Tentakel 55

Tentakel 55
Nummer 55 - 20 oktober 2020

 
Website: EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden

De website van EIS bevat momenteel veel informatie over Nederlandse ongewervelden. Het is een goed startpunt wanneer je je wil verdiepen in de determinatie van een nieuwe insectengroep, of wanneer je meer wil weten over iets wat je bent tegengekomen. Uiteraard is de informatie op de website bij lange na niet compleet voor alle Nederlandse insecten, maar bij een aantal werkgroepen is al een werkgroepspagina aanwezig, waar je literatuur kunt vinden met verwijzingen naar de publicaties. Denk hierbij aan de werkgroepen van de Bodemfauna, de Haften, de Wantsen, de Sprinkhanen en nog behoorlijk wat meer. Ook kun je hier informatie vinden over lopende projecten, zoals het Gallenproject.

Je kunt ook veel materiaal downloaden op de site. Denk aan zeer handige veldtabellen, zoals de Basisgids Hommels, en verder enkele op papier uitverkochte verspreidingsatlassen, EIS-rapporten, en natuurlijk de vele actuele én historische nieuwsbrieven! Ook is er een handig overzicht van de Soortzoekers voor ongewervelden. Kortom, genoeg reden om weer eens rond te kijken op de EIS-website, vooral in het menu van de Publicaties en Werkgroepen valt een hoop te ontdekken.

Daan Drukker

top

Oproep: Sluipwespen uit de Benelux

Samen met enkele (sluip)wespenfanaten ben ik bezig aan een monografie die een hoop nieuwe, of beter ongerapporteerde, sluipwespen voor België en Nederland zal melden (richtpunt ligt rond de 100 soorten).

Ik denk dat ik het meeste wel op waarnemingen.be en waarneming.nl gecheckt heb, maar mogelijk zie ik toch nog soorten over het hoofd. Daarnaast kunnen er natuurlijk ook niet-ingevoerde waarnemingen zijn uit collecties.

Iedereen die dus denkt in het bezit te zijn van 'nieuwe' soorten kan mij contacteren via de Facebook-pagina Wespen uit de Benelux of onderstaand e-mailadres, dan wordt de soort zeker opgenomen in de publicatie. Mocht het over meerdere dieren gaan is co-auteurschap zeker mogelijk.

Fons Verheyde

Foto Excavarus apiarius: Marijke Kanters

top

Cursus: Wilde bijen, ecologie en maatregelen

Wilde bijen staan sterk in de belangstelling. Hun achteruitgang verontrust ecologen, beleidsmakers en het brede publiek. Dat leidt tot brede actie, maar de genomen maatregelen zijn niet altijd even effectief en duurzaam.

Naturio en EIS Kenniscentrum Insecten organiseren daarom in 2021 de cursus "Wilde bijen, ecologie en maatregelen". In deze cursus leert u veel over wilde bijen. U krijgt de benodigde kennis over praktische maatregelen die populaties wilde bijen vooruit helpen. De cursus is gericht op iedereen die graag meer leert over wilde bijen en zich inzet voor insecten.

Voor meer informatie en aanmelding zie de website van Naturio.

top

Presentatie: 200 jaar Libellenstudie in NL

In Nederland wordt al ruim 200 jaar studie aan libellen gedaan. Nederland is momenteel op het gebied van libellen één van best onderzochte landen in Europa.

Marcel Wasscher hield tijdens de Libellenstudiedag van de Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie op 19 september 2020 in Culemborg een lezing over de geschiedenis van de libellenstudie in Nederland.

Op deze pagina is de lezing te zien.

top

Ongewervelden in de pers

Grootste stinkers van Nederland: insecten
Het walmt in de Kaaistoep. Deze keer niet van zoogdierdrollen of stinkende planten, maar insecten. In onze zomerserie deze week de geur van de kleine kruipers. Wantsen staan bekend om hun vieze geur, maar die zijn niet de enige. Paul van Wielink, insectenexpert, doet al jaren onderzoek in de Kaaistoep en kon de stinkers van de geurlozen goed onderscheiden.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 23 augustus is hier te beluisteren.


Grote rode weekschildkever
Op de redactie van Vroege Vogels verbazen we ons met regelmaat over de specialismen die mensen in huis hebben. Koen Verhoogt is zo iemand, hij schreef een determinatietabel voor ja u leest het goed: Nederlandse weekschildkevers.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 23 augustus is hier te beluisteren.


We gaan op gallenjacht!
Ze zien er soms uit als een pukkeltje, of een wrat. Maar soms zijn ze juist bolvormig, of juist heel donzig. Plantengallen zijn er in allerlei soorten en maten. Het zijn vergroeiingen van planten, veroorzaakt door dieren of schimmels. En deze gallen hebben prachtige namen als de lenzengal en het galappeltje. Onlangs is een groot project gestart om alle gallen in Nederland in kaart te brengen. En daar is ieders hulp bij nodig. In Vroege Vogels een gesprek met initiatiefnemer en ecoloog Matthijs Courbois.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 30 augustus is hier te beluisteren.


Maai bermen niet tegelijk en niet te kort!
De bermen van snelwegen moeten gemaaid worden omdat ze anders het zicht belemmeren. Maar met het maaien verdwijnen ook insecten en andere kleine dieren. En juist door het intensieve gebruik van ons land worden bermen en groenstroken, in het buitengebied en in steden en dorpen, steeds belangrijker voor vlinders, bijen en biodiversiteit in het algemeen. Maar het beheer van deze gebieden gaat nogal eens mis. Om goed (maai)beheer te bevorderen heeft De Vlinderstichting het Kleurkeur ontwikkeld. Kleurkeur staat voor goed maaibeheer van bermen en andere groenstroken.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 4 september is hier te bekijken.


Bijzonder leven in de snelstromende beken
Het Waterschap Limburg houdt de waterkwaliteit in de beken nauwlettend in de gaten. Tijdens die monitoring is een bijzondere ontdekking gedaan. De stroomopwaartse terugkeer van de rivierbodemwants. Een piepklein beestje, maar zéer belangrijke indicatorsoort. De rivierbodemwants is namelijk afhankelijk van snelstromend en vooral zuurstofrijk water. Iets waar het lange tijd aan ontbrak in het Leudal.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 4 september is hier te bekijken.


Nieuwe soort in Nederland: viervlekmier
We hebben er een nieuwe mierensoort bij in Nederland: de viervlekmier. Insectenkenner John Cox heeft hem ontdekt, diep in Brabant, bij een oude boom langs het riviertje de Dommel. Bij toeval toen hij met een tak en een vangnet op bomen en takken aan het kloppen was, voor entomologen een bekende methode om te kijken wat er vervolgens aan beestjes vanuit de boom in het valt. Want het bijzondere van de viervlekmier (wetenschappelijke naam Dolichoderus quadripunctatus) is: hij maakt geen mierenhoop op de grond maar maakt z'n nest in dode takken, hoog in de kruinen van loofbomen.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 13 september is hier te beluisteren.


Op zoek naar de gevlekte witsnuitlibel
Het Lonnekermeer is in ons land een van de belangrijkste leefgebieden van de gevlekte witsnuitlibel. Het mannetje is donkerrood met één gele vlek op het achterlijf. Het vrouwtje heeft meer gele vlekken. Gevlekte witsnuitlibellen zijn vaak te vinden in verlande delen van meren en plassen, zoals in het kleine meer. Met wat geduld kun je hier ook het paringsritueel zien, dat vanuit menselijk perspectief weinig verheffend is.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 18 september is hier te bekijken.


Stronkmieren overleven in het Vechtdal
In de omgeving van Ommen, bij de Overijsselse Vecht komt de zeer zeldzame, ernstig bedreigde stronkmier voor. Van deze soort waren vroeger nog enkele nesten bekend uit de Noord-Veluwe, Bergen (NH) en andere plekken in Overijssel. Maar Ommen is nu nog de énige plek in Nederland waar deze stronkmier, een rode bosmiersoort, voorkomt. Entomoloog Jinze Noordijk van EIS Kenniscentrum Insecten zoekt in de bossen naar stronkjes op open plekken met heide en grassen begroeid terrein.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 18 september is hier te bekijken.


Samenwonen met wespen
Wespen zijn níet eng. Sterker nog: ze zijn nuttig, want vangen hinderlijke vliegen en muggen weg. Maar Sjoert Fleurke gaat nog een flinke stap verder in zijn waardering voor wespen: hij houdt diverse wespenvolken bij en zelfs ín zijn huis, als hobby.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 20 september is hier te beluisteren.


'Grote, exotische spinnen vaker in Nederland te vinden'
Verstopt in het keukenkastje, langs de muren of in de schuur. Overal in en om het huis kan je spinnen tegenkomen. Maar waar je de afgelopen twintig jaar vooral kleinere soorten tegenkwam, kan je door het warmere weer ook steeds vaker grote, exotische exemplaren zien. Dat vertelt spinnenexpert Sjef van Overdijk. Afgelopen weekend werd de jaarlijkse spinnentelling gehouden. Jinze Noordijk, bioloog en spinnenexpert van EIS Kenniscentrum Insecten, houdt de data bij. "We kunnen door de telling vaststellen of er door klimaatverandering meer zuidelijke soorten zijn."

Het tv-fragment uit de uitzending van Editie NL van maandag 21 september is hier te bekijken.


De koning van de bodem: de rode regenworm
Hij wordt ook wel de koning van de bodem genoemd, de rode regenworm. Vanwege zijn onschatbare waarde voor de aarde. Hij vervulde samen met de grutto een hoofdrol in de op Prinsjesdag door twee boeren uitgesproken Grondrede. Jeroen Onrust doet onderzoek naar de rode regenworm en zijn functie in de bodem. Naast de Grondrede was er nog een reden om Jeroen Onrust uit te nodigen: het zijn de Bodemdierendagen.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 27 september is hier te beluisteren.


Invasie van kleine mestkevers
Gerard Bogaert maakte dit filmpje in de mestbak bij hem thuis. Het krioelt hier van de mestkevers, wel duizenden! Het gaat waarschijnlijk om een kleine soort veldmestkever, de Aphodius contaminatus of om de zwervende mestkever Aphodius prodromus. Het zijn soorten die van paardenpoep houden en veel worden waargenomen eind september en begin oktober. Soms wel met duizenden tegelijk, zoals hier bij Gerard! Vorig jaar werden er ook al enorme zwermen van de Aphodius contaminatus waargenomen. Hoe het komt dat deze soort opeens in zulke grote aantallen op dezelfde plek opduiken, is nog onduidelijk. Te gast in de uitzending is entomoloog en schrijver Aglaia Bouma die ons meer vertelt over de invasie van mestkevers.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 11 oktober is hier te beluisteren.

top

Ongewervelden op Nature Today

Vierbandgroefbij ontdekt stierenkuil
En weer duikt een zeer zeldzame bij op in stierenkuilen in de natuurlijk begraasde uiterwaarden bij Nijmegen. Ditmaal eentje met een voor groefbijen indrukwekkend formaat: ruim anderhalve centimeter. De vierbandgroefbij (Halictus quadricinctus) is vanuit het zuiden aan een opmars bezig en zoekt lemige steilrandjes die ze onder andere vindt in de kuilen die door bronstige stieren worden uitgegraven.

Lees hier het bericht.

Boomkroonbewonende viervlekmier voor het eerst in Nederland gevonden
Voor het eerst is in Nederland de viervlekmier (Dolichoderus quadripunctatus) aangetroffen. Deze warmteminnende soort is wijd verspreid in Zuid- en Midden-Europa, maar schaars in Noord-Europa. De mieren zijn lastig te vinden omdat ze nesten maken in dode takken in boomkronen. Dat deze mier Nederland heeft bereikt, is ongetwijfeld het gevolg van het warmer wordende klimaat.

Lees hier het bericht.

Wat is zeldzaam? Meer dan kwart Europese exemplaren goudfranjedwergmot in Nederland gevonden
De eerste vondst van de goudfranjedwergmot (Bohemannia auriciliella) in Duitsland was aanleiding voor een overzichtsartikel van deze zeldzame soort. Meer dan de helft van de bekende exemplaren komt uit slechts twee landen: 17 uit Engeland en 11 uit Nederland. Maar is die soort echt zo zeldzaam, of gewoon moeilijk te vinden?

Lees hier het bericht.

Verwijdering nest Aziatische hoornaar in Veenendaal
In opdracht van de provincie Utrecht wordt deze week een nest van de Aziatische hoornaar (Vespa velutina) behandeld en verwijderd in Veenendaal. De Aziatische hoornaar is een grote wespensoort die oorspronkelijk niet voorkomt in Nederland.

Lees hier het bericht.

Sturen op insecten loont
Nieuwe natuurterreinen zijn vaak erg fosfaatrijk. Daarom worden ze afgeplagd en daarna jarenlang regelmatig gemaaid. Het loont echter om hier zorgvuldig mee om te gaan: ook jonge natuurterreinen kennen soms al een verrassende insectenrijkdom die niet gebaat is bij een intensief maaibeheer. Weloverwogen beheren voorkomt dat je het kind met het badwater weggooit.

Lees hier het bericht.

De meeste mieren hoeven niet bestreden te worden
Mieren zijn boeiende dieren en horen in elk Nederlands landschap thuis. Enkele inheemse soorten vestigen zich ook wel eens in huizen en dan wordt overlast ervaren. Daarnaast is er een groeiend aantal exotische soorten dat woonwijken koloniseert, met het mediterraan draaigatje (Tapinoma nigerrimum-complex) als de bekendste. Dit zorgt voor een slecht imago van 'de mier', maar meestal is dat geheel onterecht.

Lees hier het bericht.

Spinnentelling: kruisspin weer op 1 en enkele interessante nieuwkomers
Afgelopen weekend werd de 'Spinnentelling 2020' gehouden. De top drie is exact hetzelfde als vorig jaar: 1. kruisspin (Araneus diadematus), 2. grote trilspin (Pholcus phalangioides) en 3. venstersectorspin (Zygiella x-notata). De kruisspin is voor de achtste keer op rij de winnaar, maar de spin vertoont wel een duidelijk afname over de jaren heen. Er zijn twee opvallende nieuwkomers gezien: de valse wolfspin (Zoropsis spinimana) en de marmertrilspin (Holocnemus pluchei).

Lees hier het bericht.

Oproep aan regering: nu kunt u concreet iets betekenen voor bijen en andere bestuivers!
Binnenkort beslist de Europese Unie over een nieuwe richtlijn gewasbeschermingsmiddelen. Deze is sterk afgezwakt vergeleken met het oude voorstel, heeft vrijwel uitsluitend betrekking op honingbijen en gaat uit van een gebrekkige wetenschappelijke onderbouwing. De Nederlandse regering moet deze afwijzen als ze beslist vanuit de eigen Nationale Bijenstrategie en de Toekomstvisie gewasbescherming.

Lees hier het bericht.

Steeds meer bijenplekken in Overijssel
Het gaat slecht met de bijen in Nederland. In Overijssel is dat, helaas, niet anders. In de overtuiging het tij te keren, is daarom de Bijenbeweging Overijssel opgezet. De Bijenbeweging zet zich in om Overijssel weer een plek te maken waar het goed toeven is voor de bij. Hoe? Door bijenplekken te creëren!

Lees hier het bericht.

Nana-nana: zuidelijke sikkelsprinkhaan nieuw voor Nederland én België
Met het opwarmen van het klimaat wordt West-Europa steeds meer geschikt voor zuidelijke planten en dieren. We zien de laatste jaren dan ook een noordwaartse uitbreiding van vooral mobiele soorten. Een van de soorten die al enkele jaren verwacht wordt is de zuidelijke sikkelsprinkhaan (Phaneroptera nana). De soort blijkt nu stiekem al in Nederland en België voor te komen en is tenminste een jaar over het hoofd gezien.

Lees hier het bericht.

Bodemdieren Haagse Hofvijver scoren veel hoger dan verwacht
De eerste officiële bodemdierenwaarneming op het eilandje in de Haagse Hofvijver leverde maar liefst het rapportcijfer 9,1 op. Er leeft van alles: van blinde kronkels (Cylindroiulus vulnerarius) tot roodstippen (Blaniulus guttulatus). Kamerlid en bioloog Frank Wassenberg beleefde zelfs zijn 'Darwinmoment'.

Lees hier het bericht.

De juchtleerkever, een verdwenen gewaande kluizenaar herontdekt
Begin augustus is voor het eerst sinds 74 jaar weer een populatie van de juchtleerkever (Osmoderma eremita) gevonden in Nederland. Deze zeldzame kever leeft verborgen in grote holle bomen. De juchtleerkever en zijn leefgebied zijn strikt beschermd door opname in de Habitatrichtlijn.

Lees hier het bericht.

top

Nieuws van Bestuivers.nl

Honingbij als radar voor trends wilde bijenfauna?
Uit Nederland zijn meer dan 360 soorten bijen bekend. In Europa ligt dit aantal rond de 2000. Het is een enorme klus om van al die soorten de populatietrends te bepalen en zo een algemene inschatting te maken van de stand van de bijenfauna. Het zou mooi zijn als er één bijensoort als model kan dienen voor alle bijen samen. Dit zou bij voorkeur een soort moeten zijn waarover veel goede gegevens beschikbaar zijn. Over geen andere soort zijn zoveel precieze data beschikbaar als over de honingbij. Een groep Europese onderzoekers vroeg zich daarom af of de honingbij een geschikte 'modelbij' zou zijn om de bijenfauna te monitoren.

De onderzoekers vergeleken honingbijen met wilde bijen op diverse punten, zoals de soortspecifieke reacties op zaken als afname van bloemenrijkdom, blootstelling aan pesticiden en klimaatverandering. Hieruit bleek dat honingbijen en wilde bijen op veel punten heel verschillend reageren. De onderzoekers concluderen hieruit dat de honingbij niet geschikt is als maatstaf voor trends in de wilde bijenfauna. In plaats daarvan benadrukken zij het belang van basaal onderzoek naar de biologie van wilde bijen, van nationale bijenmonitoring op soortniveau en van beschermingsmaatregelen die toegesneden zijn op de behoeften van de verschillende wilde bijensoorten.

Het artikel is hier te vinden.


Wisselend effect van bloemstroken en heggen op bestuiving en plaagbestrijding
Steeds vaker worden bloemstroken en heggen aangelegd langs akkers en andere landbouwgronden. Deze beplantingen zouden 'ecosysteemdiensten' kunnen leveren aan de landbouwgewassen. Eerdere studies wezen op positieve effecten op natuurlijke plaagbestrijding en bestuiving door wilde insecten. Maar hoe effectief zijn die bloemstroken en heggen precies en waar hangt deze effectiviteit van af? Deze vragen waren onderwerp van een internationale studie waarvan de resultaten nu gepubliceerd zijn in Ecology Letters.

De onderzoekers analyseerden de resultaten van 35 studies uit Europa, Noord-Amerika en Nieuw Zeeland. Zij vonden dat bloemstroken langs akkerranden gemiddeld een positief effect van 16% hadden op plaagbestrijding in de akkers. Dit effect bleek niet voor heggen. Wat bestuiving betreft waren de gevonden effecten sterk wisselend. Dit hing onder andere samen met de afstand van de bloemstroken en heggen tot de landbouwgronden: hoe groter de afstand, hoe kleiner het effect. Verder bleken bloemstroken met vaste planten en stroken met een meer gevarieerde vegetatie de bestuiving beter te stimuleren dan stroken met eenjarigen en minder gevarieerde vegetatie.

Deze studie geeft aan dat aanleg van bloemstroken en heggen weliswaar positieve effecten kan hebben op natuurlijke plaagbestrijding en bestuiving van gewassen, maar dat het optreden van deze effecten sterk afhangt van de samenstelling van deze beplantingen en hun positie ten opzichte van de gewassen. Deze resultaten geven goede aanknopingspunten om de 'ecologische intensivering' van de landbouw verder te verbeteren. Het artikel is hier te lezen.

Overige berichten
Menno Reemer

top

Kijk op Exoten 32

In het 32e nummer van Kijk op Exoten onder meer een artikel over de kruiskopkwal (Nemopsis bachei) en bananenspinnen.

Op de laatste pagina van de nieuwsbrief zie je hoe je je ook aan kunt melden.

Kijk op Exoten 32 is hier te downloaden.

top

Field Guide to the Dragonflies of Britain and Europe

Veertien jaar na de eerste editie verschijnt deze maand de tweede, volledig herziene editie van de "Field Guide to the Dragonflies of Britain and Europe".

In deze veldgids worden alle 160 soorten uit Europa, van de Arctic Circle tot het Middenlandse Zeegebied, inclusief west Turkije, Cyprus, Marokko, Algerije, Tunesië en de Azoren, de Canarische eilanden en Madeira behandeld.

Zowel de identificatieteksten als de verspreidingskaarten, de checklists en de beschermingsstatussen zijn bijgewerkt.

Verder bevat de gids nieuwe teksten voor de zes soorten die sinds het verschijnen van de eerste editie in het gebied zijn ontdekt, nieuwe foto's inclusief een spread met larvenfoto's van Christophe Brochard om de interesse in larven aan te wakkeren.

Volgend jaar wordt ook de tweede editie van de Duitstalige versie verwacht.

Dijkstra, K-D, A. Schröter & R. Lewington 2020
Field Guide to the Dragonflies of Britain and Europe
Bloomsbury, 320 pp.

top

Die Goldwespen Mitteleuropas. Biologie, Lebensräume, Artenportraits

Goudwespen (Chrysididae) danken hun naam aan hun prachtige metaliek rood, groen, blauw en/of paarse kleuren.

Alle goudwespen zijn parasieten die hun eitjes in de broedcellen van wilde bijen, graafwespen en solitaire plooivleugelwespen leggen.

In dit boek worden zowel de biologie, de verspreiding als de leefgebieden beschreven.

Verder bevat het boek een geïllustreerde sleutel voor de identificatie van de Midden-Europese soorten tot op genusniveau.

Wiesbauer, H., P. Rosa & H. Zettel 2020
Die Goldwespen Mitteleuropas. Biologie, Lebensräume, Artenportraits
Ulmer Verlag, 256 pp.

top

Zeldzame Zeeuwse bijen

In 2018 publiceerde Stichting Landschapsbeheer Zeeland een overzicht van de zeldzame bijen in Zeeland. Dit overzicht heeft nu een vervolg gekregen in de rapportage "Zeldzame bijen in Zeeland in 2018 en 2019".

De auteurs presenteren nieuwe gegevens van zeldzame Zeeuwse bijensoorten en maken opnieuw de balans op. Conclusie is dat er winst en verlies lijkt te zijn geboekt. Een duidelijke uitspraak over trends van alle soorten tezamen is echter moeilijk te geven, omdat het in bijna alle gevallen om slechts enkele vondsten gaat en de toevalsfactor daarbij hoog is.

Het rapport is gratis te downloaden.

Elly Jacobusse & Lucien Calle 2020
Zeldzame bijen in Zeeland in 2018 en 2019
Rapport 2020-8-2, Stichting Landschapsbeheer Zeeland, 256 pp.

top

Knut ontdekt bij aanval op oliekever

Bij bestudering van knutten die in de periode 2014-2019 werden gevangen bleek dat drie soorten van deze muggenfamilie nieuw voor Nederland waren. Het gaat om Atrichopogon infuscus, A. meloesugans en Forcipomyia crassipes.

Van het subgenus Meloehelea waartoe A. meloesugans behoort is bekend dat de vrouwtjes hemolymfe zuigen bij oliekevers (Meloidae) en schijnboktorren (Oedemeridae). Het Nederlandse exemplaar van A. meloesugans viel een net gevangen gewone oliekever (Meloe proscarabaeus) aan en kon zo zelf gevangen worden.

Over de levenswijze van de andere twee soorten is weinig bekend, waarschijnlijk voeden de volwassen dieren zich met nectar.

Bron:
Ciliberti, P., M. d'Oliveira, L. Slikboer & R. Szadziewski 2020
An update of the Forcipomyiinae fauna of the Netherlands (Diptera: Ceratopogonidae)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 54: 107-110

Foto Atrichopogon meloesugans vliegt op gewone oliekever af: Linde Slikboer

top

De cicadeparasitoïd Gonatopus pedestris gevonden

In de zomer van 2019 werd tijdens een excursie naar het Verdronken Land van Saeftinghe een vrouwtje van de miertangwesp Gonatopus pedestris gevangen. Deze soort was nog niet voor ons land gemeld.

Vrouwtjes van deze soort zijn te onderscheiden van andere miertangwespen vanwege het relatief zwak ingesnoerde, zwarte halsschild.

Hoewel waarnemingen zeer incidenteel zijn, is de soort in Europa bekend uit een groot aantal landen en was daarmee ook te verwachten voor Nederland. Gonatopus pedestris is een parasitoïde van cicaden en is gespecialiseerd in dwergcicaden (Cicadellidae). Deze soort brengt het aantal miertangwespen in Nederland op dertien.

Bron:
Rond, J. de & J.D.M. Belgers 2020
Gonatopus pedestris (Hymenoptera: Dryinidae), een nieuwe miertangwesp voor Nederland
Entomologische Berichten 80 (5): 158-160

Foto: Dick Belgers

top

Aziatische schildwesp in het Vondelpark

Een exemplaar van de Aziatische schildwesp Perilitus erratus werd gevonden in het Vondelpark in het centrum van Amsterdam. De soort is beschreven uit China en later ook uit Korea gemeld.

De biologie is onbekend, maar verwante soorten zijn endoparasitoïden van volwassen kevers.

Het is waarschijnlijk dat de waarneming van P. erratus in Amsterdam een recente toevallige introductie in Europa betreft omdat het genus niet gevonden is tijdens een recente revisie.

Zolang de gastheer van deze soort onbekend is kan er weinig gezegd worden over de herkomst en toekomst van deze soort in Europa.

Bron:
Achterberg, C. van, X.-x. Chen & M. Schilthuizen 2020
The exotic Chinese wasp Perilitus erratus discovered in the centre of Amsterdam (Hymenoptera: Braconidae: Euphorinae)
Entomologische Berichten 80 (5): 161-164

Foto: Kees van Achterberg

top

Kirby's langsteelgraafwesp duikt op in België en Nederland

Uit twee recente vondsten blijken de Lage Landen opnieuw een nieuwe soort langsteelgraafwesp te mogen verwelkomen: Kirby's langsteelgraafwesp Prionyx kirbii.

De soort migreerde zeer waarschijnlijk op een natuurlijke manier vanuit Frankrijk en werd eerst in een natuurreservaat te Brunssum (Nederland) en later nabij de vestingen te Ieper (België) gevangen.

De wesp gebruikt sprinkhanen om haar larven te voeden. Een bijzonder aspect hierbij is dat voor P. kirbii is waargenomen dat deze als kleptoparasiet te werk kan gaan. De wesp steelt hierbij sprinkhanen van andere graafwespen en brengt deze naar haar eigen nest.

Bron:
Verheyde, F., B. Waanders & H. Theite 2020
Kirby's langsteelgraafwesp Prionyx kirbii, een zoveelste nieuwkomer voor Nederland en België (Hymenoptera: Sphecidae)
Entomologische Berichten 80 (5): 165-169

Foto: Bas Waanders

top

De 8e schorswantsensoort in Nederland

Schorswantsen (familie Aradidae) zijn zeer platte wantsen die onopvallend leven onder schors van bomen. In het algemeen leven ze van schimmels op dood hout.

In Nederland waren er tot dusver zeven soorten bekend en dit jaar is de achtste soort verzameld: Aradus brevicollis. Het is een boreomontane soort, die vooral voorkomt op dood hout van dennen.

De soort lijkt een voorkeur te hebben voor brandvlaktes. Aangezien we in Nederland in toenemende mate te maken hebben met natuurbranden, gaat deze soort zich mogelijk uitbreiden.

Bron:
Maat, G. van de & B. Aukema 2020
Aradus brevicollis: een nieuwe schorswants voor Nederland (Heteroptera: Aradidae)
Entomologische Berichten 80 (5): 170-172

Foto: Gerwin van de Maat

top

Stekende platkopwesp

De houtwormplatkopwesp Cephalonomia gallicola is een kosmopolitische vertegenwoordiger van de Bethylidae.

In een artikel in vaktijdschrift Entomologische Berichten is een overzicht gepubliceerd van het voorkomen van deze soort in Nederland. Ze is sinds 1993 bekend en alle vondsten komen uitsluitend uit gebouwen, dus ze moet als exoot worden beschouwd.

De wesp parasiteert keverlarven en in Nederland is ze altijd gemeld in associatie met aantastingen van voedselvoorraden of hout door klopkevers (Ptinidae). Een vervelend bijverschijnsel is dat de kleine wespjes ook de mens steken, met relatief langdurige jeuk tot gevolg.

Bestrijding van de wespen gebeurt door de kevergastheren aan te pakken.

Bron:
Noordijk, J., J. de Rond, W.R.B. Heitmans, Th. Heijerman, P. Boer & M. Brooks 2020
Een stekend insect in Nederlandse gebouwen: de houtwormplatkopwesp Cephalonomia gallicola (Hymenoptera: Bethylidae)
Entomologische Berichten 80 (5): 173-178

Foto: Theodoor Heijerman

top

Schorpioen tussen bananen

'Bananenspinnen' zijn een welbekend verschijnsel en er zijn allerlei soorten die in de kammen van deze fruitsoort vanuit de plantages in de tropen getransporteerd worden naar elders. Maar er zijn meer achtpoters die met bananen naar Nederland worden vervoerd.

In januari 2020 werd een kleine levende schorpioen gevonden tussen bananen die uit Colombia kwamen en bij een supermarkt in Almere waren binnengekomen. Vanwege zorgen over mogelijke medische risico's voor de medewerkers, werd het diertje opgestuurd.

Het exemplaar werd gedetermineerd als Tityus tayrona, een schorpioen die als hij steekt geen serieuze medische gevolgen veroorzaakt.

Bron:
Noordijk, J. & M. Brooks 2020
Een in Nederland aangetroffen 'bananenschorpioen': Tityus tayrona (Scorpiones: Buthidae)
Entomologische Berichten 80 (5): 183-184

Foto: Jinze Noordijk

top

Kleine dwergleemwesp ontdekt in Brabantse tuin

Op 27 mei van dit jaar ontdekte Annemiek van Dijk in haar tuin in Heeze een mannetje van de kleine dwergleemwesp Microdynerus timidus.

Deze nog niet eerder in Nederland waargenomen plooivleugelwesp maakt haar nest in bestaande holten in dood hout en in holle stengels. Die voorkeur maakt de soort tot een potentiële gast van bijenhotels. Het Brabantse mannetje werd ook op een nesthulp aangetroffen.

De Nederlandse naam verwijst naar het feit dat de wandjes tussen de broedcellen en de afsluitprop van leem worden gemaakt. De cellen bevoorraadt het vrouwtje met snuitkeverlarven.

Bron:
Dijk, J.M.A. van 2020
De kleine dwergleemwesp Microdynerus timidus nieuw in Nederland (Hymenoptera: Vespidae)
Entomologische Berichten 80 (5): 179-182

Foto: Annemiek van Dijk

top

Ceutorhynchus scrobicollis, een nieuwe snuitkever voor de Nederlandse fauna

Al weer 20 jaar geleden werd uit een berm bij Wageningen een nieuwe snuitkever voor Nederland gesleept: Ceutorhynchus scrobicollis. Daarna is deze soort op meerdere plaatsen in en bij Wageningen aangetroffen. In 2018 werd ook een exemplaar bij Noordwijk in Zuid-Holland verzameld en in 2020 werden enkele vondsten gedaan bij Cartils en Milsbeek in Limburg.

Ceutorhynchus scrobicollis leeft monofaag op look-zonder-look en komt voor in loofbossen, bosranden en in wegbermen, braakliggende velden en op andere ruderale plaatsen.

Zowel het feit dat de waardplant algemeen voorkomt in Nederland, als het geringe aantal vondsten uit ver uit elkaar liggende locaties lijken te wijzen op onderbemonstering. Dit wordt mogelijk veroorzaakt door de nachtelijke levenswijze van de soort. Bij gericht zoeken zal C. scrobicollis waarschijnlijk op veel meer plaatsen kunnen worden aangetroffen.

Bron:
Heijerman, Th. 2020
Ceutorhynchus scrobicollis, een nieuwe snuitkever voor de Nederlandse fauna (Coleoptera: Curculionidae)
Entomologische Berichten 80 (5): 185-186

Foto: Theodoor Heijerman

top

Agenda t/m januari 2020

Onderstaand activiteitenoverzicht is onder voorbehoud. Het zijn onzekere tijden en het is niet altijd duidelijk welke excursies door (kunnen) gaan. Houd daarom de berichtgeving over de excursies bij de organiserende organisaties in de gaten. En neem in geval van twijfel contact op.

24 oktober Excursie Kunderberg - molluskenstudiegroep Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
14 november Alternatieve herfstbijeenkomst Nederlandse Entomologische Vereniging
15 november Excursie De Geelders Nederlandse Malacologische Vereniging
18 november Bijeenkomst dag- en nachtvlinders Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
23 november Werkavond mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
14 december Werkavond mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
11 januari Werkavond mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg

top

Van de redactie

Dit is het vijfenvijftigste nummer van Tentakel, de digitale nieuwsbrief over ongewervelde dieren. Deze nieuwsbrief verschijnt onregelmatig naast de reguliere papieren EIS-nieuwsbrief.

In de nieuwsbrief is plaats voor allerlei korte berichten die het onderzoek aan ongewervelden in Nederland aangaan: berichten van het EIS-bureau, oproepen, bijzondere en fenologische waarnemingen, aankondiging van rapporten en boeken en een activiteitenagenda. Ook al uw bijdragen zijn welkom. U kunt deze sturen naar eis@naturalis.nl.

De nieuwsbrief is opgezet als Internetpagina (in HTML) en kan in de meest gangbare e-mailprogramma's worden gelezen. Met de berichtopmaak/e-mailindeling ingesteld op (originele) HTML ziet u behalve tekst ook plaatjes en kunt u via de blauwe links eenvoudig alleen dat nieuws er uit pikken dat u interesseert. Mocht u problemen hebben met het instellen van het HTML-formaat in uw e-mailprogramma schroom dan niet en neem gerust contact op. Of probeer het hier met uw webbrowser. Hier zijn ook alle reeds verschenen nummers beschikbaar.

Mocht u geen belangstelling (meer) hebben voor deze nieuwsbrief: een retour-mailtje naar dit adres is voldoende om uw e-mailadres te verwijderen van deze mailinglist. Aanmelden op dit adres is vanzelfsprekend ook mogelijk.

U kunt onze nieuwtjes volgen door u aan te melden via onze pagina op Facebook.

Ed Colijn

top

index

De reeds verschenen nummers van Tentakel.

Tentakel 55 - 20 oktober 2020
Tentakel 54 - 25 augustus 2020
Tentakel 53 - 7 juli 2020
Tentakel 52 - 1 mei 2020
Tentakel 51 - 25 februari 2020
Tentakel 50 - 1 januari 2020
Tentakel 49 - 22 oktober 2019
Tentakel 48 - 27 augustus 2019
Tentakel 47 - 10 juli 2019
Tentakel 46 - 9 mei 2019
Tentakel 45 - 13 maart 2019
Tentakel 44 - 1 januari 2019
Tentakel 43 - 24 oktober 2018
Tentakel 42 - 22 augustus 2018
Tentakel 41 - 26 juni 2018
Tentakel 40 - 1 mei 2018
Tentakel 39 - 22 februari 2018
Tentakel 38 - 1 januari 2018
Tentakel 37 - 13 november 2017
Tentakel 36 - 5 september 2017
Tentakel 35 - 12 juli 2017
Tentakel 34 - 15 mei 2017
Tentakel 33 - 16 maart 2017
Tentakel 32 - 25 januari 2017
Tentakel 31 - 25 oktober 2016
Tentakel 30 - 21 juli 2016
Tentakel 29 - 25 mei 2016
Tentakel 28 - 24 maart 2016
Tentakel 27 - 18 januari 2016
Tentakel 26 - 16 december 2015
Tentakel 25 - 25 september 2015
Tentakel 24 - 6 augustus 2015
Tentakel 23 - 4 juni 2015
Tentakel 22 - 22 april 2015
Tentakel 21 - 26 februari 2015
Tentakel 20 -17 december 2014
Tentakel 19 -12 juni 2014
Tentakel 18 -20 maart 2014
Tentakel 17 -19 december 2013
Tentakel 16 - 2 november 2013
Tentakel 15 - 25 juli 2013
Tentakel 14 - 2 mei 2013
Tentakel 13 - 14 januari 2013
Tentakel 12 - 14 december 2012
Tentakel 11 - 19 juli 2012
Tentakel 10 - 8 mei 2012
Tentakel 9 - 8 maart 2012
Tentakel 8 - 1 december 2011
Tentakel 7 - 28 juli 2011
Tentakel 6 - 6 april 2011
Tentakel 5 - 23 december 2010
Tentakel 4 - 15 november 2010
Tentakel 3 - 15 september 2010
Tentakel 2 - 10 augustus 2010
Tentakel 1 - juli 2010