Tentakel 24

Tentakel 24
Nummer 24 - 6 augustus 2015

 
Theo Gijswijt

Op 27 mei jongstleden overleed op 88-jarige leeftijd Theo Gijswijt. Hij was een van de topspecialisten op het gebied van bronswespen (Chalcidoidea) en bouwde een enorme collectie van 100.000 exemplaren op, die zijn samengebracht in de collectie van Naturalis.

Na vele jaren van studie publiceerde hij in 2003 de naamlijst van de Nederlandse bronswespen met aanvullingen in 2006 en 2011. In totaal ging het om 1133 soorten waarvan er maar liefst 652 nieuw voor Nederland waren, een enorme bijdrage aan de kennis van de Nederlandse biodiversiteit.

Een uitgebreider in memoriam is te lezen in de laatste EIS-Nieuwsbrief:

Ulenberg, S. 2015
In memoriam Theo Gijswijt (1927-2015)
Nieuwsbrief EIS Kenniscentrum Insecten 61: 9.

Roy Kleukers.

top

Nieuwe EIS-werkgroepen

Er zijn dit jaar twee nieuwe EIS-werkgroepen opgericht: de regenwormen (Lumbricidae) en de bronswespen (Chalcidoidea).

Doel van de werkgroep regenwormen is de Nederlandse soorten te inventariseren en kennis te verzamelen en te verspreiden. Er wordt gewerkt aan een nieuwe Nederlandse determinatietabel en een update van het Nederlandse soortenregister. Er zijn op dit ogenblik 22 soorten bekend maar de verwachting is dat dit aantal door het werk van deze werkgroep zal gaan groeien. Mensen die mee willen werken aan de projecten kunnen contact opnemen met Astra Ooms (astra.ooms@live.nl).

Voor bronswespen moest je bij Theo Gijswijt zijn. Hij werkte van 1950 tot 2013 aan deze groep, verzamelde een collectie van 100.000 exemplaren en publiceerde de naamlijst van de Nederlandse bronswespen. Helaas is Theo overleden (zie hierboven) en kunnen we geen beroep meer op hem doen. Sandrine Ulenberg werd in 2012 door Theo overgehaald om haar werk aan de bronswespen weer op te pakken. Ze had aan het eind van de jaren zeventig tot het begin van de jaren tachtig al aan deze groep gewerkt. Inmiddels heeft ze de werkgroep Chalcidoidea opgericht en werkt ze onder andere aan de bronswespen van mineermotten, en de bronswespen van behangersbijen (Megachile). Geïnteresseerden die aan deze groep zouden willen werken kunnen contact opnemen met Sandrine Ulenberg (sandrine.ulenberg@naturalis.nl).

Tekst en foto Chalcis sispes: Roy Kleukers.

top

Excursies Lieveheersbeestjes

Het atlasproject voor lieveheersbeestjes van EIS, Waarneming.nl en NEV is in volle gang. Het eerste half jaar van het project zijn ruim 5000 gegevens via waarneming.nl ingestuurd. Eind augustus hopen we de 10.000 te passeren.

Op 19 september zal in samenwerking met de Libellenwerkgroep Drenthe een excursie worden georganiseerd naar de Brunstingerplassen en het Leggelderveld om op zoek te gaan naar heidebewonende soorten zoals hiëroglyfenlieveheersbeestje (Coccinella hieroglyphica), zwart lieveheersbeestje (Exochomus nigromaculatus) en misschien zelfs ongevlekt lieveheersbeestje (Oenopia impustulata). Na opgave ontvang je meer informatie over de plaats en tijdstip. Opgave bij Vincent Kalkman (vincent.kalkman@naturalis.nl).

Jan Cuppen, Vincent Kalkman & Gerrian Tacoma

top

This Side of Paradise


Boeiende lezingen, lekker eten en drinken, excursies, muziek en meer plezier - welkom in This Side of Paradise! Het eerste meerdaagse natuurevenement dat inhoudelijke lezingen en excursies combineert met andere goede dingen in het leven. Een weekend lang, flora en faunabreed. Een rijk palet aan presentaties, tijd om bij te praten, een informatiemarkt, lekker swingen, en.. ook nog op nachtexcursie. Overnachten kan; zodat je 's ochtends het prima ontbijt niet mist.

This Side of Paradise vind je in De Biotoop in Haren: ooit het Biologisch Centrum van de RUG; nu een creatieve mega-broedplaats vol kunst, ambacht en natuur. De Biotoop grenst aan de Hortus Haren. Die doet mee in dit evenement. Met je congrestival-ticket heb je toegang tot 30 hectare planten, vogels, insecten, vleermuizen - en nog heel veel meer!

Programma
Van vrijdagavond tot en met zondagmorgen zijn er vijf lezingenblokken. Begeleid door experts ga je op excursie op het terrein. Je volgt een workshop, ontmoet oude en nieuwe bekenden. Tijdens de lezingen is er opvang voor de kleinsten. Er is een apart jeugdprogramma, vol spannende (natuur)activiteiten!

De lezingen zijn thematisch ingedeeld naar de Nederlandse habitats, met twee blokken Buitenland en een blok 'Potpourri'. Het lezingenprogramma is nog niet compleet. In de komende weken worden er telkens presentaties toegevoegd. Check nu en dan de website voor de laatste aanvullingen!

This Side Of Paradise wordt georganiseerd door Waarneming.nl en Veldshop.nl. Voor meer informatie over tickets en het programma zie thissideofparadise.nl.

top

De Nederlandse sprinkhanen en krekels (Orthoptera)

Afgelopen maand is de nieuwste Entomologische Tabellen (ET) uitgekomen. In de Nederlandse sprinkhanen en krekels (Orthoptera) is een nieuwe sleutel opgenomen en zijn de resultaten verwerkt van het recente atlasproject. Met de nieuwe verspreidingskaarten en soortbesprekingen is er weer een actueel overzicht van de Nederlandse Orthoptera beschikbaar. Een prachtig en omvangrijk standaardwerk van net geen 250 pagina's.

Deze ET is los te bestellen voor € 17,50, maar je kunt ook voor € 22,50 donateur worden van EIS Kenniscentrum Insecten. Dan krijg je het tijdschrift Nederlandse Faunistische Mededelingen dat twee keer per jaar verschijnt, en worden de Entomologische Tabellen gratis toegestuurd. Dat zijn er minimaal één per jaar maar voor de komende tijd staan er diverse op de rol waaronder loopkevers, springstaarten, breedvoetvliegen en schietmotten.

Roy Kleukers.

top

Geannoteerde naamlijst van de galmuggen van Nederland, België en Luxemburg

De kern van het laatste nummer van de Nederlandse Faunistische Mededelingen wordt gevormd door een revisie van de galmuggen van de Benelux. In het artikel worden 11 nieuwe soorten voor Nederland, en maar liefst 87 nieuwe soorten voor België gemeld. In totaal zijn nu 416 soorten ui de Benelux bekend waarvan 366 uit Nederland, 270 uit België en 96 uit Luxemburg.

In het artikel worden voor de galvormers zowel waardplanten als de gallen beschreven, voor de niet-galvormende soorten de biologie. Verder bevat de lijst informatie over de verspreiding en de mate van voorkomen evenals een bibliografie en een uitgebreide collectie illustraties.

Het artikel zal binnenkort dienen als bron voor een update van de galmuggen op het Nederlandse soortenregister.

Roskam, J.C. & S. Carbonnelle, 2015
Annotated checklist of the gall midges from the Netherlands, Belgium and Luxembourg (Diptera: Cecidomyiidae)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 44: 47-167

top

Gasten van bijenhotels uitverkocht

Het boek "Gasten van bijenhotels' van de hand van Pieter van Breugel is sinds kort uitverkocht.

Wie nog een exemplaar wil bemachtigen kan nog terecht bij de webwinkel van Het Bijenhuis.

Verder is het boek in te zien op, en als PDF te downloaden van, Bestuivers.nl.

top

Nieuws van Bestuivers.nl

Recent is de publicatie aangekondigd van een nieuw boek: "Taschenlexikon der Wildbienen Mitteleuropas" door Erwin Scheuchl & Wolfgang Willner. Een boek met portretten van alle 850 bijensoorten die in Midden-Europa voorkomen. In 800 pagina's wordt per soort een overzicht gegeven van beschikbare kennis over herkenning, biologie en verspreiding. Hoe het boek er precies uitziet is nog onbekend, maar de reputatie van de eerste auteur doet verwachten dat het een gedegen werk zal zijn. Iets om naar uit te zien!

Het boek verschijnt naar verwachting in september. Wie niet achter het net wil vissen kan hier alvast een exemplaar bestellen.

In het Belgische Beersel (vlak onder Brussel) zijn twee populaties van de zeer zeldzame groene zandbij (Andrena viridescens) ontdekt. Dit is de eerste keer in 20 jaar dat deze soort in België gevonden is. Deze bij verzamelt stuifmeel uitsluitend op de bloemen van ereprijs. De soort komt ook in Nederland voor, maar nog niet zo lang: de eerste vondst dateert uit 1997. Inmiddels zijn in Nederland vijf vindplaatsen bekend.

Lees hier meer over de Belgische vondsten.

Meer bestuiversnieuws is te vinden op Bestuivers.nl. Deze site is opgezet door EIS Kenniscentrum Insecten als centraal informatiepunt over bestuivende insecten in Nederland.

Menno Reemer

top

Drie nieuwe exotische kevers

Tijdens onderzoek voor de NVWA heeft EIS Kenniscentrum Insecten twee voor Nederland nieuwe kevers gevonden. Het gaat om Berginus tamarisci (familie Mycetophagidae) en Cryptophilus obliteratus (familie Erotylidae). Beide soorten hebben larven die gerelateerd zijn aan hout, en die mogelijk met goederen of verpakkingshout op nieuwe plekken worden geïntroduceerd. Ook voor Nederland zal dit het geval zijn. B. tamarisci is een van oorsprong Zuid-Europese soort en C. obliteratus is een Aziatische soort. De twee kleine kevers zijn ook uit andere Noordwest-Europese landen bekend, zijn te betitelen als invasief en hebben zich mogelijk ook echt gevestigd in ons land.

Het was alweer vijf jaar geleden dat een nieuwe invasieve snuitkever van het genus Otiorhynchus voor Nederland gemeld werd. In 2011 werd opnieuw een nieuwe snuitkever van dit genus in Nederland aangetroffen in het openbaar groen bij Katwijk aan Zee (Zuid-Holland). Het gaat om Otiorhynchus smreczynskii. Otiorhynchus smreczynskii is een invasieve soort die door toedoen van de mens in Nederland beland moet zijn. De soort wordt vooral gemeld van liguster (Ligustrum vulgare) en sering (Syringa vulgaris) maar komt ook voor op tal van andere planten uit diverse plantenfamilies.

Bronnen:
Heijerman, Th., J. Noordijk, G.O. Keijl & J.T Smit, 2015
Monochamus-monitoring 2014, met een vergelijking van twee vangstmethoden
EIS Kenniscentrum Insecten, Leiden. [Rapportnummer EIS2015-02]

Heijerman, Th. & J. Burgers, 2015
Otiorhynchus smreczynskii, weer een nieuwe snuitkeverexoot aangetroffen in Nederland (Coleoptera: Curculionidae)
Entomologische Berichten 75 (4): 137-141

Foto Berginus tamarisci: Theodoor Heijerman.

top

De hooiwagen Nelima gothica nieuw voor Nederland

In 2012 werd de hooiwagen Nelima gothica aangetroffen op de Maasvlakte. Dit is de eerste vondst in Nederland. De Maasvlakte biedt een bijzonder, stenig biotoop.

Door de grote menselijke bedrijvigheid is de kans op introductie van exotische soorten dan ook groot. In de laatste jaren zijn er diverse nieuwe hooiwagens, spinnen en springstaarten aangetroffen. Met Nelima gothica komt het totaal aantal hooiwagens in ons land op 33.

Bron:
Noordijk, J., H. Wijnhoven & J. Bink, 2015
De hooiwagen Nelima gothica nieuw voor Nederland (Opiliones)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 44: 17-28

Foto: Jinze Noordijk.

top

De slakkendodende vlieg Salticella fasciata nieuw voor Nederland

In 2010 werd de slakkendodende vlieg Salticella fasciata ontdekt in België. Sinds die tijd werden diverse nieuwe Belgische locaties gevonden en inmiddels komt de soort langs de hele Belgische kust voor.

Op 16 september 2014 werd Salticella fasciata in Zeeuws-Vlaanderen aangetroffen. Dit betrof de eerste Nederlandse vondst en tevens de eerste voor de subfamilie Salticellinae. De verwachting is dat de soort ook op noordelijker gelegen locaties langs de kust gevonden kan worden.

Mortelmans, J. 2015
The snail-killing fly Salticella fasciata new for The Netherlands, with an update of Belgian records (Diptera: Sciomyzidae)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 44: 29-35

Foto: Christophe Lauriaut.

top

De houtskoolzwamkever Diplocoelus fagi nieuw voor Nederland

Op 9 maart 2007 werd in Wageningen voor het eerst voor Nederland de houtskoolzwamkever Diplocoelus fagi aangetroffen. De larven van deze kever leven in dood hout.

Na deze vondst zijn diverse andere vondsten gedaan en is de soort inmiddels bekend uit vier provincies. Omdat de soort in alle Nederland omringende landen al geruime tijd bekend was, is deze late ontdekking opmerkelijk. Mogelijk hangt dit samen met het verbeterde houtbeheer waarbij minder dood hout uit de bossen wordt verwijderd.

Colijn, E.O., Th. Heijerman, RP. Jansen, F. van Nunen & C.J.P.M. van de Sande, 2015
Diplocoelus fagi nieuw voor de fauna van Nederland (Coleoptera: Biphyllidae)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 44: 37-46

Foto: Theodoor Heijerman.

top

Gaffellibel (Ophiogomphus cecilia) nieuw voor België

Op 24 juli werd in het Hageven in Neerpelt een nieuwe libellensoort voor België ontdekt: de Gaffellibel Ophiogomphus cecilia. Een populatie van deze soort is sinds 2000 bekend uit Nederland (Roer) maar de gaffellibel was nog niet eerder gevonden in België.

Aankomend weekend (8-9 augustus) zal een grensoverschrijdende zoektocht worden gehouden langs de Dommel. Meer info vind je via deze link. Graag vooraf even aanmelden.

Foto: Guido Keijl.

top

Agenda t/m november 2015
8 augustus Sprinkhanenexcursie Schupleer Saltabel
8-9 augustus Op zoek naar de gaffellibel Natuurpunt.be
15 augustus Libellenexcursie Weerribben Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie
16 augustus Zoektocht naar Heidesabelsprinkhaan / Schavertje in Vloethemveld / Rijkevelde Saltabel
16 augustus Libellenexcursie Stropersbos Libellenvereniging Vlaanderen
22 augustus Zoektocht naar Rosse sprinkhaan / Zompsprinkhaan in Eikelberg / Vorsdonkbos Saltabel
22 augustus Zomerexcursie Sectie Hymenoptera Nederlandse Entomologische Vereniging
23 augustus Sprinkhanenexcursie Denderbellebroek Saltabel
23 augustus Insecten van de Stalberg en de Hamert Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
28 augustus Excursie Goudsberg (Zuid-Limburg), soorten van schrale kalkgraslanden aanmelding verplicht - Sprinkhanenwerkgroep Limburg
29 augustus Feest ter gelegenheid van het verlenen van het predikaat Koninklijk aan het Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
30 augustus Zadelsprinkhaan Heiderbos Saltabel
4 september Nachtvlinderbijeenkomst Maastricht Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
4-6 september Excursieweekend Sektie Everts Nederlandse Entomologische Vereniging
6 september Rosevleugel - Marais d'Harchies Saltabel
7 september Mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
11 september Nationale nachtvlindernacht EIS Kenniscentrum Insecten & De Vlinderstichting
12 september Molluskenexcursie Waterval Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
19 september Lieveheersbeestjesexcursie Drenthe deze nieuwsbrief
26 september Excursie Het Zwin Koninklijke Belgische Vereniging voor Entomologie
3-4 oktober Weekendexcursie mollusken Cadzand Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
10 oktober Najaarsbijeenkomst Sectie Snellen Nederlandse Entomologische Vereniging
31 oktober Molluskenexcursie Kornelimünster Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
6 november Excursie libellencollectie Naturalis o.l.v. Vincent Kalkman EIS Kenniscentrum Insecten & Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie
7 november Najaarsbijeenkomst Sectie Ter Haar Nederlandse Entomologische Vereniging
9 november Mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
14 november Herfstbijeenkomst Nederlandse Entomologische Vereniging
21 november Najaarsbijeenkomst Sektie Everts Nederlandse Entomologische Vereniging

top

Van de redactie

Dit is het vierentwintigste nummer van Tentakel, de digitale nieuwsbrief over ongewervelde dieren. Deze nieuwsbrief verschijnt onregelmatig naast de reguliere papieren EIS-nieuwsbrief.

In de nieuwsbrief is plaats voor allerlei korte berichten die het onderzoek aan ongewervelden in Nederland aangaan: berichten van het EIS-bureau, oproepen, bijzondere en fenologische waarnemingen, aankondiging van rapporten en boeken en een activiteitenagenda. Ook al uw bijdragen zijn welkom. U kunt deze sturen naar eis@naturalis.nl.

De nieuwsbrief is opgezet als Internetpagina (in HTML) en kan in de meest gangbare e-mailprogramma's worden gelezen. Met de berichtopmaak/e-mailindeling ingesteld op (originele) HTML ziet u behalve tekst ook plaatjes en kunt u via de blauwe links eenvoudig alleen dat nieuws er uit pikken dat u interesseert. Mocht u problemen hebben met het instellen van het HTML-formaat in uw e-mailprogramma schroom dan niet en neem gerust contact op. Of probeer het hier met uw webbrowser.

Mocht u geen belangstelling (meer) hebben voor deze nieuwsbrief: een retour-mailtje naar dit adres is voldoende om uw e-mailadres te verwijderen van deze mailinglist. Aanmelden op dit adres is vanzelfsprekend ook mogelijk.

Ed Colijn

top

Index

De reeds verschenen nummers van Tentakel.

Tentakel 69 - 12 april 2023
Tentakel 68 - 22 februari 2023
Tentakel 67 - 15 december 2022
Tentakel 66 -18 oktober 2022
Tentakel 65 - 30 augustus 2022
Tentakel 64- 14 juni 2022
Tentakel 63 - 14 april 2022
Tentakel 62 - 20 januari 2022
Tentakel 61 - 15 december 2021
Tentakel 60 - 13 oktober 2021
Tentakel 59 -23 april 2021
Tentakel 58 - 13 april 2021
Tentakel 57 - 17 februari 2021
Tentakel 56 - 5 januari 2021
Tentakel 55 - 20 oktober 2020
Tentakel 54 - 25 augustus 2020
Tentakel 53 - 7 juli 2020
Tentakel 52 - 1 mei 2020
Tentakel 51 - 25 februari 2020
Tentakel 50 - 1 januari 2020
Tentakel 49 - 22 oktober 2019
Tentakel 48 - 27 augustus 2019
Tentakel 47 - 10 juli 2019
Tentakel 46 - 9 mei 2019
Tentakel 45 - 13 maart 2019
Tentakel 44 - 1 januari 2019
Tentakel 43 - 24 oktober 2018
Tentakel 42 - 22 augustus 2018
Tentakel 41 - 26 juni 2018
Tentakel 40 - 1 mei 2018
Tentakel 39 - 22 februari 2018
Tentakel 38 - 1 januari 2018
Tentakel 37 - 13 november 2017
Tentakel 36 - 5 september 2017
Tentakel 35 - 12 juli 2017
Tentakel 34 - 15 mei 2017
Tentakel 33 - 16 maart 2017
Tentakel 32 - 25 januari 2017
Tentakel 31 - 25 oktober 2016
Tentakel 30 - 21 juli 2016
Tentakel 29 - 25 mei 2016
Tentakel 28 - 24 maart 2016
Tentakel 27 - 18 januari 2016
Tentakel 26 - 16 december 2015
Tentakel 25 - 25 september 2015
Tentakel 24 - 6 augustus 2015
Tentakel 23 - 4 juni 2015
Tentakel 22 - 22 april 2015
Tentakel 21 - 26 februari 2015
Tentakel 20 -17 december 2014
Tentakel 19 -12 juni 2014
Tentakel 18 -20 maart 2014
Tentakel 17 -19 december 2013
Tentakel 16 - 2 november 2013
Tentakel 15 - 25 juli 2013
Tentakel 14 - 2 mei 2013
Tentakel 13 - 14 januari 2013
Tentakel 12 - 14 december 2012
Tentakel 11 - 19 juli 2012
Tentakel 10 - 8 mei 2012
Tentakel 9 - 8 maart 2012
Tentakel 8 - 1 december 2011
Tentakel 7 - 28 juli 2011
Tentakel 6 - 6 april 2011
Tentakel 5 - 23 december 2010
Tentakel 4 - 15 november 2010
Tentakel 3 - 15 september 2010
Tentakel 2 - 10 augustus 2010
Tentakel 1 - juli 2010