tentakel 44

Tentakel 44
Nummer 44 - 1 januari 2019

 
EIS-dag 2019: "There will be blood"

Zaterdag 26 januari 2019
De Uithof, zaal Cosmos, V. Koningsbergergebouw, Budapestlaan 4a-b
3584 CD Utrecht

De jaarlijkse EIS-dag heeft dit jaar het thema "There will be Blood". Ongewervelden worden maar al te vaak gevreesd vanwege hun prikken of beten, en daarom gaan we dit jaar wat dieper in op onze bloedzuigende beestjes en hun biologie.

Er zal echter ook aandacht zijn voor niet-bloederige zaken, zoals Obsidentify, bestuiverssuccessen en nieuwe insectensoorten in Nederland.

Het programma loopt van 10.30 - 16.10 uur, zaal open 10.00. Na afloop gelegenheid tot napraten met een hapje en een drankje. Deelname gratis.

Programma

10.00 Inloop met koffie

Ochtendprogramma: Algemeen deel
10.45-11.30 Stand van zaken beeldherkenning met ObsIdentify - Laurens Hogeweg (Naturalis)
11.30-12:00 Successen voor bestuivers in het Groene Cirkels Bijenlandschap - Menno Reemer (EIS Kenniscentrum Insecten)
12:00-12:20 Nieuwe soorten insecten en andere ongewervelden in 2018 - Daan Drukker (EIS Kenniscentrum Insecten)


12:20-13:20 Lunch (zelf meenemen)



There will be blood
13:20-13:40 Overzicht bloedzuigende ongewervelden - Theo Zeegers (EIS Kenniscentrum Insecten)
13.40-14.10 De Nederlandse steekmuggen: irritant relevant en interessant - Arjan Stroo (NVWA)
14.10-14.30 Weerhaken en ogen aan de medicinale bloedzuiger - Bram Koese (EIS Kenniscentrum Insecten)
14.30-14.40 Wat doen mijten op libellen? - Reinier de Vries (JNM)
14.40-14.50 Onderzoek aan knutten in Nederland: (k)nuttig of (k)nutteloos? - Anton Bekendam en Frans Jacobs (NVWA)
14.50-15.00 Vangsten van volwassen kriebelmuggen (Simuliidae) in Nederland - Frans Jacobs (NVWA)


15:00-15:30 Koffie en thee


15.30-15.50 In bed met de bedwants - Bruce Schoelitsz (HAS Hogeschool Den Bosch)
15:50-16:10 Minder bekende teken en hun minder bekende ziektes - Helen Esser (WUR)


16:10 Borrel

top

5000-soortenjaar loopt op z'n eind

Het veldwerk voor het 5000-soortenjaar Hollandse duinen is op 31 december afgesloten. Dat betekent niet dat het werk klaar is. De waarnemingen (ongeveer 250.000) moeten bij elkaar gebracht en opgeschoond worden.

Het overgrote deel van de Waarnemingen staat op Waarneming.nl. Voor het opstellen van de eindlijst moeten deze waarnemingen gecombineerd worden met de waarnemingen van allerlei specialisten die hun gegevens niet op Waarneming.nl bijhouden.

Nadat dat gebeurd is moeten de niet te valideren waarnemingen verwijderd worden. Het gaat daarbij deels om waarnemingen die overduidelijk fout zijn maar ook om waarnemingen die goed zouden kunnen kloppen maar waarvoor geen bewijs is in de vorm van een foto of verzameld materiaal.

Eind maart hopen we dan de eerste redelijke schatting van het eindtotaal te hebben. In de tweede helft van 2019 wordt er een eindverslag van het 5000-soortenjaar gepubliceerd. Vermoedelijk gaan we rond 6500 soorten eindigen met daartussen 10 tot 15 soorten die nieuw voor Nederland zijn.

Vincent Kalkman

top

Wantsen, cicaden en bladvlooiendag: 1 februari, Kapellerpoort 1 te Roermond

Wantsen en cicaden kunnen zich verheugen op een toenemende belangstelling. Vooral in de provincie Limburg heeft de wantsenstudie een grote vlucht genomen.

Het is dan ook geen toeval dat de wantsendag dit jaar gehouden wordt bij het Natuurhistorisch genootschap Limburg.

Naast een aantal lezingen is er tijd om nieuwe literatuur te bekijken en gaan we ook nog even naar buiten voor een veldbezoek aan twee grotendeels Limburgse specialiteiten.

Programma:
  • 13.00 - 13.20 Berend Aukema - nieuwe trends in wantsenland - 2018
  • 13.20 - 13.40 Reinier Akkermans - Limburgs wantsennieuws 2018
  • 13.40 - 14.40 Bezoek aan lindenspitskop Oxycarenus lavaterae en plataannetwants Corythucha ciliata
  • 14.40 - 15.00 Koffie en thee, tijd om nieuwe boeken in te zien
  • 15.00 - 15.20 Kees den Bieman - Bladvlooien, voor wie meer dan wantsen wil
  • 15.20 - 15.40 Vincent Kalkman - schommelingen in aantallen wantsen tussen 2017 en 2018
  • 15.40 - 16.00 Berend Aukema - determinatie van Nysius
  • 16.00 - 17.00 Oefenen met herkenning van Nysius
  • 17:00 Sluiting
Foto Nysius huttoni: Roy Kleukers

top

Genootschapsdag 2019

9 maart 2019
Bisschoppelijk College Broekhin
Bob Bouwmanstraat 30-32 te Roermond

Op zaterdag 9 maart 2019 organiseert het Natuurhistorisch Genootschap in Limburg de 22e editie van de Genootschapsdag.

Deze gratis toegankelijke bijeenkomst is de ontmoetingsdag voor Limburgse natuurliefhebbers, zowel leden als niet-leden. Naast een uitgebreid lezingenprogramma is er ook weer een informatie- en boekenmarkt. Hier kunt u zowel nieuwe als gebruikte natuurboeken aanschaffen. Ook zijn er verschillende terreinbeheerders aanwezig zodat u contacten kunt leggen om te gaan monitoren en uw bijzondere vondsten kunt melden. Diverse werkgroepen presenteren zichzelf met een stand waar u actief aan de slag kunt.

Het programma start om 10.00 uur (zaal open om 9.30 uur) en duurt tot 16.30 uur. Tussen 9.30 en 10.00 uur, tussen 12.00 en 13.30 uur en tussen 14.30 en 15.00 uur kan de boeken- en informatiemarkt bezocht worden. Tijdens het ochtendprogramma lichten leden van de studiegroepen in korte presentaties de bijzondere vondsten op hun studiegebied toe. In de middag worden langere lezingen verzorgd. De dag wordt afgesloten met een borrel.

Voorlopig programma
  • Ochtend
    • Lieveheersbeestjes gezocht - Reinier Akkermans
    • Explosieve toename van de wasbeer - René Janssen (Bionet Natuuronderzoek)
    • De kleine tanglibel in het Wormdal - Ulrich Haese
    • Opmars van de ringslang - Ingo Janssen (Stichting RAVON)
    • Gele wespenboktor - Rob Geraeds
    • Genootschapsweekend 2019 de Kop van Noord-Limburg - Olaf Op den Kamp (kantoor Natuurhistorisch Genootschap)
    • Waarneming.nl - Martine Lemmens (NatuurBank Limburg)
    • Om 11.40 uur wordt de Algemene ledenvergadering gehouden, de agenda hiervan wordt afgedrukt in het maandblad van februari, de stukken zijn in te zien op de website via het gedeelte dat alleen in te zien is voor leden (vooraf inloggen met uw toegangscodes) onder downloaden. Daarna kijken onder bestuur en dan onder algemene ledenvergadering
  • Middag
    • Veranderend landschap in het Geleenbeekdal - Katrien de Vos
    • Broedvogels van Nederweert - Raymond Pahlplatz (Vogelwerkgroep Nederweert)
    • 40 jaar Herpetologische Studiegroep - Pieter Puts (Herpetologische Studiegroep)
    • Beekdalen als klimaatbuffer - Frans Verdonschot (Waterschap Limburg)
    • Limburgse wilde bijen, winst en verlies - Ivo Raemakers
Meer informatie over het definitieve programma en aanmelding (voor 28 februari) is te vinden op de website van Natuurhistorisch Genootschap in Limburg.

top

Studiedag: Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie


De Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie organiseert op zaterdag 23 maart de jaarlijkse landelijke studiedag.

In 2019 wordt de NVL studiedag op een nieuwe locatie georganiseerd, namelijk de Gelderlandfabriek te Culemborg. Goed bereikbaar met openbaar vervoer.

Aan het programma van deze landelijke dag wordt nog gewerkt. Indien je een bijdrage wilt leveren neem dan contact op via deze pagina. Houd voor het programma de website van de NVL in de gaten.

top

Vlaamse Libellenstudiedag 2019

De Libellenvereniging Vlaanderen vzw (odonata.be) organiseert op 23 februari 2019 de jaarlijkse Vlaamse Libellenstudiedag. De dag vindt plaats in het Natuurpunthuis Mechelen, Coxiestraat 11, 2800 Mechelen.

Inschrijving
De studiedag is gratis voor LVV-leden, studenten en JNM-leden. Niet leden betalen 5 euro. Graag op voorhand en voor 19 februari inschrijven via de website van de LVV. Gelieve zelf voor je lunch te zorgen. Thee, koffie, water en frisdranken worden voorzien. Tijdens de pauzes zal er een boekenstand aanwezig zijn.

Hoe te bereiken
Het Natuurpunt huis ligt op een paar honderd meter van het station Mechelen (Lijn Antwerpen-Brussel).

Programma

09.30 Onthaal met thee en koffie
10.00-11.15 In memoriam: Marc Tailly - Anny Anselin

Drie jaar libellenmeetnetten in Vlaanderen: hoe ver staan we nu? - Hannes Ledegen & Geert De Knijf

Evolution des populations des Libellules de la Région de Bruxelles-Capitale - René-Marie Lafontaine


11.15-11.45 Pauze, boekenstand


11.45-12.45 Quiz - Tim Adriaens & Peter van der Schoot

Algemene ledenvergadering LVV vzw


12.45-13.30 Middagpauze, boekenstand


13.30-15.00 Oplossing en uitslag quiz - Tim Adriaens & Peter van der Schoot

Invloed van fluctuerende temperaturen op de ontwikkeling van waterjuffers - Kiani Cuypers

Libellen van Oceanische eilanden - Henri Dumont

De zadellibel in België: een regelmatig langstrekkende Afrikaanse soort of toch een zeer zeldzame zwerver? - Geert De Knijf


15.00-15.30 Pauze, boekenstand


15.30-17.00 Libellen van het Bos van Aa - Van zandwinning tot topnatuur in Vlaanderen - Sam Van de Poel

Verstedelijking veroorzaakt snelle evolutie in de interacties tussen waterjuffers en hun prooi - Kristien Brans

Libellen van het Molsbroek - Tom Vermeulen

Libellenfotografie: tips en tricks - Jan Van Der Voort


17.00 Receptie


19.00 Gezamenlijk etentje in een restaurant in Mechelen. Schrijf je in vóór 1 februari via odonata.be als je graag deelneemt.

top

Oproep: Kopij voor Brachytron

De Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie (NVL) zoekt auteurs en onderzoekers die wetenschappelijke artikelen, (uittreksels uit) onderzoekrapporten of mededelingen over libellen en libellenstudie kunnen aanleveren voor haar blad Brachytron.

Onderwerpen met een relatie naar Nederlandse of Vlaamse gebieden en soorten hebben de voorkeur, maar ook onderzoek door Nederlandse of Vlaamse onderzoekers elders kan de moeite waard zijn om hier een podium te krijgen. Waar nodig kan assistentie worden verleend met het omwerken van een onderzoeksrapport naar een artikel.

De Brachytron redactie heeft nieuwe richtlijnen opgesteld voor het schrijven van artikelen bedoeld voor de Brachytron. De redactie hoopt hiermee de drempel voor het schrijven van artikelen te verlagen. In twee verschillende documenten wordt het e.e.a. uitgelegd:

Meer informatie over schrijfwijze en -regels in Brachytron

Brachytron: Richtlijnen voor auteurs

Voor contact: redactie@brachytron.nl of pr.nvl@brachytron.nl. Zie ook onze website.

top

Jaarrond Tuintelling

Tuinen beslaan een groot deel van Nederland. Maar wat er allemaal in leeft aan verschillende soorten vogels, vlinders, zoogdieren, amfibieën en insecten weten we nauwelijks! Met jouw hulp proberen we dat goed in beeld te krijgen.

Als je denkt dat in tuinen alleen algemene planten en dieren voorkomen, dan heb je het mis. Maar ook van de gewone soorten weten we soms niet goed waar ze voorkomen. Daarom is het hard nodig om de natuur in tuinen beter in beeld te krijgen. Ook jouw tuin zit vol leven, geef het, net als duizenden andere mensen, door via tuintelling.nl!

De Jaarrond Tuintelling is een samenwerking tussen zeven partijen: Vogelbescherming Nederland, Sovon Vogelonderzoek Nederland, De Vlinderstichting, Zoogdiervereniging, Stichting RAVON, EIS Kenniscentrum Insecten en Stichting FLORON. De betrokken organisaties zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor de organisatie van het project Jaarrond Tuintelling en hopen dat veel meer mensen gaan kijken wat er allemaal in hun tuin leeft!

top

Ongewervelden in de pers

Waterdiertjes tussen de modellen

Waterloopbos. Door het stromende water en de kalvende oevers rondom de oude modellen is er een beeksysteem ontstaan, wat je eerder verwacht op de Veluwe of in de Achterhoek.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 19 oktober is hier te bekijken.

Spinnenjacht op de hei

Het najaar is de perfecte tijd om op zoek te gaan naar spinnen. De spinnen die in het voorjaar uit het ei zijn gekropen, zijn in de herfst groot en volwassen en dus goed zichtbaar. Peter Koomen gaat op zoek in het Drents-Friese Wold.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 26 oktober is hier te bekijken.

Diersporen in de herfst: mestkevers

Wie in de herfst een wandeling maakt over een pad kan in deze tijd hoopjes zand tegen komen in de vorm van een bloem. Het zijn graafsporen van mestkevers, die zich naar beneden werken om een holletje te maken. Daar bewaren ze bolletjes mest om de winter door te komen.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 26 oktober is hier te beluisteren.

Sprinkhanen op de Meinweg

Roy Kleukers samen met Milouska Meulens op pad in Nationaal Park De Meinweg.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 9 november is hier te bekijken.

Vroege Vogels - Wonderlijke zakdragers

Zakdragers, ook wel zakrupsvlinders genoemd, zijn een groep micronachtvlinders. De rupsen van zakdragers verschuilen zich de hele dag in een zelfgemaakte 'zak', om de kwetsbare achterkant van hun lichaam te beschermen. De zak is een omhulsel gemaakt van verschillende materialen waardoor de zakdrager veel minder opvalt in de omgeving. Ernest van Asseldonk met Menno Bentveld op zoek naar zakdragers in Nationaal Park De Meinweg.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 9 november is hier te bekijken.

Ongrijpbare Amerikaanse rivierkreeft

De Amerikaanse rivierkreeft is een relatieve nieuwkomer in Nederland. In hoog tempo hebben de kreeften zich over de Nederlandse wateren verspreid, waar ze zich nogal bruut gedragen. Waterschappen worstelen met wat ze moeten doen tegen deze invasieve exoot. Het is namelijk bijzonder lastig om de kreeften weg te vangen.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 23 november is hier te bekijken.

Amerikaanse rivierkreeften bestrijden is een hele opgave

Exotische rivierkreeften, zoals de rode Amerikaanse rivierkreeft, hebben de eigenschap dat ze oevers ondergraven, planten aanvreten en heldere waterplassen om weten te toveren in een modderpoel. Het waterschap Amstel Gooi en Vecht dat waakt over de waterkwaliteit en is daarom een onderzoek gestart naar de mogelijkheden om deze verschillende invasieve exoten te bestrijden. In een klein plasje bij het Utrechtse Molenpolder wordt gewerkt aan het wegvangen van de kreeften. Een klein half jaar geleden is men begonnen met het wegvangen.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 25 november is hier te beluisteren.

top

Ongewervelden op Nature Today

Dennenprocessierups komt steeds dichter bij Nederland: hoe herken je de levensstadia?

Een paar jaar geleden bevonden de rupsen van de dennenprocessierups (Thaumetopoea pityocampa) zich nog aan de grens van Frankrijk met België. Het is daarom niet uitgesloten dat de dennenprocessierups zich inmiddels ook in België of zelfs in het zuiden van Nederland bevindt. Ook de dennenprocessierups heeft brandharen. Hier lees je hoe je de verschillende levensstadia van de dennenprocessierups kunt herkennen.

Lees hier het bericht.

Nieuw overzicht Nederlandse watermijten

Watermijten zijn kleine, kleurrijke waterdiertjes met een interessante levenswijze. Deze week is in Entomologische Tabellen een determinatiesleutel voor de Nederlandse soorten gepubliceerd. In de afgelopen decennia is de kennis over watermijten sterk gegroeid, mede omdat deze groep een rol speelt in waterkwaliteitsbeoordelingen van waterschappen. Er zijn nu 273 soorten uit ons land bekend.

Lees hier het bericht.

Zeldzame libellen in Brabant: goed en slecht nieuws

Noord-Brabant is een goede libellenprovincie. Van de 71 Nederlandse soorten zijn er 67 in Brabant aanwezig of aanwezig geweest. Vergeleken met de periode tussen 1970 en 1990 gaat het met een aantal soorten, waaronder beekrombout, bosbeekjuffer en speerwaterjuffer, flink beter. De zeer zeldzame gewone bronlibel echter wordt sterk bedreigd. In de Esperloop gaat men proberen het tij te keren.

Lees hier het bericht.

Lichtvervuiling slecht voor kleine wintervlinder

Op de invoerportalen verschijnen de eerste meldingen van forse aantallen van de kleine wintervlinder. Deze nachtvlinder plant zich nu, in de winter, voort en is te zien tot ver in december. Het is een zeer algemene vlinder die vrijwel overal kan worden aangetroffen. De vlinder blijkt gevoelig voor licht en de vele lichtvervuiling in grote delen van Nederland beïnvloedt de voortplanting.

Lees hier het bericht.

Bloedrode exoot in het Grevelingenmeer

Het bloedrode plooimosdiertje (Bryozoa: Watersipora subatra) is een door de mens over grote delen van de wereld verspreide exoot. In Europa had de soort zich al wel langs de Atlantische kust, maar nog niet langs de Noordzeekust gevestigd. Recent bleek dat de soort in het Grevelingenmeer leeft.

Lees hier het bericht.

Bodemdieren in 2018: Pissebed terug op 1, naaktslak keldert juist bij droogte

In ruim 200 tuinen en parken vonden 856 waarnemers deze maand zo'n 7500 'bodemschatjes'. De resultaten van de 4e Bodemdierendagen laten interessante dingen zien. De pissebedden grijpen weer de macht, terwijl de naaktslakken juist minder zijn gezien. Ook hadden behoorlijk wat deelnemers moeite met het vinden van alle bodemdieren. Dat heeft waarschijnlijk met de enorm droge zomer te maken.

Lees hier het bericht.

top

Nieuws van Bestuivers.nl

Wespen hebben imagoprobleem
Bijen vinden we leuk, wespen vinden we stom. Dat is in het algemeen hoe we deze diertjes beoordelen. Maar hoe komt dit precies? Is het terecht? En zo niet, wat kunnen we er aan doen om wespen van hun imagoprobleem af te helpen?

Deze vragen worden uitgebreid behandeld in een nieuw artikel van Britse en Italiaanse onderzoekers in het vakblad Ecological Entomology. Wespen doen allerlei interessante en soms zelfs belangrijke dingen in de natuur, dus ze mogen best wel eens op een positieve manier onder de aandacht komen!

Het artikel "Why we love bees and hate wasps" is hier gratis te lezen.


Successen voor wilde bijen in Zuid-Hollands Bijenlandschap
In 2015 ging Groene Cirkels Bijenlandschap van start. Een initiatief van de Provincie Zuid-Holland en vele andere partijen om een bloemen- en bijenrijk landschap te ontwikkelen in de regio rond Leiden, Zoetermeer en Alphen aan den Rijn. De eerste resultaten zijn verheugend. Niet alleen is de soortenrijkdom toegenomen, ook zijn enkele kenmerkende bijensoorten van bloemrijke weides teruggekeerd.

Vele partijen sloegen in 2015 de handen ineen om een Bijenlandschap te ontwikkelen: de provincie Zuid-Holland, diverse gemeenten en andere overheden, terreinbeheerders, bedrijven, boeren, kennisinstituten en vrijwilligersorganisaties. Overal in de regio rond Leiden - Zoetermeer - Alphen aan den Rijn schoten projecten uit de grond waarbij men in inrichting en beheer rekening hield met wilde bijen. Natuurgebieden en stedelijk groen werden bloemrijker, er werd nestelgelegenheid aangelegd, bermen werden anders gemaaid en bedrijventerreinen anders ingericht. In korte tijd werd het Bijenlandschap een begrip in de regio en nog steeds sluiten nieuwe deelnemers zich aan. In 2015 is op circa 50 locaties in het Bijenlandschap een nulmeting uitgevoerd van de aanwezige bijenfauna. Deze meting is in 2018 op dezelfde plekken volgens dezelfde methode herhaald, zodat een beeld ontstaan van de veranderingen in de bijenfauna.

In 2015 waren 68 bijensoorten vastgesteld in het Bijenlandschap, in 2018 waren dit er 91. De totale soortenrijkdom is dus met 34% gestegen. De resultaten zijn natuurlijk per monitoringslocatie verschillend, maar ook op een ruime meerderheid (tweederde) van de plekken is het soortenaantal hoger dan in 2015. Het gemiddelde aantal soorten per locatie is ook met 21% toegenomen.

Binnen het Bijenlandschap zijn acht bijensoorten uitgekozen waaraan te zien is of het landschap zich goed ontwikkelt. Deze 'doelsoorten' passen wat hun habitat betreft goed in het landschap en kwamen hier in vroeger tijden ook voor, maar zijn al tientallen jaren niet meer gevonden. Van de acht doelsoorten zijn er in 2018 maar liefst vijf tijdens de monitoring aangetroffen: de weidebij (Andrena gravida; foto), de geelstaartklaverzandbij (Andrena wilkella), de klaverdikpoot (Melitta leporina), de geelgespoorde houtmetselbij (Hoplitis claviventris) en de veenhommel (Bombus jonellus). Dat deze soorten zich al zo snel zouden vestigen is onverwacht en mag gerust een succes genoemd worden. Vier van deze vijf soorten hebben nu populaties in het Bentwoud (gem. Alphen aan den Rijn), een voormalig landbouwgebied van 8 vierkante kilometer dat sinds 2009 in enkele fasen is omgevormd naar natuurgebied. Dit grote gebied is nu een zeer aantrekkelijk bijengebied geworden met enkele unieke bijenpopulaties. Het is te hopen dat deze bijen in de komende jaren ook de rest van de regio kunnen koloniseren.

De resultaten zijn verheugend en maken nieuwsgierig naar toekomstige ontwikkelingen. Zullen de doelsoorten het gebied verder koloniseren? Gaat de bijenrijkdom verder toenemen, ook op de plekken die nu nog achterblijven? Het ligt in de planning om de monitoring tussen nu en 2030 enkele malen te herhalen, zodat we een vinger aan de bijenpols kunnen houden. De resultaten maken wel duidelijk dat het mogelijk is om het bijen weer naar de zin te maken, ook in gebieden waar ze zich al tientallen jaren niet hebben laten zien.

De volledige rapportage is hier te lezen.

Menno Reemer

top

Entomologische tabellen 11 - Watermijten

Watermijten zijn kleine, kleurrijke waterdiertjes met een interessante levenswijze. Eind november is in de serie Entomologische Tabellen een determinatiesleutel voor de Nederlandse soorten gepubliceerd. In de afgelopen decennia is de kennis over watermijten sterk gegroeid, mede omdat deze groep een rol speelt in waterkwaliteitsbeoordelingen van waterschappen. Er zijn nu 273 soorten uit ons land bekend.

Watermijten vormen de enige mijtengroep met een volledig aquatische levenswijze. De jonge stadia parasiteren in de regel op waterinsecten, een klein aantal soorten leeft in zoetwatersponzen en mossels. Ze komen in veel verschillende watertypen voor en door hun grote diversiteit is het een interessante groep voor beoordelingen van de waterkwaliteit.

Nederland heeft een lange traditie in watermijtenonderzoek. In de verspreidingsatlas van 2000 worden 234 Nederlandse soorten behandeld. De auteurs melden: "De kans op het vinden van soorten die nieuw zijn voor de fauna van Nederland is klein geworden". Niets bleek minder waar. De publicatie heeft het onderzoek sterk gestimuleerd en in de jaren daarna zijn nog vele nieuwe soorten gevonden. In de huidige publicatie worden weer drie nieuwe soorten voor ons land gemeld: Lebertia holsatica, Sperchon glandulosus en Arrenurus denticulatus. Hiermee staat het totaal nu op 273, ruim 15% meer dan in 2000.

Met de nieuwe sleutel kunnen alle Nederlandse soorten op naam worden gebracht. Het determineren is wel specialistenwerk. Na het vangen moeten de mijten in een speciale vloeistof bewaard worden om het lichaam soepel te houden. De dieren zijn hooguit enkele millimeters groot en daarom is een microscoop onontbeerlijk. Belangrijke kenmerken zijn onder meer de vorm en beharing van poten en allerlei structuren en haren op boven- en onderzijde van het lichaam. Voor elke soort is een verspreidingskaart opgenomen.

Deze determinatiesleutel is verschenen in de serie Entomologische Tabellen. Entomologische Tabellen 11 wordt gratis verzonden aan donateurs van EIS Kenniscentrum Insecten en leden van de Nederlandse Entomologische Vereniging. Losse bestellingen kunnen gedaan worden via de EIS-website.

top

Nederlandse Faunistische Mededelingen 51

De afgelopen maand is nummer 51 van de Nederlandse Faunistische Mededelingen verschenen.

Daarin weer diverse nieuwe en herontdekte soorten en bijzondere waarnemingen voor de Nederlandse en/of Belgische fauna. Daaronder de herontdekking van de weidesprinkhaan (Chorthippus dorsatus), een nieuwe schimmel op mieren, diverse vliegenbijdragen tot een naamlijst van de weinig bekende snoerwormen (Nemertea).

Speciale aandacht voor de naamlijst van mesostigmate mijten, waarmee een belangrijke bijdrage geleverd wordt aan de kennis over een deel van de Nederlandse biodiversiteit die nog slecht bekend is.

Het nummer is inmiddels bij alle donateurs van EIS Kenniscentrum Insecten in de bus gevallen.

Voor overige geïnteresseerden is nummer 51 voor € 15,- te bestellen via eis@naturalis.nl. De factuur wordt meegestuurd met de bestelling.

Je kunt natuurlijk ook donateur worden. Je ontvangt dan behalve de NFM ook de papieren EIS-Nieuwsbrief en de Entomologische Tabellen gratis. Opgeven als donateur kan via een mailtje aan eis@naturalis.nl of via deze webpagina.

Roy Kleukers

 


Inhoud

1 De weidesprinkhaan Chorthippus dorsatus na 70 jaar terug in Nederland (Orthoptera) - A.F. Krediet, M. Bunskoek & M.P. Berg
7 Infecties van platwrat Aegeritella tuberculata op schubmieren (Formicidae: Formicinae) - P. Boer & J. Noordijk
13 Waarnemingen van de gele wespenboktor Plagionotus detritus in Limburg in 2018 (Coleoptera: Cerambycidae) - R.P.G. Geraeds
23 De stofluisspringstaart Mackenziella psocoides nieuw voor de Nederlandse fauna (Hexapoda: Collembola: Mackenziellidae) - M.P. Berg, F. van Langevelde, I. Wynhoff & R.F.H.M van Bezouw
33 Vier nieuwe mestvliegen voor de Nederlandse fauna (Diptera: Sphaeroceridae) - E. de Bree, J.W. van Zuijlen & J. Wind
39 De grote knikspriet Microdon major nieuw voor Nederland (Diptera: Syrphidae) - J.T. Smit & E. de Bree
49 De kalkvilla Villa cingulata opgedoken in Nederland (Diptera: Bombyliidae) - J.T. Smit & G. Mensink
53 De steltmug Dicranomyia longipennis: introductie of natuurlijke populatie in opmars (Diptera: Limoniidae)? - J. Wind & H. de Jong
59 De slakkendodende vlieg Anticheta atriseta in Nederland gevonden (Diptera: Sciomyzidae) - R. Ketelaar, E. de Bree & A. Barendregt
69 The leaf-miner fly Agromyza bromi new to the Netherlands (Diptera: Agromyzidae) - B.P. Warrington
73 Phytomyza jucunda, een nieuwe mineervlieg in Europa (Diptera: Agromyzidae) - J.C. Dek & C. Van Steenwinkel
79 Eerste bevestigde waarneming van de watermijt Neumania papillosa in Nederland (Acari: Hydrachnidia) - T. van Haaren & T. du Bois
83 Naamlijst van de mariene snoerwormen van Nederland, met vijf nieuwe soorten (Nemertea) - M.A. Faasse, M. van Dam-Bijleveld, R. Dekker & J.M. Turbeville
93 Uitbreiding van de gouden sprinkhaan Chrysochraon dispar in Nederland (Orthoptera) - A.-E. de Winter & L. Luijten
99 Third supplement to the checklist of moss mites of the Netherlands (Acari: Oribatida) - H. Siepel
115 Checklist of the mesostigmatic mites of the Netherlands (Acari: Mesostigmata) - H. Siepel, H.J.W.M. Cremers, W.J. Dimmers, A.J.M. Loomans & G. Vierbergen

top

Nederlandse Faunistische Mededelingen 46 en 47 on-line

Alle artikelen uit de Nederlandse Faunistische Mededelingen 46 en 47 (2016) zijn recent als PDF on-line gezet.

In nummer 46 twee bijzondere spoorcicaden, diverse nieuwe vliegen, nieuwe mosdiertjes, nieuwe mariene borstelwormen en nieuwe wantsen. Verder overzichten van de wantsen van de Waddeneilanden, de Nederlandse zoetwaterborstelwormen en de slakkendodende vliegen uit de genera Pherbellia en Ditaeniella, de herontdekking van Dryops striatellus en recente waarnemingen van de kleine bleekvlekwespbij Nomada baccata.

In nummer 47 exotische platwormen in Nederland, kassprinkhanen (Diestrammena asynamora) in een Fries verpleeghuis, nieuwe vondsten van zwarte weduwen (Latrodectus) in Nederland, de herontdekking van de boszandbij (Andrena coitana) en een nieuwe zandworm, blaaskopvlieg en weinigpoot voor de Nederlandse fauna. Verder een eerste overzicht van de Nederlandse astigmate mijten (Acari: Oribatida: Astigmatina).

De PDFs zijn te lezen en te downloaden van de NFM-website.

top

Kijk op Exoten 25

In dit 25e nummer van Kijk op Exoten onder meer nieuws over twee exotische ongewervelden: de knotszakpijp (Styela clava) en de Mexicaanse zwartsteel (Sphecidae: Isodontia mexicana).

Op de laatste pagina van de nieuwsbrief zie je hoe je je ook aan kunt melden.

Kijk op Exoten 25 is hier te downloaden.

top

Woodlice of Belgium: an annotated checklist and bibliography (Isopoda, Oniscidea)

Een geannoteerde checklist van de pissebedden van België. De auteurs hebben alle 142 publicaties over Belgische pissebedden, de oudste uit 1831, gereviewd en alle twijfelachtige exemplaren in de collectie van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN) opnieuw gedetermineerd. Deze gegevens zijn aangevuld met observaties van uitgebreide veldonderzoeken die van maart 2014 tot december 2017 hebben laats gevonden.

Uit België zijn nu 36 soorten pissebedden bekend met vrij levende populaties. Negen soorten kunnen worden toegevoegd in vergelijking met de laatste checklist die in 2000 werd gepubliceerd: Hyloniscus riparius, Miktoniscus patiencei, Trichoniscoides sarsi, Haplophthalmus montivagus, Porcellio monticola, Metatrichoniscoides leydigii, Trichoniscus alemannicus, Eluma caelata en Philoscia affinis. Twee soorten zijn uit de Belgische lijst verwijderd: Ligidium germanicum en Armadillidium depressum omdat deze records twijfelachtig zijn en er is geen materiaal bewaard gebleven.

Daarnaast zijn de gegevens van de veldonderzoeken gebruikt om de status van voorkomen in België te bepalen. Voor elke soort wordt een kort overzicht van de eerste records gegeven en een bevestiging ze als onderdeel van de Belgische fauna te beschouwen, de huidige status, evenals een volledige bibliografie per soort in België.

De complete versie is gratis van de website van ZooKeys te downloaden.

De Smedt, P., P. Boeraeve, G. Arijs & S. Segers 2018
Woodlice of Belgium: an annotated checklist and bibliography (Isopoda, Oniscidea)
ZooKeys 801: 265-304

top

Les larves de libellules de Paul-André Robert / Die Libellenlarven von Paul-André Robert

Paul-André Robert (1901-1977) was een Zwitserse kunstenaar en natuurkenner. In Europa is Robert vooral bekend door zijn boek Les Libellules ('Libellen'), dat verscheen in 1958.

Minder bekend is het feit dat Robert op zestienjarige leeftijd aan een monumentale monografie over Europese libellenlarven begon te werken. Het maken van het manuscript, dat zowel teksten als illustraties bevat, nam het grootste deel van zijn leven in beslag en was ten tijde van zijn overlijden net voltooid.

Tot nu toe bleef dit prachtige werk ongepubliceerd. Maar dít boek presenteert uiteindelijk Robert's 107 aquarelillustraties van libellenlarven, allemaal in hun oorspronkelijke grootte, van ongeëvenaarde schoonheid en wetenschappelijke precisie. Daarnaast bevat het boek talrijke lijntekeningen en potloodschetsen met morfologische details, beschrijvingen en de oorspronkelijke determinatiesleutel.

Dit tweetalige boek (Frans en Duits) combineert op een unieke manier wetenschap en kunst. Het boek is van onschatbare waarde voor entomologen en voor liefhebbers van hoogwaardige entomologische boeken. Voor iedereen met interesse in insecten, natuurhistorie, realistische kunst en illustraties. Als eerbetoon aan Robert is door een internationaal team van libellenexperts een uitgebreide inleiding voor het boek opgesteld.

Libellendeskundige Christophe Brochard werkte vier jaar aan het manuscript van Robert. Beluister hier de rapportage met Christophe op Vroege Vogels over dit boek.

Brochard, C. & P.-A. Robert 2018
Les larves de libellules de Paul-André Robert / Die Libellenlarven von Paul-André Robert
KNNV Uitgeverij, 336 pp.

top

Basisgids wilde bijen

In Nederland komen zo'n 350 soorten bijen voor, waarvan de honingbij de bekendste is. De verbluffende rijkdom aan wilde bijen is voor veel mensen onbekend. Deze gids brengt 125 soorten wilde bijen bijeen in een handzame fotoveldgids.

Zilveren zandbij, vosje, roodgatje en bosbesbij: ze komen allemaal voorbij, de een nog verrassender dan de ander. De Basisgids wilde bijen, gericht op determinatie in het veld, helpt deze soorten relatief snel op naam te brengen. Daarnaast biedt de gids een schat aan achtergrondinformatie over wilde bijen, hun verschillende leefwijzen, ecologie en waarneming en herkenning.

  • 125 wilde bijensoorten overzichtelijk bijeen
  • heldere foto's per soort, met details voor snelle herkenning
  • inclusief informatie over determinatie, ecologie en voorkomen
Pieter van Breugel de Nederlandse expert op gebied van insectenhotels en auteur van Gasten van bijenhotels. Hij geeft regelmatig cursussen over wilde bijen.

Breugel, P. van 2019
Basisgids wilde bijen
KNNV Uitgeverij, 144 pp.

Verschijnt in april 2019 - te reserveren via info@knnvuitgeverij.nl

top

Eerste vondst van de larve van de dansmug Tanytarsus recurvatus in Nederland

Op 13 september 2017 werd de larve van de dansmug Tanytarsus recurvatus aangetroffen in de Maasduinen bij Belfeld.

Dit is de eerste bevestigde waarneming voor ons land. Determinatie is specialistenwerk. De belangrijkste kenmerken bevinden zich op de kaken.

Bron:
Bendt, T., H. Cuppen & D. Tempelman 2018
Eerste vondst van de larve van Tanytarsus recurvatus Brundin 1947 in Nederland
Macrofaunanieuwsmail 145: 3-10

Foto: Thomas Bendt

top

Een nieuwe microvlinder: Cosmopterix orichalcea

In het Drentse deel van het Fochtelooërveen zijn in 2017 drie exemplaren van de microvlinder Cosmopterix orichalcea gevangen. Deze soort was nog niet bekend uit Nederland.

Bij nader collectieonderzoek en op Waarneming.nl bleek dat de soort sinds 2011 al een aantal keren in Nederland was gevonden.

De rupsen van C. orichalcea leven in verschillende grassoorten; in Nederland is nu alleen gewoon reukgras als voedselplant vastgesteld.

Er zijn buiten C. orichalcea nog vier andere soorten Cosmopterix uit Nederland bekend, die soms moeilijk te onderscheiden zijn. Voor een goede determinatie moeten de genitaliën bestudeerd worden.

Bron:
Tuinstra, G. 2018
Cosmopterix orichalcea (Lepidoptera: Cosmopterigidae): een nieuwe microvlinder voor de Nederlandse fauna
Entomologische Berichten 78 (5): 180-191

Foto: Gerrit Tuinstra

top

Exotische spin tussen bananen

In april van dit jaar werd er in een supermarkt in Hellevoetsluis een exotische spin van de familie Sparassidae (jachtkrabspinnen) tussen bananen uit Zuid-Amerika gevonden.

Na determinatie door een expert bleek het een spin van het genus Nolavia te zijn, een genus waar maar weinig over geschreven is en dat binnenkort gereviseerd wordt. De spin kon dan ook geen soortnaam krijgen.

Uit een zoektocht op internet bleek dat er in andere landen wel vaker dit soort spinnen, en/of nauwverwanten, worden gevonden tussen de bananen.

Bron:
Noordijk, J. 2018
Ondetermineerbare jachtkrabspin tussen bananen (Araneae: Sparassidae: Nolavia)
Entomologische Berichten 78 (5): 194-195

Foto: Jinze Noordijk

top

Nieuwe naam en vondst Merodon caucasicus (Diptera)

De larven van veel Merodon-soorten leven in bloembollen. Door de handel worden deze zweefvliegen vaak versleept, en in Nederland zijn er zo vier uitheemse soorten gevonden.

In 1972 werd Merodon batumicus gevonden bij Warmond. De naam M. batumicus bleek later een synoniem te zijn van M. caucasicus.

Nu is er een nieuwe vondst uit 1997 beschreven, dit keer uit Hillegom. Beide waarnemingen komen uit de omgeving van grootschalige bollenvelden en een nader onderzoek naar mogelijke populaties is dan ook aan te raden.

Bron:
Smit, J.T. & S.C. Langeveld (✞) 2018
Tweede vondst van Merodon caucasicus in Nederland (Diptera: Syrphidae)
Entomologische Berichten 78 (5): 192-193

Foto: John Smit

top

Het verkennertje Hellula undalis in Zandvoort opgedoken (Lepidoptera)

Op 21 oktober 2018 fotografeerde Luuk Punt een nachtvlinder bij een buitenlamp in Zandvoort. Het blijkt Hellula undalis, een grasmot (familie Crambidae), die nog niet eerder in ons land was aangetroffen.

In zuidelijke streken staat deze soort bekend als plaagsoort van kruisbloemigen en in warme jaren kunnen de vlinders naar het noorden migreren. Zo zijn er al diverse waarnemingen gedaan in de kustregio van Frankrijk en de Britse eilanden.

De verwachting is dat de soort zich hier vanwege het te koude klimaat voorlopig niet zal kunnen vestigen. Als Nederlandse naam wordt verkennertje voorgesteld, verwijzend naar het migratievermogen.

Bron:
Punt, L., T. Muus & K. Veling 2018
Het 'verkennertje': nieuwe nachtvlindersoort voor Nederland
Nature Today

Foto: Luuk Punt

top

Zoetwaterplatworm Schmidtea nova in Nederland vastgesteld

Recentelijk is voor het eerst een betrouwbare fylogenetische boom van het platwormgenus Schmidtea gemaakt.

Met behulp van DNA-studies werden de vier bekende soorten uit het West-Palaearctische gebied onderscheiden.

Daarbij werd ook duidelijk hoe Schmidtea nova onderscheiden moet worden. De soort blijkt ook in Nederland voor te komen.

Bron:
Leria, L. R. Sluys & M. Riutort 2018
Diversification and biogeographic history of the Western Palearctic freshwater flatworm genus Schmidtea (Tricladida: Dugesiidae), with a redescription of Schmidtea nova
Journal of Zoological Systematics and Evolutionary Research 56: 335-351

Foto: Laia Leria

top

De rosse roofvlieg Tolmerus calceatus bereikt soortstatus

Lange tijd had de roofvlieg Machimus atricapillus calceatus de status van ondersoort. Recent onderzoek op basis van morfologie en DNA toonde aan dat dit taxon als aparte soort van M. atricapillus beschouwd moet worden.

Beide soorten zijn, samen met nog enkele andere vertegenwoordigers van het genus Machimus, tegenwoordig in het genus Tolmerus geplaatst. In dit artikel worden de eerste zekere vondsten van Tolmerus calceatus voor Nederland gemeld.

Vanwege het roodachtige voorkomen is de Nederlandse naam rosse roofvlieg.

Bron:
Broek, R. van den, J.T. Smit, E. de Bree & K. Beentjes 2018
Tolmerus calceatus (Meigen) confirmed as a valid species separate from Tolmerus atricapillus (Fallén) (Diptera: Asilidae)
Zootaxa 4508: 249-258

Foto: Reinoud van den Broek

top

Aantal slakkenspoormotten binnen jaar verdubbeld

In 2018 is een nieuwe soort mineermot ontdekt: Phyllocnistis extrematrix. De rups leeft op populier en maakt mijnen op de bladeren, die lijken op slakkensporen. Daar is ook de Nederlandse naam van het genus ontleend: slakkenspoormotten.

In 2018 werden eerder al twee nieuwe soorten van dit genus gemeld, waarmee het aantal soorten in één klap is verdubbeld van drie naar zes. Eén van deze soorten had ten tijde van de melding nog geen naam, maar inmiddels is duidelijk dat dit P. asiatica betreft.

Phyllocnistis extrematrix blijkt in Zuid- en Midden-Limburg al op diverse plaatsen voor te komen. Als Nederlandse naam wordt peppeltwijgmineermot voorgesteld.

Bron:
Prick, M. & E.J. van Nieukerken 2018
Nieuwe slakkenspoormot: aantal soorten in Nederland dit jaar verdubbeld
Nature Today

Foto: Erik van Nieukerken

top

Drie nieuwe bladrollers

De vlinderfamilie bladrollers Tortricidae kent in ons land ruim 350 soorten. In het recentste nummer van Entomologische Berichten worden drie nieuwe soorten voor de fauna gemeld.

Het bitterkruidknoopvlekje Eucosma balatonana vertoonde vanuit Duitsland een westelijke areaaluitbreiding en is in 2016 en 2017 op drie plekken in Zuid-Limburg gevonden. Als voedselplanten zijn bitterkruid en groot streepzaad bekend.

Op de Veluwe werd in 2016 de larikskegelmot Retinia perangustana gevonden. De rupsen voeden zich uitsluitend met de zaden en de zachte weefsels in kegels van lariksen. Deze vlinder komt van origine voor in boreaal Azië en is het gelukt om ook aangeplante lariksen in Europa te vinden.

De splinterboogbladroller Acleris umbrana is in 2018 in Zuid-Limburg gevonden na een schijnbare uitbreiding naar het noorden toe. Deze soort leeft in open plekken in bossen en struikgewas waar de rupsen van verschillende soorten loofbomen vreten.

Bronnen:
Groenen, P., M. Prick, A. Schreurs & F. Cupedo 2018
Eucosma balatonana (Lepidoptera: Tortricidae), een nieuwe soort voor de Nederlandse fauna
Entomologische Berichten 78 (6): 218-220

Schaffers, J. & T.S.T. Muus 2018
The larch cone moth, Retinia perangustana (Lepidoptera: Tortricidae): a remarkable new species in the Netherlands
Entomologische Berichten 78 (6): 221-225

Prick, M. & A. Schreurs 2018
Splinterboogbladroller (Acleris umbrana) (Lepidoptera: Tortricidae): nieuw voor de Nederlandse fauna
Entomologische Berichten 78 (6): 230-231

Foto Larikskegelmot Retinia perangustana: Joop Schaffers

top

Doodhoutvlieg op Rottumerplaat

In een Malaiseval die op Rottumerplaat stond is een nieuwe vlieg voor Nederland aangetroffen: Neoalticomerus formosus. Deze vlieg behoort tot de familie Odiniidae, een groep met slechts een handvol vertegenwoordigers in ons land.

Over de biologie van N. formosus is eigenlijk niks bekend, maar aangenomen kan worden dat de larven in dood hout leven, omdat verwante soorten dat ook doen.

Op Rottumerplaat zijn weinig houtige gewassen aanwezig, wat de vondst des te opvallender maakt.

Bron:
Bree, E. de & R. Ketelaar 2018
Neoalticomerus formosus new for the fauna of the Netherlands (Diptera: Odiniidae)
Entomologische Berichten 78 (6): 226-228

Foto: André Grove

top

Agenda t/m maart 2019
3 januari Lezing: Insecten in groeves Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
12 januari Sectie Hymenoptera, Studiedag Nederlandse Entomologische Vereniging
14 januari Werkavond mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
14 januari Lezing spinnen Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
26 januari EIS-dag 2019: "There will be blood" deze nieuwsbrief
26 januari 77e verenigingsdag Nederlandse Malacologische Vereniging
1 februari Wantsen, cicaden en bladvlooiendag Natuurhistorisch Genootschap in Limburg en deze nieuwsbrief
9 februari Sectie Diptera, Winterbijeenkomst Nederlandse Entomologische Vereniging
10 februari Winterbijeenkomst + besturenberaad Nederlandse Entomologische Vereniging
23 februari Vlaamse Libellenstudiedag Libellenvereniging Vlaanderen vzw en deze nieuwsbrief
23 februari 78e verenigingsdag Nederlandse Malacologische Vereniging
2 maart Sektie Everts, Voorjaarsbijeenkomst Nederlandse Entomologische Vereniging
7 maart Bijeenkomst: De opkomst van de Aziatische hoornaar en de achteruitgang van de insecten Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
9 maart Genootschapsdag Natuurhistorisch Genootschap in Limburg en deze nieuwsbrief
16 maart Sectie Ter Haar, Determinatiedag Nederlandse Entomologische Vereniging
23 maart Libellenstudiedag Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie en deze nieuwsbrief
23 maart Sectie Van der Drift, Bodemfaunaexcursie Nederlandse Entomologische Vereniging
23 maart 79e verenigingsdag Nederlandse Malacologische Vereniging
30 maart Mierenwerkgroep, Studiedag Nederlandse Entomologische Vereniging

top

Van de redactie

Dit is het vierenveertigste nummer van Tentakel, de digitale nieuwsbrief over ongewervelde dieren. Deze nieuwsbrief verschijnt onregelmatig naast de reguliere papieren EIS-nieuwsbrief.

In de nieuwsbrief is plaats voor allerlei korte berichten die het onderzoek aan ongewervelden in Nederland aangaan: berichten van het EIS-bureau, oproepen, bijzondere en fenologische waarnemingen, aankondiging van rapporten en boeken en een activiteitenagenda. Ook al uw bijdragen zijn welkom. U kunt deze sturen naar eis@naturalis.nl.

De nieuwsbrief is opgezet als Internetpagina (in HTML) en kan in de meest gangbare e-mailprogramma's worden gelezen. Met de berichtopmaak/e-mailindeling ingesteld op (originele) HTML ziet u behalve tekst ook plaatjes en kunt u via de blauwe links eenvoudig alleen dat nieuws er uit pikken dat u interesseert. Mocht u problemen hebben met het instellen van het HTML-formaat in uw e-mailprogramma schroom dan niet en neem gerust contact op. Of probeer het hier met uw webbrowser. Hier zijn ook alle reeds verschenen nummers beschikbaar.

Mocht u geen belangstelling (meer) hebben voor deze nieuwsbrief: een retour-mailtje naar dit adres is voldoende om uw e-mailadres te verwijderen van deze mailinglist. Aanmelden op dit adres is vanzelfsprekend ook mogelijk.

U kunt onze nieuwtjes volgen door u aan te melden via onze pagina op Facebook.

Ed Colijn

top

Index

De reeds verschenen nummers van Tentakel.

Tentakel 69 - 12 april 2023
Tentakel 68 - 22 februari 2023
Tentakel 67 - 15 december 2022
Tentakel 66 -18 oktober 2022
Tentakel 65 - 30 augustus 2022
Tentakel 64- 14 juni 2022
Tentakel 63 - 14 april 2022
Tentakel 62 - 20 januari 2022
Tentakel 61 - 15 december 2021
Tentakel 60 - 13 oktober 2021
Tentakel 59 -23 april 2021
Tentakel 58 - 13 april 2021
Tentakel 57 - 17 februari 2021
Tentakel 56 - 5 januari 2021
Tentakel 55 - 20 oktober 2020
Tentakel 54 - 25 augustus 2020
Tentakel 53 - 7 juli 2020
Tentakel 52 - 1 mei 2020
Tentakel 51 - 25 februari 2020
Tentakel 50 - 1 januari 2020
Tentakel 49 - 22 oktober 2019
Tentakel 48 - 27 augustus 2019
Tentakel 47 - 10 juli 2019
Tentakel 46 - 9 mei 2019
Tentakel 45 - 13 maart 2019
Tentakel 44 - 1 januari 2019
Tentakel 43 - 24 oktober 2018
Tentakel 42 - 22 augustus 2018
Tentakel 41 - 26 juni 2018
Tentakel 40 - 1 mei 2018
Tentakel 39 - 22 februari 2018
Tentakel 38 - 1 januari 2018
Tentakel 37 - 13 november 2017
Tentakel 36 - 5 september 2017
Tentakel 35 - 12 juli 2017
Tentakel 34 - 15 mei 2017
Tentakel 33 - 16 maart 2017
Tentakel 32 - 25 januari 2017
Tentakel 31 - 25 oktober 2016
Tentakel 30 - 21 juli 2016
Tentakel 29 - 25 mei 2016
Tentakel 28 - 24 maart 2016
Tentakel 27 - 18 januari 2016
Tentakel 26 - 16 december 2015
Tentakel 25 - 25 september 2015
Tentakel 24 - 6 augustus 2015
Tentakel 23 - 4 juni 2015
Tentakel 22 - 22 april 2015
Tentakel 21 - 26 februari 2015
Tentakel 20 -17 december 2014
Tentakel 19 -12 juni 2014
Tentakel 18 -20 maart 2014
Tentakel 17 -19 december 2013
Tentakel 16 - 2 november 2013
Tentakel 15 - 25 juli 2013
Tentakel 14 - 2 mei 2013
Tentakel 13 - 14 januari 2013
Tentakel 12 - 14 december 2012
Tentakel 11 - 19 juli 2012
Tentakel 10 - 8 mei 2012
Tentakel 9 - 8 maart 2012
Tentakel 8 - 1 december 2011
Tentakel 7 - 28 juli 2011
Tentakel 6 - 6 april 2011
Tentakel 5 - 23 december 2010
Tentakel 4 - 15 november 2010
Tentakel 3 - 15 september 2010
Tentakel 2 - 10 augustus 2010
Tentakel 1 - juli 2010