Tentakel 12

Tentakel 12
Nummer 12 - 14 december 2012

 
EIS-dag 2013: Insecten, hoe kom je er vanaf?

Ook dit jaar trekt Stichting EIS weer een winterse zaterdag in januari uit voor het consumeren en uitwisselen van kennis over ongewervelden.

Betrokkenen bij EIS en andere geïnteresseerden zijn van harte welkom om op zaterdag 19 januari 2013 vanaf 13.00 deel te nemen aan de EIS-dag.

Dit jaar is het thema "Insecten hoe kom je er vanaf?!".

De EIS-dag zal gehouden worden in het auditorium van museum Naturalis te Leiden. Museum Naturalis ligt achter het centraal station van Leiden, vlakbij het Leids Universitair Medisch Centrum. Een routebeschrijving vindt u op de website van Naturalis.

Programma

13.00     Medische entomologie: Leed door geleedpotigen - Marieta Braks (RIVM)
13.20     Vreemde huisgenoten - Bruce Schoelitsz (KAD)
13.40     voorlopige titel: 'invasieve exoten, hoe kom je er vanaf?' - medewerker nVWA
14.00     Mysterie Insecten Competitie

14.30     Thee- en Koffiepauze

15.00     EIS in vogelvlucht - Roy Kleukers
15.20     De landbouw profiteert van wilde bijen, maar profiteren wilde bijen ook van landbouw? - David Klein
             (Alterra)
15.40     Bijenverspreidingsdata: van bijpunten tot bijwerkingen - Koos Biesmeijer (Naturalis)
16.00     Uitslag Mysterie Insecten Competitie

16.15     Borrel

John Smit

top

1000-soortendag 2013 - het Roerdal

In 2013 organiseert EIS in samenwerking met het Natuurhistorisch Genootschap Limburg (NHGL), Staatsbosbeheer, Limburgs Landschap en waarneming.nl wederom de 1000-soortendag. Deze zal plaats vinden op zaterdag 8 juni in het Roerdal. Noteer dit vast in je agenda!

Voor de deelnemers die willen blijven overnachten hebben we wederom de kampeerboerderij de Holsterhof te Roermond (www.holsterhof.nl) gereserveerd. In dit onderkomen, waar we dit jaar samen met de NHGL zullen verblijven, is plaats voor slechts 20 EIS-deelnemers, dus wie het eerst komt, wie het eerst maalt. Opgave is mogelijk bij Ed Colijn.

Begin volgend jaar volgt uitgebreidere informatie over het programma van de dag via de EIS-website, de papieren EIS-Nieuwsbrief en Tentakel.

Ed Colijn
EIS-Nederland

Olaf Op den Kamp
Natuurhistorisch Genootschap in Limburg

Ton Lenders
Nationaal Park De Meinweg

Hisko de Vries
waarneming.nl

top

Libellencollectie Naturalis

Vrijdag 28 december organiseert EIS in samenwerking met de NVL een excursie naar de libellencollectie van Naturalis te Leiden.

De excursie wordt 's middags gehouden en duurt 1 à twee uur.

Geïnteresseerden kunnen zich opgeven bij Vincent Kalkman.

top

Dierenzoeker wint Natuurprijs 2012


De Dierenzoeker heeft de Nationale Groenfonds Natuurprijs 2012 gewonnen. De website is ontwikkeld door Het Klokhuis, Naturalis en EIS-Nederland. Volgens de jury was het een overduidelijke winnaar onder de tien genomineerde projecten. 'Het is een laagdrempelig en handig instrument dat aansluit bij de nieuwe manier van informatieverwerving van kinderen en volwassenen' aldus de jury.

Een mooie opsteker dus. Bovendien biedt het bijbehorende prijzengeld van 10.000 euro tevens een uitgelezen kans deze mobiele website om te zetten naar een echte app voor smartphones. Op die manier kan hij ook gebruikt worden zonder internetverbinding.

De Dierenzoeker is ontwikkeld om dieren in en om het huis eenvoudig op naam te brengen. Het innovatieve is de zogenaamde multifacetdeterminatie. Dat wil zeggen dat de gebruiker zelf de kenmerken kan kiezen om het dier op naam te brengen, i.p.v. de standaardroute van een tabel af te leggen. De doelgroep is kinderen van 7 tot 12 jaar, maar het programma is ook prima te gebruiken door volwassenen.

Met fantastische, speciaal gemaakte tekeningen, informatie over de herkenning, vindplaatsen en aanvullende foto's per soort is het een mooi en gebruikersvriendelijke determinatietool. Met de omzetting naar een app zijn de toepassingsmogelijkheden eindeloos en kunnen aanvullende groepen toegevoegd worden, zodat straks alle bosvogels of alle hooiwagens gedetermineerd kunnen worden. Hopelijk is deze prijs een stimulans meer van dit soort initiatieven te ontplooien.

John Smit & Jinze Noordijk

top

Sprinkhaanatlas 2011-2013!

2012 was het tweede jaar van het nieuwe atlasproject sprinkhanen. Voor dit project zijn alle gegevens uit het EIS-bestand aan waarneming.nl toegevoegd, zodat de waarnemers online alle bekende sprinkhanengegevens kunnen bekijken. Dit blijkt zeer goed te werken, want er zijn nog nooit zoveel nieuwe gegevens verzameld: in 2011 ruim 40.000 en in 2012 tot nu toe ruim 30.000. Dit wat lagere aantal in 2012 is waarschijnlijk te wijten aan het slechtere weer.

Het verspreidingsbeeld van de meeste soorten begint inmiddels aardig compleet te worden. In 2012 zijn ook diverse leuke nieuwe vondsten gedaan. Zo lijkt de lichtgroene sabelsprinkhaan inmiddels aan te slaan in ons land. Tot dit jaar waren er alleen enkele langvleugelige mannetjes aangetroffen, maar nu zijn er diverse populaties ontdekt. Verder valt op dat de recent in Nederland ontdekte kiezelsprinkhaan alweer op zijn retour lijkt.

Oorspronkelijk was voorzien dat 2012 het laatste veldjaar zou zijn, maar vanwege het in het water vallen van de excursies naar witte gebieden gaan we nog een jaar door. De publicatie van de atlas schuift door naar 2015.

Roy Kleukers & Ed Colijn

top

De Nederlandse bijen

Wanneer deze Tentakel verschijnt is de presentatie van 'het bijenboek' net achter de rug (13 december). Meer dan 130 geïnteresseerden bezochten de bijeenkomst.

Het resultaat van het jarenlange project mag er zijn: 544 pagina's vol met informatie over alle 358 Nederlandse soorten, voorzien van talrijke foto's en ingeleid door uitgebreide algemene hoofdstukken over alle zaken die bijen zo interessant maken.
De inhoudsopgave is als volgt:
  1. Inleiding
  2. Bijenstudies in Nederland: een historisch overzicht
  3. Het bijenleven
  4. Bijen en bloemen
  5. Sociaal gedrag bij bijen
  6. De honingbij
  7. Parasitaire bijen
  8. Relaties met andere insecten
  9. Zeven landschapstypen: hun biotopen en hun bijen
  10. Databestand Nederlandse bijen
  11. Veranderingen in de Nederlandse bijenfauna
  12. Bescherming en beheer
  13. Bijen en de mens
  14. Bijen onderzoeken
  15. Bouw en functie van het bijenlichaam
  16. Bijen determineren
  17. Diversiteit, verwantschappen en naamlijst
  18. Soortbesprekingen
Wat EIS en de auteurs betreft betekent de publicatie van dit boek, die samenvalt met de afsluiting van het Jaar van de Bij, zeker geen einde van de aandacht voor bijen. Eerder moet het verschijnen van het boek juist een stimulans zijn om bijen meer dan ooit in natuurbeleid, -beheer en onderzoek te betrekken.

Gelukkig zijn de signalen wat dit betreft hoopvol. Landelijke en provinciale overheden, evenals natuurbeschermingsorganisaties, tonen een groeiende belangstelling voor deze insecten. EIS zal dan ook zeker zijn best blijven doen om het databestand actueel te houden en Nederlandse bijenliefhebbers hulp te bieden bij onderzoek naar en publicaties over faunistiek en ecologie van de Nederlandse bijen.

Theo M.J. Peeters, Hans Nieuwenhuijsen, Jan Smit, Frank van der Meer, Ivo P. Raemakers, Wijnand R.B. Heitmans, Kees van Achterberg, Manja Kwak, Anne Jan Loonstra, Jeroen de Rond, Mervyn Roos & Menno Reemer, 2012
Natuur van Nederland 11- De Nederlandse bijen (Hymenoptera: Apoidea s.l.)
Naturalis en EIS-Nederland, Leiden

Menno Reemer, foto's Herman Berkhoudt.

top

Nederlandse Faunistische Mededelingen 38

Binnenkort verschijnt Nederlandse Faunistische Mededelingen nummer 38.

Het nummer bevat artikelen over Stylops, de loopkever Harpalus signaticornis, strooiselbewonende hooiwagens, de wantsen van de Nederlandse Waddeneilanden, diverse artikelen over nieuwe Diptera voor Nederland, nieuwe mosmijten voor Nederland en een tweetal artikelen over de watermijten van Nederland.

Het nummer zal na de kerstdagen bij alle abonnees in de bus vallen.

Inhoud

1-8 Struikelen over Stylops op de Stompert (Strepsiptera: Stylopidae) - J. Smit, J.T. Smit, R.P. Vos & V. Middelman
9-16 Het recente voorkomen van de loopkever Harpalus signaticornis in Nederland (Coleoptera: Carabidae) - H. Turin, Th. Heijerman, J. Noordijk & J. Trautner
17-24 De strooiselbewonende hooiwagens van stuwwalbossen (Opiliones) - J. Noordijk, M. Lammers & Th. Heijerman
25-48 Wantsen van de Nederlandse waddeneilanden iv (Hemiptera: Heteroptera) - B. Aukema, D.J. Hermes, P.-p. Chen & N. Nieser
49-54 Metriocnemus carmencitabertarum, een nieuwe dansmug voor Nederland (Diptera: Chironomidae) - J.T. Kuper & H.K.M. Moller Pillot
55-62 Zodion kroeberi, een nieuwe blaaskopvlieg voor Nederland (Diptera: Conopidae) - E. de Bree & J.T. Smit
63-66 De stekeldrager Abrachyglossum capitatum, een nieuwe blaaskopvlieg voor de Nederlandse fauna (Diptera: Conopidae) - E. de Bree
67-70 De slakkendodende vlieg Pherbellia annulipes nieuw voor Nederland (Diptera: Sciomyzidae) - J.T. Smit & B. Hamers
71-76 Het sparrengitje Cheilosia morio nieuw voor Nederland (Diptera: Syrphidae) - G.W.A. Pennards
77-82 Het klitgitje Cheilosia vulpina nieuw voor Nederland (Diptera: Syrphidae) - J.T. Smit, E. de Bree & L. van der Leij
83-88 Derde aanvulling op de naamlijst van Nederlandse sluipvliegen (Diptera: Tachinidae) - Th. Zeegers
89-94 New mossmites from the Netherlands (Acari: Oribatida) - H. Siepel, W.J. Dimmers, N.A.C. Smits & G. Vierbergen
95-114 Meer dan 250 soorten watermijten in Nederland (Acari: Hydrachnidia, Halacaridae)! - H. Smit, H. Boonstra, O.W.M. Duijts, B. van Maanen & R. Wiggers
115-127 Een update van de naamlijst van de Nederlandse watermijten (Acari: Hydrachnidia) - H. Smit & B. van Maanen


Voor een overzicht van eerder verschenen nummers zie de NFM-website.

Roy Kleukers

top

Fauna van Rottum

De Fauna van Rottum geeft een systematisch overzicht van alle diersoorten die ooit op de onbewoonde eilanden Rottumeroog, Rottumerplaat en Zuiderduin zijn aangetroffen. Het begint met een woord vooraf van de schrijvers gevolgd door een inleidend hoofdstuk over de geschiedenis, het beheer en flora- en fauna-monitoring op de eilanden. Het grootste deel van het rijk geïllustreerde boekje is gewijd aan de geannoteerde soortenlijsten.

In totaal zijn tot nu toe bijna 1000 ongewervelden aangetroffen op Rottum. Daarvan vormen de nachtvlinders, kevers en weekdieren de soortenrijkste groepen. De schrijvers sluiten het naslagwerk af met een korte analyse van de biodiversiteit op de eilanden. Het feit dat meer dan de helft van de Nederlandse avifauna maar nog geen 4% van de Nederlandse ongewervelden op de eilanden zijn waargenomen doet vermoeden dat er voor de EIS-achterban nog vele soorten te ontdekken zijn op Rottum.

Mark Zekhuis & Nico de Vries, 2012
Fauna van Rottum
Profiel Uitgeverij, Bedum

Ed Colijn

top

Natuuratlas Zaanstad

Op 21 oktober werd de Natuuratlas Zaanstad gepresenteerd. Deze gemeente is met 144.000 inwoners de 15e grootste stad in Nederland. Naast dit grote aantal inwoners herbergt de gemeente ook veel natuur; zelfs 30% van het totale grondgebied is onderdeel van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS), waaronder een deel ook onder Natura 2000 valt. Het was dus belangrijk om de natuurwaarden in kaart te brengen.

De Natuuratlas brengt alle groengebieden en wateren in kaart, met natuurlijk veel aandacht voor waardevolle en bijzondere natuur. De waterkwaliteit, bodemtypen en ontwikkelingen van de laatste 30 jaar worden uitgebreid behandeld. Daarnaast wordt een overzicht gegeven van alle soorten die in ooit in de gemeente zijn gezien. Bij de goed bestudeerde groepen worden stippenkaarten per soort gegeven.

Voor EIS relevante hoofdstukken zijn die over aquatische macrofauna, dagvlinders, nachtvlinders, libellen, sprinkhanen, kevers, bodemdieren en weekdieren. Vervolgens is er nog een bijgeleverde CD met daarin een hoofdstuk over de waargenomen spinnen en hooiwagens en soortenlijsten van aquatische macrofauna, bodemfauna, zweefvliegen, wapenvliegen, wantsen, nachtvlinders, kevers, mollusken en overige ongewervelden. Ondergetekenden verzorgden, deels als EIS-project, enkele hoofdstukken en lijsten. De conclusie is dat er in Zaanstad 4850 soorten zijn gevonden!

Het dikke boek met harde kaft en groot formaat is bijzonder aantrekkelijk door vele kaarten, mooie plaatjes van soorten en prachtige vliegerfoto's van het waterrijke en open landschap van Zaanstad.

Van 't Veer, R., T. Kisjes & N. Sminia, 2012
Natuuratlas Zaanstad
Stichting Uitgeverij Noord-Holland

Jinze Noordijk & Matty Berg

top

Spineless - status and trends of the world's invertebrates

De Zoological Society of London bracht dit jaar een fraai rapport uit over bedreiging en bescherming van ongewervelden. Vele auteurs (waaronder Vincent Kalkman van het EIS-bureau) droegen er aan bij en de publicatie werd samen met de International Union for Conservation of Nature (IUCN) en Wildscreen geproduceerd. Met name het werk van de Specialist Species Groups van het IUCN heeft een stempel op de teksten gedrukt.

Het IUCN brengt internationale rode lijsten uit en inmiddels zijn hiervoor 12.621 ongewervelden geëvalueerd, een miniem aandeel van het totale aantal soorten. Van deze soorten is 3% uitgestorven, 6% sterk bedreigd, 6% bedreigd, 14% kwetsbaar en 7% bijna bedreigd. Voor 37% van de soorten is er niet veel reden tot zorg ('least concern'), terwijl voor 27% er te weinig data voorhanden is.

Op de website www.iucnredlist.org kan gelezen worden hoe deze categorieën bepaald worden. De resultaten van het werk aan de rode lijst zijn een leidraad voor de in dit rapport gepubliceerde gegevens en worden gebruikt om inzichtelijk te maken hoe groot de bedreigingen zijn voor de ongewervelde dieren in verschillende het zoetwater-, terrestrische en mariene milieu. Het rapport staat vol met mooie foto's en overzichtelijke diagrammen.

Het rapport is gratis beschikbaar op de website van de Zoological Society of London.

Jinze Noordijk

top

Kijk op exoten

In de tweede editie van Kijk op Exoten aandacht voor Grijs kronkelsteeltje, Geaderde stekelhoren, Zonnebaars, Aziatische hoornaar, Essenvlieskelkje, Amerikaanse rode eekhoorn, Gele maskerbloem, Huiskraai, Amoergrondel, Dikkopelrits, Naakthalsgrondel en Mediterrane lichtmot.

"Kijk op exoten" is een initiatief vanuit het Signaleringsproject exoten, waarin een groot aantal natuurorganisaties samenwerkt om exoten onder de aandacht te houden van vooral de waarnemers in het veld.

Lees meer op Kijk op Exoten, of download de nieuwsbrief.

Ed Colijn

top

Zoekbeeld, de nieuwsbrief van Stichting ANEMOON

Recent is een nieuwe aflevering verschenen van Zoekbeeld, de nieuwsbrief van Stichting ANEMOON. Om kosten te besparen wordt de nieuwsbrief digitaal als PDF uitgebracht. De link naar het bestand op de website is: www.anemoon.org/anemoon/downloads/zoekbeeld-nieuwsbrief/Zoekbeeld-2012-01.pdf.

In Zoekbeeld staan ook berichten over de mariene atlas. Er wordt momenteel hard gewerkt om alle teksten af te krijgen. De atlas zal in april of mei 2013 verschijnen.

Meer info over de Ecologische atlas mariene mollusken is te vinden op www.anemoon.org/anm/ecologische_atlas

Veel leesplezier,

Sylvia van Leeuwen
Projectcoördinator Stichting ANEMOON
E-mail: sylvia25@versatel.nl

top

Agenda t/m april
28 december Excursie libellencollectie Naturalis deze nieuwsbrief
19 januari EIS-dag deze nieuwsbrief
20 januari Slakkenexcursie Millingerwaard Flora- en Faunawerkgroep Gelderse Poort
21 januari Werkavond Molluskenstudiegroep Natuurhistorisch Genootschap Limburg
26 januari Studiedag Sectie Hymenoptera, Naturalis Nederlandse Entomologische Vereniging
20 februari Excursie vlindercollectie Natuurhistorisch Museum Maastricht Natuurhistorisch Genootschap Limburg
23 februari Voorjaarsbijeenkomst Sektie Everts Nederlandse Entomologische Vereniging
2 maart Landelijke dag De Vlinderstichting
14 maart Libellen- en vlinderlezing Natuurhistorisch Genootschap Limburg
6 april NVL Libellenstudiedag Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie
20 april Excursie Sectie Hymenoptera, Elperstroom Nederlandse Entomologische Vereniging

top

Van de redactie

Dit is het twaalfde nummer van Tentakel, de digitale nieuwsbrief over ongewervelde dieren. Deze nieuwsbrief verschijnt onregelmatig naast de reguliere papieren EIS-nieuwsbrief.

In de nieuwsbrief is plaats voor allerlei korte berichten die het onderzoek aan ongewervelden in Nederland aangaan: berichten van het EIS-bureau, oproepen, bijzondere en fenologische waarnemingen, aankondiging van rapporten en boeken en een activiteitenagenda. Ook al uw bijdragen zijn welkom. U kunt deze sturen naar eis@naturalis.nl.

De nieuwsbrief is opgezet als Internetpagina (in HTML) en kan in de meest gangbare e-mailprogramma's worden gelezen. Met de berichtopmaak/e-mailindeling ingesteld op (originele) HTML ziet u behalve tekst ook plaatjes en kunt u via de blauwe links eenvoudig alleen dat nieuws er uit pikken dat u interesseert. Mocht u problemen hebben met het instellen van het HTML-formaat in uw e-mailprogramma schroom dan niet en neem gerust contact op. Of probeer het hier met uw webbrowser.

Mocht u geen belangstelling (meer) hebben voor deze nieuwsbrief: een retour-mailtje naar dit adres is voldoende om uw e-mailadres te verwijderen van deze mailinglist. Aanmelden op dit adres is vanzelfsprekend ook mogelijk.

Ed Colijn

top

Index

De reeds verschenen nummers van Tentakel.

Tentakel 69 - 12 april 2023
Tentakel 68 - 22 februari 2023
Tentakel 67 - 15 december 2022
Tentakel 66 -18 oktober 2022
Tentakel 65 - 30 augustus 2022
Tentakel 64- 14 juni 2022
Tentakel 63 - 14 april 2022
Tentakel 62 - 20 januari 2022
Tentakel 61 - 15 december 2021
Tentakel 60 - 13 oktober 2021
Tentakel 59 -23 april 2021
Tentakel 58 - 13 april 2021
Tentakel 57 - 17 februari 2021
Tentakel 56 - 5 januari 2021
Tentakel 55 - 20 oktober 2020
Tentakel 54 - 25 augustus 2020
Tentakel 53 - 7 juli 2020
Tentakel 52 - 1 mei 2020
Tentakel 51 - 25 februari 2020
Tentakel 50 - 1 januari 2020
Tentakel 49 - 22 oktober 2019
Tentakel 48 - 27 augustus 2019
Tentakel 47 - 10 juli 2019
Tentakel 46 - 9 mei 2019
Tentakel 45 - 13 maart 2019
Tentakel 44 - 1 januari 2019
Tentakel 43 - 24 oktober 2018
Tentakel 42 - 22 augustus 2018
Tentakel 41 - 26 juni 2018
Tentakel 40 - 1 mei 2018
Tentakel 39 - 22 februari 2018
Tentakel 38 - 1 januari 2018
Tentakel 37 - 13 november 2017
Tentakel 36 - 5 september 2017
Tentakel 35 - 12 juli 2017
Tentakel 34 - 15 mei 2017
Tentakel 33 - 16 maart 2017
Tentakel 32 - 25 januari 2017
Tentakel 31 - 25 oktober 2016
Tentakel 30 - 21 juli 2016
Tentakel 29 - 25 mei 2016
Tentakel 28 - 24 maart 2016
Tentakel 27 - 18 januari 2016
Tentakel 26 - 16 december 2015
Tentakel 25 - 25 september 2015
Tentakel 24 - 6 augustus 2015
Tentakel 23 - 4 juni 2015
Tentakel 22 - 22 april 2015
Tentakel 21 - 26 februari 2015
Tentakel 20 -17 december 2014
Tentakel 19 -12 juni 2014
Tentakel 18 -20 maart 2014
Tentakel 17 -19 december 2013
Tentakel 16 - 2 november 2013
Tentakel 15 - 25 juli 2013
Tentakel 14 - 2 mei 2013
Tentakel 13 - 14 januari 2013
Tentakel 12 - 14 december 2012
Tentakel 11 - 19 juli 2012
Tentakel 10 - 8 mei 2012
Tentakel 9 - 8 maart 2012
Tentakel 8 - 1 december 2011
Tentakel 7 - 28 juli 2011
Tentakel 6 - 6 april 2011
Tentakel 5 - 23 december 2010
Tentakel 4 - 15 november 2010
Tentakel 3 - 15 september 2010
Tentakel 2 - 10 augustus 2010
Tentakel 1 - juli 2010