiel Wallis de Vries
13:45 Leren van Plant-Insect relaties - Rieta Gols
14:05 Klimaatverandering leidt tot fenologische mismatches bij insecten - Marcel Visser
14:30 Insecten op de Natuurkalender - Arnold van Vliet
14:55 Pauze
15:25 Donkere nachten en bescherming van motten - Frank van Langevelde
15:50 Rewilding, natuurontwikkeling & insecten - Liesbeth Bakker
16:15 Insecten en landbouw: een haat-liefde verhouding - David Kleijn
16:40 Borrel

top

Ongewervelden in de pers

Landelijke libellentelling
De azuurwaterjuffer, het lantaarntje, de viervlek en de bloedrode heidelibel. Ze hebben vaak de mooiste namen en zien er ook schitterend uit. Dit weekend is de landelijke libellenteling en iedereen met een tuin kan eraan meedoen. In Vroege Vogels een stoomcursus om deze vliegensvlugge gevleugelde dieren nog beter te herkennen.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 20 juni is hier te beluisteren.


Raadselachtige vondst in het Veerse Meer
Duikers wisten niet wat ze zagen: honderdduizenden kleine zeenaaktslakjes in de wierzone van het Veerse Meer. Qua anatomie lijken de slakjes nog het meest op de Trinchesia albopunctata, een slakje dat maar op twee plekken in de Middellandse Zee voorkomt. Wat doet het beestje hier?

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 27 juni is hier te beluisteren.


Uitgestorven gewaande oliekever gevonden
Opwinding onder keveronderzoekers van EIS Kenniscentrum Insecten. Die dachten dat van de zeven oliekeversoorten die ooit in Nederland voorkwamen, er nog maar twee over waren. Oliekevers zijn zeldzaam en parasiteren op wilde bijen. Maar onlangs bleek via een vondst in de collectie van het Natuurmuseum Fryslan dat er op enkele Waddeneilanden nog een derde soort leeft: de kortnekoliekever.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 4 juli is hier te beluisteren (vanaf 32:00).


Het vlooientheater uit de podcast over vlooien
Bioloog Auke-Florian Hiemstra van Naturalis en Vroege Vogel Anneke Naafs gaan in deze podcastaflevering van "Vroege Vogels en andere dieren" op zoek naar alle bijzonderheden van de vlo. Wist jij bijvoorbeeld dat de vlo ooit de kleinste circusartiest ter wereld was, maar door het zeepgebruik werd zijn carrière vernietigd! Er was geen mensenvlo meer beschikbaar om te dressuren. De vader van Dascha van Dam, Henry Dillen, had een vlooientheater. Zij vertelt er in de podcast vol liefde over haar vader: "hij voedde de vlooien door ze op z'n arm te zetten. Dan dronken ze zijn bloed. Daarom kon je ook alleen maar met mensenvlooien werken".

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 11 juli is hier te beluisteren.


Vraagbaak: Waarom zijn er nu zoveel slakken?
In de rubriek de Vraagbaak van deze week vraagt John van Dokkumburg zich af hoe het komt het dat er veel meer slakken in zijn tuin zijn dan enkele decennia geleden. Hij heeft overlast van de vele naaktslakken in zijn mini-moestuin en hij vraagt zich af hoe ze het 'doen'? Hij is zeker niet de enige die nu veel slakken signaleert.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 18 juli is hier te beluisteren.


Pijlstaarten
Het zijn de grootste nachtvlinders van Nederland. De pijlstaarten. Ze hebben prachtige namen als het groot avondrood en de lindepijlstaart. Deze reuzen onder de vlinders kunnen wel 8 cm groot worden. Verslaggever Jesper Buursink gaat samen met Jurriën van Deijk van De Vlinderstichting op zoek naar deze prachtige nachtvlinders.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 18 juli is hier te beluisteren (vanaf 1:37:28).


De meeste sprinkhanen vinden het steeds leuker in Nederland
Sprinkhanen vinden het steeds leuker in Nederland. De verspreiding van 16 soorten is volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) toegenomen. Van 9 soorten is de verspreiding sinds 1990 stabiel gebleven en 10 types komen voor in een kleiner gebied. In Nederland zijn in totaal 53 soorten sprinkhanen. Het CBS heeft niet van alle soorten voldoende gegevens.

Het artikel van Trouw van maandag 26 juli is hier te lezen.


Sloten Krimpenerwaard tjokvol kreeft: 'We vangen 300 kilo per week'
De Amerikaanse rivierkreeften teisteren de sloten in de Krimpenerwaard. De kreeft heeft jarenlang zijn gang kunnen gaan, maar daar hoopt het hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard een eind aan te maken.

Het artikel van Omroep West van dinsdag 3 augustus is hier te lezen.


Nieuw onderzoek: bufferzone kan uitkomst bieden in bijenstrijd Biesbosch
In Nationaal Park De Biesbosch is een heuse bijenoorlog gaande. Miljoenen honingbijen, woonachtig in nabijgelegen kasten, verdringen er de oorspronkelijke wilde bijen. Maar onderzoekers van EIS Kenniscentrum Insecten en Naturalis weten hoe Staatsbosbeheer de 'honingcowboys' een halt kan toeroepen.

Het artikel uit de Volkskrant van woensdag 4 augustus is hier te lezen.


Wat leert de wetenschap van schaatsenrijders?
Hoe mooi is het om je als wetenschapper te laten inspireren door de natuur. Van de stekelnoot naar klittenband en van de specht naar schokdempers. Sinds kort is daar een robot bijgekomen die op het water kan lopen en springen. Een insect is de inspiratiebron voor deze uitvinding. Entomoloog David Tempelman vertelt over de techniek van de schaatsenrijder.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 15 augustus is hier te beluisteren (vanaf 2:17:38).


Het museum van de biodiversiteit begint in de bodem
Vroege Vogels opent voor deze gelegenheid samen met de VARAgids het Openluchtmuseum van de Nederlandse Biodiversiteit. Wekelijks staan we stil bij een van de zeven museumzalen. Deskundige 'conservatoren' leiden ons langs het moeras, bos, de stad, de veenweide, de Wadden en de overzeese eilanden. We trappen deze zondag af met de meest soortenrijke biotoop ter wereld, de bodem.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 29 augustus is hier te beluisteren.


Bijenoorlog in de Biesbosch en aansluitend de zandhommel
In de Biesbosch zijn ze helemaal klaar met de vele duizenden honingbijenkasten, die rondom het gebied staan. De laatste jaren is het aantal volkeren enorm gegroeid. Uit nieuw onderzoek van EIS Kenniscentrum Insecten blijkt dat wilde bijen in het gebied worden weggeconcurreerd door de vele honingbijen. Het rapport is onlangs aangeboden aan de provincie Zuid-Holland en heeft ook geleid tot Kamervragen. De provincie heeft een onderzoek ingesteld. In Vroege Vogels vertelt hoofdonderzoeker Theo Zeegers wat er aan de hand is.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 29 augustus is hier te beluisteren (vanaf 2:08:35).


Snerpende geluid van het Formule 1-bijtje
Natuurbeschermer Jac. P. Thijsse noemde hem 'het zilveren fluitje', maar met het oog op de GP stelt insectenkenner Huib Koel een nieuwe naam voor: "Dit bijtje herken je aan zijn snerpende geluid als hij van bloem naar bloem racet, dus misschien is 'Formule 1-bijtje' toepasselijker."

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 5 september is hier te beluisteren.


Sprinkhanen en sabelsprinkhanendoder profiteren van warmte
Niet iedereen wordt gelukkig van de toenemende warmte, maar daar behoort Roy Kleukers van EIS Kenniscentrum Insecten geheel niet toe. De komst van nieuwe insecten stemt hem juist vrolijk. Door de warmte weten steeds meer sprinkhanen en krekels hun weg naar Nederland te vinden. Waar je ze eerst alleen wist te vinden in Zuid-Frankrijk rukten ze op naar Limburg en de laatste jaren kun je ze zelfs aantreffen in het noorden van ons land. Zoals de ratelaar die een prachtig geluid voortbrengt op een zonnige dag. Hier kun je hem horen!

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 5 september is hier te beluisteren (vanaf 2:19:45).


Iedereen kan meedoen met de Nationale spinnentelling
Wat hebben de getijgerde lijmspuiter, de boomzesoog en de gewone tandkaak gemeen? Het zijn alle drie spinnen, die je in deze periode in je huis of tuin kunt tegenkomen. En dat komt goed uit want dit weekend is de Nationale Spinnentelling. Iedereen kan meedoen, op zoek naar alle achtpotigen van Nederland. Zondag gaan we op spinnenjacht bij het Naardermeer, met Andrea Dekkers van het Natuurmuseum Brabant.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 12 september is hier te beluisteren.


Slakkendoders zijn echte killers
Z'n naam klinkt luguber, maar als vliegje ziet hij er best lieflijk uit: de slakkendoder. Slakkendoders zijn vliegjes van 2 tot 14 mm groot, maar ze vallen bijna niet op omdat je ze nooit op bloemen zitten, maar verscholen in de moerasvegetatie. Niet makkelijk te vinden, maar ze zijn er wel! In Nederland zijn er voor zover bekend 67 soorten, die entomoloog Aat Barendregt nu allemaal beschreven heeft in de Entomologische Tabel van de Nederlandse Slakkendoders. Je kan de vliegjes het best vinden door met een insectennet door de vegetatie te slepen en daarna te kijken of ze in het net zitten. "Ze zitten ondersteboven met de kop vaak naar beneden op een stengeltje of een blaadje en leiden zo een verborgen leven", legt hij uit.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 12 september is hier te beluisteren.


De stadsreus
Op de redactie hebben we talloze foto's binnengekregen van luisteraars die een groot vliegend insect zagen, dat leek op een grote wesp. Nu blijkt dat helemaal geen wesp te zijn, maar een stadsreus: de grootste zweefvlieg van Nederland. Het aantal stadsreuzen in Nederland neemt de laatste jaren sterk toe. John Smit van Kenniscentrum EIS voor insecten vertelt in de radio-uitzending meer over de bijzondere leefwijze van dit insect.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 12 september is hier te beluisteren (vanaf 1:21:50).


Kwelder- en schorrenslakken kunnen wat andere dieren niet kunnen
In de slikken of kwelders van het Zwin zit van alles, van schelpen tot insecten tot wormen. Wanneer wij door het slik gaan vinden we al snel een lange zeeduizendpoot. Vogels weten deze diertjes als geen ander te vinden. Vooral voor steltlopers maar ook voor meeuwen is er in dit soort milieu veel voedsel te halen. Dieren in deze omstandigheden hebben speciale aanpassingen om hier goed te kunnen overleven.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 17 september is hier te bekijken.


Dood hout in het Openluchtmuseum van de Nederlandse Biodiversiteit
Dood hout is een belangrijk onderdeel van de biodiversiteit in het bos. Verslaggeefster Merlijn Schneiders trekt samen met bosecoloog Jan ten Hoopen de bossen in bij Arnhem. Hier, in de uitlopers van de Veluwe, ligt het loofbos vol met dood hout. Als 'ambassadeur' van dood hout vindt Jan ten Hoopen dat er nooit genoeg dood hout is. Want elk soort hout trekt weer een aparte verzameling aan insecten, rot en schimmels aan.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 19 september is hier te beluisteren.


Trilspin als fotomodel
De trilspin en zijn prooien. Dat legde fotograaf Dirk Vermaire heel gedetailleerd vast in een serie foto's. Hij werd hiermee bij de Groene Camera de winnaar Natuurfotograaf en categorie Series van het jaar 2021. Dirk ontdekte de spinnen in zijn garage en zag al snel dat het fantastische fotomodellen waren: " ze zitten doodstil en pakken hun prooi op een prachtige manier in". De serie van de trilspin en alle andere Groene Camera 2021 winnaars zijn nog tot 27 februari 2022 te zien in het Museon.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 19 september is hier te beluisteren (vanaf 2:20:10).


Bloedzuiger slurpt Menno leeg
Deze week geniet Vroege Vogels van de pracht van en de horror van de Kalmthoutse Heide. Bij Willemijn wordt de ene gladde slang na de ander gevonden en Menno doneert meer bloed aan een bloedzuiger dan verwacht.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 24 september is hier te bekijken (vanaf 7:30).


Biografie van een vlieg
Jaap Robben beschrijft in Biografie van een vlieg het levensverhaal van een strontvlieg, vanaf het moment dat hij als larve het levenslicht ziet tot aan zijn laatste uren. Hoe kort het leven van "poepvoetjes" ook is, het zit vol ontdekkingen, een mooie vriendschap en vergankelijkheid. Paul Faassen maakte de tekeningen bij het verhaal.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 26 september is hier te beluisteren.

Elke boorder heeft haar eigen noot
Op de herfstwandeling een eikel rapen of een hazelnoot en daar een gaatje in aantreffen. Een mooi klein rond gaatje. Dat is het werk van een boorder: een snuitkever die zich heeft gespecialiseerd in het boren van gaatjes in noten om daar vervolgens eitjes in te leggen.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 3 oktober is hier te beluisteren.

Schelpdieren rondom de Rottumerplaat
Mariene ecoloog Karin Troost doet al 30 jaar onderzoek naar de schelpdierbanken op de Waddenzee. En vooral naar de vernieuwing van grote mosselbanken. Schelpdieren zijn een essentieel onderdeel van het voedsel van wadvogels. Het is dus belangrijk dat ze zich voortplanten en dat de mosselbanken aangroeien met jonge mosseltjes. Als die er veel zijn noem je dat een 'broedval'.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 8 oktober is hier te bekijken.

Waterinsecten in de lift
Tussen alle verhalen over de dramatische achteruitgang van insecten is het relatief goed nieuws: de waterinsecten krabbelen de laatste 25 jaar op uit een diep dal! Vooral kritische soorten als libellen doen het goed, generalisten als muggen, die profiteren van overbemesting, gaan juist achteruit. Dat blijkt uit een onderzoek op initiatief van de Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer, STOWA.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 10 oktober is hier te beluisteren.

top

Ongewervelden op Nature Today

Nieuwe Oost-Europese slak op pioenrozen
Heeft u wel eens een knop van bosje pioenrozen aan de wandel zien gaan? Dit overkwam een Haagse slakkendeskundige. Na aankoop bij een bekende supermarkt, bleek de kruipende pioenroos-knop een nog niet eerder uit Nederland bekende Zuidoost-Europese huisjesslak te zijn. Niet-inheemse slakken liften soms mee met planten, groenten, fruit of zelfs bomen en kunnen zo hun areaal stevig uitbreiden.

Lees hier het bericht.

Op zoek naar de Aziatische hoornaar
Het aantal nesten van de Aziatische hoornaar is het afgelopen jaar toegenomen. Het opsporen van nesten kan niet slechts meer door enkele experts worden gedaan. Daarom is er voorlichtingsmateriaal ontwikkeld, dat door iedereen met basiskennis van insecten kan worden gebruikt.

Lees hier het bericht.

Waddenviltbij na dertig jaar teruggevonden
Dertig jaar hebben we het in Nederland moeten stellen zonder vondsten van de waddenviltbij. Lang genoeg om de soort een plaatsje op de Rode Lijst te geven in de categorie 'Verdwenen uit Nederland'. Dat leek gerechtvaardigd, want gerichte zoekpogingen op oude vindplaatsen waren vergeefs geweest. Maar deze zomer bracht een verrassing: de waddenviltbij is herontdekt op Texel!

Lees hier het bericht.

Citizen science levert nieuwe haft op voor Nederland
Waarnemers die hun vondsten fotograferen en op Waarneming.nl plaatsen, leveren waardevolle natuurinformatie. Soms worden op deze manier zelfs nieuwe soorten voor Nederland ontdekt! De vondst van de paarse driestaart, een haft of eendagsvlieg met vrij specifieke habitatvoorkeuren, zorgde er zelfs voor dat bepaalde kenmerken uit de bestaande literatuur zomaar de prullenbak in konden.

Lees hier het bericht.

Aziatische hoornaar vaker waargenomen: bestrijding afhankelijk van correcte waarnemingen
De Aziatische hoornaar wordt nog niet zo vaak gespot in Nederland, maar het aantal keren dat deze invasieve exoot wordt gezien, neemt geleidelijk toe. Zijn aanwezigheid kan negatieve gevolgen hebben voor de biodiversiteit. Provincies zijn verantwoordelijk voor de bestrijding van deze 'grote wesp.' Een adequate bestrijding is afhankelijk van voldoende gemelde waarnemingen.

Lees hier het bericht.

Knelpunten voor terugkeer van bedreigde insecten in het natte zandlandschap
In opdracht van het Kennisnetwerk OBN hebben onderzoekers van De Vlinderstichting, EIS Kenniscentrum Insecten en Stichting Bargerveen de knelpunten voor terugkeer van bedreigde insecten in het natte zandlandschap onderzocht. Er is een landschapsecologische benadering gevolgd om de kansen voor herkolonisatie van verdwenen regionale soorten te beoordelen na uitvoering van herstelmaatregelen.

Lees hier het bericht.

Unieke beelden klussende dikbekbehangersbij
Op 29 juni ontdekte Gert Huijzers in Willinks Weust Heksenbos te Winterswijk een nest van de dikbekbehangersbij in de stengel van een kale jonker. Het nest van deze zeer zeldzame bijensoort was nog niet eerder in Nederland gevonden. Dit is tevens de eerste vondst voor Gelderland, tot nu toe was de soort alleen in Limburg aangetroffen.

Lees hier het bericht.

51 nieuwe soorten sluipwespen bekend in Nederland
Sluipwespen parasiteren bij andere insecten, vooral larven van vlinders en kevers. Ze spelen een essentiële rol in de natuur, maar ze zijn nog slecht onderzocht. Onlangs werd een deel van de familie Ichneumonidae kritisch onderzocht en dat leverde maar liefst 51 soorten op die nog niet uit Nederland bekend waren.

Lees hier het bericht.

Mieren in het Nederlands Caribisch gebied beter gedocumenteerd
Tussen 2015 en 2020 hebben onderzoekers van Naturalis Biodiversity Center de lokale mierensoortenlijsten voor Caribisch Nederland bijgewerkt. Er is een groot aantal nieuwe soorten gedocumenteerd, waaronder 40 nieuwe soorten op Saba en 32 nieuwe soorten op Aruba. Het in kaart brengen van mierenpopulaties op deze eilanden brengt ons een stap dichter bij het begrijpen van deze complexe dieren.

Lees hier het bericht.

De kruisdistelgalmug: een nieuwe soort in Nederland
Per abuis is er in Nederland een nieuwe soort ontdekt: de kruisdistelgalmug. De naam zegt het al, het dier leeft in harmonie met de kruisdistel. De ontdekking werd gedaan door Niels Eimers, ecoloog bij Bureau Natuurbalans.

Lees hier het bericht.

Zeldzame riviermossel lift mee met langszwemmende vissen
Al ruim vijftig jaar komt de Bataafse stroommossel niet meer voor in Nederland. Deze zeldzame riviermossel gebruikt vissen voor de verspreiding van larven. Alle seinen lijken nu op groen te staan voor een terugkeer. Dat zou goed nieuws zijn, want de Bataafse stroommossel kan een belangrijke bijdrage leveren aan de waterkwaliteit van de Nederlandse rivieren.

Lees hier het bericht.

Trends sprinkhanen bepaald op basis van losse waarnemingen
Sprinkhanen worden niet gestandaardiseerd gemonitord in Nederland. Sinds enkele jaren kunnen wel jaarlijkse trends berekend worden op basis van losse waarnemingen. Dit gebeurt met zogenaamde occupancy-modellen. Hierdoor komen nieuwe ontwikkelingen in de sprinkhanenfauna aan het licht.

Lees hier het bericht.

De kevers van Caribisch Nederland
Eind vorig jaar is de eerste kevercatalogus voor Caribisch Nederland gepubliceerd. Dit volumineuze werk is het eerste serieuze overzicht van de keversoorten die van de eilanden zijn gerapporteerd. Waarschijnlijk is echter nog maar een vijfde deel van alle soorten die op Aruba, Bonaire, Curaçao, Saba, St. Eustatius en St. Maarten voorkomen bekend. Er is dus nog veel te ontdekken.

Lees hier het bericht.

Vestiging nauwe korfslak bij het Kennemermeer
De nauwe korfslak is een beschermde huisjesslak die landelijk gezien een duidelijke achteruitgang vertoont. In Nederland staat vooral het voorkomen in de hoofdbiotoop (duingebieden) onder druk. Nu en dan worden nog nieuwe vindplaatsen ontdekt, bij uitzondering ook nieuwe vestigingen. Zoals onlangs rond het Kennemermeer bij IJmuiden.

Lees hier het bericht.

Kortsnuittamariskwants nieuw voor Nederland tijdens zomerkamp van JNM
Gedurende het 'Nieuwe Natuur'-zomerkamp van de JNM - Jongeren in de Natuur is er een nieuwe wantsensoort voor Nederland aangetroffen in de Haagse Vogelwijk. Hier werd een tot op heden nooit eerder in Nederland aangetroffen soort gevonden op een tamarisk tussen twee weghelften van De Savornin Lohmanlaan.

Lees hier het bericht.

Mysterieuze moerasmaskerbij na 25 jaar teruggevonden in Nederland
De moerasmaskerbij is in de afgelopen eeuw op slechts drie locaties in Nederland waargenomen: in de jaren 1940 in Aalsmeer en Ankeveen en als laatste in de jaren 1990 in de Weerribben. Een uitgebreide zoektocht in opdracht van de provincie Overijssel heeft uitgewezen dat de moerasmaskerbij nog in de Weerribben voorkomt, maar wat heeft ze nodig en waar nestelt ze?

Lees hier het bericht.

Museum en burgerwetenschappers herontdekken samen kortnekoliekever
Onlangs werd de uitgestorven gewaande kortnekoliekever aangetroffen in de collectie van het Natuurmuseum Fryslân. Uit de database van Waarneming.nl blijkt dat deze oliekeversoort ongemerkt nog steeds voorkomt in Nederland. Dit laat zien hoe waardevol de combinatie van museumcollecties en de digitale database van waarnemingen van burgerwetenschappers is.

Lees hier het bericht.

Een wantsencollectie scannen vanaf de keukentafel
Thuiswerken in tijden van corona, hoe doe je dat als je met een collectie van 42 miljoen objecten werkt? In rap tempo en al improviserend initieerde het Collectiebureau van Naturalis een aantal thuiswerkprojecten, zoals het project 'Kaartensysteem Fokker'. Collectiebeheerder Max Caspers en projectcoördinator Dick de Graaff blikken terug.

Lees hier het bericht.

Spinnentelling 2021 op 11 en 12 september
Op zaterdag 11 en zondag 12 september 2021 vindt de jaarlijkse Nationale Spinnentelling plaats, dit jaar voor de negende keer. Net als de afgelopen jaren kan iedereen dat weekend in zijn huis en tuin op zoek naar zoveel mogelijk soorten spinnen.

Lees hier het bericht.

Landslakken blijven achter op Marker Wadden
Op 28 augustus 2021 werd in het kader van de jaarlijkse 1000-soortendag een inventarisatie uitgevoerd op de Marker Wadden. Er werd onder andere gezocht naar weekdieren: zowel naar zoetwatermossels en -slakken als naar landslakken. In tegenstelling tot waterbewonende soorten en tegen alle verwachting in, lijken de landslakken het gebied nog niet veroverd te hebben.

Lees hier het bericht.

Waar ging het mis met de wespen dit jaar?
Het aantal meldingen van wespennesten bij bestrijders ligt dit jaar rond de 20 procent van een normaal jaar. Zelfs in de wespenmaand augustus waren ze op veel terrassen nergens te bekennen en konden we buiten ongestoord genieten van zoete lekkernijen. Ook in eikenprocessievlindervallen worden zeer weinig wespen aangetroffen. De aaneenschakeling van weersextremen lijkt de belangrijkste verklaring.

Lees hier het bericht.

Automatisch tellen van insecten met camera's neemt een vlucht
Ook dit jaar worden weer insecten waargenomen en geteld met de automatische DIOPSIS-camera's. Meer dan honderd camera's nemen gedurende twee maanden insecten waar. Het cameraproject DIOPSIS gaat haar derde jaar in. Hiermee wordt een basis gelegd voor een langjarige, geautomatiseerde monitoring van insecten over heel Nederland.

Lees hier het bericht.

Nieuwe determinatietabel slakkendoders
Slakkendoders zijn fraaie vliegen, die vooral in moerassige gebieden voorkomen. De meeste soorten parasiteren op waterslakken, maar sommige zijn gespecialiseerd in landslakken. De nieuwste Entomologische Tabel presenteert een sleutel voor de 67 Nederlandse soorten en vat de kennis over de biologie en verspreiding van deze interessante vliegengroep samen.

Lees hier het bericht.

Kleine weerschijnvlinder na tien jaar weer gezien in Nederland
De grote weerschijnvlinder is een inheemse soort die de laatste jaren op steeds meer plekken wordt gezien. Zijn broertje de kleine weerschijnvlinder komt niet in ons land voor, behalve een enkele maal als zwerver. Afgelopen juni is er voor het eerst in tien jaar weer één gezien, in Limburg.

Lees hier het bericht.

Spinnentelling 2021: kruisspin doet het weer beter en wint alweer
De winnaar is de kruisspin, gevolgd door de grote trilspin en de gewone huisspin; dat is de uitslag van de Spinnentelling 2021. Er zijn gemiddeld per tuin meer kruisspinnen geteld dan in de afgelopen droge zomers. Deze achtpoter houdt dus wel van Hollands weer.

Lees hier het bericht.

Nieuwe veldgids: De vliegenfamilies met drie voetkussentjes
De meeste vliegen en muggen hebben aan elke voet (tars) twee kussentjes om te hechten aan de omgeving. Acht families, die volgens de laatste inzichten ook evolutionair nauw verwant zijn (Homeodactyla), hebben drie voetkussentjes. Van bloembezoekende wapenvliegen en bloedzuigende dazen tot parasitair levende spinvliegen. In de nieuwe veldgids zijn alle 150 soorten uit Noordwest-Europa besproken.

Lees hier het bericht.

Bodemdieren essentieel voor vogels
In uw tuin leven nog meer dieren dan u wellicht dacht. Vogels vallen vaak het meeste op in een groene tuin. Maar ze komen er voor de veiligheid, om te nestelen en natuurlijk moet er voedsel voorhanden zijn. In veel gevallen gaat het bij dat laatste om beestjes die op en in de bodem leven: bodemdieren dus. Tijdens de Bodemdierendagen proberen we een beter beeld te krijgen van deze 'onderkruipsels'.

Lees hier het bericht.

Bodemdierendagen 2021: Erop of eronder!
Van vrijdag 24 september t/m woensdag 6 oktober zijn ze er weer: de jaarlijkse Bodemdierendagen. In heel Nederland gaan mensen op bodemdierensafari. Zo ontdekken ze samen hoe het gesteld is met het belangrijke maar onderbelichte leven in de bodem. Het thema van dit jaar is 'Erop of eronder!' Welke dieren zien we heel veel en welke delven juist het onderspit?

Lees hier het bericht.

Red onze bijen en boeren! Teken de petitie
De Europese petitie 'save bees and farmers' heeft al bijna één miljoen handtekeningen. De petitie roept op om het gebruik van synthetische pesticiden uit te faseren en te komen toe een leefbaar platteland waar ook de boeren toekomst hebben. Teken ook zodat ze er in Brussel niet meer omheen kunnen!

Lees hier het bericht.

Gloednieuwe harlekijnslak ontdekt in Noordzee
Harlekijnslakken zijn zeenaaktslakken. De kopuitsteeksels doen denken aan die op een harlekijnsmuts, vandaar de naam. Uit ons gebied waren twee soorten bekend. In 2014 werd een derde familielid ontdekt in onze Noordzee. Onlangs beschreven onderzoekers uit Nederland, Rusland en Noord-Ierland nog een vierde soort, geheel nieuw voor de wetenschap. Deze werd in juni 2014 ook in Nederland aangetroffen.

Lees hier het bericht.

Hoogste punt van Nederland heeft meeste bodemdieren, maar laagste punt heeft 'eigen' soort
Het hoogste én het laagste punt van Nederland zijn dit weekend op bodemdieren onderzocht. Dat gebeurde tijdens de Bodemdierendagen 2021, met hulp van zowel landelijke als lokale politici en een kinderburgemeester. Het hoogste punt wint nipt van het laagste. Het verdient een 8,9 voor de biodiversiteit van algemene bodemdieren. Maar het laagste punt slaat terug met een unieke soort: de kleipissebed.

Lees hier het bericht.

Insecten in de schijnwerpers: tien jaar leerstoel 'Ecologie en bescherming van insecten'
De Buitengewone Leerstoel Ecologie en Bescherming van Insecten bij Wageningen Universiteit, een initiatief van De Vlinderstichting, bestaat tien jaar. In die periode is, mede door het werk van leerstoelhouder Michiel Wallis de Vries, de aandacht voor insecten flink gegroeid. Ter gelegenheid van deze verjaardag wordt er een mini-symposium gehouden: 'Insecten in de schijnwerpers'.

Lees hier het bericht.

top

Nieuws van Bestuivers.nl

Waddenviltbij na 30 jaar teruggevonden
Dertig jaar hebben we het in Nederland moeten stellen zonder vondsten van de waddenviltbij (Epeolus alpinus). Lang genoeg om de soort een plaatsje op de Rode Lijst te geven in de categorie 'Verdwenen uit Nederland'. Dat leek gerechtvaardigd, want gerichte zoekpogingen op oude vindplaatsen waren vergeefs geweest. Maar deze zomer bracht een verrassing: de waddenviltbij is herontdekt op Texel!

De waddenviltbij is een koekoeksbij. Het vrouwtje bouwt dus zelf geen nest, maar legt haar eitjes in het nest van een andere bijensoort. In dit geval is dat de ijszijdebij (Colletes impunctatus), een zeldzame soort die in Nederland alleen bekend is van het Noord-Hollandse duingebied en de Waddeneilanden. Ook deze soort is achteruitgegaan en in recente jaren nog maar enkele malen gevonden.

Lees alles over deze spectaculaire vondst op bestuivers.nl.


Concurrentie honingbijen en wilde bijen in de Biesbosch
Natuurgebied de Biesbosch is voor de Nederlandse bijenfauna van grote waarde vanwege het voorkomen van diverse bedreigde soorten, waaronder de zandhommel, de knautiabij en de roodrandzandbij. Van de zandhommel en de roodrandzandbij ligt maar liefst respectievelijk 33 en 25 % van het gehele Nederlandse verspreidingsgebied in de Biesbosch.

De laatste jaren plaatsen imkers in en om de Biesbosch meer en meer honingbijenvolken, vooral vanwege de dracht van de reuzenbalsemien, een exotische plant die massaal in het gebied groeit. De Provincie Zuid-Holland vroeg zich af in hoeverre dit op gespannen voet staat met de Natura 2000-instandhoudingsdoelstellingen, in het bijzonder vanwege concurrentie met wilde bestuivers. Op verzoek van de Provincie stelden EIS Kenniscentrum Insecten en Naturalis Biodiversity een rapportage op over concurrentie tussen honingbijen en wilde bestuivers in de Biesbosch.

In de Biesbosch was in 2019-2020 sprake van een gemiddelde dichtheid van ten minste 25 honingbijenvolken per km2 land. Op basis van een vergelijking van deze situatie met gepubliceerde onderzoeksgegevens verwachten de auteurs van de rapportage dat deze dichtheid aan honingbijen een negatief effect heeft op de dichtheid wilde bestuivers in de Biesbosch van tientallen procenten, met name op grote solitaire bijensoorten en hommels. Dit betekent dat ook de populaties van (ernstig) bedreigde soorten als de zandhommel, de knautiabij en de roodrandzandbij ernstig te lijden kunnen hebben onder deze hoge dichtheden van honingbijen in de Biesbosch.

Op grond van het uit de Natura 2000 status voorvloeiende voorzorgsbeginsel, worden in de rapportage enkele aanbevelingen geformuleerd om de negatieve gevolgen van de huidige honingbijendichtheid voor de wilde bijenfauna te beperken. De rapportage behandelt ook de impact van honingbijen op de verspreiding van reuzenbalsemien in de Biesbosch. Tevens wordt een advies geformuleerd voor de bestrijding van deze plant.

De rapportage is hier te downloaden.

Overige berichten
Menno Reemer

top

Cerambycidae - Boktorren

Na anderhalf jaar van voorbereidingen hebben Rob Geraeds en Ernest van Asseldonk eind juli hun website over de boktorren van Nederland gelanceerd.

Op de website wordt, ingedeeld per subfamilie, informatie gegeven over de in Nederland voorkomende soorten. De subfamiliepagina's bevatten een fotografisch overzicht van deze soorten. Op de soortpagina's wordt ingegaan op soortherkenning, voorkomen en ervaringen met betrekking tot het vinden van de betreffende soort.

De website is nog niet klaar. Er moeten bijvoorbeeld nog een flink aantal soorten worden beschreven. De makers hopen dat de huidige inhoud vast een goede eerste indruk geeft hoe het er uit komt te zien als alles 'klaar' is.

De website is te bereiken via cerambycidae-boktorren.nl.

top

Deltafact rivierkreeften

Rivierkreeften zijn de laatste jaren steeds prominenter op de agenda gekomen. Waar in eerste instantie dit vooral waterbeheerders betrof, zijn dit nu ook provincies, gemeenten, terreinbeheerders, agrariërs en in sommige gevallen ook particulieren. De van oorsprong in Nederland voorkomende Europese rivierkreeft (Astacus astacus) is vrijwel uitgestorven als gevolg van verslechterde waterkwaliteit en de kreeftenpest, een kreeftenziekte die met de introductie van de eerste exotische rivierkreeften is meegekomen. Deze Europese rivierkreeft leidde een redelijk onopvallend bestaan, in tegenstelling tot een aantal uitheemse soorten die in Nederland aangetroffen worden.

Op dit moment zijn er zeven uitheemse exotische rivierkreeften gevestigd in Nederland. Hoewel rivierkreeft in eerste instantie vooral de vissers bezighield, houden ze door hun negatieve impact op het watersysteem de laatste jaren ook de water- en natuurbeheerders steeds meer bezig. Omdat de nieuw geïntroduceerde rivierkreeften zich konden handhaven in een heel andere leefomgeving dan de inheemse rivierkreeften en daar ook nog eens in veel hogere dichtheden kunnen voorkomen, is de verspreiding van rivierkreeften over Nederland de afgelopen decennia sterk veranderd. In gebieden waar voorheen de Europese rivierkreeft niet voorkwam, worden nu wel de exotische soorten aangetroffen en heeft de aquatische levensgemeenschap te maken met een nieuwe grazer/predator/concurrent. Vanwege deze nieuwe predatie vormen de kreeften een groot risico voor verschillende (beschermde) soorten. Daarnaast hebben de rivierkreeften ook door hun graafgedrag een grote impact op oevers en beschoeiingen, lokale baggeraanwas en verstoppen ze drainagebuizen. Nu de meeste van de in Nederland voorkomende rivierkreeften op de Unielijst (Europese lijst van ongewenste exoten) geplaatst zijn, is er hiermee een nationale verplichting tot bestrijden dan wel beheersen aan gekoppeld.

In deze Deltafact wordt een overzicht gegeven van de verschillende feiten omtrent deze dieren waarbij onder andere ingegaan wordt op hun voorkomen in relatie tot omgevingsvariabelen en mogelijke beheeropties.

De Deltafact is hier te lezen en eventueel als PDF te downloaden.

top

Soortzoekers wilde bijen

EIS Kenniscentrum Insecten en Naturalis hebben diverse nieuwe digitale soortzoekers gemaakt om het op naam brengen van bijen gemakkelijker te maken.

Met de soortzoeker Bijen tot op genus kun je de eerste selectie maken waarna je met de soortzoekers metselbijen, behangersbijen, klokjesbijen, wol- en harsbijen en de in 2020 gepubliceerde soortzoeker hommels een aanzienlijk aantal soorten wilde bijen tot op soortniveau op naam kunt brengen.

Alle EIS-soortzoekers zijn te vinden via deze link.

top

Entomologische Tabellen 13: De Nederlandse slakkendoders (Sciomyzidae)

In nummer 13 van de serie Entomologische Tabellen staan de Nederlandse slakkendoders (Sciomyzidae) centraal.

Slakkendoders zijn kleine tot middelgrote vliegen die zich meestal schuilhouden in de vegetatie. Ze zijn niet op bloemen te vinden, maar op bladeren of, ondersteboven, op een stengel. Het merendeel van de soorten heeft een bruin of grijs lichaam. De vleugels variëren van bijna geheel kleurloos met iets verdonkerde vleugeladers tot een bont zwartwit patroon.

De naam van deze vliegenfamilie komt van de larven, die zich voeden met slakken en deze uiteindelijk doden. De voedselvoorkeur verschilt per soort: sommigen leven van echte waterslakken, anderen van moerasslakken of landslakken. Enkele soorten zijn gespecialiseerd op erwtenmosseltjes, naaktslakken, slakkeneieren of dode wormen en er is zelfs een genus dat zich uitsluitend met miljoenpoten voedt. Aangezien de eieren dicht bij de prooi afgezet worden, bestaat er een relatie tussen de vliegen en het leefgebied van de slakken.

Met deze Entomologische Tabel kunnen alle 67 uit Nederland bekende soorten slakkendoders op naam gebracht worden, evenals 17 extra soorten die in aangrenzende landen voorkomen. Twee soorten worden hier voor het eerst uit Nederland gemeld: Sciomyza dryomyzina en Pherbellia sordida. Van elke soort wordt de huidige kennis over de levenswijze van vlieg en larve en de verspreiding in Nederland besproken.

Entomologische Tabellen 13 is gratis verzonden aan donateurs van EIS Kenniscentrum Insecten en leden van de Nederlandse Entomologische Vereniging. Losse bestellingen kunnen gedaan worden via de EIS-website.

Barendregt 2021
De Nederlandse slakkendoders (Sciomyzidae)
Entomologische Tabellen 13: 1-151

top

De vliegenfamilies met drie voetkussentjes. Veldgids Noordwest-Europa

Vliegen hebben aan de toppen van hun tarsen (hun voeten) klauwtjes en kussentjes zitten, waarmee zij zich kunnen vasthouden aan het substraat. De meeste vliegen hebben per tars twee kussentjes, maar bij acht families zijn er drie kussentjes. Over deze families gaat deze gids. Dit zijn veelal oude vliegenfamilies met zeer diverse, vaak kleurrijke soorten; van de grote paardendazen tot de onbekende spinvliegen. Achtereenvolgens behandelt deze gids de spinvliegen, waterdazen, geurvliegen, snipvliegen, wapenvliegen, dazen, bastvliegen en houtvliegen. De gids biedt voor elke familie een geïllustreerde determinatiesleutel en uitgebreide soortbeschrijvingen die zijn voorzien van gedetailleerde foto's.

Iedere vlieg die drie kussentjes aan de tars heeft, zou dus in deze gids te vinden moeten zijn. In het totaal worden alle 157 soorten behandeld die zijn gevonden in Noordwest-Europa. De gids is compleet voor Nederland, België, Luxemburg, Denemarken en de Britse Eilanden. Verder beslaat de gids het grootste deel van Duitsland en het noorden van Frankrijk, het gedeelte ten noorden van de lijn Parijs - Neurenberg. Strikte bergsoorten, soorten die alleen boven de 800 m voorkomen, zijn uitgesloten.

De veldgids kost € 14,- en is te bestellen bij de Jeugdbondsuitgeverij.

Zeegers, T. & A. Schulten 2021
De vliegenfamilies met drie voetkussentjes. Veldgids Noordwest-Europa.
Jeugdbondsuitgeverij

top

Nederlandse Faunistische Mededelingen 56

Half juli verscheen nummer 56 van de Nederlandse Faunistische Mededelingen.

Daarin worden weer diverse nieuwe soorten en andere wetenswaardigheden voor de Nederlandse fauna beschreven. Daaronder een nieuwe mijt, een nieuwe hooiwagen, nieuwe exotische platwormen en kevers, een nieuwe dansmug en twee nieuwe roeipootkreeftjes. Verder in dit nummer de Nederlandse naamlijst sluipwespen met o.a. ruim 50 nieuwe soorten voor Nederland, de loopkevers van het akkerlandschap Buijtenland van Rhoon en Nederlandse sprinkhaantrends.

Het nummer is inmiddels bij alle donateurs van EIS Kenniscentrum Insecten in de bus gevallen.

Voor overige geïnteresseerden is nummer 56 voor € 15,- te bestellen via eis@naturalis.nl. De factuur wordt meegestuurd met de bestelling.

Je kunt natuurlijk ook donateur worden. Je ontvangt dan behalve de NFM ook de papieren EIS-Nieuwsbrief en de Entomologische Tabellen gratis. Opgeven als donateur kan via een mailtje aan eis@naturalis.nl of via deze webpagina.

Roy Kleukers


Inhoud

1 De duifschachtmijt Meitingsunes columbicus nieuw voor Nederland (Acari: Prostigmata: Syringophilidae) - H. Wijnhoven & H. Cremers
7 Megabunus diadema, een nieuwe hooiwagen voor Nederland (Opiliones: Phalangiidae) - M. Boeken & J. Noordijk
15 Nieuwe vondsten van exotische landplatwormen, waaronder vijf nieuwe soorten voor Nederland (Platyhelminthes: Geoplanidae) - S.A. de Waart, N.W. Thunnissen & R. Sluys
29 Gevestigde kevers in dierentuinkassen: Ptilodactyla exotica uit een voor Nederland nieuwe familie en Cryptamorpha desjardinsii (Coleoptera: Ptilodactylidae, Silvanidae) - J. Noordijk, O. Vorst, Th. Heijerman, G.J. Bloem & L.-J. Jan Nederlof
39 Nederlandse naamlijst van sluipwespen uit de subfamilies Pimplinae, Poemeniinae en Rhyssinae (Hymenoptera: Ichneumonidae) - C.J. Zwakhals
59 Loopkevers van het akkerlandschap Buijtenland van Rhoon (Coleoptera: Carabidae) - Th. Heijerman & J. Noordijk
69 Sprinkhanentrends bepaald met occupancy-modellen (Orthoptera) - M.P. de Zeeuw & R.M.J.C. Kleukers
81 Eerste vondst van de dansmug Chernovskiia orbicus in Nederland (Diptera: Chironomidae) - A.P. Kersbergen & B. Achterkamp
87 De roeipootkreeftjes Cyclops divergens en Cyclops stagnalis nieuw voor de Nederlandse fauna (Crustacea: Copepoda: Cyclopoida) - M. Soesbergen
97 Eerste waarneming van de alpenboktor Rosalia alpina in Nederland (Coleoptera: Cerambycidae) - G.H.S. Kurstjens & P.W.M. van Beers

top

De Levende Natuur - Themanummer uitheemse rivierkreeften

Het juli-nummer van De Levende Natuur staat in het teken van uitheemse rivierkreeften. Negen soorten maakten inmiddels de overstap van kwekerijen en aquaria naar de natuur.

In dit extra dikke themanummer onder redactie van Bram Koese, Casper Cusell, Ivo Roessink, Matthijs Courbois, Philippine Vergeer en Rik Nijland wordt ingegaan op de opmars van deze schadelijke alleseters. Knippend en happend richten ze een spoor van vernielingen aan; met gevolgen voor de biodiversiteit en de waterkwaliteit. En zo nu en dan graven ze ook gangen in onze kades.

Is er een kruid tegen deze dieren gewassen? Of kan visserij een oplossing bieden?

Het themanummer is te bestellen voor € 9,- via tijdvoortijdschriften.nl.

Inhoud

123 Themanummer uitheemse rivierkreeften - De themaredactie
124 Rivierkreeften in Nederland: een smakelijke geschiedenis - Bram Koese
127 Even voorstellen: de rivierkreeften in Nederland - Bram Koese
134 11 jaar rivierkreeftmonitoring rond Vinkeveen - Piet Heemskerk & Bram Koese
138 Is de opmars van de marmerkreeft in Nederland nog te stuiten? - Pim Lemmers, Frank Spikmans & Bram Koese
141 De dichtheid van de rode Amerikaanse rivierkreeft bepalen: vangen of eDNA? - Annelies van de Craats, Kees van Bochove, Casper Cusell & Ernst Raaphorst
144 Beheer rode Amerikaanse rivierkreeften op basis van stuurfactoren - Michiel Tangerman, Ellen Weerman, Casper Cusell, Annelies van de Craats, Lucas Doef, Mitzi Jans, Daan Lammers, Bob Brederveld, Luke Moth, Jouke Kampen, Rob van de Haterd & Annemieke Kooijman
148 Verknipping van krabbenscheer door de rode Amerikaanse rivierkreeft - Suzanne Kanters, Maarten Schrama & Casper Cusell
151 Waterkwaliteit is van invloed op de kritische kreeftendichtheid voor overleving krabbenscheer - Suzanne Kanters, Bob Brederveld & Casper Cusell
155 Reduceren van rode Amerikaanse rivierkreeften in een laagveenplas - Winnie Rip, Jouke Kampen, Gerard ter Heerdt, Yannick Janssen, André Roeffen, Ron Beenen, Bert van Dijk & Hans Kampf
160 Maatschappelijke kosten en baten van het wegvangen van rivierkreeften - Rob Nieuwkamer, Casper Cusell, Winnie Rip, Marit Meier, Bas van der Wal, Floortje Cieraad, Suzanne Kanters, Jouke Kampen & Saskia Guldemond
165 Een rivierkreeft vang je nooit alleen, een verhaal over bijvangsten - Ivo Roessink, Fabrice Ottburg, Jouke Kampen & Bram Koese
168 Rivierkreeftvisserij; wat mag wel en niet? - Ivo Roessink, Irene Kranendonk & Fabrice Ottburg
170 Risico's en mogelijk beheer van invasieve rivierkreeften - Pim Lemmers, Frank Collas, Ronald Gylstra, Ben Crombaghs, Gerard van der Velde & Rob Leuven

top

Bodembeesten in Beeld 3

Digitale nieuwsbrief van de NEV-sectie Bodemfauna / van der Drift

Door deze nieuwsbrief worden de leden van de NEV Sectie Bodemfauna / van der Drift op de hoogte gehouden van activiteiten, nieuwe publicaties, leuke recente waarnemingen en andere informatie over bodemfauna in Nederland. Leden die iets te melden hebben over bodemfauna of willen bijdragen aan de kennis van Nederlandse bodemdieren via de nieuwsbrief kunnen hun info doorgeven aan de redactie).

Wil je lid worden van de sectie Bodemfauna / van der Drift stuur dan een e-mail naar Matty P. Berg.


Inhoud

[1] Voorwoord
[2-4] Verspreiding - Collembola (springstaarten), Isoopoda (pissebedden)
[4-5] Nieuw voor Nederland - Diplopoda (miljoenpoten), Diplura (tweestaarten), Collembola (springstaarten)
[5] Taxonomie - Collembola (springstaarten)
[5-6] Oproep en verzoek - Materiaal Diplura, Pauropoda en Symphyla Nederland (zie ook hier)
[6] Excursies
[6] Publicaties

top

The gall midges of Europe

Dit boek vat de huidige kennis over de galmuggen (Cecidomyiidae) van Europa samen. Het behandelt de biologie, het voorkomen en de verspreiding in Europese landen, en hun belang voor de land- en bosbouw.

Cecidomyiidae zijn kleine vliegjes van meestal slechts twee millimeter lang. Ze leven in verschillende omgevingen en biotopen. Uit Europa zijn ongeveer 1800 soorten galmuggen bekend. Hoewel de levensduur van volwassenen erg kort is (meestal slechts enkele uren), kunnen de larven enkele maanden leven, bodemlarven zelfs meerdere jaren.

De larven van galmuggen zijn ofwel fytofaag (gallen op diverse planten), mycofaag en saprofaag (geassocieerd met schimmels), zoöfaag (predatoren van andere vliegen en kleine geleedpotigen) of xylofiel (in hout en houtachtig materiaal).

Het boek bevat ook een collectie zwart-wit en kleurenfoto's van plantengallen en een grote serie scanning-elektronenmicroscoopfoto's van de onderscheidende kenmerken van larven, poppen en imago's.

Skuhravá, M. & V. Skuhravý 2021
The gall midges of Europe
KNNV Uitgeverij

top

Grasshoppers of Britain and Western Europe - A photographic guide

Deze veldgids behandelt de 261 soorten sprinkhanen en krekels van Groot-Brittannië en West-Europa.

In een duidelijk en toegankelijk formaat en een combinatie van foto's en illustraties, beschrijven de auteurs de identificatiekenmerken van alle soorten en ondersoorten, met gedetailleerde foto's van mannetjes en vrouwtjes, verspreidingskaarten, de status, habitatbeschrijvingen, oscillogrammen, advies over waar en wanneer ze te vinden zijn, en tips om verwarring te voorkomen met gelijkende soorten.

Uitgebreide algemene inleidende hoofdstukken behandelen de morfologie, ecologie en habitat, en geven advies voor onderzoek in het veld. Bij het boek zit ook een CD met 222 geluidsopnamen.

Sardet, E., C. Roesti & Y. Braud 2021
Grasshoppers of Britain and Western Europe - A photographic guide
Bloomsbury

top

Long-term trends and drivers of aquatic insects in the Netherlands

In 2017 sloegen Duitse en Nederlandse onderzoekers alarm over de insectenpopulatie in Duitsland. Het aantal vliegende insecten bleek daar sinds 1989 in 63 onderzochte beschermde natuurgebieden met ruim 75 procent te zijn afgenomen. Dit gegeven vormde voor STOWA aanleiding onderzoek te starten naar de langjarige ontwikkeling van de watergebonden-insectenpopulatie in Nederland. Hiervoor verzamelde EIS Kenniscentrum Insecten over een periode van 27 jaar eerst monitoringgegevens van acht waterschappen. Na een grondige voorbewerking van de basisgegevens werden deze geanalyseerd door wetenschappers van de Radboud Universiteit in Nijmegen.

De acht bestudeerde waterschappen lagen in het zuiden (Limburg en Oost- en Midden-Brabant), oosten (Achterhoek en Twente), en westen (zuidwestelijke helft van Zuid-Holland). In de uitgevoerde analyses hielden de onderzoekers rekening met mogelijke verschillen tussen de waterschappen en de veldmedewerkers die de monsters verzameld hebben, als ook met het totale aantal meters dat bemonsterd is. Weer- en waterkwaliteitsgegevens werden ruimtelijk geïnterpoleerd naar 1.709 locaties waar in totaal 12.087 macrofaunamonsters verzameld waren.

Het totaal aantal individuen watergebonden insecten nam in de onderzochte met de helft af, zo bleek uit het onderzoek. Maar niet alle insectengroepen droegen evenveel bij aan deze halvering. Vooral de sterke afnames in de meest talrijke groepen waren bepalend: die groepen dansmuggen en haften die kenmerkend zijn voor voedselrijk water. Trendanalyses op een lager taxonomisch niveau laten, zo blijkt uit het onderzoek een geheel ander patroon zien: van 66 procent van 213 insectengeslachten nam het aantal individuen juist toe, ook binnen 68 dansmuggengeslachten. De meest talrijke geslachten kwamen minder voor, terwijl van de zeldzamere geslachten juist steeds meer individuen aangetroffen werden. Dit zorgde voor een gelijkere verdeling van de aantallen individuen over de insecten-geslachten. Aangezien ook het aantal geslachten per monster toenam, is er dus sprake van een stijgende diversiteit.

Na het koppelen van de gegevens over aquatische insecten met omgevingsvariabelen, zagen de onderzoekers dat de positieve trend wat betreft diversiteit het best verklaard wordt door de verbeterde waterkwaliteit. Halvering van de stikstof- en fosforconcentraties had een positief effect op het aantal individuen van de meeste groepen insecten, maar verlaagde juist het totale aantal dansmuggen en kriebelmuggen. De flinke afname in de gecombineerde toxiciteit van alle in het water gemeten pesticiden over de drie decennia had een vergelijkbaar positief effect op de diversiteit aan waterinsecten.

Het volledige Engelstalige rapport, met Nederlandse samenvatting, is hier te downloaden.

Hallmann, C.A. & E. Jongejans 2021
Long-term trends and drivers of aquatic insects in the Netherlands
STOWA-number 2021-39, STOWA

top

Verspreidingsatlas Nederlandse wantsen (Hemiptera: Heteroptera). Deel VI: Supplement

Het zesde en laatste deel van de wantsenatlas is verschenen. Daarmee is een werk voltooid waarbij de wantsendeskundigen zorgvuldig alle waarnemingen van wantsen in Nederland gecompileerd hebben om zo compleet mogelijke verspreidingskaarten te maken. Hierbij is al het collectiemateriaal in musea gebruikt, alsook al de gevalideerde waarnemingen op Waarneming.nl.

In de eerste vijf delen wordt ook uitgebreid informatie gegeven over de fenologie, de habitat en de ecologie van de soorten. In het laatste deel worden de 21 (!) nieuwe soorten besproken die sinds het begin van de serie aan de Nederlandse fauna konden worden toegevoegd. Daarnaast zijn in deel zes ook álle verspreidingskaarten geactualiseerd. Een perfecte aanvulling dus.

De verspreidingsatlassen Nederlandse wantsen deel 2 tot 6 zijn te verkrijgen via de EIS-website. Deel 1 is uitverkocht maar gratis te downloaden van de EIS-website.

Aukema, B. & D.J. Hermes 2021
Verspreidingsatlas Nederlandse wantsen (Hemiptera: Heteroptera). Deel VI: Supplement
EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden

top

Orde op zaken bij de snipvliegen

In een recente publicatie in het vaktijdschrift Entomologische Berichten wordt de kennis van de Nederlandse snipvliegen geactualiseerd. Het geel goudlokje Chrysopilus laetus en het peersnoet-goudlokje Chrysopilus nubecula worden als nieuw gemeld voor Nederland.

Tweekleurig goudlokje wordt voorgesteld als Nederlandse naam voor Chrysopilus luteolus. Chrysopilus flaveolus vervalt als Nederlandse soort. Waarnemingen van deze soort blijken foutieve determinaties van de geelpoot-schubsnipvlieg Chrysopilus asiliformis.

De bebaarde mossnipvlieg Ptiolina nigrina blijkt niet in Nederland voor te komen en de waarnemingen van deze soort zijn toe te schrijven aan de duistere mossnipvlieg Ptiolina obscura.

Bron:
Zeegers, Th., J.D.M. Belgers & P.L.Th. Beuk 2021
Actualisering van de kennis van Nederlandse snipvliegen (Diptera: Rhagionidae)
Entomologische Berichten 81 (4): 137-143

Foto Chrysopilus nubecula: Dick Belgers.

top

Zwartkophoornaarvlinder steekt grens over

Na de ontdekking in 2017 van een populatie van de zwartkophoornaarvlinder Eusphecia melanocephala in Belgisch Limburg nabij de Nederlandse grens werd in Nederlands Limburg gezocht naar de soort.

Het eerste bewijs voor het voorkomen in Nederland waren de karakteristieke uitkomstgaten die in 2018 werden aangetroffen. Op 19 april 2019 werd in de omgeving van Maastricht in een tak van een door storm ontwortelde ratelpopulier een volgroeide rups gevonden.

De vrouwtjes van deze wespvlindersoort leggen hun eitjes aan de basis van een zwelling rond een dode tak. De rups voedt zich tussen schors en hout met het overvloedig aanwezige sap in deze zwelling. De ontwikkeling van eitje tot vlinder neemt maar liefst drie jaar in beslag.

Bron:
Garrevoet, Th. & R. Goossens 2021
Eusphecia melanocephala, een nieuwe wespvlinder voor Nederland (Lepidoptera: Sesiidae)
Entomologische Berichten 81 (4): 149-152

Foto: Theo Garrevoet.

top

Zwartlijf op echte tonderzwam

Onder de keversoorten die als nieuw voor Nederland worden gemeld bevinden zich relatief veel doodhoutkevers. Sinds de jaren 1980 zijn al meer dan tachtig soorten aan de Nederlandse fauna toegevoegd. Waarschijnlijk komt dit door veranderd bosbeheer waar meer aandacht is voor het belang van dood hout voor de biodiversiteit.

Ook de zwartlijf Neomida haemorrhoidalis is een doodhoutkever. Deze Euro-Siberische soort was tot nu toe grotendeels afwezig in delen van Europa met een zee- of mediterraan klimaat. De kever werd in februari 2020 in Udenhout (Noord-Brabant) voor het eerst in Nederland aangetroffen.

Zowel de imago's als de larven van N. haemorrhoidalis leven en voeden zich met de vruchtlichamen van de op dood hout groeiende echte tonderzwam Fomes fomentarius. Deze boomzwam was tot de veranderingen in het bosbeheer zeer zeldzaam in Nederland, maar is recent explosief in aantal toegenomen.

Bron:
Colijn, E.O., J.C.P.M. van der Sande & B. van de Meulengraaf 2021
De zwartlijf Neomida haemorrhoidalis, wederom een nieuwe doodhoutkever voor Nederland (Coleoptera: Tenebrionidae)
Entomologische Berichten 81 (4): 144-148

Foto: Bas van de Meulengraaf

top

Wie wat bewaart die heeft ... een nieuwe motmug!

Bob van Aartsen (1920-2007) was in de vorige eeuw een van de meest actieve verzamelaars van Nederlandse insecten. Hij werkte vaak met een malaiseval. De resulterende droge monsters uit deze vallen zijn echter nogal bewerkelijk en leveren vooral bij kleine tere insecten zoals motmuggen veel beschadigd materiaal op. Hierdoor duurde het vaak lang voordat er naar gekeken werd.

In een nog niet eerder onderzocht malaisevalmonster uit 1998 afkomstig uit Hazelbekke (Overijssel) bevonden zich drie relatief onbeschadigde motmugmannetjes. Eén van de drie bleek te behoren tot de soort Threticus lucifugus: een nieuwe soort voor Nederland. Hiermee komt het aantal gemelde motmugsoorten in Nederland op zestig.

Bron:
Beuk, P.L.Th. 2021
Threticus lucifugus, een nieuwe motmug voor Nederland (Diptera: Psychodidae)
Entomologische Berichten 81 (4): 174-175

Foto: Paul Beuk

top

Tropische mier met bijzondere jachttechniek

Tijdens een inventarisatie van geleedpotigen in de Victoria Serre van Diergaarde Blijdorp werden in 2018 een werkster en twee koninginnen van de tropische mierensoort Strumigenys emmae aangetroffen in potvallen. Dit betreft de eerste vondst in Europa en de eerste vondst in een gebouw.

In Nederland komen oorspronkelijk geen soorten van het genus Strumigenys voor, maar uit het Middellandse Zeegebied zijn zes inheemse soorten bekend.

Strumigenys-soorten soorten hebben vergeleken met onze inheemse mieren een nogal afwijkend uiterlijk waarbij onder andere de sikkelvormige kaken met doornvormige tanden opvallen. Dit hangt samen met de jachtmethode: de kaken staan tijdens het foerageren open en klappen razendsnel dicht als een prooidier - vaak een springstaart - bepaalde voelharen beroert.

Bron:
Noordijk, J., G.J. Bloem & Th. Heijerman 2021
First European population of the tropical ant Strumigenys emmae (Hymenoptera: Formicidae)
The Entomologist's Monthly Magazine 157: 211-214

Foto: Theodoor Heijerman. Alle rechten voorbehouden.

top

Steeds meer exotische landplatwormen

Uit Nederland waren tot voor kort slechts twee inheemse landplatwormen en één exoot bekend. In de afgelopen tien jaar zijn er in Nederland echter verschillende nieuwe exotische landplatwormen gevonden. Dit betrof allemaal toevallige vondsten.

Een systematisch onderzoek naar het voorkomen van exotische landplatwormen in Nederland was tot nu toe niet gedaan. Daarom werd in de zomer van 2020 een pilot gedaan waarbij naar landplatwormen gezocht werd in kassen van dierentuinen en botanische tuinen. Dit onderzoek werd aangevuld met waarnemingen van mensen die dieren in hun tuin vonden.

Dit resulteerde in verschillende nieuwe vindplaatsen voor reeds bekende soorten, maar ook in maar liefst vijf nieuwe soorten voor Nederland: Anisorhynchodemus spec., Indonesische veelstreep Caenoplana cf. micholitzi, Dolichoplana spec., grote gevlekte landplatworm Obama nungara en kleine Australische tweestreep Parakontikia ventrolineata.

Bron:
Waart, S.A. de, N.W. Thunnissen & R. Sluys 2021
Nieuwe vondsten van exotische landplatwormen, waaronder vijf nieuwe soorten voor Nederland (Platyhelminthes: Geoplanidae)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 56: 15-28

Foto Dolichoplana spec.: Roy Kleukers.

top

Mooie hooiwagen

Met een prominente oogheuvel die met flinke stekels bezet is Megabunus diadema een van de mooiste hooiwagens. Om dit te waarderen moet je deze hooiwagen met een lichaamslengte van rond de drie mm echter wel onder de loep nemen.

Het tot nu toe enige Nederlandse exemplaar werd in juni 2020 ontdekt bij een onderzoek met potvallen naar het gebruik en effect van natuurbruggen in de duinen van Zuid-Kennemerland. Het open eikenbos in de duinen waar de soort nu is aangetroffen wijkt af van wat bekend is over het habitat.

Aangezien de soorten van het genus Megabunus voornamelijk rotsbewoners zijn werd ze eerder op basaltdijken verwacht. Mogelijk is de soort hier terecht gekomen met de voor de aanleg van de natuurbrug gebruikte grote stenen in korven, maar dat blijft gissen.

Bron:
Boeken, M. & J. Noordijk 2021
Megabunus diadema, een nieuwe hooiwagen voor Nederland (Opiliones: Phalangiidae)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 56: 7-14

Foto: Michiel Boeken.

top

Kaskevers

In de tropische kassen van de dierentuinen in Rotterdam, Amsterdam en Emmen werd een keversoort verzameld die nog niet eerder in Nederland was aangetroffen: Ptilodactyla exotica. Dit is tevens de eerste vertegenwoordiger van de familie Ptilodactylidae (kaskevers) in ons land.

De spitshalskever Cryptamorpha desjardinsii stond in Nederland te boek als incidenteel geïmporteerde soort, maar ook deze soort blijkt zich in twee tropische dierentuinkassen gevestigd te hebben, in Arnhem en Emmen.

Vermoedelijk kunnen deze exotische keversoorten in meer verwarmde kassen gevonden worden, met name omdat ze vaak met sierplanten worden aangevoerd.

Bron:
Noordijk, J., O. Vorst, Th. Heijerman, G.J. Bloem & L.-J. Nederlof 2021
Gevestigde kevers in dierentuinkassen: Ptilodactyla exotica uit een voor Nederland nieuwe familie en Cryptamorpha desjardinsii (Coleoptera: Ptilodactylidae, Silvanidae)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 56: 29-38

Foto van de vindplaats van de kevers Ptilodactyla exotica en Cryptamorpha desjardinsii: Jinze Noordijk.

top

Schachtmijt uit houtduifveren

In veren van houtduiven werd in 2020 de duifschachtmijt Meitingsunes columbicus aangetroffen: een nieuwe soort voor Nederland.

Schachtmijten hebben een tamelijk bizarre levenswijze. Een bevrucht vrouwtje dringt de spoel van een zich ontwikkelende veer binnen. In de veerspoel doorboort ze de wand en voedt zich met lichaamsvocht van de vogel. Uit het eerste eitje dat ze legt komt een mannelijke larve, de overige elf eitjes groeien uit tot vrouwtjes.

Het moederdier sterft en het mannetje paart met zijn zussen, waarna een volgende cyclus begint. Mannetjes sterven na de paring en verlaten de veer dus nooit. De bevruchte vrouwtjes banen zich in het voorjaar een weg naar buiten om op zoek te gaan naar een nieuwe veer.

Bron:
Wijnhoven, H. & H. Cremers 2021
De duifschachtmijt Meitingsunes columbicus nieuw voor Nederland (Acari: Prostigmata: Syringophilidae)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 56: 1-6

Foto: Henk Siepel.

top

Agenda t/m december 2021

Onderstaand activiteitenoverzicht is onder voorbehoud. Het zijn onzekere tijden en het is niet altijd duidelijk welke excursies door (kunnen) gaan. Houd daarom de berichtgeving over de excursies bij de organiserende organisaties in de gaten. En neem in geval van twijfel contact op.

14 oktober Symposium Insectenbescherming in de Schijnwerpers deze nieuwsbrief en WUR
16 oktober Molluskenexcursie Heerderberg Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
18 oktober Mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
29-31 oktober Herfstinsecten op de Veluwe Jongeren in de Natuur
30 oktober Verenigingsdag Nederlandse Malacologische Vereniging
22 november Mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
27 november Najaarsbijeenkomst sektie Everts Nederlandse Entomologische Vereniging
27 november Verenigingsdag Nederlandse Malacologische Vereniging
27 november Symposium Nieuwe Natuur deze nieuwsbrief en Jongeren in de Natuur
13 december Mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
17 december Entomologendag Nederlandse Entomologische Vereniging
18 december Verenigingsdag Nederlandse Malacologische Vereniging

top

Van de redactie

Dit is het zestigste nummer van Tentakel, de digitale nieuwsbrief over ongewervelde dieren. Deze nieuwsbrief verschijnt onregelmatig naast de reguliere papieren EIS-nieuwsbrief.

In de nieuwsbrief is plaats voor allerlei korte berichten die het onderzoek aan ongewervelden in Nederland aangaan: berichten van het EIS-bureau, oproepen, bijzondere en fenologische waarnemingen, aankondiging van rapporten en boeken en een activiteitenagenda. Ook al uw bijdragen zijn welkom. U kunt deze sturen naar eis@naturalis.nl.

De nieuwsbrief is opgezet als Internetpagina (in HTML) en kan in de meest gangbare e-mailprogramma's worden gelezen. Met de berichtopmaak/e-mailindeling ingesteld op (originele) HTML ziet u behalve tekst ook plaatjes en kunt u via de blauwe links eenvoudig alleen dat nieuws er uit pikken dat u interesseert. Mocht u problemen hebben met het instellen van het HTML-formaat in uw e-mailprogramma schroom dan niet en neem gerust contact op. Of probeer het hier met uw webbrowser. Hier zijn ook alle reeds verschenen nummers beschikbaar.

Mocht u geen belangstelling (meer) hebben voor deze nieuwsbrief: een retour-mailtje naar dit adres is voldoende om uw e-mailadres te verwijderen van deze mailinglist. Aanmelden op dit adres is vanzelfsprekend ook mogelijk.

U kunt onze nieuwtjes volgen door u aan te melden via onze pagina op Facebook.

Ed Colijn

top

archief

De reeds verschenen nummers van Tentakel.

Tentakel 59 -23 april 2021
Tentakel 58 - 13 april 2021
Tentakel 57 - 17 februari 2021
Tentakel 56 - 5 januari 2021
Tentakel 55 - 20 oktober 2020
Tentakel 54 - 25 augustus 2020
Tentakel 53 - 7 juli 2020
Tentakel 52 - 1 mei 2020
Tentakel 51 - 25 februari 2020
Tentakel 50 - 1 januari 2020
Tentakel 49 - 22 oktober 2019
Tentakel 48 - 27 augustus 2019
Tentakel 47 - 10 juli 2019
Tentakel 46 - 9 mei 2019
Tentakel 45 - 13 maart 2019
Tentakel 44 - 1 januari 2019
Tentakel 43 - 24 oktober 2018
Tentakel 42 - 22 augustus 2018
Tentakel 41 - 26 juni 2018
Tentakel 40 - 1 mei 2018
Tentakel 39 - 22 februari 2018
Tentakel 38 - 1 januari 2018
Tentakel 37 - 13 november 2017
Tentakel 36 - 5 september 2017
Tentakel 35 - 12 juli 2017
Tentakel 34 - 15 mei 2017
Tentakel 33 - 16 maart 2017
Tentakel 32 - 25 januari 2017
Tentakel 31 - 25 oktober 2016
Tentakel 30 - 21 juli 2016
Tentakel 29 - 25 mei 2016
Tentakel 28 - 24 maart 2016
Tentakel 27 - 18 januari 2016
Tentakel 26 - 16 december 2015
Tentakel 25 - 25 september 2015
Tentakel 24 - 6 augustus 2015
Tentakel 23 - 4 juni 2015
Tentakel 22 - 22 april 2015
Tentakel 21 - 26 februari 2015
Tentakel 20 -17 december 2014
Tentakel 19 -12 juni 2014
Tentakel 18 -20 maart 2014
Tentakel 17 -19 december 2013
Tentakel 16 - 2 november 2013
Tentakel 15 - 25 juli 2013
Tentakel 14 - 2 mei 2013
Tentakel 13 - 14 januari 2013
Tentakel 12 - 14 december 2012
Tentakel 11 - 19 juli 2012
Tentakel 10 - 8 mei 2012
Tentakel 9 - 8 maart 2012
Tentakel 8 - 1 december 2011
Tentakel 7 - 28 juli 2011
Tentakel 6 - 6 april 2011
Tentakel 5 - 23 december 2010
Tentakel 4 - 15 november 2010
Tentakel 3 - 15 september 2010
Tentakel 2 - 10 augustus 2010
Tentakel 1 - juli 2010