Enter Title

Tentakel 46
Nummer 46 - 9 mei 2019

 
1000-soortendag Markerwadden

Natuurmonumenten houdt op vrijdag 14 juni een 1000-soortendag op de Markerwadden.

Vanuit EIS hebben we hier vorig jaar al een excursie gehouden en we hebben toen in korte tijd bijna 200 soorten insecten en andere kleine beestjes kunnen vinden. Het is een unieke plek om te bekijken welke soorten zo'n nieuw gebied het eerst koloniseren.

Er is ruimte voor 100 enthousiaste soortenkenners in de ochtend, en 100 in de middag. Op het eiland is sanitair, koffie, thee en water aanwezig, ook verzorgt Natuurmonumenten een lunchpakket voor iedere deelnemer. De dag vindt plaats op het haveneiland.

Voor de inventarisatie van nachtvlinders/vleermuizen bestaat eventueel de mogelijkheid om 's avonds nog een kleine boot van max. 12 pers. te laten varen, als daar belangstelling voor is.

Deelname kost € 17,50 euro (voor de boot en lunch). Meer info en aanmelden via de website van Natuurmonumenten. Naast de opgave via de website graag even een e-mail naar organisator Stefan Claessens, waarin je aangeeft in welke groep(en) je gespecialiseerd bent en je eventuele dieetwensen.

top

Spinnensymposium: Lintje voor Peter van Helsdingen


Op zaterdag 13 april werd het tweede Nederlandse spinnensymposium georganiseerd, door EIS en de NEV.

De 56 deelnemers konden het gevarieerde lezingenaanbod waarderen, evenals de excursie naar de Klip.

Peter van Helsdingen ontving een Koninklijke onderscheiding van de burgemeester van Oegstgeest voor zijn verdiensten voor de spinnenstudie en natuurbescherming.

Foto: Oscar Franken

top

Excursie: Heidehommel, Balloerveld, 27 juli 2019

De heidehommel (Bombus humilis) is de zeldzaamste in Nederland voorkomende hommel. Na jaren van achteruitgang is ze nu alleen nog maar bekend van de Dwingeloosche heide en het Bargerveen.

Dit jaar wordt op zoveel mogelijk Drentse heidevelden naar de soort gezocht in de hoop nog meer populaties te vinden. Op 27 juli (11.00-16.00) vind er een excursie plaats op het Balloerveld. Dit deels natte heideterrein wordt begrensd door twee bloemrijke beekdalen en vormt daarom potentieel geschikt biotoop voor de heidehommel.

Heb je interesse om mee te helpen stuur dan een bericht aan Vincent Kalkman. Mensen zonder auto kunnen op verzoek worden opgepikt bij station Assen.

foto: John Smit

top

Monitoring van hommels komt op stoom

In 2018 zijn EIS Kenniscentrum insecten en de Vlinderstichting begonnen met de opbouw van een meetnet voor de Nederlandse hommels. Meer dan 180 dagvlindertellers hebben vorig jaar op hun routes het totaal aantal hommels geteld.

Dit jaar wordt verder gewerkt aan de opbouw van het meetnet en eind 2019 hopen we zo'n 220 routes te hebben waarop hommels worden geteld waarvan 75 routes waarop de hommels op soortniveau worden doorgegeven. Een route is ongeveer 500 tot 1000 meter lang en moet liefst wekelijks geteld worden. De route kan over liggen, in stad, platteland of natuur en in principe is het mogelijk om een route te lopen die start bij je voordeur.

Om dit te bereiken worden momenteel zes driedaagse hommelcursussen gegeven. Wil je ook een hommelroute gaan lopen meld je dan aan bij Vincent Kalkman.

Illustratie: Jeroen de Rond

top

Soortzoekers

Ten tijde van automatische beeldherkenning zou je bijna vergeten dat andere determinatiemethoden nog volop in ontwikkeling zijn. Graag vestigen we de aandacht op de online soortzoekers, waarin EIS i.s.m. Naturalis een groot aantal groepen ongewervelden voor haar rekening heeft genomen. Ze zijn te vinden via deze link.

Waarom digitale soortzoekers?
Het grote voordeel ten opzicht van traditionele dichotome sleutels is dat je bij de soortzoekers kan kiezen bij welk kenmerk je begint en een foto-overzicht het uitsluiten van opties gemakkelijk maakt. Het is ook goed te gebruiken in combinatie met beeldherkenning om de kenmerken te checken.

We hebben speciaal een aantal groepen uitgekozen waarvan we denken dat deze methode echt een voordeel kan bieden. Denk aan kakkerlakken, oorwormen, zoetwaterpissebedden, aaskevers, rotsspringers en nog vele andere groepen die je niet heel vaak tegenkomt, maar waarvan het wel leuk is om ze op naam te brengen.

Op dit moment wordt er nog steeds gewerkt aan nieuwe soortzoekers. De schorpioenvliegen zijn inmiddels af, mooi voor het begin van het seizoen. We hopen de soortzoeker kameelhalsvliegen op korte termijn af te hebben. Deze is nu wel al te gebruiken als je alleen kenmerken zou willen checken. Veel succes met determineren!

top

Update EIS-werkgroeppagina wantsen

De EIS-werkgroeppagina van de wantsen is geüpdatet! Alle recente literatuur over de Nederlandse wantsenfauna is bijgevoegd, inclusief een Nederlandse naamlijst en een aantal PDF's van artikelen.

De EIS-werkgroep wantsen wordt gecoördineerd door Berend Aukema. De werkgroep doet onderzoek aan de faunistiek en ecologie van de Nederlandse Heteroptera. De werkgroep bouwt onder andere een databestand op van waarnemingen van de Nederlandse soorten. Een deel van deze waarnemingen is inmiddels in vier (van uiteindelijk vijf) verspreidingsatlassen gepubliceerd (zie publicaties).

Wie waarnemingen wil bijdragen kan deze opsturen naar EIS Nederland, dan wel invoeren op Waarneming.nl. Het wordt zeer op prijs gesteld als waarnemingen vergezeld gaan van foto's want alleen waarnemingen met bewijsfoto worden opgenomen in het databestand.

top

Entomologische Berichten on-line

The BHL (Biodiversity Heritage Library) heeft recent diverse oude jaargangen van de Entomologische Berichten gedigitaliseerd en op de website gezet.

Vrijwel alle nummers vanaf 1 (1901-05) tot en met 46 (1986) zijn nu beschikbaar. De nummers 16, 21, 38 t/m 41 en 44, 45 ontbreken (nog).

Op de NEV-website zijn alle nummers vanaf 65 (2005) beschikbaar (de laatste 3 jaargangen alleen voor leden).

top

Excursies 2019: Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie


De Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie organiseert dit jaar weer diverse excursies.

11 mei 2019 Donkere waterjuffer Dit jaar is er weer een excursie naar de Donkere waterjuffer in de Weerribben-Wieden. We gaan met zijn allen varen om deze zeldzaamheid te zoeken.

Begin mei/juni 2019 beginnersexcursie Witsnuiten Altijd al willen weten hoe je al die Witsnuiten nu uit elkaar houd. Dit jaar gaat Antoine weer op pad om samen met jullie te zoeken naar verschillende Witsnuiten en zo makkelijk mogelijk uit te leggen hoe je deze mooie dieren nu herkend.

22 juni 2019 Bronslibel in de Ardennen Dit jaar gaan we een kijkje nemen bij onze Zuiderburen en gaan we met de kano op zoek naar de Bronslibel. Een heel mooi beest wat jammer genoeg niet in Nederland te vinden is. Afhankelijk van de opgaven maken we er een weekendje van of een dagexcursie. We zullen ons best doen om te carpoolen zodat zo veel mogelijk mensen mee kunnen.

20 juli 2019 Gulp en Geul Ook dit jaar gaan we weer samen met Marcel Wasscher naar Zuid-Limburg op zoek in een voor Nederland bijzonder landschap naar leuke libellen soorten. Wie weet wat voor spannends ons hier nog te wachten staat.

24 augustus 2019 Afhankelijk van wat er allemaal opduikt zullen wij 24 augustus op zoek gaan naar enkele libellen soorten die Nederland elk jaar van uit het zuiden binnen komen.

Najaar 2019: Dit najaar is er een libellenhuidjesdag waar wij alles gaan leren over hoe we huidjes moeten determineren. Deze dag wordt georganiseerd door Christophe Brochard en Ewoud van der Ploeg.

Meer info en opgave via de website van de Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie.

top

Landelijk Insectenweekend


In het weekeinde van vrijdag 17 t/m zondag 19 mei 2019 houdt de Landelijke Insectenwerkgroep (LIW) van de KNNV haar voorjaarsweekend in het vakantiehuis "Lutjekossink", Kremerweg 6 te Winterswijk. In Winterswijk en omgeving zijn veel interessante insectengebieden te vinden. Zowel droge gebieden als natte veengebieden en beken, zoals het Wooldse veen, Korenburgerveen, Kotten en de steengroeve bij Ratum, liggen op relatief korte afstand. Voor iedere insectengroep zijn er wel mooie gebieden te vinden.

Vrijdagavond om 20.00 uur wordt het weekeinde geopend, met een lezing(en) en is er verder gelegenheid ervaringen uit te wisselen en/of kennis met elkaar te maken. Op zaterdag en zondag worden omliggende gebieden bezocht. Gezien de ligging van de het verblijf zullen zowel nattere als droge gebieden bezocht worden. Op zaterdagavond kunnen de vangsten en foto's van die dag gedetermineerd en bekeken worden. Het weekeinde eindigt op zondag 15.00 uur.

De kosten voor het weekend bedragen € 65,00. In deze kosten zijn inbegrepen: 2 overnachtingen, 2x ontbijt, avondeten zaterdag, koffie en thee. Op vrijdagavond is het mogelijk gezamenlijk maar wel op eigen kosten ergens te eten. Ook niet leden van de LIW mogen een keer deelnemen zonder de verplichting lid te worden.

Voor nadere informatie en/of opgave kunt u terecht bij:

Arjan van der Veen: liw@knnv.nl, tel. 0320-246631
Koos van Brakel: tel. 0348-417032

top

Ongewervelden in de pers

Nieuwste soort hulstvlieg komt uit Japan
In Nederland kende we tot voor kort alleen de Phytomyza ilicis, de Europese hulstvlieg. De larve van deze vlieg leeft in het hulstblad van de Europese hulst. Maar onlangs werd een nieuwe soort hulstvlieg ontdekt, de Japanse hulstvlieg (Phytomyza jucunda), levend in de Japanse hulst. Deze mineervlieg werd allereerst ontdekt in België. Hierop ging vliegenexpert Niels-Jan Dek op onderzoek uit in Nederland waar hij op Japanse hulst al snel de nieuwe soort ontdekte.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 24 februari is hier te beluisteren.

Rivierkreeftenonderzoek
Het is misschien wel de bekendste exoot van Nederland. De Rode Amerikaanse rivierkreeft heeft zich in enkele jaren over een groot deel van Nederland verspreid. Voor veel natuurbeheerders is het een plaag. De kreeften hebben de eigenschap dat ze oevers ondergraven, planten aanvreten en heldere waterplassen om weten te toveren in een modderpoel. Maar wat te doen met volksvijand nummer 1? Natuurmonumenten start dit jaar met een groot onderzoek naar de exotische rivierkreeften in het natuurgebied het Naardermeer. Zondag vertelt boswachter Luc Hoogenstein wat er gaat gebeuren.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 3 maart is hier te beluisteren.

Libellenonderzoekers luiden de noodklok
Niet alleen de dagvlinders en de bijen hebben het zwaar. Ook de aantallen libellen en waterjuffers in Nederland gaan voor het eerst sinds jaren achteruit. Meest opmerkelijk is dat een van de algemeenste juffersoorten van ons land, het lantaarntje, nu ook in zwaar weer zit. De vrees is dat het onder meer te maken heeft met de toename van bestrijdingsmiddelen in het oppervlaktewater.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 3 maart is hier te beluisteren.

Mediterraan draaigatje rukt op
Het mediterraan draaigatje (Tapinoma nigerrimum) is een exotische mier. En sinds 2013 komt het dier in Nederland voor. Sindsdien breidt het 'gatje' zich uit. Op zeker acht plekken zijn er nu al flinke kolonies van deze mediterrane mier gevonden. Drie jaar geleden ging Jeannette Parramore naar de plek waar het allemaal begon. In Wageningen. Jinze Noordijk van EIS Kenniscentrum Insecten woont daar en ontdekte de voor Nederland nieuwe soort.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 10 maart is hier te beluisteren.

Zeggekorfslak in De Onlanden
De zeggekorfslak komt in het natte bos van De Onlanden volop voor. In tegenstelling tot andere slakken, is de zeggekorfslak in het vroege voorjaar juist goed te vinden. Nog steeds moet je wel goed zoeken om er eentje te vinden, want de grootste korfslak van ons land is maar een paar millimeter groot.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 5 april is hier te bekijken.

Student ontdekt nieuwe schildwesp
Bij een onderzoek naar insecten op groene daken is in Rotterdam, in de daktuin van het Erasmus MC, onverwacht een nieuwe soort voor Nederland gevonden: een schildwesp. Het minuscule wespje luistert naar de naam Idiasta dichrocera, en heeft vooralsnog geen Nederlandse naam.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 14 april is hier te beluisteren.

Bijen vs bijen
In dit weekeinde van de "Nationale Bijentelling" zullen waarschijnlijk vooral veel honingbijen worden geteld. Maar ondertussen zijn die honingbijen soms regelrechte plaaggeesten van wilde bijen. Dat blijkt uit recent onderzoek op Tenerife.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 14 april is hier te beluisteren.

Vliegen bestrijden met vliegen
Al 20 jaar worden roofvliegen gebruikt om stalvliegen te bestrijden. Deze biologische bestrijding van de plaagdieren wordt echter slechts in een klein percentage van de Nederlandse boerenbedrijven toegepast.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 21 april is hier te beluisteren.

top

Ongewervelden op Nature Today

Nieuwe schelpdiersoort voor Europa ontdekt
Een groep onderzoekers van Wageningen Marine Research, eCOAST en Eurofins heeft een voor Europa nieuwe schelpdiersoort ontdekt: de Amerikaanse strandschelp (Mulinia lateralis). Op basis van zijn ecologische kenmerken en natuurlijke verspreiding voorspellen de onderzoekers een invasieve potentie van deze soort. Mogelijk kan de Amerikaanse strandschelp met inheemse soorten om voedsel en ruimte gaan concurreren.

Lees hier het bericht.

De risico's van verpakkingshout
Er gaan enorme hoeveelheden hout over de wereld. Bijvoorbeeld als verpakkingsmateriaal om goederen veilig te vervoeren. Met verpakkingshout kunnen allerlei organismen meeliften, waaronder schadelijke. Er zijn regels om dat laatste te voorkomen, en de NVWA ziet toe op de naleving van die regels. Toch gaat het wel eens mis ....

Lees hier het bericht.

Europese libellen vooruit dankzij én ondanks klimaatverandering
Onderzoekers hebben de trend van libellen in tien Europese regio’s onderzocht. Hieruit blijkt dat de libellen in die regio’s samen licht vooruitgaan. De onderzoekers vonden, zoals verwacht mag worden, dat warmteminnende soorten in verspreiding zijn toegenomen. Opvallend genoeg zijn ook koelteminnende soorten licht vooruitgegaan.

Lees hier het bericht.

Nieuw motje voor Nederland uit een doolhofzwam
In harde boomzwammen, zoals de tonderzwam, leven soms bijzondere insecten die zich met het zwamweefsel voeden. In de taaie doolhofzwam werd in Nederland nooit een spoor van insectenleven gezien. Totdat in Wolfheze een doolhofzwam met korrelige uitwerpselen tussen de lamellen werd gevonden. Ze bleken te zijn van rupsen van Nemapogon fungivorella. Alweer een nieuwe 'kleine vlinder' voor Nederland.

Lees hier het bericht.

Invoer en verspreiding van het mediterraan draaigatje
Mediterrane draaigatjes zijn recent gearriveerde invasieve mieren in Nederland. Ze hebben zich binnen enkele jaren goed gevestigd en veroorzaken momenteel op acht plaatsen overlast. Inmiddels zijn er aanwijzingen over de wijze van introductie en verspreiding.

Lees hier het bericht.

Ook meer dood hout in steden
Dood hout zorgt voor de huisvesting van een groot aantal soorten insecten. Bij dood hout denkt men vaak aan bosgebieden, maar ook in de stad staan veel bomen. En óók in de stad kan dood hout ingezet worden voor de biodiversiteit.

Lees hier het bericht.

Spin van het jaar 2019: de bosmierspringspin
De bosmierspringspin (Myrmarachne formicaria) is uitgekozen als spin van het jaar 2019. De soort is mooi gekleurd en de mannetjes hebben indrukwekkende, vooruitstekende kaken. Zoals de naam al zegt is het een soort uit de familie van de springspinnen (Salticidae).

Lees hier het bericht.

Grindwolfspin herontdekt in natuurgebied de Vonkerplas
Dit voorjaar is de grindwolfspin (Arctosa cinerea) herontdekt in het natuurgebied de Vonkerplas, in Dreumel langs de Waal. De spin werd gespot tijdens ecologisch onderzoek door het Burgercollectief Dreumelse Waard. Eerdere waarnemingen van de grindwolfspin in het gebied dateren van meer dan tien jaar geleden. Het is onbekend of de soort in de tussenliggende periode afwezig was of niet is opgemerkt.

Lees hier het bericht.

Provincie Utrecht en Waternet pakken rode Amerikaanse rivierkreeft aan
In de Utrechtse Molenpolder, in de Distelvinkplas, onderzoeken Waternet en de provincie Utrecht de rode Amerikaans rivierkreeft. "Deze exoot uit oorspronkelijk Mexico en het zuiden van de Verenigde Staten, bedreigt ons ecosysteem ernstig", vertelt Winnie Rip, adviseur waterbeheer bij Waternet.

Lees hier het bericht.

Hoe een klein kevertje het bos natuurlijker maakt
Afgelopen zomer en najaar was het heel erg droog in het Brabantse natuurgebied de Maashorst. Als gevolg daarvan zijn recent veel fijnsparren gestorven. Door de letterzetter (Ips typographus), een kleine bastkever die onder de schors van de sparren leeft. De droogte heeft de bomen verzwakt en dit kleine kevertje een kans gegeven. Daardoor zijn er nu volop dode sparren en zullen er wellicht nog vele volgen.

Lees hier het bericht.

Onderzoek op groendaken levert bijzondere insecten op
In een vernieuwend onderzoek naar de rol van groendaken als potentieel habitat voor insecten werd een nieuwe insectensoort voor Nederland ontdekt. Het gaat om de schildwesp Idiasta dichrocera. Het onderzoek toonde verder aan dat groendaken een belangrijk habitat kunnen vormen voor allerlei insecten en dat de hoogte van een gebouw een limiterende factor kan zijn voor kolonisatie door insecten.

Lees hier het bericht.

Samen in actie voor een heus hommellandschap in het Geuldal
Meer dan de helft van de in Nederland voorkomende soorten wilde bijen staat op de Rode Lijst en vele ervan zijn in hun voorkomen beperkt tot enkele natuurreservaten. Met name hommels hebben het zwaar. Om ook hommels te beschermen is een aanpak op landschapsschaal nodig. Het initiatief Hommellandschap Geuldal heeft daarom als streven met meerdere partijen het landschap te verbeteren.

Lees hier het bericht.

Invasieve mediterrane draaigatjes blijven zich uitbreiden
Mediterrane draaigatjes zijn exotische mieren in ons land. In 2013 werd ze voor het eerst waargenomen en werd de verwachting uitgesproken dat ze invasief zouden worden en op veel plekken voor overlast zouden gaan zorgen. Inmiddels zijn er acht populaties bekend en enkele vondsten in gebouwen. De verwachting is dat er meer populaties zijn en er wordt gevraagd verdachte mieren te melden.

Lees hier het bericht.

Bladpootrandwants: een ongevaarlijke binnendringer
De ziekte van Chagas is een nare grotendeels tot Zuid-Amerika beperkte ziekte die door wantsen (zogenaamde Kissing bugs) wordt overgebracht. De bladpootrandwants lijkt een beetje op deze kissing bug. Jaarlijks komen er meldingen binnen van mensen die een kissing bug hebben aangetroffen in Nederland. Gelukkig blijkt het dan altijd te gaan om de ongevaarlijke, maar wel zeer fraaie bladpootrandwants.

Lees hier het bericht.

Wat één geslagen purperreiger teweeg kan brengen
De vondst van een net door een havik gedode purperreiger leidde tot boeiende informatie over de vogelsoort zelf, en tot de vondst van een zeldzame luisvlieg die al zeventig jaar niet in ons land was gezien. Hier volgt een verslag van anatomische én entomologische ontdekkingen aan deze vogel.

Lees hier het bericht.

top

Nieuws van Bestuivers.nl

Bijen in het Bergherbos: nulmeting 2018
Het Bergherbos in een fraai stuk afgelegen natuur op de stuwwal van Montferland (Achterhoek). Het bos wordt omgeven door graslanden en akkers die natuurvriendelijk beheerd worden.

Natuurmonumenten heeft in 2018 een onderzoek laten uitvoeren naar de bijenfauna van die omringende open terreinen, evenals van enkele heideterreinen in het gebied. Hierbij zijn enkele bijzonderheden gevonden die de waarde van het Bergherbos onderstrepen.

De meest bijzondere vondst was die van de kleine bandgroefbij Lasioglossum quadrinotatum, een zeldzame soort die op de Rode Lijst staat in de categorie Bedreigd.

Het Bergherbos is ook opvallend rijk aan koekoekshommels (parasitaire hommels die hun eieren leggen in de nesten van andere hommelsoorten): hier werden maar liefst vijf verschillende soorten van gevonden, waarvan de rode koekoekshommel Bombus rupestris (Rode Lijst: Bedreigd) de meest bijzondere is.

Het rapport is hier te downloaden.


Wilde bijen in de Hoekse Waard
Wilson Westdijk, een MBO-scholier uit Maasdam, onderzocht welke wilde bijensoorten er voorkomen in de Hoekse Waard in Zuid-Holland.

Hij deed dit door middel van veldonderzoek, wat hem 29 soorten opleverde, aangevuld met literatuuronderzoek.

Hij stelt vast dat er 98 verschillende soorten uit de Hoekse Waard bekend zijn, waaronder bijzonderheden als de moshommel (Bombus muscorum) en de roodrandzandbij (Andrena rosae).

Het rapport "Wild bees in the Hoeksche Waard" is hier te downloaden.

Overige berichten
Menno Reemer

top

De bijenfauna van Zeeland. Een overzicht van de prioritaire bijen in Zeeland

Voor welke bijensoorten heeft de provincie Zeeland een speciale verantwoordelijkheid? Welke soorten zijn zeldzaam en bedreigd? In welke gebieden komen deze soorten voor en wat kan men doen om ze daar te behouden?

Deze vragen komen aan bod in een nieuwe rapportage van Stichting Landschapsbeheer Zeeland, getiteld De bijenfauna van Zeeland. Een overzicht van de prioritaire bijen in Zeeland.

Zeeland schaart zich hiermee in een groeiende rij provincies die het wel en wee van hun wilde bijen serieus nemen. Onder andere de provincies Noord-Brabant, Zuid-Holland en Overijssel gingen hen reeds voor met vergelijkbare rapportages.

Het rapport is hier te downloaden.

Lucien Calle & Elly Jacobusse 2018
De bijenfauna van Zeeland. Een overzicht van de prioritaire bijen in Zeeland
Rapport 2018-12-4, Stichting Landschapsbeheer Zeeland

top

Kijk op Exoten 27

In dit 27e nummer van Kijk op Exoten onder meer nieuws over drie exotische ongewervelden: de Aziatische hoornaar (Vespa velutina), de buxusmot (Cydalima perspectalis) en de Nieuw-Zeelandse zeepok (Austrominius modestus).

Op de laatste pagina van de nieuwsbrief zie je hoe je je ook aan kunt melden.

Kijk op Exoten 27 is hier te downloaden.

top

De Nederlandse regenwormen

Regenwormen vervullen een vitale rol in de meeste terrestrische ecosystemen door hun invloed op de bodem: ze zorgen voor de afbraak van organisch materiaal, waardoor voedingsstoffen vrijkomen, en woelen met hun gegraaf de bodem om.

Ze zijn dus ontzettend belangrijk voor de plantengroei en voor de stofkringlopen in het hele ecosysteem!

Des te verbazingwekkender is het dat er maar weinig bekend is over de Nederlandse regenwormen, en dat er nog geen overzichtelijk determinatiewerk bestond.

Deze nieuwe tabel van Anne Krediet brengt daar verandering in! Aan de hand van soortbeschrijvingen met gedetailleerde foto’s, en twee tabellen (voor binoculair- en veldgebruik) worden alle Nederlandse soorten behandeld.

Dat zijn er 30 in totaal, inclusief enkele pas ontdekte of verwachte soorten. De algemene soorten zijn goed in het veld te herkennen. Zo is deze fascinerende groep ineens zeer toegankelijk voor geïnteresseerden!

De gids is voor slechts € 5,- te bestellen via de website van de Jeugdbondsuitgeverij.

Krediet, A., 2019
De Nederlandse regenwormen
Jeugdbondsuitgeverij, Utrecht

top

Groot geschapen zilverlijfje beschreven van Sint Eustatius

Recent is een artikeltje verschenen over de roofvliegen die tijdens een expeditie op Sint Eustatius zijn aangetroffen.

Hierin wordt een "zilverlijfje", genus Efferia, beschreven met een zeer groot genitaalapparaat. Deze is zo groot dat het lijkt alsof het mannetje dit achter zich aansleept tijdens het vliegen. Om die reden is gekozen voor de naam Efferia exaggerata (overdreven).

Het artikel is te vinden op de website van Zootaxa (geen open access) of stuur een email naar de auteur.

Bron:
Smit, J.T. 2019
Robber flies from Sint Eustatius, Lesser Antilles, with the descriptions of Efferia exaggerata sp. n. and the male of Ommatius prolongatus Scarbrough (Diptera: Asilidae)
Zootaxa 4586 (1): 141–150

Foto: John Smit

top

Vier bloedzuigende parasieten nieuw voor (overzees) Nederland

Ook onze overzeese eilanden mogen zich verheugen op aandacht vanuit EIS. Zo zijn we samen met Naturalis op expeditie geweest naar het Caraïbisch eiland Sint Eustatius.

Dit leverde naast zes nieuwe soorten libellen voor het eiland ook onder andere vier nieuwe vleermuisparasieten op voor het Nederlands grondgebied, waaronder de vleermuisvlieg Megistopoda aranea.

De afzonderlijke artikelen zijn gratis te downloaden: Libellen en Vleermuisparasieten.

Bron:
Smit, J.T., K.-D.B. Dijkstra, K. Beentjes, J. Miller, H. Madden & B. van der Hoorn
First records of Odonata from Sint Eustatius, Dutch Lesser Antilles
Notulae odonatologicae 9 (2): 78-82

Smit, J.T. & J. Miller 2019
Bat ectoparasites from Sint Eustatius, Lesser Antilles (Diptera: Hippoboscidae: Streblinae; Hemiptera: Polyctenidae)
Journal of Parasitology 105 (1): 45-51

Foto Megistopoda aranea: Jeremy Miller

top

Twee nieuwe vlindersoorten voor Nederland

Aan het begin van 2019 zijn, naast de eerder genoemde Mompha lacteella en Nemapogon fungivorella, nog twee nieuwe vlinders voor Nederland boven water gekomen, zo meldt Microlepidoptera.nl.

De haakzwammenmot Agnathosia mendicella werd aangetroffen in een feromoonval voor wespvlinders in Harich (Friesland). De rupsen van deze soort zouden op de doolhofzwam Daedalea quercina leven.

Een exemplaar van Dryadaula pactolia werd aangetroffen in een museumcollectie, met de vindplaats Amsterdam. Deze exotische vlinder is waarschijnlijk uit Nieuw-Zeeland afkomstig en de rupsen leven op beschimmelde wijnkurken.

Bron:
Muus, T.S.T. 2019
Vijf schimmelmotjes nieuw voor Nederland
Microlepidoptera.nl

Foto: Tymo Muus

top

Kleine paardenmossel Modiolula phaseolina nieuw voor Nederland

In juni 2017 organiseerde Stichting Duik de Noordzee Schoon een expeditie naar de Noordzee, waarbij ook gedoken werd op de Klaverbank.

Floor Driessen, een van de deelnemers aan de expeditie, verzamelde daar een zakje bodemmateriaal. In het betreffende materiaal werden enkele zeer juveniele 'paardenmosseltjes' aangetroffen die Sylvia van Leeuwen later kon determineren als Modiolula phaseolina.

De soort was uit Nederland nu toe alleen bekend van vers dood, aangespoeld materiaal maar nog niet van levende exemplaren.

Bron:
van Leeuwen, S. 2019
Nieuw voor Nederland: Kleine paardenmossel Modiolula phaseolina (Philippi, 1844)
Spirula 418: 62-63

Foto: Jeroen Goud

top

Nederlands voorkomen van de stofluis Lepinotus reticulatus na 75 jaar bevestigd

75 jaar geleden werd de stofluis Lepinotus reticulatus met een vraagteken op de naamlijst van Nederland geplaatst. Deze melding berustte op een beschadigd exemplaar van dit geslacht aangetroffen in een boerderij op Kampereiland.

Recent werden drie waarnemingen gedaan en bleek er ook historisch materiaal aanwezig in de collectie van het Naturalis Biodiversity Center.

Daarmee kan de soort nu eindelijk op de Nederlandse soortenlijst worden opgenomen.

Bron:
Noordijk, J. 2019
De stofluis Lepinotus reticulatus (Psocodea: Trogiidae) op de Nederlandse soortenlijst
Entomologische Berichten 79 (2): 42-45

top

De neuswesp Coptera inaequalifrons, nieuw voor Nederland

In 2017 en 2018 werd de neuswesp Coptera inaequalifrons aangetroffen in de Kaaistoep bij Tilburg en het Wijffelterbroek bij Weert.

Dit zijn de eerste vondsten in Nederland. Dit wespje parasiteert bij vliegen, waarschijnlijk lansvliegen (Lonchaeidae).

Bron:
Peeters, T.M.J., R. Felix, R. Ketelaar & B. Horvers 2019
Neuswespen (Diapriidae) in De Kaaistoep 3. Coptera inaequalifrons nieuw voor Nederland
In: Peeters, T., A. van Eck & T. Cramer (red.), Natuurstudie in De Kaaistoep. Verslag 2018, 24e onderzoeksjaar. - TWM Gronden BV, Natuurmuseum Brabant & KNNV-afdeling Tilburg, pp. 69-74


Foto: Bart Horvers

top

21 nieuwe sluipwespen voor Nederland

In hetzelfde onderzoek op de Kaaistoep als waar de neuswesp Coptera inaequalifrons werd aangetroffen, zijn ook 21 soorten sluipwespen uit de soortenrijke familie Ichneumonidae nieuw voor Nederland aangetroffen.

Het betreft deels soorten die eerder al elders waren aangetroffen maar die nog niet gepubliceerd waren.

Bron:
Zwakhals. C. 2019
Ichneumonidae in de Kaaistoep
In: Peeters, T., A. van Eck & T. Cramer (red.), Natuurstudie in De Kaaistoep. Verslag 2018, 24e onderzoeksjaar. - TWM Gronden BV, Natuurmuseum Brabant & KNNV-afdeling Tilburg, pp. 75-84

top

Agenda t/m juli 2019
11 mei Sektie Everts, Voorjaarsexcursie Nederlandse Entomologische Vereniging
11 mei Excursie: Donkere waterjuffer Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie
13 mei Werkavond mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
17-19 mei KNNV Landelijk insectenweekend deze nieuwsbrief
18 mei Molluskenexcursie Savelsbos Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
18 mei Libellenexcursie De Zegge (Antwerpen) Libellenvereniging Vlaanderen vzw
19 mei Excursie: Bijeninventarisatie Diest Citadelbos en Webbekomsbroek Wilde bijen- en wespenwerkgroep Aculea
22 mei Varia-avond dag- en nachtvlinders Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
25 mei 81e verenigingsdag Nederlandse Malacologische Vereniging
25 mei Excursie: Op zoek naar wilde bijen in Doeveren Wilde bijen- en wespenwerkgroep Aculea
31 mei-2 juni Zomerbijeenkomst Nederlandse Entomologische Vereniging
1 juni Excursie 1000-soortenjaar Vechtpark Hardenberg Nederlandse Malacologische Vereniging
1 juni Molluskenexcursie Blerick en Everlose beek Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
1 juni Libellenexcursie Meinweg Libellenvereniging Vlaanderen vzw
1 juni Excursie: Bestuivers en bijenwandeling vallei de la Linque Chairière Wilde bijen- en wespenwerkgroep Aculea
14 juni 1000-soortendag Markerwadden deze nieuwsbrief
15 juni Sektie Everts, Extra excursie Nederlandse Entomologische Vereniging
16 juni Libellenexcursie Mol-Postel (Antwerpen) Libellenvereniging Vlaanderen vzw
17 juni Werkavond mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
19 juni Varia-avond dag- en nachtvlinders Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
22 juni Excursie: Bronslibel in de Ardennen Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie
22 juni 82e verenigingsdag Nederlandse Malacologische Vereniging
23 juni Excursie: Bestuivers en bijenwandeling vallei de la Linque Chairière Wilde bijen- en wespenwerkgroep Aculea
28-30 juni Genootschapsweekend Kop van Noord-Limburg Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
29 juni Molluskenexcursie Sint-Jansberg Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
29-30 juni Dagexcursies Noordoost- en Oost-Groningen Nederlandse Malacologische Vereniging
6 juli Excursie Mierenwerkgroep Nederlandse Entomologische Vereniging
6 juli LibellenexcursieDe Maten- Genk/Diepenbeek (Limburg) Libellenvereniging Vlaanderen vzw
6 juli Excursie: Wilde bijen in het Oude Leiereservaat, Kuurne Wilde bijen- en wespenwerkgroep Aculea
14 juli Excursie: Wilde bijen in het Haneveld Wilde bijen- en wespenwerkgroep Aculea
15 juli Werkavond mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
20 juli Excursie: Gulp en Geul Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie
20 juli Molluskenexcursie Klimmen en Retersbeek Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
27 juli Heidehommelexcursie, Balloerveld deze nieuwsbrief

top

Van de redactie

Dit is het zesenveertigste nummer van Tentakel, de digitale nieuwsbrief over ongewervelde dieren. Deze nieuwsbrief verschijnt onregelmatig naast de reguliere papieren EIS-nieuwsbrief.

In de nieuwsbrief is plaats voor allerlei korte berichten die het onderzoek aan ongewervelden in Nederland aangaan: berichten van het EIS-bureau, oproepen, bijzondere en fenologische waarnemingen, aankondiging van rapporten en boeken en een activiteitenagenda. Ook al uw bijdragen zijn welkom. U kunt deze sturen naar eis@naturalis.nl.

De nieuwsbrief is opgezet als Internetpagina (in HTML) en kan in de meest gangbare e-mailprogramma's worden gelezen. Met de berichtopmaak/e-mailindeling ingesteld op (originele) HTML ziet u behalve tekst ook plaatjes en kunt u via de blauwe links eenvoudig alleen dat nieuws er uit pikken dat u interesseert. Mocht u problemen hebben met het instellen van het HTML-formaat in uw e-mailprogramma schroom dan niet en neem gerust contact op. Of probeer het hier met uw webbrowser. Hier zijn ook alle reeds verschenen nummers beschikbaar.

Mocht u geen belangstelling (meer) hebben voor deze nieuwsbrief: een retour-mailtje naar dit adres is voldoende om uw e-mailadres te verwijderen van deze mailinglist. Aanmelden op dit adres is vanzelfsprekend ook mogelijk.

U kunt onze nieuwtjes volgen door u aan te melden via onze pagina op Facebook.

Ed Colijn

top

Index

De reeds verschenen nummers van Tentakel.

Tentakel 69 - 12 april 2023
Tentakel 68 - 22 februari 2023
Tentakel 67 - 15 december 2022
Tentakel 66 -18 oktober 2022
Tentakel 65 - 30 augustus 2022
Tentakel 64- 14 juni 2022
Tentakel 63 - 14 april 2022
Tentakel 62 - 20 januari 2022
Tentakel 61 - 15 december 2021
Tentakel 60 - 13 oktober 2021
Tentakel 59 -23 april 2021
Tentakel 58 - 13 april 2021
Tentakel 57 - 17 februari 2021
Tentakel 56 - 5 januari 2021
Tentakel 55 - 20 oktober 2020
Tentakel 54 - 25 augustus 2020
Tentakel 53 - 7 juli 2020
Tentakel 52 - 1 mei 2020
Tentakel 51 - 25 februari 2020
Tentakel 50 - 1 januari 2020
Tentakel 49 - 22 oktober 2019
Tentakel 48 - 27 augustus 2019
Tentakel 47 - 10 juli 2019
Tentakel 46 - 9 mei 2019
Tentakel 45 - 13 maart 2019
Tentakel 44 - 1 januari 2019
Tentakel 43 - 24 oktober 2018
Tentakel 42 - 22 augustus 2018
Tentakel 41 - 26 juni 2018
Tentakel 40 - 1 mei 2018
Tentakel 39 - 22 februari 2018
Tentakel 38 - 1 januari 2018
Tentakel 37 - 13 november 2017
Tentakel 36 - 5 september 2017
Tentakel 35 - 12 juli 2017
Tentakel 34 - 15 mei 2017
Tentakel 33 - 16 maart 2017
Tentakel 32 - 25 januari 2017
Tentakel 31 - 25 oktober 2016
Tentakel 30 - 21 juli 2016
Tentakel 29 - 25 mei 2016
Tentakel 28 - 24 maart 2016
Tentakel 27 - 18 januari 2016
Tentakel 26 - 16 december 2015
Tentakel 25 - 25 september 2015
Tentakel 24 - 6 augustus 2015
Tentakel 23 - 4 juni 2015
Tentakel 22 - 22 april 2015
Tentakel 21 - 26 februari 2015
Tentakel 20 -17 december 2014
Tentakel 19 -12 juni 2014
Tentakel 18 -20 maart 2014
Tentakel 17 -19 december 2013
Tentakel 16 - 2 november 2013
Tentakel 15 - 25 juli 2013
Tentakel 14 - 2 mei 2013
Tentakel 13 - 14 januari 2013
Tentakel 12 - 14 december 2012
Tentakel 11 - 19 juli 2012
Tentakel 10 - 8 mei 2012
Tentakel 9 - 8 maart 2012
Tentakel 8 - 1 december 2011
Tentakel 7 - 28 juli 2011
Tentakel 6 - 6 april 2011
Tentakel 5 - 23 december 2010
Tentakel 4 - 15 november 2010
Tentakel 3 - 15 september 2010
Tentakel 2 - 10 augustus 2010
Tentakel 1 - juli 2010