Tentakel 49

Nummer 49 - 22 oktober 2019

Vacature: Projectleider EIS Kenniscentrum Insecten

Per 1 januari 2020 heeft EIS Kenniscentrum Insecten een vacature voor een Projectleider.

Zie hier de vacaturetekst: vacature-projectleider-eis.


top

EIS-dag 2020: Insecten in de stad

Zaterdag 25 januari 2020
Utrecht

De jaarlijkse EIS-dag heeft dit jaar het thema "Insecten in de stad".

Met de groeiende verstedelijking ziet een toenemend aantal mensen de stad als hun thuis. Dit geldt ook voor ongewervelde dieren. De stad is een niche, die ingenomen wordt door een diversiteit aan insecten, van specialisten tot generalisten, van exoten tot aangepaste inheemse dieren.

Op de EIS-dag belichten we de stad als leefgebied voor insecten: welke dieren leven er, waar leven ze en wat kunnen we betekenen voor ongewervelde dieren in de stad?

Een dag vol lezingen en aan het einde van de dag een borrel.

Met onder andere:
  • Caspar Janssen (journalist, o.m. Volkskrant): Insecten op het balkon
  • Matt Shardlow (Buglife): Insect conservation in the UK
  • Frank Verhagen (Gemeente Eindhoven): Betaalbaar groenbeheer voor biodiversiteit
  • Jens d'Haeseleer (Natuurpunt): Bijen in Belgische steden
  • Eva Drukker (Bureau Stadsnatuur): De biodiversiteit van groene daken
  • Albert Vliegenthart (Vlinderstichting): Kleurkeur voor bermen
  • Jip Louwe Kooijmans (Vogelbescherming): Wat kunnen insecten leren van vogels in de stad?
  • EIS-bureau: Stadsspecialisten onder de insecten
Verdere praktische informatie volgt nog. Houd de EIS-website, onze Facebook-pagina en/of de Tentakel in de gaten.

top

Determinatiedag: Spinnen

Als medewerkers van natuurhistorisch museum Naturalis en liefhebbers van entomologie willen we graag onze passie voor en kennis over geleedpotigen delen. Om die reden organiseren wij, samen met EIS Kenniscentrum Insecten, determinatiedagen.

Deze determinatiedagen, twee per seizoen, richten zich op beginnende entomologen of gevorderden die een nieuwe groep willen ontdekken. De nadruk ligt op het determineren van collectiemateriaal. De eerste van het seizoen 2019/2020 is gericht op spinnen en vindt plaats op vrijdag 22 november 2019 van 10.00 tot 16.00 in Naturalis te Leiden.

De dagindeling is als volgt:
  1. 10.00 - 10.30 inloop en koffie/thee
  2. 10.30 - 11.30 presentatie door Jeremy Miller (Engels) en Peter van Helsdingen (NL) over spinnen: wat is de levenswijze en wat zijn de belangrijkste kenmerken om de soortgroepen aan te herkennen?
  3. 11.30 - 16.00 determineren van exemplaren
Koffie/thee is de hele dag beschikbaar, lunch is op eigen gelegenheid.

Naturalis verzorgt ongedetermineerde exemplaren. Het is niet toegestaan eigen materiaal mee te nemen in verband met quarantaineregels, maar foto's zijn natuurlijk meer dan welkom. Literatuur ter ondersteuning van de determinaties zal aanwezig zijn, evenals enkele PC's om online te sleutelen. Je kunt natuurlijk ook een tablet of laptop meenemen. De specialisten Peter van Helsdingen, Jeremy Miller en Andres Rivera Quiroz zullen aanwezig zijn om te helpen met de determinaties.

Aanmelden
Meld je aan door een e-mail te sturen naar max.caspers@naturalis.nl, waarna een bevestiging volgt. Vermeld daarbij a.j.b. via welke vereniging of organisatie je in aanraking bent gekomen met deze determinatiedagen. Iedereen is welkom en deelname is gratis. De ruimte en het aantal microscopen zijn beperkt, dus we kunnen alleen de eerste 30 aanmeldingen toelaten.

Dit is de eerste keer dat we deze determinatiedagen in het nieuwe Naturalis gaan huisvesten. Verdere informatie over vervoer, parkeermogelijkheid, ontvangst en huisregels volgt daarom z.s.m.

Hopelijk tot dan!
Pasquale Ciliberti, Max Caspers en Frederique Bakker

top

Entomodag Vlaamse Vereniging voor Entomologie

Op zaterdag, 16 november 2019, is er de jaarlijkse Entomodag, met als thema "Insecten in een veranderlijk klimaat", in het Bezoekerscentrum Lieteberg te Zutendaal.

Deelname is gratis. Inschrijven is verplicht en kan via deze link. De inschrijvingen worden afgesloten op 14 november om middernacht.

Er wordt aangeraden om zelf middageten mee te brengen. Lunchen kan aan een aantal sta-tafels in de ons ter beschikking gestelde 'ronde zaal' maar ook in de cafetaria of op het terras op voorwaarde dat de dranken dan in de cafetaria aangekocht worden. Het aantal zitplaatsen in de cafetaria is overigens beperkt tot 45 personen (en 80 personen op het overdekte terras).

In de cafetaria kunnen enkel drank en kleine versnaperingen (Limburgse vlaai, ijs, wafels, chips en nootjes) aangekocht worden maar de voorraad is beperkt. Uiteraard is één van de eetgelegenheden in het centrum van Zutendaal ook een optie. De koffie tijdens de pauzes wordt u gratis aangeboden door de vereniging in de 'ronde zaal'.

Voor meer informatie over het programma zie de website van de Vlaamse Vereniging voor Entomologie.

top

Entomologische studiedag: Koninklijke Belgische Entomologische Vereniging

Op zaterdag, 7 december 2019, organiseert de Koninklijke Belgische Entomologische Vereniging in het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen de jaarlijkse Entomologische studiedag.

Het inschrijvingsgeld bedraagt 10 € en kan worden gestort op de rekening van de KBVE: BE39 0689 0615 3819 o.v.v. naam, voornaam, ES 2019. Inschrijven is verplicht en is mogelijk via deze link.

Voor meer informatie over het programma zie de website van de Koninklijke Belgische Entomologische Vereniging.

top

Symposium: Citizen Science

14 maart 2020
Natuurmuseum Brabant (?)
Tilburg

Op zaterdag 14 maart 2020 organiseren de KNNV afdeling Tilburg en TWM Gronden een symposium met als onderwerp Citizen Science. De aanleiding is het 25-jarig bestaan van het onderzoek in natuurgebied De Kaaistoep bij Tilburg. Een grote groep (amateur) onderzoekers is met ongekend enthousiasme bezig om de biodiversiteit van het gebied in beeld te krijgen.

Al enige tijd geleden is er besloten om dit groots te vieren. Volgend jaar (als het 25ste onderzoeksjaar is afgerond) gaat er o.a. een boek verschijnen over de Kaaistoep, het onderzoek, de onderzoekers en de biodiversiteit. Om het feestjaar goed te beginnen en gelijk het boek te presenteren wordt tevens het symposium "Citizen Science" georganiseerd. Dit zal waarschijnlijk plaatsvinden in het Natuurmuseum Brabant in Tilburg.

Voor de dag wordt er een divers programma samengesteld. Het doel is om de bezoekers te informeren en vooral ook te enthousiasmeren. Voor ieder is er wat te kiezen tijdens deze dag van de geïnteresseerde burger tot de doorgewinterde natuuronderzoeker.

Het programma bestaat uit een serie van presentaties door diverse sprekers en er zijn twee sessies gepland voor korte flitspresentaties. Tijdens de pauzes kunnen de bezoekers diverse stands bezoeken.

Meer informatie is te vinden in het laatste nummer van het blad van de KNNV Tilburg: de Oude Ley.

top

Oproep: Kopij voor Brachytron

De Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie (NVL) zoekt auteurs en onderzoekers die wetenschappelijke artikelen, (uittreksels uit) onderzoekrapporten of mededelingen over libellen en libellenstudie kunnen aanleveren voor haar blad Brachytron.

Onderwerpen met een relatie naar Nederlandse of Vlaamse gebieden en soorten hebben de voorkeur, maar ook onderzoek door Nederlandse of Vlaamse onderzoekers elders kan de moeite waard zijn om hier een podium te krijgen. Waar nodig kan assistentie worden verleend met het omwerken van een onderzoeksrapport naar een artikel.

De Brachytron redactie heeft nieuwe richtlijnen opgesteld voor het schrijven van artikelen bedoeld voor de Brachytron. De redactie hoopt hiermee de drempel voor het schrijven van artikelen te verlagen. In twee verschillende documenten wordt het e.e.a. uitgelegd:

Meer informatie over schrijfwijze en -regels in Brachytron

Brachytron: Richtlijnen voor auteurs

Voor contact: redactie@brachytron.nl of pr.nvl@brachytron.nl. Zie ook onze website.

top

Oproep: Nulmetingen Zadellibel gevraagd

Voor een nieuwe editie van het tijdschrift Brachytron, die geheel gewijd zal zijn aan de zadellibel (Anax ephippiger) in Nederland en Vlaanderen, is de redactie op zoek naar gegevens betreffende voortplanting van deze soort in 2019. Gebleken is dat veel libellenliefhebbers er deze zomer op uit getrokken zijn om te zoeken naar de zadellibel. Dit heeft gezorgd dat er veel locaties bezocht zijn en dat er waardevolle gegevens bij eenieder voorhanden zijn.

De redactie is met name geïnteresseerd in waarnemingen die bij mogelijk geschikte voortplantingswateren van de zadellibel in Nederland en Vlaanderen zijn gedaan. Bekende hotspots zoals de Millingerwaard (NL) en regelmatig onderzochte succesvolle locaties in Vlaanderen vallen dus buiten dit onderzoek. Om al deze waarneming gegevens te bundelen is er een invulformulier samengesteld.

Dus heb je in juni/juli imago's en/of ei-afzet van de soort waargenomen en heb je in augustus/september geen larvenhuidjes of verse individuen gezien, zou je dan dit formulier in willen vullen?

top

Ongewervelden in de pers

Het wonderlijke leven van de bedwants
De bedwants, ook wel bekend onder de Engelse naam bed bug, heeft weinig vrienden. Deze liefhebber van mensenbloed rukt de laatste jaren op in onze slaapkamers. Ook in hotels wordt de bijter steeds vaker aangetroffen. Bruce Schoelitsz doet al jaren onderzoek naar de bedwants en heeft zich naar eigen zeggen al honderden keren laten prikken. Alles voor de wetenschap!

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 25 augustus is hier te beluisteren.


Sprinkhanen uit het zuiden
Rosevleugelsprinkhaan, schildboomsprinkhaan, kiezelsprinkhaan... De laatste jaren vinden we steeds vaker mediterrane soorten in ons land. Maar ook zuidelijke cicaden en krekels blijken het hier prima naar de zin te hebben. Gaat Nederland klinken als een Frans terras in de zomer? Baudewijn Odé en Roy Kleukers op zoek naar nieuwkomers.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 25 augustus is hier te beluisteren.


Zakdragers van de Meinweg
Ze zijn meesters in camouflage: zakdragers. Als rups van een groep micronachtvlinders, hullen zij hun achterlijf in een zelfgemaakt omhulsel. Een omhulsel dat ze maken van natuurlijke materialen, zodat ze wegvallen in hun leefomgeving. Ernest van Asseldonk op pad in De Meinweg.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 1 september is hier te beluisteren.


Spectaculaire sprinkhanenvondst in Leiden
Vorige week in Vroege Vogels hoorde u de sprinkhanenverwachting van Roy Kleukers van EIS Kenniscentrum Insecten. Hij dacht 'de grote spitskop' zich wel zou gaan vestigen in Nederland. En warempel! Enkele dagen na de uitzending is in een aangeplante grasvlakte bij het Leids Universitair Medisch Centrum een populatie gevonden van de grote spitskop. Hoeveel toeval wil je hebben!

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 1 september is hier te beluisteren.


De Amerikaanse rivierkreeft rukt op en maakt van Nederlandse oevers een gatenkaas
Amerikaanse rivierkreeften zijn met een onstuitbare opmars bezig in Nederland en perforeren met hun gangetjes de oevers. Ook de kade onder de monumentale molens van Kinderdijk is getroffen. Waar komt de exoot toch vandaan en belangrijker: hoe komen we er weer vanaf?

Het krantenartikel uit de Volkskrant van dinsdag 3 september is hier te lezen.

Bloedzuigers, roofkevers en kreeftjes: ze krioelen allemaal rond in het Groene Hart
Bram Koese uit Zwammerdam geldt als dé expert Amerikaanse rivierkreeft. Maar de onderwaterbioloog van Naturalis (lees EIS Kenniscentrum Insecten) houdt zich ook bezig met bloedzuigers, roofkevers en grondels. Wat boeit de slootjesschepper zo in die waterbeestjes?

Het krantenartikel uit het AD van dinsdag 3 september is hier te lezen.

De zandhommel op Tiengemeten
Het eiland Tiengemeten in het Haringvliet is teruggegeven aan de natuur. John Smit gaat op zoek naar de zandhommel (Bombus veteranus).

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 6 september is hier te bekijken (vanaf minuut 32).


Veel aandacht voor de spinnentelling
In de landelijke media was veel belangstelling voor de jaarlijkse spinnentelling in het weekend van 7 en 8 september:

Boktorren in de Meinweg
Eigenlijk was het een beetje te laat in het seizoen om op zoek te gaan naar boktorren maar dat weerhield ecoloog Rob Geraeds niet van om op boktorrenspeurtocht te gaan in het Limburgse natuurgebied de Meinweg.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 8 september is hier te beluisteren.


Spinnen tellen dit weekend
In het weekend van 7 en 8 september wordt de Nationale Spinnentelling 2019 gehouden. Welke spinnen leven er in en rondom je huis? Ga ook op zoek naar spinnen en geef je waarnemingen door. Anne Krediet op pad bij Stadzigt.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 8 september is hier te beluisteren.

De leeftijd van een mierenhoop
Hoe oud kan een mierenhoop worden? 2 jaar, 5 jaar, 10 jaar? En blijven ze wel altijd op dezelfde plek? Met dit soort vragen kom je al snel bij dé mierenspecialist van Nederland terecht, Peter Boer. Verslaggever Henny Radstaak is met hem naar een mierennest in het Noord-Hollands Duinreservaat.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 8 september is hier te beluisteren.

Stofluis valt uit de lucht
Hij kwam aangewaaid in de duinen bij Meijendel: de stofluis Propsocus pulchripennis. Slechts twee millimeter klein, maar wel een nieuwe soort voor Nederland. De stofluis behoort tot het zogeheten luchtplankton. Dit zijn kleine organismen die zich wereldwijd door de lucht kunnen verplaatsen. Jinze Noordijk gaat op zoek in Nationaal Park Hollandse Duinen.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 8 september is hier te beluisteren.

Opmars Amerikaanse rivierkreeft niet te stoppen: "We moeten ermee leren leven"
Naturalis (lees: EIS Kenniscentrum Insecten...) doet onder meer in de provincie Utrecht onderzoek naar de populatie Amerikaanse rivierkreeften. De exoot wordt op heel veel plekken gezien. Onder meer in de buurt van Montfoort, Linschoten en Papekop zijn fuiken uitgezet en die worden regelmatig bekeken of ze zijn gevuld.

Het radio-fragment uit de uitzending van RTV Utrecht van woensdag 11 september is hier te beluisteren.

Nieuwe tekenziekten
Teken blijken niet alleen de ziekte van Lyme over te kunnen brengen. Vanuit het oosten rukt 'TBE' op, een virus dat hersenvliesontsteking kan veroorzaken. Helen Esser van de universiteit in Wageningen doet onderzoek naar teken via de muizen die deze stekkers en bijters bij zich dragen.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 15 september is hier te beluisteren.

Stekers en bijters: hoornaar
Vanuit Frankrijk en België is de Aziatische hoornaar bezig met een opmars. In opdracht van de NVWA zoeken de mensen van het Kenniscentrum Insecten, EIS, naar de nesten, om die te laten verdelgen. Maar hoe lang heeft dat nog zin? Theo Zeegers gaat op zoek.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 22 september is hier te beluisteren.

De bossen zijn een feestmaal voor knagende kevertjes
Bosbeheerders vrezen dat hele naaldbossen zullen sterven door de vraat van kevers. Maar ecologen zien kansen voor spechten.

Het krantenartikel uit de NRC van vrijdag 27 september is hier te lezen.

We weten het: déze kevertjes terroriseren ons
Grote zwermen kevertjes houden flink huis in de Achterhoek, maar ook op andere plekken in Nederland. Omroep Gelderland ontving veel meldingen over de ongenode gasten. Bioloog Arnold van Vliet van de Wageningen Universiteit merkte de beestjes ook op. Het gaat volgens hem om de Aphodius contaminatus, een onschuldige mestkever.

Beeld en geluid van Omroep Gelderland van donderdag 3 oktober zijn hier te zien en beluisteren.

Schade aan toren oude stadhuis Bolsward door bonte knaagkever
Bij werkzaamheden aan het stadhuis in Bolsward (Friesland) is gebleken dat de bouwkundige staat van de toren zo slecht is, dat het bovenste deel eraf gehaald moet worden. Boosdoener is de bonte knaagkever.

Enkele radio-fragmenten over deze kwestie uit de uitzendingen van Omrop Fryslân van zondag 1 en 8 oktober zijn hier en hier te beluisteren.

top

Ongewervelden op Nature Today

Naturalis-feestje levert grote spitskop op
Op 27 augustus werd een populatie van de grote spitskop (Ruspolia nitidula) aangetroffen in een aangeplante grasvlakte bij het Leids Universitair Medisch Centrum in Leiden. Deze sprinkhaan lijkt zich dus te vestigen in ons land. We roepen alle natuurliefhebbers op om de komende dagen na zonsondergang in hun eigen omgeving alert te zijn op het zoemende geluid van de grote spitskop.

Lees hier het bericht.

Spinnentelling 2019: 7 en 8 september
In het weekend van 7 en 8 september wordt de Nationale Spinnentelling 2019 gehouden. Welke spinnen leven er in en rondom je huis? Ga ook op zoek naar spinnen en geef je waarnemingen door.

Lees hier het bericht.

Zwervend lieveheersbeestje gearriveerd in Nederland
In augustus is bij Roermond een niet eerder in Nederland aangetroffen lieveheersbeestje gevonden: Ceratomegilla undecimnotata. Het betreft een soort waarvan uit het buitenland bekend is dat ze rondzwerft en soms op nieuwe plekken opduikt. Het feit dat de dichtstbijzijnde vindplaats 300 kilometer verderop ligt, maakt de vondst extra bijzonder. De kever heeft de Nederlandse naam zwervend lieveheersbeestje gekregen.

Lees hier het bericht.

Kruisspin wederom meest geteld tijdens spinnentelling
Vorig weekend was de nationale "Huis- en Tuinspinnentelling 2019". Voor de zevende keer is de kruisspin de winnaar. Deze soort werd zowel in de meeste tuinen geteld, als ook met het hoogste aantal exemplaren gezien. De grote trilspin en de venstersectorspin namen de tweede en derde plaats in. De herfstspin is de opvallendste daler in de tuinranglijst.

Lees hier het bericht.

Nieuwe landnaaktslak en de droogte
Landslakken en droogte gaan niet goed samen. Maar hoe zit het dan met geïmporteerde zuidelijke slakken, die droogte gewend zijn? Kunnen die makkelijker bij ons 'aanslaan'? Misschien helpt een dit voorjaar in ons land ontdekte naaktslak deze vraag te beantwoorden.

Lees hier het bericht.

Opnieuw reuzenteek aangetroffen, nu in Wageningen
Op 20 september is er een hyalommateek (Hyalomma marginatum), een reuzenteek, op een pony in Wageningen aangetroffen. Er zijn dit jaar inmiddels al enkele vondsten van de hyalommateek bij de NVWA gemeld vanuit verschillende provincies in Nederland. Niet alle grote teken die aangetroffen worden, zijn automatisch reuzenteken. Volgezogen volwassen Nederlandse teken zijn ook fors.

Lees hier het bericht.

Is nachtvlinderen slecht voor je gezondheid?
Het kijken naar nachtvlinders wordt steeds populairder. Veelgebruikte methodes zijn het vangen van nachtvlinders met lichtvallen of ze aantrekken met een lamp en laken. In beide gevallen worden lampen gebruikt die veel UV uitstralen, dit is namelijk het deel van het spectrum dat het best nachtvlinders aantrekt. Maar UV is toch schadelijk?

Lees hier het bericht.

Sterke afname van insecten in Nederland bevestigd
In 2018 bracht Natuurmonumenten naar buiten dat de sterke achteruitgang van insecten, bekend uit Duitsland, ook in Nederland aan de orde is. Nieuwe analyses van de gegevens uit de Kaaistoep en Wijster geven meer inzicht in de ecologische groepen die het meest achteruitgaan. De resultaten zijn recent gepubliceerd in een artikel in het internationale tijdschrift Insect Conservation and Diversity.

Lees hier het bericht.

Grote zwermen kleine mestkevertjes in de lucht en op gevels
In delen van Nederland en België worden meldingen gedaan van vliegenzwermen en/of grote aantallen insecten die over de gevels lopen. Het blijkt om kleine mestkevers van het geslacht Aphodius te gaan. Deze mestkevers houden vooral van paardenmest. Het is nog onduidelijk waarom er dit jaar zoveel van deze mestkevertjes rondvliegen. Mogelijk spelen de bijzondere weersomstandigheden een rol.

Lees hier het bericht.

Beschermingsplan zandhommel: 'Panda van de Nederlandse Delta'
Vroeger kwam de zandhommel (Bombus veteranus) verspreid over een groot deel van ons land voor, vooral in het agrarisch gebied. Tegenwoordig resteren er nog maar twee populaties: rond het Haringvliet, met name op het eiland Tiengemeten, en in de Noord-Brabantse Biesbosch. Om te voorkomen dat deze soort uit ons land verdwijnt, is er in opdracht van de provincie Zuid-Holland een beschermingsplan opgesteld.

Lees hier het bericht.

Grauwe bandspanner: nieuwe nachtvlinder voor Nederland
In de Vijlenerbossen in Zuid-Limburg is, in een lichtval, een grauwe bandspanner (Epirrhoe molluginata) aangetroffen. Deze nachtvlinder was nog niet eerder in ons land gezien. De dichtstbijzijnde vliegplaatsen liggen op respectievelijk 45 en 30 kilometer in België en Duitsland.

Lees hier het bericht.

Toename verspreiding beekrombout in beheergebied Waterschap Aa en Maas
De beekrombout was lange tijd een erg zeldzame soort in Nederland, maar heeft zich recent sterk uitgebreid. Ook in het beheergebied van Waterschap Aa en Maas duikt hij op steeds meer plekken op. Het blijkt mogelijk om het leefgebied van beekrombouten te herstellen en hij is in staat deze plekken weer te koloniseren.

Lees hier het bericht.

top

Nieuws van Bestuivers.nl

Nieuw: index voor "Gasten van Bijenhotels"
Het boek Gasten van Bijenhotels van Pieter van Breugel is via Bestuivers.nl reeds enkele jaren als PDF beschikbaar. Zowel in de PDF als in de gedrukte papieren versie ontbreekt echter een index.

In een PDF is dit niet zo'n probleem, want met de zoekfunctie kun je gemakkelijk naar worden in de tekst zoeken. In een papieren boek kan een index echter goed van pas komen. Die index is er nu, dankzij de inspanningen van Piet Tutelaers.

De index is als PDF te vinden onderaan de lijst met los te downloaden hoofdstukken van Gasten van Bijenhotels, zie hier. Of je kunt 'm direct hier downloaden.

Menno Reemer

top

Entomologische Berichten - Nieuws uit de Hollandse Duinen

De eerste resultaten van het 5000-soortenjaar zijn gepubliceerd in het vierde nummer van de Entomologische Berichten. Het nummer is gratis in te zien via onderstaande links of via de NEV-website.

Het project was gericht op het onder de aandacht brengen van de rijkdom van het Nationaal Park Hollandse Duinen, en een initiatief van Dunea, Staatsbosbeheer, EIS Kenniscentrum Insecten en Waarneming.nl.

Honderden vrijwilligers van een twintigtal landelijke en regionale natuurverenigingen hebben daarvoor veldwerk gedaan. Financieel werd het project ondersteund door Stichting 1818, Provincie Zuid-Holland en het Groenfonds (van Staatsbosbeheer en Dunea).

Er staan nog diverse andere publicaties over het 5000-soortenjaar in de planning.

 


Inhoud Entomologische Berichten 79 (4)

118-122 Mieren van Nationaal Park Hollandse Duinen (Hymenoptera: Formicidae) - Noordijk, J. & A.J. van Loon
123-129 Onverwachte eerste vondst van de roestige zandbij Andrena rufula in Nederland (Hymenoptera: Apoidea: Andrenidae) - Reemer, M.
130-137 Belang van dennenbos voor saproxyle kevers, een veldonderzoek in Nationaal Park Hollandse Duinen - Verhoogt, K.
138-142 De stofluis Propsocus pulchripennis: een bijzondere wereldreiziger nieuw voor Nederland (Psocodea: Elipsocidae) - Noordijk, J. & J.D.M. Belgers
143-146 Stilobezzia lutacea, a new predaceous midge for the Netherlands (Diptera: Ceratopogonidae) - Ciliberti, P.
147-153 Five leafhoppers and one planthopper new for the Netherlands (Homoptera: Auchenorrhyncha: Cicadellidae & Tettigometridae) - Bieman, C.F.M. den & M. de Haas

top

 
Beschermingsplan zandhommel

Tot halverwege de vorige eeuw kwam de zandhommel (Bombus veteranus ) verspreid over heel Nederland voor. Net als veel andere hommelsoorten is de zandhommel sindsdien sterk achteruitgegaan en de soort staat nu op de Rode Lijst in de categorie Ernstig Bedreigd. Er resteren nog twee populaties in Nederland: rond het Haringvliet in Zuid-Holland en in de Biesbosch op de grens van Zuid-Holland en Brabant.

De kans is groot dat de zandhommel uit Nederland verdwijnt als de soort geen speciale aandacht krijgt. Gelukkig is de Provincie Zuid-Holland zich hiervan bewust en zij hebben een beschermingsplan laten opstellen.

Dit plan, opgesteld door John Smit en Linde Slikboer van EIS Kenniscentrum Insecten, is nu beschikbaar. Er staan concrete aanbevelingen in waarmee de Provincie en allerlei andere Zuid-Hollandse en Noord-Brabantse partijen mee aan de slag kunnen. Er is dus nog hoop voor de zandhommel!

Het rapport is gratis te downloaden van Bestuivers.nl.

Smit, J.T. & L. Slikboer, 2019
Beschermingsplan zandhommel; 'Panda van de Nederlandse Delta'
EIS2019-04, EIS Kenniscentrum Insecten, Leiden

top

Field Guide to the Caterpillars of Great Britain and Ireland

In maart 2020 verschijnt een nieuwe veldgids waarmee rupsen gedetermineerd kunnen worden.

Alhoewel de gids gemaakt is voor de meest voorkomende soorten in Groot-Brittannië en Ierland zal deze ook in Nederland bruikbaar zijn.

De introductie bevat informatie over de morfologie van rupsen, het gedrag en de evolutie, terwijl de soortbesprekingen status, veldkarakters, vergelijkbare soorten, habitat, voedselplant en veldnoten behandelen. Tevens zijn verspreidingskaarten voor de Britse eilanden opgenomen.



Phil Sterling, Barry Henwood & Richard Lewington (tekenaar) 2020
Field Guide to the Caterpillars of Great Britain and Ireland
Bloomsbury Publishing
352 pp., 100 foto's, 1000 tekeningen

top

Grasshoppers & crickets of Italy. A photographic field guide to all the species

Grasshoppers & crickets of Italy is een fotografische veldgids waarmee de 384 soorten Orthoptera uit Italië op naam kunnen worden gebracht.

De Nederlandse orthopterologen Baudewijn Odë en Roy Kleukers hebben meegewerkt aan deze nieuwe veldgids.

Het boek is rijk geïllustreerd met kleurenfoto's van de insecten in hun natuurlijke omgeving, talloze close-ups van diagnostische morfologische details, lijntekeningen om deze verder te verduidelijken, sonogrammen van geselecteerde soorten, en verspreidingskaarten.



Carmine Iorio, Roberto Scherini, Paolo Fontana, Filippo Maria Buzzetti, Roy MJC Kleukers, Baudewijn Odé & Bruno Mass 2019
Grasshoppers & crickets of Italy. A photographic field guide to all the species
World Biodiversity Association
578 pp., kleurenfoto's, zwart-wit lijntekeningen en verspreidingskaarten in kleur

top

Veldgids schelpen

De Veldgids schelpen is een volledig herziene uitgave van de gelijknamige uitgave uit 2004, die al enige tijd is uitverkocht. In deze nieuwe editie zijn ook de zeeslakken opgenomen. De soorten zijn overzichtelijk ingedeeld naar klasse. Van elke soort zijn verschillende kleurenfoto's opgenomen om herkenning te vergemakkelijken.
  • ruim 250 soorten schelpen en andere weekdieren uit de Noordzee
  • heldere determinatiesleutel, voorzien van schematische tekeningetjes
  • prachtige kleurenfoto's per soort vanaf verschillende zijden
De gids geeft tevens beknopte informatie over uiterlijk, herkenning, ecologie en voorkomen. Inclusief verklarende woordenlijst, literatuurlijst, nuttige adressen en register van Nederlandse en wetenschappelijke namen. Geschikt voor zowel beginnende als gevorderde schelpenzoekers.



Rykel de Bruyne 2019
Veldgids schelpen. Van België tot de Deense Kust, inclusief Helgoland
KNNV Uitgeverij, 288 pp.

top

Natuurhistorisch Maandblad 9. Themanummer Roodborn 3.

Het Natuurhistorisch Maandblad publiceert een serie van drie themanummers over Roodborn.

Het natuurgebied ligt tussen Eys, Wittem en Wijlre in de gemeente Gulpen-Wittem en bestaat uit geaccidenteerd terrein waar beek, helling, bos en plateau dicht bij elkaar liggen.

Het derde themanummer gaat deels over insecten. Daaronder zijn artikelen over de bijen, mollusken, nachtvlinders en macrofauna van het gebied alsmede een artikel over het voorkomen van de vermiljoenkever (Cucujus cinnaberinus).

Het nummer is voor niet-leden eventueel los te bestellen via de website van het Natuurhistorisch Genootschap.

 


Inhoud Natuurhistorisch Maandblad 108 (7)

237-243 De bijenfauna van Roodborn: meer bloemen, meer bijen? - I. Raemakers & A. van Stipdonk
244-248 Broedvogels van Roodborn - C. van Seggelen
249-254 De weekdierfauna van Roodborn - G. Majoor, J. Koert & S. Keulen
255-260 Inzichten in de nachtvlinderfauna van Roodborn - J.R. van Deijk & M.F. Wallis de Vries
261-273 Macrofauna van de Eyserbeek. Invloed van waterkwaliteitsveranderingen - M. Korsten, B. van Maanen & H. Tolkamp
274-280 De geohydrologische puzzel van Roodborn en omgeving - M.H.A. Juhász-Holterman
281-282 De vermiljoenkever langs de Eyserbeek - J. Noordijk, Th. Heijerman & E.O. Colijn

top

 
DNA-onderzoek toont nieuwe watermijt aan

Recent onderzoek naar het DNA van de watermijt Hygrobates longipalpis toonde aan dat dit taxon in feite uit twee soorten bestaat: Hygrobates longipalpis van langzaam stromend water en H. prosiliens van stilstaand water.

Beide soorten komen in Nederland voor en H. prosiliens kan dus aan de Nederlandse lijst worden toegevoegd.

Bron:
Pešić, V., L. Broda, M. Dabert, R. Gerecke, P. Martin & H. Smit 2019
Re-established after hundred years: Definition of Hygrobates prosiliens Koenike, 1915, based on molecular and morphological evidence, and redescription of H. longipalpis (Hermann, 1804) (Acariformes, Hydrachnidia, Hygrobatidae)
Systematic & Applied Acarology 24 (8): 1490-1511

Foto genitaalveld Hygrobates prosiliens: Reinhard Gerecke

top

Zwartpootwolbij (Anthidium septemspinosum) gevonden in Ede

Tijdens onderzoek voor de gemeente Ede vond Theo Zeegers een vrouwtje van Anthidium septemspinosum. Dit is een nieuwe soort voor Nederland.

Dit is zeer verrassend, aangezien deze opvallende, grote bij niet uit het nabije buitenland bekend is. Als Nederlandse naam is zwartpootwolbij gekozen.

Bron:
Zeegers, T. 2019
De zwartpootwolbij, een verrassende nieuwe bijensoort voor Nederland
Nature Today

Foto: Theo Zeegers

top

Populatie grote spitskop in Leiden

Op 27 augustus werd een populatie van de grote spitskop Ruspolia nitidula aangetroffen in een aangeplante grasvlakte bij het Leids Universitair Medisch Centrum in Leiden.

Er waren alleen nog enkele losse waarnemingen, maar dit is de eerste aanwijzing dat de soort zich voortplant in ons land.

Het is overigens nog onduidelijk of de grote spitskop Nederland op eigen kracht heeft bereikt of dat wellicht eieren zijn meegelift met plantenmateriaal. Vooralsnog gaan we uit van het eerste scenario.

Bron:
Kleukers, R. & D. Drukker 2019
Naturalis-feestje levert grote spitskop op
Nature Today

Foto Leidse Ruspolia nitidula: Roy Kleukers

top

Zwervend lieveheersbeestje

In augustus vond Dion Nijskens bij Roermond een nieuw lieveheersbeestje voor Nederland: Ceratomegilla undecimnotata. Het feit dat de dichtstbijzijnde vindplaats 300 kilometer verderop ligt, maakt de vondst extra bijzonder.

De kever heeft de Nederlandse naam zwervend lieveheersbeestje gekregen. Het wordt aangenomen dat het zwervend lieveheersbeestje op eigen kracht ons land heeft bereikt.

Bron:
Tacoma-Krist, G. 2019
Zwervend lieveheersbeestje gearriveerd in Nederland
Nature Today


Foto: Gerrian Tacoma

top

Nieuwe goudwesp in Roodborn

Vanaf de jaren 1980 zijn landbouwgronden omgevormd tot onbemest hooiland In het gebied Roodborn in het Geuldal in Zuid-Limburg. Uit een recent artikel blijkt zich hier een zeer rijke bijfauna ontwikkeld te hebben.

Een leuke bijvangst was Chrysura rufiventris, een goudwesp die nog niet eerder in Nederland was aangetroffen. Deze wesp parasiteert bij de gouden slakkenhuisbij Osmia aurulenta.

Bron:
Raemakers, I. & A. van Stipdonk 2019
De bijenfauna van Roodborn: meer bloemen, meer bijen?
Natuurhistorisch Maandblad 108 (9): 237-243

Foto: Ivo Raemakers

top

Eerste grauwe bandspanner

In de Vijlenerbossen in Zuid-Limburg worden veel nieuwe soorten voor Nederland aangetroffen. Door de zuidelijke ligging is dit vaak een van de eerste plekken waar bossoorten ons land binnenkomen.

In juni van dit jaar werd een exemplaar van de vlinder grauwe bandspanner Epirrhoe molluginata in een nachtvlinderval gevonden. Mogelijk is deze afkomstig van de populatie uit de Ardennen of de Eifel of is er in Zuid-Limburg al een populatie. De rups eet van walstro.

Bron:
Prick, M. 2019
De grauwe bandspanner Epirrhoe molluginata, nieuw voor de Nederlandse fauna (Lepidoptera: Geometridae)
Entomologische Berichten 79 (5): 196-197

Foto: Marcel Prick

top

Zwarte citrusluis vestigt zich in buitengebied

In 1841 is de uit de tropen afkomstige zwarte citrusluis Aphis (Toxoptera) aurantii voor het eerst in Europa, in Frankrijk, gesignaleerd. Vanaf 1995 is de zwarte citrusluis ook in Nederland verschillende keren op geïmporteerde planten gevonden.

Vanaf 2008 werd deze bladluis ook in het buitengebied aangetroffen, rondom kassen. In 2018-2019 is een populatie aangetroffen in een tuin en kan gesteld worden dat de soort nu echt gevestigd is.

Aphis aurantii is schadelijk voor citrusbomen en koffiestruiken doordat ze zuigt op de jonge bladeren en scheuten van de planten, resulterend in ernstige bladmisvorming. Ook kunnen ze drie virussen overbrengen op citrusbomen.

Bron:
Piron, P.M.G., M.C. de Haas & M.A.H.M. Sonnemans 2019
The presence of Aphis (Toxoptera) aurantii (Homoptera: Aphididae) in the Netherlands
Entomologische Berichten 79 (5): 162-164

Foto: Paul Piron

top

Schildwesp op groendak

Groene daken zijn daken met vegetatie erop en worden steeds vaker aangelegd in stedelijk gebied. In een onderzoek naar de insectendiversiteit op groene daken werd bekeken welke factoren bijdragen aan de soortendiversiteit op de daken.

Daarbij werd een nieuwe insectensoort voor Nederland gevonden, de parasitaire wesp Idiasta dichrocera uit de familie Braconidae. Deze wesp parasiteert hoogstwaarschijnlijk op vliegenlarven.

Bron:
Drukker, E.F., C. van Achterberg & R.A. de Boer 2019
Groen dak levert nieuwe soort voor Nederland op: Idiasta dichrocera (Hymenoptera: Braconidae)
Entomologische Berichten 79 (5): 165-167

Foto: Kees van Achterberg

top

Agenda t/m januari 2020
najaar Libellenhuidjesdag Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie
23 oktober Varia-avond dag- en nachtvlinders Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
2 november Najaarsbijeenkomst, Sectie Ter Haar Nederlandse Entomologische Vereniging
7 november Lezing: Waterkevers Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
9 november Herfstbijeenkomst Nederlandse Entomologische Vereniging
9 november Viering 85-jarig bestaan Nederlandse Malacologische Vereniging
11 november Werkavond mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
16 november Najaarsbijeenkomst, Sektie Everts Nederlandse Entomologische Vereniging
16 november Entomodag Vlaamse Vereniging voor Entomologie
22 november Determinatiedag spinnen deze nieuwsbrief
20 november Varia-avond dag- en nachtvlinders Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
23 november Determinatiedag, Mierenwerkgroep Nederlandse Entomologische Vereniging
23 november 86e verenigingsdag Nederlandse Malacologische Vereniging
1 december Dood doet leven. Overwinterende sluipwespen in België en Nederland Natuurpunt
7 december Entomologische studiedag Koninklijke Belgische Entomologische Vereniging
9 december Werkavond mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
13 december Entomologendag Nederlandse Entomologische Vereniging
14 december 87e verenigingsdag Nederlandse Malacologische Vereniging
11 januari Werkavond mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
25 januari EIS-dag 2020 deze nieuwsbrief
25 januari 88e verenigingsdag Nederlandse Malacologische Vereniging

top

Van de redactie

Dit is het negenenveertigste nummer van Tentakel, de digitale nieuwsbrief over ongewervelde dieren. Deze nieuwsbrief verschijnt onregelmatig naast de reguliere papieren EIS-nieuwsbrief.

In de nieuwsbrief is plaats voor allerlei korte berichten die het onderzoek aan ongewervelden in Nederland aangaan: berichten van het EIS-bureau, oproepen, bijzondere en fenologische waarnemingen, aankondiging van rapporten en boeken en een activiteitenagenda. Ook al uw bijdragen zijn welkom. U kunt deze sturen naar eis@naturalis.nl.

De nieuwsbrief is opgezet als Internetpagina (in HTML) en kan in de meest gangbare e-mailprogramma's worden gelezen. Met de berichtopmaak/e-mailindeling ingesteld op (originele) HTML ziet u behalve tekst ook plaatjes en kunt u via de blauwe links eenvoudig alleen dat nieuws er uit pikken dat u interesseert. Mocht u problemen hebben met het instellen van het HTML-formaat in uw e-mailprogramma schroom dan niet en neem gerust contact op. Of probeer het hier met uw webbrowser. Hier zijn ook alle reeds verschenen nummers beschikbaar.

Mocht u geen belangstelling (meer) hebben voor deze nieuwsbrief: een retour-mailtje naar dit adres is voldoende om uw e-mailadres te verwijderen van deze mailinglist. Aanmelden op dit adres is vanzelfsprekend ook mogelijk.

U kunt onze nieuwtjes volgen door u aan te melden via onze pagina op Facebook.

Ed Colijn

top