Tentakel 56

Nummer 56 - 4 januari 2021

 
EIS-dag 2021: Insecten onder de loep

Het zal voor niemand een verrassing zijn dat de EIS-dag 2021 in coronatijd niet in fysieke vorm plaats kan vinden. We kiezen daarom voor een digitaal programma op zaterdag 30 januari, met als titel "Insecten onder de loep". Deze speciale editie zal draaien om insectenonderzoek.

Tijdens deze speciale editie zal er ruim aandacht zijn voor projecten van EIS, zoals "Met z'n allen Plantengallen!" en het Dijkenproject. Marijn Nijssen (Stichting Bargerveen) vertelt over de relatie tussen vogels en insecten. Daarnaast is er een intiem kijkje in de dagelijkse werkzaamheden van spinnenonderzoeker Peter Koomen. Ook wordt de beginnend insectenliefhebber op weg geholpen met uitleg over de beschikbare determinatiemiddelen zoals de Soortzoekers.

Het programma bestaat uit de volgende onderdelen:
  • Marijn Nijssen: Insecten als vogelvoer
  • Linde Slikboer: Onderzoeksproject Rijke dijken van de Delta
  • Peter Koomen: Spinnenonderzoek
  • Roy Kleukers: EIS in 2020
  • Matthijs Courbois: Met z'n allen plantengallen
  • Daan Drukker: Determineren anno 2021
Op EIS-Nederland.nl is meer info over deze dag te vinden en kun je je aanmelden. Na aanmelding krijg je de link naar het online symposium toegestuurd.

top
Genootschapsdag 2021

Door de voortdurende beperkingen vanwege corona verwachten we dat een fysieke Genootschapsdag in 2021 niet mogelijk zal zijn. Daarom willen we op zaterdag 20 februari 2021 een digitale Genootschapsdag organiseren.

Via het Zoom-account van het Natuurhistorisch Genootschap zullen tussen 10.00 uur en 16.00 uur een aantal lezingen worden aangeboden. Het precieze dagprogramma en de wijze waarop u deze presentaties kunt volgen, worden in het februari-nummer van hat Natuurhistorisch Maandblad en op de website bekend gemaakt.

In ieder geval is al bekend dat de volgende lezingen zullen worden verzorgd:
  • Wiene Bakker: Onderzoek naar pioniergemeenschappen op rotsbodem in Zuid-Limburg
  • Mark Smeets: Bijzondere flora, bijzondere schimmels. Een introductie tot de fytoparasitaire schimmels van Zuid-Limburg
  • Olaf Op den Kamp: Natuurgebieden in Limburg. Een impressie uit de boekenserie Natuurlijk Roermond, Natuurlijk Kerkrade, Natuurlijk Maastricht en de Geleenbeek
  • Ton Lenders: De bosbrand op de Meinweg en effecten op de fauna
  • Mollusken Studiegroep: Mutsnaaktslakken
  • Reinier Akkermans: Highlights uit de waarnemingen van Limburgse wantsen
 

top
Challenge: Help ons exotische rivierkreeften terug te dringen!

Exotische rivierkreeften zorgen voor steeds meer schade aan keringen, oevers en waternatuur. Weet jij hoe we deze rivierkreeften kunnen vangen? Deel je idee en maak kans op de hoofdprijs van 1.000 euro!

Sinds de jaren '60 hebben exotische rivierkreeften een grote opmars gemaakt in Nederland. De bekendste soort is de rode Amerikaanse rivierkreeft. Deze soort is in 1985 voor het eerst gezien in Den Haag en is inmiddels te vinden in grote delen van vooral West- en Midden-Nederland. Het voornaamste bolwerk van de rode Amerikaanse rivierkreeft ligt momenteel tussen Den Haag, Rotterdam, Utrecht en Amsterdam, maar ook in bijvoorbeeld Noord-Brabant en Gelderland zijn ze sterk in opkomst. De verwachting is dat, zonder ingrijpen, verdere uitbreiding onverminderd door zal gaan.

Waterproblemen door rivierkreeften
Hoewel ze imposant zijn om te zien, zorgen exotische rivierkreeften voor veel problemen. Ze graven tunnels in oevers, keringen en andere infrastructurele werken. Dat zorgt voor schade en kan in het ergste geval tot een overstroming leiden. Ook zorgen ze voor een afname in biodiversiteit, omdat ze veel andere soorten opeten. Met hun scharen knippen ze waterplanten door, die juist zo belangrijk zijn voor de waterkwaliteit. Bij het graven komen voedingsstoffen uit de bodem los en wordt het water troebel. En door visaas te pakken bederven ze sportvisplezier.

Reden genoeg om de exotische rivierkreeften populatie terug te dringen. Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Bestaande vangtuigen hebben vaak veel ongewenste bijvangst, waardoor andere kwetsbare soorten ook afnemen. Of ze vangen juist alleen de grotere kreeften. Doordat de grote jongens dan niet meer in de weg zitten, kunnen veel kleintjes hard opgroeien. Al met al ontbreekt het op dit moment aan een goede manier om de rivierkreeft selectief en effectief af te vangen.

De uitdaging
De waterschappen, waaronder Delfland, zoeken in samenwerking met het Ministerie van LNV naar een nieuwe manier om de rivierkreeftenpopulatie terug te dringen. En daar hebben we jouw hulp bij nodig. Kun jij een goed vangtuig bedenken waarmee de rivierkreeften kunnen worden afgevangen? Of weet je een andere technische oplossing waarmee de kreeftenpopulatie kan worden teruggedrongen? Deel je idee en wie weet win jij de hoofdprijs van 1.000 euro!

Welke ideeën zoeken we?
Alle ideeën zijn welkom. Nieuw te ontwikkelen vangtuigen, ideeën die nog uitontwikkeld moeten worden, of verbeterde versies van bestaande oplossingen. Voor de hand liggend, of juist out-of-the-box. De jury beoordeelt de ideeën aan de hand van de volgende criteria:
  • Het idee zorgt voor een efficiënte afvang van veel kreeften, ook de kleinere exemplaren
  • Het idee leidt tot weinig ongewenste bijvangst
  • Het idee is diervriendelijk en zorgt niet voor onnodig leed bij de kreeften
  • Het idee leidt niet tot (milieu)schade of andere overlast
  • Het idee is praktisch toepasbaar in veel verschillende typen wateren
  • Het idee is ook vanuit kostenoogpunt breed toepasbaar
  • Het idee is haalbaar met het oog op complexiteit
Natuurlijk geldt: hoe beter een idee is uitgewerkt, hoe groter de kans dat dit idee wordt geselecteerd. Het is tot en met 12 januari mogelijk om ideeën in te dienen.

Meer informatie op Help ons exotische rivierkreeften terug te dringen!

top
YouTube: Livestream Kaaistoep 2020

Al 25 jaar lang onderzoeken leden van de KNNV-afdeling Tilburg de natuur in natuurgebied De Kaaistoep.

Ondertussen zijn er maar liefst zo'n 9.000 verschillende soorten planten en dieren in het gebied gevonden, waaronder ook nieuwe soorten voor Nederland en zelfs voor de wereld.

De KNNV-afdeling vierde deze mijlpaal op vrijdag 2 oktober 2020 met een livestream op dit kanaal met een talkshow voor iedereen die geïnteresseerd is in burgerwetenschap over de natuur!

In de talkshow komen onder andere onder meer Paul van Wielink, Ron Felix en Theo Peeters aan het woord over hun onderzoek.

De livestream is hier te bekijken.

top
Oproep: Kopij voor Brachytron

De Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie (NVL) zoekt auteurs en onderzoekers die wetenschappelijke artikelen, (uittreksels uit) onderzoekrapporten of mededelingen over libellen en libellenstudie kunnen aanleveren voor haar blad Brachytron.

Onderwerpen met een relatie naar Nederlandse of Vlaamse gebieden en soorten hebben de voorkeur, maar ook onderzoek door Nederlandse of Vlaamse onderzoekers elders kan de moeite waard zijn om hier een podium te krijgen. Waar nodig kan assistentie worden verleend met het omwerken van een onderzoeksrapport naar een artikel.

De Brachytron redactie heeft nieuwe richtlijnen opgesteld voor het schrijven van artikelen bedoeld voor de Brachytron. De redactie hoopt hiermee de drempel voor het schrijven van artikelen te verlagen. In twee verschillende documenten wordt het e.e.a. uitgelegd:

Meer informatie over schrijfwijze en -regels in Brachytron

Brachytron: Richtlijnen voor auteurs

Voor contact: redactie@brachytron.nl of pr.nvl@brachytron.nl. Zie ook onze website.

top
Ongewervelden in de pers

Meijendel
Ingeklemd tussen Den Haag, Wassenaar en Leiden ligt een van de meest bijzondere en woeste duingebieden van ons land: Meijendel. Maar Meijendel is ook het drukst bezochte natuurgebied van Zuid-Holland. Ondanks de vele bezoekers is het gebied van onschatbare waarde. Met vanaf circa 8:15 Haagse kronkels, blauwvleugelsprinkhanen en mestkevers in Meijendel.

De uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 16 oktober is hier te bekijken.
 

Europa dreigt wilde bijen niet te beschermen
Er is nieuwe Europese wetgeving in de maak over de bescherming van bijen, het zogeheten bijenrichtsnoer. Die wetgeving wordt al een aantal jaren tegengehouden door een sterke lobby in Brussel door fabrikanten van landbouwgif. Er ligt een voorstel dat bij het gebruik van gif 20% bijensterfte toestaat, terwijl wetenschappers het erover eens zijn dat meer dan 7% - de natuurlijke sterfte van bijenvolken - onacceptabel is. Binnenkort beslist Europa, en namens Nederland beslist minister Carola Schouten van landbouw en natuur dus mee.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 18 oktober is hier te beluisteren.
 

Schoorlse Duinen
Vroege Vogels strijkt neer in de Schoorlse Duinen, de hoogste en breedste duinen van Nederland. Een werkelijk prachtig natuurgebied met spectaculaire heidevelden. Met aandacht voor de insecten van de Schoorlse duinen, met vanaf 11:30 Wilbert Kerkhof over sprinkhanen en lieveheersbeestjes, en vanaf 18:39 David Tempelman en Wim Langbroek over de bijzondere macrofauna van duinrellen.

De uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 30 oktober is hier te bekijken.
 

Ook hommels trekken in voor- en najaar
We weten dat vogels in voor- en najaar trekken, maar nu blijken hommelkoninginnen dat ook te doen. Tot nu toe wisten we dat niet, totdat vogeltrektellers dit voorjaar langs de kust hommels met duizenden per dag soms langs zagen trekken. Bestuivingsonderzoeker Thijs Fijen van Wageningen Universiteit vindt het een spectaculaire ontdekking. Het fenomeen roept vooralsnog meet vragen op dan het beantwoordt, maar er zijn sterke aanwijzingen dat ze een paar honderd kilometer kunnen afleggen.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 1 november is hier te beluisteren.
 

De bruingemarmerde schildwants
Twee jaar geleden werd in Nederland voor het eerst een exemplaar van de bruingemarmerde schildwants gezien. Deze wants komt uit Azië en kan grote schade aan fruitgewassen veroorzaken. Om een goed beeld te krijgen van de verspreiding van de soort, roept Karin Winkler van de Wageningen Universiteit de hulp in van luisteraars.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 1 november is hier te beluisteren.
 

Buurserbeek
Vroege Vogels verkent de Buurserbeek. Met vanaf 11:50 John Smit op zoek naar angeldragers.

De uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 6 november is hier te bekijken.
 

Eerste mierenreservaat van Nederland
Op de Bennekomse heide bij Ede is het eerste mierenreservaat van Nederland geopend. Dat betekent niet dat er een hek komt en dat er safari's georganiseerd zullen worden, maar dat het gevarieerde heidegebied zo goed mogelijk bewaard blijft. Dit past in een groter biodiversiteitsplan van de gemeente om de biodiversiteit in de regio te herstellen. Jinze Noordijk, die samen met de gemeente dit gebied tot reservaat heeft uitgeroepen, vertelt.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 15 november is hier te beluisteren.
 

Het kleinste kevertje van Europa ontdekt
Het kleinste kevertje van Europa, Baranowskiella ehnstromi, leeft ook in Nederland. Dat is een nieuwe ontdekking van ecoloog Tim Faasen. Hij was helemaal niet op zoek naar kevers toen hij het minuscule diertje vond, maar naar paddenstoelen.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 15 november is hier te beluisteren.
 

Fietstunnelvlinders
Kan je op dit moment buiten vlinders zien? Jazeker, nachtvlinders zijn er nog volop. Maar kan je die dan ook overdag zien? Vlinderman Ben van As uit Assen weet een fietstunneltje bij hem in de buurt, waar in groten getale nachtvlinders te vinden zijn. Overdag slapen daar grote en kleine wintervlinders en najaarsspanners.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 22 november is hier te beluisteren (vanaf 35:37).
 

Halfnaakt slakken in Nederland
Nederland heeft er een nieuwe bijzondere slakkensoort bij. De semi-naaktslak heeft nog wel een huisje, maar dat is zo klein dat de slak er zelf niet in past. De blauwgrijze soort werd ontdekt in het zuiden van Limburg. Ecoloog David Tempelman kwam hem bij toeval tegen.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 29 november is hier te beluisteren (vanaf 42:25).
 

Belang van een stukje groen in de stad
Langs het spoor in Leiden ligt een stuk groen, dat al ruim 30 jaar onbeheerd is gebleven en waar de natuur haar gang kan gaan. Best bijzonder in een stad als Leiden. Dit overhoekje, zoals de bewoners dit groen noemen, is een belangrijke verbindingszone voor de natuur in en om Leiden. Evolutiebioloog Menno Schilthuizen en entomoloog Aglaia Bouma, beiden van de stichting Taxon, trekken samen met de bewoners ten strijde tegen het voornemen van de gemeente om een fietspad aan te leggen. En zij willen op deze wijze buurtinitiatieven steunen die de biodiversiteit van een stuk groen in de stad willen onderzoeken.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 11 december is hier te bekijken.
 

Snorkelen in de Leidse gracht
Vroege vogels trekt naar de mooiste stad van Nederland. Althans, volgens Menno dan. We bezoeken namelijk zijn woonplaats Leiden. Midden in de stad mag Menno al snorkelend op zoek naar de rode Amerikaanse rivierkreeft. Tegelijkertijd toont Willemijn naar kanotalent, terwijl ze corona-afval opvist uit de Leidse grachten.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 11 december is hier te bekijken.
 

Een echt wintersinsect: de sneeuwspringer
Voor insectenliefhebbers is de winter geen goede tijd. De meeste insecten zitten diep weggestopt op een veilige schuilplek, of hebben simpel het loodje gelegd toen het kouder werd. Maar niet de sneeuwspringer. Dit kleine beestje is goed aangepast op de Nederlandse winter, en kan zelfs in de sneeuw nog vrolijk rondspringen. En dit is dus ook de beste tijd om ernaar op zoek te gaan. Insectenkenner Daan Drukker geeft een snelcursus.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 20 december is hier te beluisteren.

top
Ongewervelden op Nature Today

Scheefbloemwitje nu ook op de Wadden
In 2015 verscheen het scheefbloemwitje (Pieris mannii), afkomstig uit de Noordelijke Alpen, in Nederland. Nu, een jaar of vijf later, is deze vlinder wijd verbreid en op veel plekken al gezien. De uitbreiding was vooral in noordelijke richting, maar de komende jaren zal dit witje zich ongetwijfeld ook overal in het westen vestigen. Onlangs werd het eerste exemplaar op de Wadden aangetroffen, op Vlieland.

Lees hier het bericht.

Meer gevarieerde biodiversiteit langs natuurvriendelijke oevers
Onderzoekers van BioMon hebben via DNA-analyses van watermonsters aangetoond dat de aanleg van natuurvriendelijke oevers lijkt bij te dragen aan een meer gevarieerde biodiversiteit. Uit genetische biomonitoring van natuurverbinding Omval-Kolhorn (Noord-Holland) blijkt dat langs natuurvriendelijke oevers meer soorten kiezelwieren en dansmuggen voorkomen dan langs steile oevers.

Lees hier het bericht.

Translocatie beschermde nauwe korfslak succesvol
In februari 2019 is voor het eerst een populatie nauwe korfslakken (Vertigo angustior) overgezet binnen een Natura 2000-gebied. Deze 'translocatie', nodig voor de aanleg van de spoorverlenging Metro aan Zee, is gedaan om de populatie voor het Vinetaduin te behouden. De resultaten van de eerste monitoringronde in september 2020 zijn hoopgevend. Er werden veel meer levende nauwe korfslakken waargenomen dan verwacht.

Lees hier het bericht.

Koekoek, koekoek! Twee nieuwe wespbijen vliegen ons land binnen
De bloemrijke graslanden van Zuid-Limburg herbergen een gigantische diversiteit aan planten en dieren. Dit werd weer eens benadrukt door de vondst van twee nieuwe bijensoorten voor Nederland in 2019 en 2020: de composietwespbij (Nomada facilis) en de klokjeswespbij (Nomada braunsiana). Het zijn koekoeksbijen, die hun eieren leggen in de nesten van andere bijensoorten. Ze worden nergens veel gezien en zijn zeldzaam in heel Europa.

Lees hier het bericht.

Zoek mee naar nieuwe schildwants die fruit aanprikt
Twee jaar geleden werd in Nederland voor het eerst een exemplaar van de bruingemarmerde schildwants (Halyomorpha halys) waargenomen. Deze wants komt oorspronkelijk uit Azië en kan grote schade aan fruitgewassen veroorzaken. Om een goed beeld te krijgen van de aanwezigheid en de verspreiding van de soort, roepen onderzoekers van Wageningen University & Research de hulp in van het publiek.

Lees hier het bericht.

Hommelkoninginnen maken trektochten van honderden kilometers
Uit nieuw onderzoek blijkt dat hommelkoninginnen afstanden van wel honderden kilometers afleggen. Dat ontdekte de Wageningse bestuivingsonderzoeker Thijs Fijen met de hulp van oplettende vrijwilligers. Deze ontdekking is bijzonder omdat biologen tot nu toe dachten dat hommelkoninginnen in een bepaald gebied bleven.

Lees hier het bericht.

Nieuwe mineervlinder op berk nu al gewoon in groot deel van Nederland
Tijdens het controleren van foto's op Waarneming.nl vermoedde Erik van Nieukerken mijnen van de slecht bekende soort Stigmella naturnella te zien. Om zekerheid te krijgen bekeek hij vanaf september berken op verschillende plekken in Nederland en vond dat de soort al behoorlijk algemeen is. Een verdere verspreiding is te verwachten.

Lees hier het bericht.

Kleinste kever van Europa in Nederland gevonden
Eind 2019 werd de vuurzwamveervleugelkever (Baranowskiella ehnstromi) voor het eerst in ons land gevonden, in Eindhoven. Met een halve millimeter is dit de kleinste kever van Europa. De larven en de kevers leven in de poriën van de bruinzwarte vuurzwam (Phellinus conchatus), een vrij algemene paddenstoel. Gericht onderzoek zal moeten uitwijzen hoe algemeen de vuurzwamveervleugelkever in ons land is.

Lees hier het bericht.

Zoek zwarte herfstspinner bij lichtvervuiling
De zwarte herfstspinner (Poecilocampa populi) is een grote en opvallende verschijning, maar toch wordt deze algemene nachtvlinder helemaal niet zoveel waargenomen. Dat komt door de verborgen leefwijze. Er zijn maar sporadisch waarnemingen zonder dat er een kunstlichtbron aan te pas komt. De vlinder zit soms in verlichte viaducten of in flatportalen en ook in lichtvallen worden ze nu regelmatig gemeld.

Lees hier het bericht.

Langsteelgraafwespen in beweging: Kirby's langsteelgraafwesp vestigt zich in Limburg
In juli 2019 dook een nieuwe langsteelgraafwesp voor Nederland op bij Brunssum, Kirby's langsteelgraafwesp (Prionyx kirbii). In 2020 werden op dezelfde plek meerdere exemplaren en een nest van deze zuidelijke nieuwkomer aangetroffen. Ook andere nieuwkomers onder de langsteelgraafwespen lijken in opmars in Nederland. De sabelsprinkhanendoder, ook een warmteminnende soort, breidt zich de laatste jaren sterk uit.

Lees hier het bericht.

Het eerste mierenreservaat in Nederland: 'De Heide' bij Bennekom
In de gemeente Ede heeft het natuurterrein 'De Heide' bij Bennekom de status van mierenreservaat gekregen. Een unieke gebeurtenis, want het is het eerste mierenreservaat in Nederland. Momenteel zijn er 28 mierensoorten gevonden, waaronder de bedreigde gewone satermier (Formica exsecta).

Lees hier het bericht.

Wijngaardslak in mijn kaartvak?
Bij Stichting ANEMOON begluren we graag weke dieren. Slakken bijvoorbeeld, zowel in zee als op het land. Om de twee jaar staan in het project 'Duik in een struik' twaalf goed herkenbare huisjes- en naaktslakken centraal. Deze keer willen we vooral van de wijngaardslak (Helix pomatia), de reus onder de slakken, alles weten. Doe je mee? In slakkentempo gluren op muren en takken naar slakken?

Lees hier het bericht.

Fipronil in vlooienbandjes: weg vlooien, weg vlinders?
Fipronil leidt tot sterk verminderde voortplanting van koolwitjes. Fipronil is inmiddels als gewasbeschermingsmiddel in de Europese Unie niet meer toegelaten, maar in vlooienbanden voor huisdieren is het nog volop aanwezig. In Groot-Brittannië blijkt nu dat het middel, net als de neonicotinoïde imidacloprid, in vrijwel alle rivieren veel aanwezig is.

Lees hier het bericht.

Hommels zoeken de hoogte op, en dat is geen goed nieuws
Naarmate het klimaat opwarmt, verplaatsen planten die van lagere temperaturen houden zich steeds meer bergopwaarts. Hun bestuivers bewegen mee - als dat lukt, tenminste. Onderzoekers van Naturalis Biodiversity Center vergeleken hun bevindingen uit het veld met een onderzoek uit 1889, en maken zich zorgen over soorten die 'van de top van de berg afvallen'.

Lees hier het bericht.

Nieuwe Nederlandse halfnaaktslak
Nederland is een nieuwe landslak rijker. Het betreft een semi-naaktslak met het uiterlijk van een naaktslak, maar met ook nog een klein slakkenhuisje waarin het dier bij lange na niet meer past. Deze bijzondere vleeseter werd op 11 november 2020 geheel onverwacht gevonden in Zuid-Limburg. Het gaat hier om de soort Daudebardia rufa.

Lees hier het bericht.

Vuurwants en stokroossnuitkever bereiken Terschelling
Begin oktober zijn de eerste exemplaren van de vuurwants en de stokroossnuitkever op Terschelling aangetroffen. De stokroossnuitkever was zelfs nog helemaal niet bekend van de Waddeneilanden. In totaal werden er veertien nieuwe wantsen en vijftien nieuwe kevers gevonden voor Terschelling, de Waddeneilanden en/of Friesland. Verrassend veel.

Lees hier het bericht.

Niet één maar twee nieuwe halfnaaktslakken!
Met ruime aandacht in de media, werd op 25 november jongstleden de vondst gemeld van een voor Nederland nieuwe semi-naaktslak met een (te) klein mutsvormig huisje. Minstens zo spectaculair is de recente ontdekking dat op dezelfde locatie nóg een nieuwe slak voorkomt, uit dezelfde familie maar met een ander huisje. Twee in één klap; echt een unicum!

Lees hier het bericht.

Nieuwe zee-anemoon vestigt zich in Nederland
Hoewel de wasroos (Anemonia viridis) zich al eerder in Nederland liet zien, bleven waarnemingen van een permanente vestiging uit. Afgelopen zomers zagen duikers op verschillende plaatsen bij de Brouwersdam solitaire exemplaren en kleine kolonies. Ook spoelden exemplaren aan op Terschelling. Met de Wasroos hebben we er een inheemse zee-anemoon bij.

Lees hier het bericht.

Iepenpage plant zich voort in Flevoland
De iepenpage (Satyrium w-album) breidt zich steeds verder uit in Nederland, voornamelijk in warmere regio's als de Achterhoek, Brabant en Limburg en in grote steden als Rotterdam en Amsterdam. Begin november is een spectaculaire vondst gedaan van een eitje in Flevoland en ook hier lijkt dus sprake te zijn van vestiging van deze bijzondere vlinder.

Lees hier het bericht.

Vestiging van een nieuwe soort via één geïmporteerd vrouwtje blijkt bij spinnen goed mogelijk
Een gevangen vrouwtje van een - hoogst waarschijnlijk geïmporteerde - mediterrane jachtkrabspin produceerde ruim zeven weken na haar vondst in Tilburg een eicocon waaruit vier weken later jonge spinnetjes kropen. Het blijkt dus heel goed mogelijk dat een niet-Nederlandse spinnensoort zich op die manier in ons land kan vestigen.

Lees hier het bericht.

Bodemdierendagen 2020: regenworm verslaat pissebed
Regenwormen zijn dit jaar in de meeste Nederlandse tuinen waargenomen. De pissebedden staan slechts op 2, terwijl de huisjesslakken opklimmen naar de 3e plek. Een recordaantal waarnemers van de Bodemdierendagen ontdekte in eigen tuin of park samen meer dan 17.000 'bodemschatjes'. Interessante informatie voor Wereldbodemdag op 5 december, die dit jaar om de biodiversiteit in de bodem draait.

Lees hier het bericht.

Nieuwe inzichten in 'die beestjes in je mosselen'
Tweehonderd jaar aan literatuur en nieuwe CT-scans geven inzicht in de evolutie van erwtenkrabbetjes. Ze komen overal ter wereld voor, als parasieten in bijvoorbeeld mosselen, zakpijpen en zee-egels. Nieuw onderzoek maakt duidelijk hoe de krabbetjes geëvolueerd zijn om te leven in deze bijzondere omstandigheden.

Lees hier het bericht.

Wie vindt de sneeuwspringer op de Wadden?
In de winter kom je weinig volwassen insecten tegen. De meeste sterven in het najaar en de eieren, larven of poppen overwinteren op beschutte plekken. De sneeuwspringer is een uitzondering. Deze groene springertjes met eendensnavel vind je uitsluitend in de winter. Ze hebben antivries in hun lichaam waardoor ze ook in de kou vrolijk rondspringen. Wie vindt de eerste sneeuwspringer op de Wadden?

Lees hier het bericht.

Heeft de bosparelmoervlinder nog toekomst?
Ooit kwam de bosparelmoervlinder op de zandgronden op veel plekken voor. De combinatie van halfopen hakhoutbossen, bloemrijke graslanden en heidevelden vormde ideaal leefgebied. Maar daar is weinig meer van over. Sinds 1998 komt de soort alleen op de Veluwe nog voor. Is er nog toekomst voor deze vlinder in Nederland?

Lees hier het bericht.

Massale vondst mediterraan draaigatje in een plantenpot uit een tuincentrum
Het mediterraan draaigatje is een inmiddels welbekende invasieve mierensoort die in een aantal woonwijken voor veel overlast zorgt, zowel binnen- als buitenshuis. Via opgepotte planten van tuincentra komen ze in Nederlandse woonwijken terecht. Onlangs werd uitgebreide vestiging van het mediterraan draaigatje aangetroffen op het terrein van een Gelders tuincentrum.

Lees hier het bericht.

Gratis boekje boordevol ideeën: aan de slag voor insecten
Het gaat niet goed met insecten, dat wordt steeds duidelijker. Om hier wat aan te doen zijn grootschalige maatregelen nodig en een ander gebruik van de schaarse ruimte in ons land. Deze veranderingen krijgen we niet van de ene op de andere dag voor elkaar. Toch kunnen we ook op korte termijn al wat doen voor vlinders, bijen en andere insecten. Bestel het gratis boekje 'Aan de slag voor insecten'.

Lees hier het bericht.

Planktonslakken van Naturalis eindelijk in kaart gebracht
De tienduizenden planktonslakken in de collectie van Naturalis zijn voor het eerst samengevat, omschreven en gekwantificeerd. Onderzoekers gebruiken de schelpen van deze dieren om meer te leren over hoe evolutie werkt in de open oceaan, en over de vatbaarheid van kwetsbare soorten voor klimaatverandering.

Lees hier het bericht.

Help de exotische rivierkreeften terug te dringen en win
Exotische rivierkreeften zorgen voor steeds meer schade aan keringen, oevers en waternatuur. Daarmee bedreigen ze ook de inheemse flora en fauna binnen Nederland. Daarom gaat Delfland in samenwerking met het ministerie van LNV een proef doen met het intensief wegvangen van deze rivierkreeften. Weet jij hoe wij dat het beste kunnen aanpakken? Deel je idee en maak kans op duizend euro.

Lees hier het bericht.

De parasiet van de parasiet: vleermuizen, vleermuisvliegen en schimmels
Vleermuizen staan erom bekend dat ze veel parasieten met zich meedragen, maar wist je dat de parasieten zelf ook parasieten kunnen hebben? Een nieuw onderzoek laat de wereldwijde distributie zien van de schimmels die op vleermuisvliegen zitten, en hoe die drie lagen onderling op elkaar inwerken.

Lees hier het bericht.

Libellenjaar 2020: daar word je niet blij van!
Het gaat richting jaarwisseling en dat is het moment om terug te kijken. Hoe ging het in 2020 met de libellen? Uiteraard zien we per soort verschillen, maar over het geheel genomen was het een slecht libellenjaar. Veel soorten vlogen (veel) minder dan het gemiddelde van de afgelopen jaren. Gelukkig waren er ook een paar positieve uitzonderingen.

Lees hier het bericht.

Nachtvlinderjaar 2020: vijf nieuwe soorten en flink wat zeldzaamheden
Er zijn steeds meer mensen die naar nachtvlinders kijken en de waarnemingen melden. In 2020 zijn er meer dan 450.000 waarnemingen doorgegeven van 697 soorten macronachtvlinders. Hier zaten maar liefst vijf voor Nederland nieuwe soorten bij, waarmee het totaal aantal waargenomen soorten macronachtvlinders in ons land uitkomt op 858 soorten. Ook zijn flink wat zeldzaamheden gezien.

Lees hier het bericht.

top
Nieuws van Bestuivers.nl

Sneak preview: determinatie 'witkonthommels'
'Witkonthommels' worden ze wel genoemd, de soorten van het aardhommel-soortcomplex. Naast de aardhommel worden de veldhommel, de grote veldhommel en de wilgenhommel hiertoe gerekend. Deze soortgroep levert veel determinatieproblemen op en in veel gevallen kunnen hommels niet met zekerheid tot op soort gedetermineerd worden. Nederlandse en Belgische onderzoekers wagen nu een dappere poging om hier klaarheid in te scheppen. Gebruikmakend van geprepareerde hommels waarvan de 'DNA-barcodes' zijn bepaald, hebben zij de bruikbaarheid van diverse determinatiekenmerken onderzocht.

De resultaten van het onderzoek zijn als 'preprint' openbaar gemaakt. Dit betekent dat het artikel nog aan een wetenschappelijke peer-review onderworpen moet worden alvorens het echt gepubliceerd wordt, dus het is geen definitieve versie. Toch loont het de moeite om alvast een kijkje te nemen. Het artikel geeft een overzicht van de mate waarin bepaalde kenmerken gebruikt kunnen worden bij de determinatie.

De Engelstalige preprint is hier te vinden.
 

Meer dan 100 soorten bijen in Amsterdam
Onze hoofdstad Amsterdam kent inmiddels enige historie waar het om bijeninventarisaties gaat. Al in het jaar 2000 doorkruiste Arie Koster de stad om de wilde bijenfauna te onderzoeken. Dit leidde in 2001 tot het rapport Wilde bijen in relatie tot het groenbeheer in Amsterdam, waarin Koster uitgebreid inging op het beheer van stedelijk groen en de hoofdstedelijke bijenfauna. Hij vond toen 45 bijensoorten. In 2014-2015 deed Koster het nog eens over en toen vond hij 71 soorten, een toename die volgens Nieuwenhuis et al. (2015) grotendeels te danken is aan verbeteringen in het groenbeheer van de stad.

Sindsdien is dit groenbeheer verder aangepast en er wordt op allerlei plekken zelfs speciaal rekening gehouden met wilde bijen en andere insecten. De Gemeente Amsterdam is geïnteresseerd in de effecten die dit gewijzigde beheer heeft op de wilde bijenfauna en heeft daarom een monitoring opgestart in een groot aantal gebieden. In 2019 zijn 11 stadsparken onderzocht en in 2020 kwamen hier nog eens 14 bij. De resultaten van het onderzoek in 2020 zijn nu in een nieuw rapport beschikbaar. De twee onderzoeksjaren samen gelden als een 'nulmeting', die bij herhaling kan resulteren in monitoring.

In 2019 en 2020 samen zijn in totaal 104 soorten bijen aangetroffen in Amsterdam. Sommige gebieden blijken verrassend rijk met meer dan 50 soorten per gebied. Hierbij gaat het vooral om grote gebieden aan de rand van de stad, zoals het Westerpark, het Diemerpark, de Bijlmerweide, de Noorder IJ-plas en het Gijsbrecht van Aemstelpark. Er zijn verschillende soorten gevonden die nog niet uit Amsterdam bekend waren, zoals de borstelwespbij Nomada stigma, de kleine tuinmaskerbij Hylaeus pictipes en de zompmaskerbij Hylaeus gredleri.

Overige berichten
Menno Reemer

top
Nederlandse Faunistische Mededelingen 55

Half december is nummer 55 van de Nederlandse Faunistische Mededelingen verschenen, een zeer goed gevuld nummer met veertien artikelen over een grote serie nieuwe en herontdekte soorten en bijzondere waarnemingen voor de Nederlandse en/of Belgische fauna.

Daaronder de eikenkameelhalshoutwesp Xiphydria longicollis, de kevers Corticaria alleni, Ischnopterapion modestum, Baranowskiella ehnstromi, Xyloperthella crinitarsis en Sibinia pellucens, het kelkdiertje Loxosomella marsypos, de bijen Nomada facilis en Andrena lagopus, de mierenkrekel Myrmecophilus acervorum, de Iberische wegmier Lasius grandis, de kriebelmug Simulium latipes en de wantsen Psallus helenae, Spilostethus pandurus en Peritrechus gracilicornis, nieuw voor de Nederlandse fauna. Laatstgenoemde zijn opgenomen in alweer de tiende bijdrage van "Nieuwe en interessante Nederlandse wantsen". Verder een overzicht van ontsnapte wandelende takken in Nederland, een nieuwe status voor de krekeldiefspin Thanatus vulgaris en bijzondere watermijten uit Noord-Holland.

Het nummer is inmiddels bij alle donateurs van EIS Kenniscentrum Insecten in de bus gevallen.

Voor overige geïnteresseerden is nummer 55 voor € 15,- te bestellen via eis@naturalis.nl. De factuur wordt meegestuurd met de bestelling.

Je kunt natuurlijk ook donateur worden. Je ontvangt dan behalve de NFM ook de papieren EIS-Nieuwsbrief en de Entomologische Tabellen gratis. Opgeven als donateur kan via een mailtje aan eis@naturalis.nl of via deze webpagina.

Roy Kleukers

 


Inhoud
 
1-10 De eikenkameelhalshoutwesp Xiphydria longicollis in Nederland (Hymenoptera: Xiphydriidae) - A.W.M. Mol
11-21 Drie nieuwe Nederlandse kevers en een herontdekking (Coleoptera: Latridiidae, Brentidae, Ptiliidae, Anthicidae) - T.J.A. Faasen
23-27 Een herziene naamlijst van de Nederlandse kelkdiertjes, met Loxosomella marsypos nieuw voor de fauna (Entoprocta) - M.A. Faasse & J.A. Craeymeersch
29-40 De composietwespbij Nomada facilis duikt op in Zuid-Limburg (Hymenoptera: Apidae) - F.T. Rhebergen
41-47 De tweecellige zandbij Andrena lagopus bereikt Nederland (Hymenoptera: Andrenidae) - M. Tanis & M. Reemer
49-72 Nieuwe en interessante Nederlandse wantsen X (Hemiptera: Heteroptera) - B. Aukema
73-79 Eerste vondst van de mierenkrekel Myrmecophilus acervorum in Nederland (Orthoptera) - R.M.J.C. Kleukers, R.P.W.H. Felix & W. Winkelhorst
81-86 Ontsnapte wandelende takken in Nederland (Phasmatodea) - J. Noordijk & F. Nijsen
87-92 Xyloperthella crinitarsis, een nieuwe exotische boorkever voor Nederland, aangetroffen in de vrije natuur (Coleoptera: Bostrichidae) - Th. Heijerman & J. Noordijk
93-106 Sibinia pellucens, een nieuwe snuitkever voor Nederland, met notities over het vermeende geluidsapparaat (Coleoptera: Curculionidae) - Th. Heijerman & A. Wijker
107-109 De Iberische wegmier Lasius grandis, een nieuwe exotische mier in Nederland (Hymenoptera: Formicidae) - P. Boer
111-120 De kriebelmug Simulium latipes nieuw voor Nederland gevonden in De Mortelen (Diptera: Simuliidae) - M.J. Sanabria, D. Tempelman & M.J.H.L. Scheepens
121-129 Bijzondere watermijten in Noord-Holland in 2019 (Acari: Hydrachnidia) - B. de Boer & W. Langbroek
131-134 De exotische krekeldiefspin Thanatus vulgaris in Nederland (Araneae: Philodromidae) - J. Noordijk, S. van Overdijk & J. Groothuis
 

top
Water mites of the World

Het nieuwe standaard werk over watermijten is beschikbaar! Met dit boek kan iedere familie, subfamilie, genus en subgenus in de wereld op naam gebracht worden.

Het boek is van hoogwaardige kwaliteit met glad papier waarop de fijne tekeningen goed uitkomen en door de genaaide rug blijft het ook mooi open liggen.

Het boek kost € 90,- en voor NEV-leden geldt een gereduceerd tarief van € 65,- voor één boek per lid (prijzen zijn incl. BTW, excl. verzendkosten). Bestellen kan via admin@nev.nl

Smit, H. 2020
Water mites of the World, with keys to the families, subfamilies, genera and subgenera (Acari: Hydrachnidia)
Monografieën van de Nederlandse Entomologische Vereniging 12: 1-774

top
Nederlandse bijen op naam brengen, deel 2

Wilde bijen zijn belangrijke bestuivers van wilde planten en gewassen. Veel wilde bijen zijn bedreigd. Kennis over hun rol als bestuivers maar ook over hun voortplantings- en broedzorggedrag is de basis voor hun bescherming. Voorwaarde is dat je de soorten op naam kunt brengen.

Met het verschijnen van deel 2 van "Nederlandse bijen op naam brengen" is er voor het eerst een compleet Nederlandstalig determinatiewerk verschenen voor de bijen van Nederland. Deel 2 bevat een generatabel en zes genustabellen tot op soort.

De zes genustabellen zijn: Andrena (zandbijen), Bombus (hommels), Halictus (groefbijen 1/2), Hoplitis (metselbijen 1/2), Lasioglossum (groefbijen 2/2) en Osmia (metselbijen 2/2). Met behulp van deze tabellen zijn 176 soorten uit de genoemde zes genera op naam te brengen. Met deel 1 (2016) en deel 2 samen zijn nu 360 uit Nederland gemelde soorten uit 35 genera op naam te brengen.

Nieuwenhuijsen, H., T. Peeters & D. Dijkshoorn (red.) 2020
Nederlandse bijen op naam brengen, deel 2
Jeugdbondsuitgeverij, 232 pp.

top
Kijk op exoten 33

In het 33e nummer van Kijk op Exoten onder meer artikelen over de gebogen traliemossel (Ischadium recurvum), exotische rivierkreeften en diverse andere uitheemse kreeftachtigen.

Op de laatste pagina van de nieuwsbrief zie je hoe je je ook aan kunt melden.

Kijk op Exoten 33 is hier te downloaden.

top
Libellen in Overijssel

Vorige maand is het overzichtswerk over de libellen van Overijssel verschenen. Overijssel is een libellenrijke provincie. De meeste van in Nederland voorkomende soorten zijn er te vinden. Niet voor niets trekt Overijssel jaarlijks een groot publiek van in libellen geïnteresseerden uit het hele land.

In deze rijkelijk met briljante foto's geïllustreerde uitgave worden alle in de 'tuin van Nederland' voorkomende libellensoorten voor het voetlicht gebracht en beschreven. Aan de hand van verspreidingskaarten is te zien waar ze voorkomen. Het uitgangspunt is om de lezer te verlokken naar buiten te gaan, de libellen op te zoeken en ervan te genieten. Vandaar dat er ook speciale libellenroutes worden gepresenteerd waarlangs al dat moois te vinden is.

Evert Ruiter, Gabi Mulder-Milderij, Martijn Bunskoek, Alex Huizinga, Wim Bakker & Paul Knolle 2020
Libellen in Overijssel
KNNV Uitgeverij, 348 pp.

top
Ecologische effecten van vlaktekap op de kwaliteit van bosecosystemen

In het eerste deel van de bosbeleidsnota van Minister Schouten worden de maatschappelijke doelen van bossen zoals behoud en herstel van biodiversiteit, klimaatbeleid, recreatie, en hoogwaardig hout uitgebreid besproken en beargumenteerd. Dat heeft brede maatschappelijke en politieke steun.

In het tweede deel van de bosbeleidsnota worden de instrumenten, middelen en instituties die deze beleidsdoelen moeten realiseren omschreven. Vooruitlopend daarop werd in het eerste deel ook al een passage opgenomen over vlaktekap als belangrijk instrument voor de realisatie van de doelen. Dat is weliswaar prematuur en ook verwarrend maar geeft wel enige duidelijkheid over de zienswijze. Bij de discussie in de Tweede Kamer werden daarbij vraagtekens gezet en om dat te benadrukken werd een ingediende motie breed ondersteund. In de motie werd opgeroepen een wetenschappelijke analyse te geven van de ecologische gevolgen van die beheersmaatregel, vlaktekap, voor de kwaliteit van de bossen.

In het navolgende rapport, dat op verzoek van de Stichting NatuurAlert in overleg met het ministerie van LNV, door een wetenschappelijke commissie van deskundigen is opgesteld, wordt in grote mate van detail ingegaan op de ecologische effecten van vlaktekap op bodem, klimaat en biodiversiteit waaronder mieren, dagvlinders en insecten van dood hout. Er bestaat een grote mate van eenduidigheid in deze gevolgen en de vraagstelling van de Tweede Kamer motie wordt daarmee overtuigend beantwoord. In de Uitgebreide Samenvatting worden de resultaten summier weergegeven en in het hoofdrapport wordt een uitgebreide uiteenzetting gegeven gebruikmakend van nationale en internationale publicaties.

Het rapport is hier of hier te downloaden.

Arnolds, E. T.W. Kuyper & P. Bindraban 2020
Ecologische effecten van vlaktekap op de kwaliteit van bosecosystemen
Stichting NatuurAlert Nederland, Haarlem

top
Sawflies of Europe

Dit boek is het tweede deel van een serie over Hymenoptera van Europa. In het eerste deel (2019) werd een algemene inleiding gegeven over de Hymenoptera alsmede een uitgebreid overzicht over de kennis van de wilde bijen uit Europa en de aangrenzende regio's.

In dit tweede deel worden de Europese bladwespen behandeld. De inleiding omvat 15 pagina's over de leefgebieden waarin bladwespen kunnen worden waargenomen. Voor elke leefgebied wordt een lijst gegeven van de soorten die daar kunnen worden aangetroffen, inclusief details over de vegetatie.

De gids behandelt de 1400 soorten, verdeeld over 13 families en 180 geslachten, uit Europa en Noord-Afrika. De dichotome sleutels worden ondersteund met 196 platen die 2250 lijntekeningen bevatten. Deze tekeningen illustreren de morfologische kenmerken die worden gebruikt in de sleutels, en de genitaliën, die essentieel zijn voor de identificatie van soorten uit diverse geslachten.

Naast deze tekeningen bevat de gids ook 78 platen met bijna 850 kleurenfoto's van larven en imago's in hun natuurlijke omgeving of van geprepareerde exemplaren.

Lacourt, J. 2020
Hymenoptera of Europe 2: Sawflies of Europe
NAP Editions, 880 pp.

top
Brachytron 21

Eind 2020 verscheen jaargang 21 (1-2) van het tijdschrift Brachytron.

In deze dubbel uitgave verslagen uit Vlaanderen en Nederland, met onder meer aandacht voor het langjarig monitoren van libellen in duingebieden.

 


Inhoud
 
3-11 Stoppen met tellen bij nul libellen? - J.J. Beukema
12-19 Oostermaet, een onbekend maar libellenrijk gebied - H.H. Schoten
20-30 Meer krabbenscheer (Stratiotes aloides) in de provincie Utrecht! - F. Bos & R. Faber
31-37 Eerste succesvolle voortplanting van zadellibel (Anax ephippiger) in de Nederlandse duinen - C. Zuyderduyn
38-52 Libellen langs de getijden-Durme - T. Vermeulen
53-65 De libellenfauna van een duinmeertje in de Amsterdamse Waterleidingduinen (Noordwijk, Zuid-Holland) in de periode 2003-2020 - W.J. Kuijper
66-70 Ontmoeting: Waarnemingen van de toendraglanslibel - H. van der Meer

top
Twee nieuwe kevers voor Nederland op maretak

Theodoor Heijerman komt in het laatste nummer van 2020 van de Entomologische Berichten met een zeer informatief artikel met prachtige (genitaal)foto's over de bewoners van maretak. Daaronder zijn twee nieuwe kevers voor de Nederlandse fauna en een derde soort wordt bevestigd. Ixapion variegatum is een spitsmuisje (Brentidae) waarvan de larve zich ontwikkelt in de dunnere stengels van de levende waardplant.

Gastrallus knizeki is wederom een nieuwe doodhoutkever voor Nederland. Behalve deze nieuwe klopkever wordt tevens het voorkomen van zijn genusgenoot G. laevigatus in Nederland bevestigd. Laatstgenoemde was tot nu toe slecht bekend van een enkel exemplaar dat meer dan een eeuw geleden werd verzameld.

Behalve kevers worden in het artikel ook diverse andere maretakbewonende insecten besproken.

Bron:
Heijerman, Th. 2020
Ixapion variegatum en Gastrallus knizeki, twee nieuwe kevers voor Nederland op maretak (Coleoptera: Brentidae & Ptinidae)
Entomologische Berichten 80 (6): 194-208

Foto: Levende maretak op populier, vindplaats van het eerste Nederlands exemplaar van Ixapion variegatum: Theodoor Heijerman.

top
Een nieuwe snuitkever voor Nederland

In de zomer van 2009 werd in Noord-Brabant het eerste exemplaar van een niet eerder in Nederland aangetroffen snuitkever gevonden. In de jaren daarna werd de soort op meerdere plekken aangetroffen en ze is nu inmiddels bekend uit de zeven vooral zuidelijke provincies.

Nanophyes brevis leeft monofaag op grote kattenstaart Lythrum salicaria. Deze plant is in Nederland een zeer algemene soort van waterkanten, duinvalleien, moerassen, natte ruigten, rietlanden en andere vochtige en natte biotopen. Het ligt dan ook in de verwachting dat de opmars van deze kever naar de meer noordelijke provincies zich zal voortzetten.

Bron:
Heijerman, Th., F. van Nunen, J. Willemsen, B. Drost, O. Vorst & A. Bouma 2020
Nanophyes brevis, een nieuwe snuitkever voor de Nederlandse fauna (Coleoptera: Brentidae)
Entomologische Berichten 80 (6): 209-212

Foto: Theodoor Heijerman

top
Twee nieuwe boomzwamkevers voor Nederland

De vrijwel onophoudelijke stroom nieuwe doodhoutkevers is nog niet opgedroogd. Twee van onze zuiderburen, Kevin Gielen en Koen Smets, melden in een recent artikel in de Entomologische Berichten opnieuw twee nieuwe doodhout bewonende kevers voor Nederland.

In 2019 werden in het bos van Zeegat nabij Hulst in Zeeuws-Vlaanderen (Zeeland) zowel Mycetophagus ater als Eulagius filicornis voor het eerst in Nederland aangetroffen. Vervolgens werd het jaar daarop Eulagius filicornis ook gevonden in Putte (Noord-Brabant). Beide soorten behoren tot de familie boomzwamkevers (Mycetophagidae) en leven en planten zich voort in boomzwammen.

Mycetophagus ater wordt tot de zogenaamde oerbosrelictsoorten gerekend. Dat zijn soorten die alleen voorkomen in oude bossen met veel dood hout.

Bron:
Gielen, K. & K. Smets 2020
Mycetophagus ater en Eulagius filicornis, twee nieuwe boomzwamkevers voor Nederland (Coleoptera: Mycetophagidae)
Entomologische Berichten 80 (6): 213-219

Illustratie naar foto: Carim Nahaboo

top
Wantsenjagende graafwesp

Tijdens een excursie in het Verdronken Land van Saeftinghe werd een graafwesp uit een korte, kruidenrijke vegetatie gesleept die nog niet eerder in Nederland was aangetroffen: de gevlekte wantsendoder Dryudella tricolor.

De graafwesp voedt zich nectar en jaagt op wantsen als voedsel voor haar larven die in de grond zitten. In België is bij deze soort sprake van een opmars naar het noorden en de Nederlandse vondst sluit daar mooi bij aan.

Bron:
Klein, W. & J.D.M Belgers 2020
De gevlekte wantsendoder Dryudella tricolor (Hymenoptera: Crabronidae) nieuw voor Nederland
Entomologische Berichten 80 (6): 226-228

Foto: Dick Belgers

top
Drie nieuwe kevers voor Nederland waaronder de allerkleinste

Tim Faasen meldt in het laatste nummer van de Nederlandse Faunistische Mededelingen drie nieuwe keversoorten voor de Nederlandse fauna. Daarnaast wordt de herontdekking van de snoerhalskever Hirticollis hispidus gemeld, na 56 jaren zonder waarnemingen.

Van de dwergspektor Corticaria alleni werd al in 2010 voor de eerste keer in Nederland een enkel mannetje verzameld uit een verlaten mezennnest. Daarna zijn voor zover bekend geen vondsten meer gedaan. Ook nieuw voor de Nederlandse fauna is het spitsmuisje Ischnopterapion modestum die zowel in 2018 als 2019 verzameld werd, beide keren gesleept van een blauwgrasland.

Eind 2019 werd de vuurzwamveervleugelkever (Baranowskiella ehnstromi) voor het eerst in ons land gevonden, in Eindhoven. Met een lengte van een halve millimeter is dit de kleinste kever van Europa. De larven en de kevers leven in de poriën van de bruinzwarte vuurzwam (Phellinus conchatus), een vrij algemene boomzwam in Nederland. Inmiddels is de vuurzwamveervleugelkever ook aangetroffen in Zuid-Holland.

Bron:
Faasen, T. 2020
Drie nieuwe Nederlandse kevers en een herontdekking (Coleoptera: Latridiidae, Brentidae, Ptiliidae, Anthicidae)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 55: 11-21

Foto Baranowskiella ehnstromi: Tim Faasen

top
Een verassende vondst van een nieuwe exotische boorkever voor Nederland

In 2019 werd een exemplaar van de exotische boorkever Xyloperthella crinitarsis (Bostrichidae) gevangen in een lokval voor doodhoutkevers in een bos in het Woold bij Winterswijk. Dit is een onverwachte vangst omdat dergelijke exotische doodhoutgerelateerde soorten meestal eerder worden onderschept op zogenaamde risicolocaties waar ze terecht komen via transport van houtproducten. Bij risicolocaties gaat het in de meeste gevallen om bedrijven waar (verpakkings)hout afkomstig uit het buitenland binnenkomt of ligt opgeslagen.

Alhoewel Xyloperthella crinitarsis door sommige bronnen eerder gemeld is voor Nederland is daarvoor nergens bewijs gepubliceerd. De vondst in 2019 is voor zover bekend de enige en eerste maal dat de soort verzameld is in Nederland. Daarnaast is de van oorsprong Afrikaanse boorkever in Europa als importsoort bekend uit Groot-Brittannië, Duitsland, Italië en Spanje.

Bron:
Heijerman, Th. & J. Noordijk 2020
Xyloperthella crinitarsis, een nieuwe exotische boorkever voor Nederland, aangetroffen in de vrije natuur (Coleoptera: Bostrichidae)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 55: 87-92

Foto: Theodoor Heijerman

top
Opnieuw een nieuwe snuitkever voor Nederland

In de Millingerwaard bij Kekerdom (Gelderland) werden in 2013 van een bloemrijk grasland meerdere exemplaren van de snuitkever Sibinia pellucens (Curculionidae) gesleept. Deze soort werd niet eerder in Nederland aangetroffen. In de jaren daarna volgden nog enkele andere vondsten uit Limburg.

Sibinia pellucens ontwikkelt zich in de vruchtkapsels van avondkoekoeksbloem (Silene latifolia). Deze plant is in Nederland vrij algemeen en komt voor in allerlei grazige vegetatie zoals bermen, en langs spoorwegen en spoordijken. De voedselplant zal dus niet beperkend zijn voor verdere verspreiding van deze snuitkever.

Van Sibinia pellucens werd in de literatuur vermeld dat ze geluid zou kunnen maken. Op basis van morfologisch onderzoek van de aangetroffen exemplaren wordt in het artikel echter geconcludeerd dat dit vanwege de afwezigheid van een plectrum niet mogelijk is.

Bron:
Heijerman, Th. & A. Wijker 2020
Sibinia pellucens, een nieuwe snuitkever voor Nederland, met notities over het vermeende geluidsapparaat (Coleoptera: Curculionidae)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 55: 93-106

Foto: Theodoor Heijerman

top
Rietgalluizendoder maakt ook Nederlandse rietkragen onveilig

De rietgalluizendoder Pemphredon fabricii is geen nieuwkomer maar wordt nog niet zo lang als geldige soort beschouwd. Deze graafwesp wordt daarom nu pas gemeld.

Rietgalluizendoders zijn vermoedelijk in heel Nederland in rietkragen te vinden. Vrouwtjes gebruiken namelijk uitsluitend gallen van rietgalvliegen om in te nestelen.

Andere bladluizendoders maken voor elk eitje een aparte broedcel, maar de rietgalluizendoder vult de hele holte van een rietgal met tot honderd bladluizen en legt daar meerdere eitjes bij. Het vrouwtje doet ook aan broedzorg: na een tijdje wordt de gal geïnspecteerd om te zien of de larven nog meer bladluizen nodig hebben.

Bron:
Klein, W. 2020
De rietgalluizendoder Pemphredon fabricii in Nederland
HymenoVaria 21: 94-96

Foto: Wim Klein

top
 
Agenda t/m maart 2021

Onderstaand activiteitenoverzicht is onder voorbehoud. Het zijn onzekere tijden en het is niet altijd duidelijk welke excursies door (kunnen) gaan. Houd daarom de berichtgeving over de excursies bij de organiserende organisaties in de gaten. En neem in geval van twijfel contact op.
 
11 januari Werkavond mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
30 januari EIS-dag 2021 deze nieuwsbrief
20 februari Genootschapsdag 2021 deze nieuwsbrief

top
Van de redactie

Dit is het zesenvijftigste nummer van Tentakel, de digitale nieuwsbrief over ongewervelde dieren. Deze nieuwsbrief verschijnt onregelmatig naast de reguliere papieren EIS-nieuwsbrief.

In de nieuwsbrief is plaats voor allerlei korte berichten die het onderzoek aan ongewervelden in Nederland aangaan: berichten van het EIS-bureau, oproepen, bijzondere en fenologische waarnemingen, aankondiging van rapporten en boeken en een activiteitenagenda. Ook al uw bijdragen zijn welkom. U kunt deze sturen naar eis@naturalis.nl.

De nieuwsbrief is opgezet als Internetpagina (in HTML) en kan in de meest gangbare e-mailprogramma's worden gelezen. Met de berichtopmaak/e-mailindeling ingesteld op (originele) HTML ziet u behalve tekst ook plaatjes en kunt u via de blauwe links eenvoudig alleen dat nieuws er uit pikken dat u interesseert. Mocht u problemen hebben met het instellen van het HTML-formaat in uw e-mailprogramma schroom dan niet en neem gerust contact op. Of probeer het hier met uw webbrowser. Hier zijn ook alle reeds verschenen nummers beschikbaar.

Mocht u geen belangstelling (meer) hebben voor deze nieuwsbrief: een retour-mailtje naar dit adres is voldoende om uw e-mailadres te verwijderen van deze mailinglist. Aanmelden op dit adres is vanzelfsprekend ook mogelijk.

U kunt onze nieuwtjes volgen door u aan te melden via onze pagina op Facebook.

Ed Colijn

top

index

De reeds verschenen nummers van Tentakel.

Tentakel 56 - 5 januari 2021
Tentakel 55 - 20 oktober 2020
Tentakel 54 - 25 augustus 2020
Tentakel 53 - 7 juli 2020
Tentakel 52 - 1 mei 2020
Tentakel 51 - 25 februari 2020
Tentakel 50 - 1 januari 2020
Tentakel 49 - 22 oktober 2019
Tentakel 48 - 27 augustus 2019
Tentakel 47 - 10 juli 2019
Tentakel 46 - 9 mei 2019
Tentakel 45 - 13 maart 2019
Tentakel 44 - 1 januari 2019
Tentakel 43 - 24 oktober 2018
Tentakel 42 - 22 augustus 2018
Tentakel 41 - 26 juni 2018
Tentakel 40 - 1 mei 2018
Tentakel 39 - 22 februari 2018
Tentakel 38 - 1 januari 2018
Tentakel 37 - 13 november 2017
Tentakel 36 - 5 september 2017
Tentakel 35 - 12 juli 2017
Tentakel 34 - 15 mei 2017
Tentakel 33 - 16 maart 2017
Tentakel 32 - 25 januari 2017
Tentakel 31 - 25 oktober 2016
Tentakel 30 - 21 juli 2016
Tentakel 29 - 25 mei 2016
Tentakel 28 - 24 maart 2016
Tentakel 27 - 18 januari 2016
Tentakel 26 - 16 december 2015
Tentakel 25 - 25 september 2015
Tentakel 24 - 6 augustus 2015
Tentakel 23 - 4 juni 2015
Tentakel 22 - 22 april 2015
Tentakel 21 - 26 februari 2015
Tentakel 20 -17 december 2014
Tentakel 19 -12 juni 2014
Tentakel 18 -20 maart 2014
Tentakel 17 -19 december 2013
Tentakel 16 - 2 november 2013
Tentakel 15 - 25 juli 2013
Tentakel 14 - 2 mei 2013
Tentakel 13 - 14 januari 2013
Tentakel 12 - 14 december 2012
Tentakel 11 - 19 juli 2012
Tentakel 10 - 8 mei 2012
Tentakel 9 - 8 maart 2012
Tentakel 8 - 1 december 2011
Tentakel 7 - 28 juli 2011
Tentakel 6 - 6 april 2011
Tentakel 5 - 23 december 2010
Tentakel 4 - 15 november 2010
Tentakel 3 - 15 september 2010
Tentakel 2 - 10 augustus 2010
Tentakel 1 - juli 2010