Tentakel 28

Tentakel 28
Nummer 28 - 24 maart 2016

 
1000-soortendag: Amersfoort, 22-24 april


Op uitnodiging van de gemeente Amersfoort en in samenwerking met waarneming.nl en de andere PGO's zal in 2016 weer een, ongetwijfeld geslaagde, poging gedaan worden de 1000 soorten te halen.

Deze keer is de 1000-soortendag onderdeel van de openingsweek van Het Groene Huis op Landgoed Schothorst in Amersfoort. Het Groene Huis is een duurzame ontmoetingsplek van en voor Amersfoorters en de thuisbasis voor Amersfoortse groene verenigingen en het Centrum voor Natuur en Milieu-Educatie. In 2010 is de boerderij waar het milieu-educatief centrum toen was gevestigd afgebrand. Van woensdag 20 april tot en met zondag 24 april wordt de nieuwe huisvesting feestelijk geopend.

De 1000-soortendag start op vrijdagavond 22 april 20:00 uur met een lezing door Zomer Bruijn (biodiversiteit van de nacht) en enkele nachtelijke excursies. Zaterdagochtend wordt om 7:00 uur een vogeltelling georganiseerd door Vogelwerkgroep Amersfoort en vanaf 10:00 uur zijn er diverse andere excursies. Ook lokale organisaties als KNNV Amersfoort, IVN, Vogelwerkgroep Amersfoort en andere groene groepen doen daar aan mee. Voor floristen is van 13:30 tot 17:00 uur een boot beschikbaar (nog vijf plekken) om de Amersfoortse kademuren te inventariseren. De dag wordt om circa 18:00 uur afgesloten met een eenvoudige doch voedzame maaltijd die wordt aangeboden door de gemeente Amersfoort. Op zondag is er op Landgoed Schothorst een groene markt. De resultaten zullen worden getoond op waarneming.nl.

Overnachting, vergunningen en opgeven
Voor mensen die willen blijven overnachten zijn er gratis slaapplaatsen op goede veldbedden (nog dertien), douches en ontbijt beschikbaar: op vrijdagnacht in een gezamenlijke ruimte in het Sibbehuis; zaterdagnacht in het Groene Huis. Voor lunch dient iedereen zelf te zorgen. Voor de gebieden in beheer van de gemeente Amersfoort zijn vergunningen beschikbaar waarmee ook op andere momenten in het jaar geïnventariseerd kan worden. Voor gebieden in beheer bij andere terreinbeheerders bestaat de mogelijkheid deze per bezoek aan te vragen.

Overnachters en deelnemers aan de 1000-soortendag kunnen zich voor 15 april opgeven bij ondergetekende. Geef daarbij aan of je wilt blijven overnachten (vrijdag en/of zaterdagnacht), wilt deelnemen aan de maaltijd en/of je mee wilt met de boot. Wie het eerst komt, ..... Na aanmelding ontvang je aanvullende informatie.

Ed Colijn
ed.colijn@naturalis.nl

top

Cursus SNL Sprinkhanen 2016


In 2016 zal er weer een sprinkhanencursus gegeven worden met een focus op monitoring binnen het Subsidiestelsel Natuur en Landschap (SNL).

Sprinkhanen zijn opgenomen in het SNL, wat betekent dat deze soortgroep in bepaalde gebieden gemonitord moet worden, als onderdeel van de evaluatie van het beheer. De doelgroep van de cursus: natuurbeheerders en medewerkers van groenbureaus. In deze eendaagse cursus leert u hoe de diverse soorten sprinkhanen geïnventariseerd en herkend moeten worden, met de nadruk op de SNL-soorten en -methodiek.

De cursus kost 300,- euro (incl. BTW). Het maximum aantal deelnemers is 15. De data voor deze cursus zijn nog niet vastgelegd, maar mocht u interesse hebben dan u kunt zich al wel voorinschrijven via de website.

top

Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie: Landelijke studiedag


De Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie organiseert op zaterdag 9 april weer de jaarlijkse landelijke studiedag.

De dag vindt plaats in zaal de Refter van het Dominicanerklooster, Assendorperstraat 29, 8012 DE Zwolle.

Tijd: 10:00 - 16:20 uur. De zaal is open om 9:30 uur. De toegang is gratis.

Veldshop.nl is aanwezig met een stand met boeken en entomologische producten.

Programma

10:00 Koffie
10:30 Opening dagvoorzitter - Vincent Kalkman
10:35 Insights into the embryonic development of the most ancient winged insects: the first days in the life of Ischnura elegans - Sabrina Simon
11:00 Mystery quiz - Weia Reinboud, Es & Faz
11:15 Koffiepauze
11:45 Vermeldenswaardige libellen waarnemingen in Oost Nederland - Gerard Dutmer
12:15 Algemene ledenvergadering
12:45 Lunchpauze
13:30 Quiz-ontknoping - Weia Reinboud, Ez & Faz
13:45 Suriname: hoe er nieuwe libellensoorten te vinden? - Marcel Wasscher
14:10 Trend van de Rivierrombout; Hebben exotische grondels invloed? - Douwe Schut
14:35 Theepauze
15:00 Hoe ziet de toekomst eruit voor de Speerwaterjuffer? - Hein van Kleef & Tim Termaat
15:25 Zestig nieuwe libellensoorten uit Afrika - KD Dijkstra
15:45 Potpourri
16:00 Afsluiting dagvoorzitter

top

Lieveheersbeestjesproject 2016


2016 is het tweede en tevens laatste jaar van het lieveheersbeestjesproject. In het eerste jaar zijn er bijna 18.000 waarnemingen ingevoerd waarvan een groot deel met foto. Samen met de gegevens uit de collectie van Naturalis en gegevens van keveraars van de Nederlandse Entomologische Vereniging geeft dit een heel mooi beeld van de huidige en historische verspreiding van lieveheersbeestjes.

In 2016 gaan we aandacht geven aan enkele minder goed onderzochte gebieden. Een overzicht van bezochte gebieden is hier te vinden. Enkele gebieden waar nog veel 5 bij 5 km hokken slecht onderzocht zijn betreffen de veenweidegebieden van Noord- en Zuid-Holland, het westen van Noord-Brabant, de Flevopolders en grote delen van het noorden en westen van Friesland.

Komend jaar vindt er weer een groot aantal lieveheersbeestjes-excursies plaats. Veel van deze excursies zijn samen met KNNV afdelingen of vlinderwerkgroepen. De volgende excursies staan gepland:

16 april Friesland, KNNV Drachten
23 april 1000-soortendag Amersfoort
7 mei Zaanstreek, Vlinderwerkgroep Zaanstreek
22 mei Flevoland, KNNV Lelystad
4 juni Krimpenerwaard, Vlinder- & Libellenwerkgroep Krimpenerwaard
25 juni Voorne, KNNV Voorne
3 september West-Brabant, Vlinderwerkgroep De Lokker, Sprundel
10 september West Overijssel, KNNV Zwolle


Als je mee wilt op een excursie stuur dan een berichtje naar Vincent Kalkman (vincent.kalkman@naturalis.nl). Je krijgt dan informatie over waar en wanneer er verzameld wordt.

top

Excursie landelijke Mierenwerkgroep (NEV) - 9 juli 2016

Op 9 juli (reservedatum bij slecht weer 16 juli) gaat de landelijke Mierenwerkgroep van de Nederlandse Entomologische Vereniging op excursie naar de Jonge Veenkoloniën (Drenthe), ten oosten van Emmen.

Hier liggen enkele kleine heideterreinen bij Klazienaveen en Barger-Compascuum waar nog nauwelijks mierenwaarnemingen van bekend zijn. In deze onverkende terreinen hopen we vele waarnemingen te doen van leuke soorten.

Noteer deze dag in de agenda en geef je svp zo spoedig mogelijk op via mwg.bestuur@gmail.com.

De week voor de excursie zal er naar de deelnemers een e-mail worden gestuurd over carpoolmogelijkheden en precieze afspreek- en excursielocaties.

top

Vrijwilligersdag Natuur Noord-Brabant


Op vrijdag 27 mei 2016 vindt de Vrijwilligersdag Natuur Noord-Brabant 2016 plaats, voor vrijwilligers die zich in Noord-Brabant inzetten voor monitoring, bescherming en kleinschalig beheer van natuurgebieden. Op deze dag kunnen Brabantse vrijwilligers, terreinbeheerders en soortenorganisaties elkaar beter leren kennen en kennis en ervaring delen op het gebied van biodiversiteit en natuurbeheer. Een actief programma met workshops, lezingen en excursies biedt een uitgelezen kans meer kennis van de Brabantse natuur op te doen. In de spotlight staan onder andere het op naam brengen van moeilijke soorten, de ecologie van soorten in relatie tot kleinschalig beheer, monitoringsmethoden en het gebruik van smartphone apps.

Organisatie
De Vrijwilligersdag 2016 wordt georganiseerd door FLORON, in samenwerking met Provincie Noord-Brabant, het IVN, soortenorganisaties Sovon, RAVON, Zoogdiervereniging, De Vlinderstichting & EIS Kenniscentrum Insecten en de terreinbeheerders Staatsbosbeheer, Brabants Landschap, Vereniging Natuurmonumenten en Waterschap de Dommel.

Locatie
De Vrijwilligersdag 2016 zal plaatsvinden in 'Het Klooster' in Waalre, met excursies naar de nabij gelegen Tongelreep, Visvijvers, Spinsterberg en Leenderbos.

Informatie en aanmelden
Meer informatie over het programma wordt eind maart 2016 bekend gemaakt via floron.nl. Aanmelden is mogelijk vanaf half april 2016. Stuurt u deze aankondiging gerust door naar andere geïnteresseerden. Wij hopen u 27 mei te mogen ontmoeten! Voor vragen kunt u mailen naar kantoor@floron.nl.

top

Nieuws van Bestuivers.nl

Nederlandse bijen zijn gekrompen
Gedurende de 20e eeuw zijn Nederlandse bijen steeds kleiner geworden. Dit schrijven Wageningse onderzoekers deze week in het tijdschrift PLOS one. Zij kwamen tot deze conclusie na het opmeten van 4500 geprepareerde bijen in de collectie van Naturalis.

Vooral grote bijensoorten, zoals hommels, zijn gekrompen: de grootste soorten werden 6,5% kleiner, terwijl kleine soorten min of meer stabiel bleven. Verder is opvallend dat alleen vrouwtjes kleiner zijn geworden, mannetjes behielden hun formaat.

De onderzoekers vermoeden dat de achteruitgang van het Nederlandse landschap een belangrijke oorzaak van het krimpen van de bijen is. Er is minder geschikt leefgebied voor bijen en er is minder voedsel beschikbaar dan vroeger, dus kun je als bij beter wat kleiner zijn om je overlevingskansen te vergroten.

Lees hier het artikel in PLOS One (open access).

Aardhommeles opgelost?
De aardhommel komt in grote delen van Europa, Noord-Afrika en Azië voor. Binnen dit verspreidingsgebied worden verschillende duidelijk herkenbare kleurvormen onderscheiden. De taxonomische status van deze kleurvormen was altijd onduidelijk: sommigen beschouwden ze als aparte ondersoorten of zelfs soorten, anderen zagen het slechts als kleurvariatie binnen dezelfde soort. Een uitgebreide studie in het tijdschrift Biological Conservation werpt nu licht op deze zaak.

Een groot aantal hommels van uiteenlopende populaties in Europa, Noord-Afrika en Azië zijn met behulp van moleculaire technieken met elkaar vergeleken. Op basis van de resultaten concluderen de onderzoekers dat er twee soorten onderscheiden moeten worden: de aardhommel Bombus terrestris en B. xanthopus. De laatste soort komt uitsluitend voor op Corsica. Binnen Bombus terrestris blijken de populaties van de Canarische Eilanden en Noord-Afrika dusdanig verschillend dat men van ondersoorten zou kunnen spreken. De overige populaties lijken nog te veel uitwisseling te hebben met andere populaties, zodat deze geen aparte taxonomische status verdienen. Zo verschillen de aardhommels in Groot Brittannië duidelijk van de onze doordat ze een oranjebruin kontje hebben (i.p.v. wit), maar waarschijnlijk vliegen er nog vaak genoeg aardhommels het Kanaal over om genetisch isolement te voorkomen.

De resultaten kunnen gebruikt worden bij de ontwikkeling van beleid rond commerciële kweek van en handel in aardhommels. Gekweekte aardhommels worden volop ingezet voor de bestuiving van landbouwgewassen. Wanneer hierbij niet gelet wordt op de genetische verschillen tussen de diverse populaties, kan dit uiteindelijk leiden tot genetische verarming van de aardhommel in Europa.

Het artikel is hier te vinden.

Overige berichten Menno Reemer

top

Kijk op Exoten 15

In deze vijftiende editie van Kijk op Exoten weer aandacht voor een aantal interessante exoten die al in Nederland aanwezig zijn, of door specialisten de komende jaren verwacht worden.

Met deze informatie verwachten we de kans te vergroten op het tijdig signaleren van dergelijke soorten. We hopen van harte dat u bereid bent de waarnemingen online te melden via Waarneming.nl, Telmee.nl, of -voor de sportvissers- Mijnvismaat.nl.

In dit nummer onder andere de Japanse oester (Crassostrea gigas) en een artikel over exotische galwespen in Nederland.

Op de laatste pagina van de nieuwsbrief ziet u hoe u zich ook aan kunt melden.

Kijk op Exoten Nummer 15 is hier te downloaden.

top

Faunistiek: Een nieuw knutje Culicoides poperinghensis

In 2008 en in 2013 werd een nog niet voor Nederland gemeld knutje verzameld in respectievelijk Vorden en Renkum: Culicoides poperinghensis.

Culicoides-larven komen voor in allerlei vochtige microhabitats, zoals poelen, oevers, modder, strooisel of mest. Culicoides poperinghensis wordt echter ook internationaal niet vaak aangetroffen en over de biologie is vrijwel niks bekend.

Jinze Noordijk; foto: Pasquale Ciliberti.

Bron
Ciliberti, P. & R. Meiswinkel 2016
Culicoides poperinghensis, a new species of biting midge for the Netherlands (Diptera: Ceratopogonidae)
Entomologische Berichten 76: 11-14.

top

Een nieuw beerdiertje Batillipes pennaki

In het tijdschrift Het Zeepaard is onlangs een nieuw beerdiertje voor de Nederlandse fauna gemeld: Batillipes pennaki, het vulpenstekelstrandbeerdiertje.

Specialist Frans Roza vond de 0,2 mm kleine diertjes langs de Oosterschelde. De nieuwe soort behoort tot een groep van mariene beerdiertjes die voorkomen in een bijzonder biotoop: de bovenste lagen van nat strand. Hiervan zijn nu zes soorten uit ons land bekend.

Roy Kleukers; foto: Frans W. Roza.

Bron
Nature Today.

top

Een nieuwe exotische boktor Acanthocinus griseus

Tijdens een inventarisatie naar exotische aan hout gebonden kevers van EIS en de NVWA is een nog niet eerder in Nederland gevangen boktor gevonden op een bedrijf waar veel verpakkingshout wordt gebruikt. Het gaat om Acanthocinus griseus, die in een groot deel van Europa voorkomt en ook in veel landen in Azië, tot in Japan.

Ze heeft weliswaar een uitgebreid areaal, maar is toch een relatief zeldzame soort die in diverse landen op rode lijsten voorkomt. Acanthocinus griseus ontwikkelt zich in naaldbomen, vooral den, maar ook in spar.

Jinze Noordijk; foto: Theodoor Heijerman.

Bron
Heijerman, Th. & J. Noordijk 2016
Monochamus-monitoring 2015: inventarisatie van zwarte den-opstanden in Noord-Holland
EIS2016-02, EIS Kenniscentrum Insecten, Leiden.

top

Agenda t/m juni 2016
2 april Voorjaarsbijeenkomst Sectie Snellen Nederlandse Entomologische Vereniging
9 april Libellenstudiedag Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie
9 april Molluskenexcursie Vaals Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
16 april Lieveheersbeestjesexcursie Friesland deze nieuwsbrief
23 april Voorjaarsbijeenkomst Sectie Hymenoptera Nederlandse Entomologische Vereniging
22-24 april 1000-soortendag 2016 deze nieuwsbrief
23 april Lieveheersbeestjesexcursie Amersfoort deze nieuwsbrief
6-8 mei Insectenweekend Landelijke Insectenwerkgroep van de KNNV
7 mei Lieveheersbeestjesexcursie Zaanstreek deze nieuwsbrief
12 mei Lezing: vliegen in de tuin Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
14 mei Voorjaarsexcursie Sektie Everts Nederlandse Entomologische Vereniging
14 mei Excursie donkere waterjuffer Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie
15 mei Excursie Landschap De Liereman, Oud-Turnhout Libellenvereniging Vlaanderen vzw
19-22 mei Dipteraweekend, Sectie Diptera Nederlandse Entomologische Vereniging
21 mei Molluskenexcursie Valkenburg Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
21 mei Excursie Dood doet leven - Drielandenpark Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
22 mei Lieveheersbeestjesexcursie Flevoland deze nieuwsbrief
27 mei Vrijwilligersdag Natuur Noord-Brabant deze nieuwsbrief
29 mei Libellenexcursie Gendtse Polder Flora- en Faunawerkgroep Gelderse Poort
30 mei Determinatiedag mollusken Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
3-5 juni Zomerbijeenkomst Nederlandse Entomologische Vereniging
4 juni Excursie De Linie en de Fondatie, Eksaarde Libellenvereniging Vlaanderen vzw
4 juni Lieveheersbeestjesexcursie Krimpenerwaard deze nieuwsbrief
11 juni Excursie Mol-Postel Libellenvereniging Vlaanderen vzw
11 juni Molluskenexcursie Blitterswijk Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
17-19 juni Genootschapsweekend - Grensmaas Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
18 juni Extra excursie Sektie Everts Nederlandse Entomologische Vereniging
22 juni Determinatiedag mollusken Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
24-26 juni Excursieweekend Sectie ter Haar & Snellen Nederlandse Entomologische Vereniging
25 juni Lieveheersbeestjesexcursie Voorne deze nieuwsbrief

top

Van de redactie

Dit is het achtentwintigste nummer van Tentakel, de digitale nieuwsbrief over ongewervelde dieren. Deze nieuwsbrief verschijnt onregelmatig naast de reguliere papieren EIS-nieuwsbrief.

In de nieuwsbrief is plaats voor allerlei korte berichten die het onderzoek aan ongewervelden in Nederland aangaan: berichten van het EIS-bureau, oproepen, bijzondere en fenologische waarnemingen, aankondiging van rapporten en boeken en een activiteitenagenda. Ook al uw bijdragen zijn welkom. U kunt deze sturen naar eis@naturalis.nl.

De nieuwsbrief is opgezet als Internetpagina (in HTML) en kan in de meest gangbare e-mailprogramma's worden gelezen. Met de berichtopmaak/e-mailindeling ingesteld op (originele) HTML ziet u behalve tekst ook plaatjes en kunt u via de blauwe links eenvoudig alleen dat nieuws er uit pikken dat u interesseert. Mocht u problemen hebben met het instellen van het HTML-formaat in uw e-mailprogramma schroom dan niet en neem gerust contact op. Of probeer het hier met uw webbrowser.

Mocht u geen belangstelling (meer) hebben voor deze nieuwsbrief: een retour-mailtje naar dit adres is voldoende om uw e-mailadres te verwijderen van deze mailinglist. Aanmelden op dit adres is vanzelfsprekend ook mogelijk.

Ed Colijn

top

Index

De reeds verschenen nummers van Tentakel.

Tentakel 69 - 12 april 2023
Tentakel 68 - 22 februari 2023
Tentakel 67 - 15 december 2022
Tentakel 66 -18 oktober 2022
Tentakel 65 - 30 augustus 2022
Tentakel 64- 14 juni 2022
Tentakel 63 - 14 april 2022
Tentakel 62 - 20 januari 2022
Tentakel 61 - 15 december 2021
Tentakel 60 - 13 oktober 2021
Tentakel 59 -23 april 2021
Tentakel 58 - 13 april 2021
Tentakel 57 - 17 februari 2021
Tentakel 56 - 5 januari 2021
Tentakel 55 - 20 oktober 2020
Tentakel 54 - 25 augustus 2020
Tentakel 53 - 7 juli 2020
Tentakel 52 - 1 mei 2020
Tentakel 51 - 25 februari 2020
Tentakel 50 - 1 januari 2020
Tentakel 49 - 22 oktober 2019
Tentakel 48 - 27 augustus 2019
Tentakel 47 - 10 juli 2019
Tentakel 46 - 9 mei 2019
Tentakel 45 - 13 maart 2019
Tentakel 44 - 1 januari 2019
Tentakel 43 - 24 oktober 2018
Tentakel 42 - 22 augustus 2018
Tentakel 41 - 26 juni 2018
Tentakel 40 - 1 mei 2018
Tentakel 39 - 22 februari 2018
Tentakel 38 - 1 januari 2018
Tentakel 37 - 13 november 2017
Tentakel 36 - 5 september 2017
Tentakel 35 - 12 juli 2017
Tentakel 34 - 15 mei 2017
Tentakel 33 - 16 maart 2017
Tentakel 32 - 25 januari 2017
Tentakel 31 - 25 oktober 2016
Tentakel 30 - 21 juli 2016
Tentakel 29 - 25 mei 2016
Tentakel 28 - 24 maart 2016
Tentakel 27 - 18 januari 2016
Tentakel 26 - 16 december 2015
Tentakel 25 - 25 september 2015
Tentakel 24 - 6 augustus 2015
Tentakel 23 - 4 juni 2015
Tentakel 22 - 22 april 2015
Tentakel 21 - 26 februari 2015
Tentakel 20 -17 december 2014
Tentakel 19 -12 juni 2014
Tentakel 18 -20 maart 2014
Tentakel 17 -19 december 2013
Tentakel 16 - 2 november 2013
Tentakel 15 - 25 juli 2013
Tentakel 14 - 2 mei 2013
Tentakel 13 - 14 januari 2013
Tentakel 12 - 14 december 2012
Tentakel 11 - 19 juli 2012
Tentakel 10 - 8 mei 2012
Tentakel 9 - 8 maart 2012
Tentakel 8 - 1 december 2011
Tentakel 7 - 28 juli 2011
Tentakel 6 - 6 april 2011
Tentakel 5 - 23 december 2010
Tentakel 4 - 15 november 2010
Tentakel 3 - 15 september 2010
Tentakel 2 - 10 augustus 2010
Tentakel 1 - juli 2010