Tentakel 40

Tentakel 40
Nummer 40 - 1 mei 2018

 
Grote 5000-soortenjaar Lentetelling, 26 mei Meijendel

Het 5000-soortenjaar zorgt er niet alleen voor dat meer mensen dan ooit naar de natuur in Nationaal Park Hollandse Duinen kijken maar leidt ook tot aandacht voor allerlei 'vergeten' dier en plantengroepen. Slakken, paddenstoelen en insecten krijgen vaak minder aandacht dan vogels en zoogdieren maar zijn cruciaal voor het slagen van het 5000-soortenjaar.

Eerste mijlpaal bereikt
De extra aandacht voor deze groepen heeft ervoor gezorgd dat al op 19 april de grens van 2500 soorten is bereikt. Onder de verzamelde gegevens zitten veel waarnemingen die voor de beheerders van belang zijn. Minder belangrijk voor beheer maar wel reuzenleuk zijn de nieuwe soorten voor Nederland die gevonden zijn.

Lentetelling op 26 mei
Op 26 mei vindt de grote 5000-soortenjaar lentetelling plaats in Meijendel. We hopen dan zoveel mogelijk waarnemers uit de regio maar ook uit de rest van het land bij elkaar te brengen. Iedereen kan lekker zelf op pad gaan maar je kan je ook aansluiten bij een van de 15 excursies die georganiseerd worden. Een ideale gelegenheid om een keer op pad te gaan met regionale kenners van bijvoorbeeld bijen, strandleven of paddenstoelen.

Voor iedereen die zich tijdig opgeeft staat een lunch klaar. Opgeven kan via 5000soortenjaar.nl/agenda/lentetelling/. Hier is ook meer informatie over het programma te vinden. Alle beginnende of gevorderde waarnemers zijn van harte welkom, het maakt niet uit of je jong, oud beginnend of gevorderd bent - als je maar een gezonde interesse in natuur hebt!

Zien hoever we al zijn?
hollandseduinen.waarneming.nl/5000.php
5000soortenjaar.nl/

Vincent Kalkman

top

Wantsen - ook in 2018!

De temperaturen gaan weer omhoog en binnenkort gaat het weer los. Het jaar 2018 is het laatste jaar van het wantsenproject en eind dit jaar gaan we aan de slag om het laatste deeltje van de wantsenatlas te maken.

Om te zorgen dat iedereen extra gemotiveerd het veld in gaat hebben we een Tussenbalans gemaakt waarin je kan zien waar welke soort is gevonden en vooral waar er nog beter moet worden gekeken.

Hieronder staat ook het overzicht van excursies van dit jaar. De excursie naar Zuid-Limburg is vervangen voor een excursie naar Soesterberg waar we op zoek gaan naar de hengelgraafwants. Schrijf deze excursies in je agenda en geef je even op bij Vincent Kalkman. In de week voor de excursie krijg je dan aanvullende informatie over de precieze locatie.

Excursies

Zondag 13 mei Noordwijk, Noordduinen & Keukenhofbos Wantsenexcursie
Vrijdag 8 juni Soesterberg op zoek naar hengelgraafwants Wantsenexcursie
Zaterdag 16 juni Den Haag, Westduinpark & Ockenrode Wantsenexcursie
Zaterdag 25 augustus Hoek van Holland & Staelduinse Bosch Wantsen, cicaden en bladvlooienexcursie
Zaterdag 22 september locatie nader te bepalen (middagexcursie ergens centraal in Nederland) Wantsenexcursie
Vrijdag 30 november Naturalis Snavelinsectendag


Berend Aukema, Dik Hermes & Vincent Kalkman

top

Excursies: Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie


De Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie organiseert dit jaar weer diverse excursies.

Excursie Donkere waterjuffer (Coenagrion armatum)
Zaterdag 12 mei 2018 - ochtendexcursie 09.30u, middagexcursie 13.30u. (reservedatum bij slecht weer: 13 mei)
Vertrek vanaf SBB Kalenberg. Kosten € 13,- per persoon.
Aanmelden bij j.bredenbeek@staatsbosbeheer.nl

Kampina: op zoek naar Speer- en Maanwaterjuffers. Onder begeleiding van Jens & Titia
Zaterdag 19 mei
Verzamelpunt is Station Boxtel. Aanmelden via activiteiten.nvl@brachytron.nl

Excursie Witsnuitlibellen (Leucorrhinia) - met Jan Katsman
Zondag 20 mei 2018 - 11.00u.
Vertrek vanaf SBB Leersumseveld. Aanmelden via activiteiten.nvl@brachytron.nl

Excursie voor beginners - met Antoine van der Heijden
Zaterdag 2 juni (reservedatum 9 juni)
Verzamelpunt: Ingang Woldlakebos Ingenieur Luteijnweg. Verzameltijd: 11:00
Aanmelden bij de excursieleider: odonatophiliac@gmail.com

Op zoek naar Sierlijke witsnuitlibellen - onder begeleiding van Dolf Ramaker
Zondag 3 juni, Meppel
Verzamelpunten en verzameltijden 10 uur Overwinningsplein en 11 uur bij de parkeerplaats (Lozedijk, wat een zijstraat is van de N375 vanaf Meppel)
Aanmelden bij de excursieleider: dolf@goyatlah.nl

Excursie Witsnuitlibellen (Leucorrhinia) - met Jan Katsman
Zaterdag 16 juni 2018 - 11.00u.
Vertrek vanaf SBB Leersumseveld. Aanmelden via activiteiten.nvl@brachytron.nl

5000-soortenjaar libellenexursie - onder begeleiding van KD Dijkstra
Vrijdag 17 augustus
Verzamelpunt is Station Leiden. Verzameltijd waarschijnlijk 10:00
Aanmelden via activiteiten.nvl@brachytron.nl

Dagexcursie Larven van Libellen - met Christophe Brochard/Ewoud Ploeg
Datum en tijd nader te bepalen.
Verzamelen Woldlakebos, Weerribben. Aanmelden via activiteiten.nvl@brachytron.nl

Let op: Het is de bedoeling dat er in de loop van het jaar meer excursies worden gegeven, o.a. om naar bijzondere soorten te zoeken. Oproepen daarvoor doen we op waarneming.nl en op facebook/NVL libellenstudie, alsmede via de website brachytron.nl en in de NVL Nieuwsbrief voor de leden.

Op die locaties roepen we ook de Vlaamse LVV-excursies af. Hou 't in de gaten!

In het Leersumse Veld worden door SBB ook publieksexcursies Libellen gegeven met Jan Katsman, op zondag 1 juli en zondag 15 juli 2018. Details en opgave via deze site.

Zelf nog een idee? Neem contact op met de activiteitencoördinator

top

Cursus wantsen

Wil je een nieuwe taxonomische groep leren kennen, of wil je je gaan specialiseren? Dan is dit je kans! Vanuit de NEV organiseren we entomologische cursusdagen, welke bedoeld zijn voor iedereen die geïnteresseerd is in entomologie. Zowel voor (jonge) beginners die zich nog niet hebben toegelegd op een bepaalde groep, als voor ervaren entomologen die een introductie willen in een nieuwe taxonomische groep. Per cursusdag wordt er een specifieke taxonomische groep uitgelicht door een of meerdere experts. De cursusdagen zijn gratis voor NEV-leden, en niet-leden mogen eenmalig gratis aan een cursusdag deelnemen.

De volgende cursusdag zal plaatsvinden op zaterdag 19 mei van 10:00 tot 16:00 op de Vrije Universiteit in Amsterdam. Tijdens deze cursusdag zullen de wantsen centraal staan, en de organisatie wordt verzorgd door Berend Aukema en Dik Hermes. Tijdens de dag zullen er presentaties gegeven worden, en tijdens een praktijkdeel worden er dieren gedetermineerd. Hierbij kan ook eigen materiaal meegebracht worden om deze op naam te brengen. Er is plek voor maximaal 30 deelnemers.

Om aan de cursusdag deel te nemen verzoeken we je een e-mail te sturen naar oscarfranken@gmail.com. Aanmelden is verplicht aangezien het aantal deelnemers beperkt is (30), dus geef je snel op! Vermeld bij aanmelding in ieder geval:
  • Je volledige naam
  • Of je NEV-lid bent
Ondanks dat deelname gratis is, verwachten we dat geregistreerde deelnemers ook echt komen. Mocht je onverhoopt niet kunnen, laat ons dit dan zo spoedig mogelijk weten zodat we mensen van de reservelijst een plek kunnen geven!

Aangezien deze dag toegankelijk is voor niet-NEV-Leden, verzoeken we dit bericht door te sturen naar andere geïnteresseerden.

Hopelijk tot 19 mei!

Met vriendelijke groet,
Astra Ooms en Oscar Franken

top

Vrijwilligersdag Natuur Noord-Brabant

In navolging van het succes met voorgaande jaren zal ook dit jaar weer een Vrijwilligersdag Natuur Noord-Brabant plaatsvinden! Op zaterdag 26 mei 2018 worden vrijwilligers die zich in Noord-Brabant inzetten voor monitoring, bescherming en kleinschalig beheer van natuurgebieden uitgenodigd voor een gezellige en leerzame dag. Ook als je interesse hebt om vrijwilliger te worden, ben je van harte welkom - dit is een uitgelezen kans om kennis te maken met alle terreinbeheerders en soortenorganisaties!

Er zal een actief programma met excursies, workshops, lezingen en films worden aangeboden om meer kennis van de Brabantse biodiversiteit en natuurbeheer op te doen. Hierbij zullen allerlei soortgroepen aan bod komen, van grassen tot wantsen, van vlinders tot vogels, en van vissen tot vleermuizen!

Organisatie
De Vrijwilligersdag 2018 wordt georganiseerd door RAVON, in samenwerking met de Provincie Noord-Brabant, IVN, soortenorganisaties FLORON, Zoogdiervereniging, SOVON, De Vlinderstichting & EIS Kenniscentrum Insecten en met medewerking van diverse terreinbeheerders.

Locatie
De Vrijwilligersdag 2018 vindt plaats bij Blauwrijk te Uden. Het landgoed ligt in het hart van natuurgebied De Maashorst. Dit is met de auto goed te bereiken. Vanaf de dichtstbijzijnde bushalte is het nog ongeveer 30 minuten lopen. De excursies zijn in nabijgelegen natuurgebieden.

Informatie en aanmelden
Het programma zal binnenkort te vinden zijn op ravon.nl/vrijwilligersdagbrabant. Vanaf begin mei is het mogelijk om u aan te melden. Er zijn geen kosten aan deze dag verbonden. Stuurt u deze aankondiging gerust door naar andere geïnteresseerden! Voor vragen kunt u mailen naar vrijwilligersdagbrabant@ravon.nl.

Hopelijk tot ziens op zaterdag 26 mei!

top

Rode Lijst Nederlandse bijen 2018

We horen al jaren dat het niet goed gaat met bijen. Maar met welke van de 359 soorten gaat het precies niet goed? Welke zijn het meest bedreigd en welke doen het beter? Die vragen worden beantwoord in de Rode Lijst van de Nederlandse bijen.

In de nieuwe Rode Lijst worden de beschikbare gegevens van alle bijensoorten tegen het licht gehouden. Op basis hiervan wordt een inschatting gemaakt van de mate van bedreiging. De Rode Lijst is opgesteld in opdracht van het Ministerie van LNV, die de lijst heeft gepubliceerd in de Staatscourant. Het is hiermee een officieel overheidsdocument.

De Cijfers
  • 181 soorten bijen op de Rode Lijst, dat is 55% van het aantal beschouwde soorten
  • Verdwenen (VN): 46 soorten
  • Ernstig bedreigd (EB): 30 soorten
  • Bedreigd (BE): 42 soorten
  • Kwetsbaar (KW): 38 soorten
  • Gevoelig (GE): 25 soorten
  • Thans niet bedreigd (TNB): 150 soorten
Meer weten?
Een uitgebreide versie en analyse is te lezen op Bestuivers.nl/rodelijst

Het volledige basisrapport van de Rode Lijst is hier te downloaden (PDF: 7 Mb).

Het overheidsbesluit over de Rode Lijst is te vinden in de Staatscourant van 30 april 2018.

Reemer, M. 2018
Basisrapport voor de Rode Lijst Bijen
EIS2018-06, EIS Kenniscentrum Insecten, Leiden

top

Rapport: Achteruitgang insectenpopulaties in Nederland - trends, oorzaken en kennislacunes

In oktober 2017 bleek uit wetenschappelijk onderzoek dat in natuurgebieden in het Duitse laagland de totale biomassa aan vliegende insecten in de laatste 27 jaar met 76% achteruit is gegaan.

In dit rapport wordt vastgesteld in hoeverre de resultaten van dit onderzoek te extrapoleren zijn naar Nederland. Voorts is geïnventariseerd welke relevante (monitoring)onderzoeken naar de ontwikkeling van insecten er in Nederland zijn of worden uitgevoerd en wat hieruit kan worden geconcludeerd.

Er is een literatuuronderzoek gedaan naar de belangrijkste oorzaken die een eventuele achteruitgang van insectenpopulaties kunnen verklaren en er worden aanbevelingen gedaan voor onderzoek dat in Nederland uitgezet zou kunnen worden naar aanleiding van de bevindingen in dit rapport.

Het rapport is gratis te downloaden van library.wur.nl.

Kleijn, D., R.J. Bink, C.J.F. ter Braak, R. van Grunsven, W.A. Ozinga, I. Roessink, J.A. Scheper, A,M. Schmidt, M.F. Wallis de Vries, R. Wegman, F.F. van der Zee & Th. Zeegers 2018
Achteruitgang insectenpopulaties in Nederland: trends, oorzaken en kennislacunes
Rapport 287, Wageningen Environmental Research, Wageningen, 86 pp.

top

Oproep: Kopij voor Brachytron

De Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie (NVL) zoekt auteurs en onderzoekers die wetenschappelijke artikelen, (uittreksels uit) onderzoekrapporten of mededelingen over libellen en libellenstudie kunnen aanleveren voor haar blad Brachytron.

Onderwerpen met een relatie naar Nederlandse of Vlaamse gebieden en soorten hebben de voorkeur, maar ook onderzoek door Nederlandse of Vlaamse onderzoekers elders kan de moeite waard zijn om hier een podium te krijgen. Waar nodig kan assistentie worden verleend met het omwerken van een onderzoeksrapport naar een artikel.

De Brachytron redactie heeft nieuwe richtlijnen opgesteld voor het schrijven van artikelen bedoeld voor de Brachytron. De redactie hoopt hiermee de drempel voor het schrijven van artikelen te verlagen. In twee verschillende documenten wordt het e.e.a. uitgelegd:

Meer informatie over schrijfwijze en -regels in Brachytron

Brachytron: Richtlijnen voor auteurs

Voor contact: redactie@brachytron.nl of pr.nvl@brachytron.nl. Zie ook onze website.

top

Petitie: Johannes Goedaert (1617-1668) onze eerste Nederlandse entomoloog

In een tijd waarin 'geleerden' zich vooral bezig hielden met het overschrijven van andermans teksten deed Goedaert echt onderzoek. Hij kweekte allerlei insecten van larve tot imago en ontdekte zo de metamorfose.

Van zijn werk deed hij verslag in 'Metamorphosis Naturalis', in drie delen verschenen tussen 1660 en 1669 in het Nederlands, Frans en Latijn. Hiervan publiceerde Martin Lister in 1682 een Engelse bewerking. Zo werd Goedaert in zijn tijd in heel Europa bekend.

Later raakte zijn naam in vergetelheid en om dat te veranderen is er een actie gestart om zijn naam te verbinden aan een park in zijn woonplaats Middelburg. Wie die actie wil steunen wordt hierbij verzocht via deze link voor 6 mei de petitie te tekenen.

top

EIS bij Vroege Vogels

Aangespoelde kevers

Kevers leven verstopt in de grond of in de begroeiing. Met hoog water laten ze zich naar boven drijven, omdat ze anders zouden verdrinken. Door de stroming van de rivier spoelen de kevers aan op de rivierstrandjes van de Neder-Rijn en de Waal. Al sinds de negentiende eeuw is naar kevers zoeken in het aanspoelsel een bekende methode om kevers te verzamelen. Entomoloog (keverdeskundige) Oscar Vorst struint regelmatig langs rivierstranden om te kijken welke kevers er aanspoelen. Met een 'keverzeef' worden de kevers uit het aanspoelsel gefilterd.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 9 maart is hier te bekijken.

5000 soorten zoeken in Nationaal Park Hollandse Duinen

In 2018 wordt een jaar lang de natuur in Nationaal Park Hollandse Duinen in kaart gebracht. Doel is te laten zien hoe rijk en bijzonder de flora en fauna in dit gebied is door het vinden van meer dan 5000 verschillende soorten. Ook de havenkom van Scheveningen blijkt veel natuur te huisvesten. Het 5000-soortenjaar is een initiatief van Dunea, Staatsbosbeheer, EIS kenniscentrum insecten en Waarneming.nl.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 18 maart is hier te beluisteren.

5000 soorten in de duinen

In Hollandse Duinen is 2018 is uitgeroepen tot 5000-soortenjaar. Om te inventariseren wat er in de Hollandse Duinen allemaal groeit en bloeit, heeft een aantal natuurorganisaties 2018 uitgeroepen tot 5000-soortenjaar in dit gebied. In de eerste twee maanden van dit jaar zijn er al 1794 soorten gevonden, waaronder 160 vogels, 361 vaatplanten, 271 paddenstoelen en 120 weekdieren. Ook zijn er al verrassend veel insecten gevonden.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 23 maart is hier te bekijken.

Goede en slechte bijenhotels

Het is lente, dus als het zonnetje even doorbreekt zie je ze weer vliegen, de wilde bijen. Omdat het al jaren slecht gaat met 'de bij' zijn er steeds meer initiatieven om het edele insect te helpen. Zo kan je in eigen tuin een bijenhotel ophangen. Maar werkt dit ook? Volgens bijen-expert Pieter van Breugel is er veel rommel op de markt.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 1 april is hier te beluisteren.

Zandbijen met waaiertjes

Half maart is de perfecte tijd om zombiebijen te vinden: zandbijtjes met een waaiervormig parasiet in hun lijf. Die waaiertjes zijn mysterieuze en bizarre beestjes. Ze leven altijd als parasiet in een ander insect, zoals een bij of een wesp. Vrouwtjeswaaiers verlaten die gastheer nooit en blijven er altijd uitzien als een larve.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 13 april is hier te bekijken.

Mierenatlas

In Nederland zijn 68 inheemse soorten mieren bekend. Sinds het verschijnen van de vorige mierenatlas in 2004 zijn er 11 nieuwe soorten bijgekomen. Een van de laatste ontdekkingen is de tweekleurige hartknoopmier. Een mier die maar op een plek in Nederland is aangetroffen: in de Hortus Botanicus te Leiden.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 15 april is hier te beluisteren.

Nationale bijentelling

Het vosje, de aardhommel, het roodgatje of toch de honingbij. Komend weekend (21 en 22 april) is de Nationale Bijentelling. En dat is voor het eerst. Iedereen wordt opgeroepen om mee te doen aan dit landelijk onderzoek door in de tuin gedurende een half uur bijen te tellen. In Vroege Vogels radio schuift Vincent Kalkman aan. Hij is van EIS Kenniscentrum Insecten en is een van de initiatiefnemers.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 22 april is hier te beluisteren.

top

Nieuws van Bestuivers.nl

Monitoring Brabantse bijen van start
Hoe gaat het met de wilde bijen van Noord-Brabant? Deze vraag hoopt de Provincie over enkele jaren te kunnen beantwoorden met de resultaten van een bijenmonitoring op provinciaal niveau. Tijdens de eerste rondes in 2017 zijn 156 soorten wilde bijen vastgesteld. Hiermee is de basis gelegd voor het volgen van de Brabantse bijenfauna in de toekomst.

Bijenonderzoekers van Ecologica en EIS Kenniscentrum Insecten hebben in 2017 in 28 gebieden verspreid over Noord-Brabant de wilde bijenfauna onderzocht. Dit onderzoek richtte zich op vijf typen natuurgebieden ('beheertypen'): droge heide, droog schraalland en heischraal grasland, kruiden- en faunarijk grasland, bloemrijke wegbermen en beekbegeleidend bos. Een eerdere analyse van de Brabantse bijenfauna (op basis van bestandsgegevens uit eerdere jaren) leerde dat deze natuurtypen van groot belang zijn voor de Brabantse bijen. Vervolgrondes staan gepland in 2019 en 2021.

Bijzondere vondsten
In totaal zijn 156 verschillende bijensoorten gevonden tijdens het onderzoek. Verschillende hiervan staan op de Rode Lijst of zijn voor het eerst sinds vele jaren weer in Noord-Brabant aangetroffen. In de droge heidegebieden zijn bijvoorbeeld de zilveren zandbij en de kortsprietgroefbij gevonden. Op de schrale graslanden bleken bijzondere soorten als de gedrongen wespbij en de kleine bandgroefbij voor te komen. Ook de vondst van de grashommel bij Ossendrecht is verheugend: dit is voor zover bekend de enige regio in Noord-Brabant waar deze zeldzame hommel momenteel nog te vinden is.

Wegbermen ook waardevol
De monitoring wordt voornamelijk in 'echte' natuurgebieden uitgevoerd, maar ook in een aantal wegbermen verspreid over de provincie. Hoewel wegbermen vaak maar smal zijn, kunnen ze bij goed beheer toch bijzondere bijen herbergen. Tijdens het onderzoek bleek dit onder andere uit de aanwezigheid van donkere klaverzandbijen, weidebijen en paardenbloembijen in enkele wegbermen. Toch kan het bermbeheer op veel plaatsen nog verbeterd worden, bijvoorbeeld door een betere timing van de beheermomenten, andere maaimethode of toepassing van een andere fasering.

Een rapportage over de monitoring met alle resultaten is hier te vinden (PDF 4 Mb).

Menno Reemer & Tim Faasen

Gazons maaien: mag het ietsje minder?
Gazons zijn overal in steden en dorpen te vinden. In parken, bermen en tuinen en langs sloten en plassen zijn grote oppervlakten kortgeknipt gras aanwezig. Goede plekken om te zonnebaden, te voetballen en de hond uit te laten. Maar ook potentiële bijenhabitat. Vaak zijn er goede bijenplanten als paardenbloemen en klavers in gazons aanwezig, maar komen deze nauwelijks tot bloei door de hoge maaifrequentie. Gazons worden namelijk vaak wekelijks gemaaid. Iets minder vaak en/of gefaseerd maaien zorgt voor meer bloemen en daardoor voor meer bijen, zo valt te verwachten.

Amerikaanse onderzoekers namen de proef op de som en onderzochten de bijenfauna op gazons bij drie verschillende maaifrequenties: elke week, eens in de twee weken en eens in de drie weken. De soortenrijkdom van bijen bleek het hoogst bij de laagste maaifrequentie. Gazons die eens in de drie weken werden gemaaid waren 2,5 maal zo rijk aan bijensoorten als gazons die vaker werden gemaaid. De aantallen individuen waren opvallend genoeg het hoogst in de gazons die eens in de twee weken werden gemaaid.

Op basis van de resultaten bevelen de onderzoekers aan om gazons minder vaak te maaien en zo meer habitat voor bijen te creëren. Dit lijkt ook voor Nederlandse gazons een goed idee. Bij gefaseerd maaien zou zelfs een deel van de gazons nog minder vaak gemaaid kunnen worden. Maar let op: deze resultaten en aanbevelingen gelden alleen voor gazons in stedelijk gebied. In natuurgebieden spelen vaak andere overwegingen een rol en moet door een andere bril naar het graslandbeheer gekeken worden. Maatwerk dus!

Het artikel over het Amerikaanse onderzoek is hier te vinden.

Klik hier voor een eerder Duits onderzoek naar bijen in gazons met vergelijkbare resultaten.

Overige berichten
Menno Reemer

top

Zweefvliegen van Nederland en België

Bij de Jeugdbondsuitgeverij is een nieuwe Zweefvliegenveldgids (door André Schulten) verschenen waarmee vrijwel alle Nederlandse en Belgische zweefvliegen op naam te brengen zijn met behulp van een overzichtelijke moderne tabel met prachtige foto's.

Alle op dit moment uit Nederland en België bekende soorten zijn in de gids opgenomen. Veel soorten, algemeen en zeldzaam, kunnen vrij eenvoudig op naam worden gebracht. Maar vaak is meer nodig dan een scherpe foto. Een insectennet en loupe komen dan goed van pas. Soorten die alleen op basis van genitaalkenmerken te onderscheiden zijn kunnen met deze gids niet gedetermineerd worden.

De veldgids is voor 10 €te bestellen bij de Jeugdbondsuitgeverij.

Schulten, A., 2018
Zweefvliegen van Nederland en België
Jeugdbondsuitgeverij, 160 pp.
ISBN 9 789051 070576

top

Basisgids hommels

Hommels zijn en blijven lastig om te herkennen: koninginnen, werksters en mannetjes van één soort kunnen er totaal verschillend uitzien en zijn bovendien vaak variabel. Gelukkig komt de variatie gedoseerd in het jaar.

Eerst worden de overwinterde koninginnen actief. Die zijn groot van formaat en vaak zelfs bij wat minder mooi weer actief waardoor ze gemakkelijk te bekijken zijn. Enkele weken later, zo in de tweede helft van april, beginnen de eerste werksters te komen. Meestal qua kleurstelling kleinere varianten van de koninginnen, maar met al meer variatie.

Wie de koninginnen goed heeft bekeken in het voorjaar, zal vrij snel de werksters van dezelfde soort kunnen identificeren. Vanaf mei begint het lastiger te worden: dan worden niet alleen de koekoekshommels in grotere getalen actief, maar komen ook de eerste mannetjes tevoorschijn. Hierdoor wordt de variatie nog groter en wordt het steeds moeilijker er de juiste naam aan te hangen.

Als je je neerlegt bij de beperking dat sommige soortgroepen of complexen in het veld niet verder op naam te brengen zijn, zoals het aardhommel-complex of de beide koppels van koekoekshommels, dan zijn hommels voor de aanhouder goed te doen. Ook voor een beginner. Helemaal nu de nieuwe basisgids hommels is verschenen.

Deze gids bevat een tabel met eenvoudige kenmerken en is rijk geïllustreerd met prachtige tekeningen van Jeroen de Rond en vele foto's. De gids is gratis te downloaden via EIS Kenniscentrum Insecten of te bestellen voor 5 € (inclusief verzendkosten) door een mail te sturen naar EIS Kenniscentrum Insecten.

Smit, J,.T., V.J. Kalkman & J. de Rond, 2018
Basisgids hommels
EIS Kenniscentrum Insecten, 55 pp.

top

Ecologische atlas Nederlandse mieren (Hymenoptera: Formicidae)

Deze nieuwe mierenatlas is een uitgebreide actualisering van de atlas uit 2004 (onderdeel van Nederlandse Fauna 6, Wespen en mieren van Nederland) gebaseerd op 74.500 waarnemingen. Voor het eerst zijn daarbij ook de in Nederland voorkomende exotische mierensoorten in kaart gebracht.

In totaal vermeldt deze atlas 68 inheemse soorten (waarvan negen nieuw voor de Nederlandse fauna sinds 2004), 36 gevestigde exoten (waarvan er negen ook in het buitengebied voorkomen en 27 exclusief in gebouwen leven) en 84 incidenteel waargenomen exoten. Voor de 68 inheemse soorten wordt naast de verspreidingskaart ook een ecologisch profiel gegeven met informatie over de biologie en ecologie.

De "Ecologische atlas van Nederlandse mieren" is te bestellen bij EIS Kenniscentrum Insecten. De publicatie is mede mogelijk gemaakt door de Uyttenboogaart-Eliasen Stichting en uit het door het Prins Bernhard Cultuurfonds beheerde Meester Prikkebeen Fonds.

Boer, P., J. Noordijk & A.J. van Loon 2018 Ecologische atlas Nederlandse mieren (Hymenoptera: Formicidae) EIS Kenniscentrum Insecten, 125 pp.

top

Nieuwe editie Zwitserse hommelsleutel

Er is een nieuwe editie verschenen van het eerste deel reeks bijendeterminatiewerken in de boekenserie Fauna Helvetica. Dit betreft het deel over de hommels van Zwitserland, waarin ook een sleutel tot de bijengenera is opgenomen. Alle Nederlandse soorten staan er in. De tekst is in het Duits, maar er is ook een Franstalige versie van de sleutels toegevoegd. Klik hier voor een voorproefje (PDF).

Deze tweede editie is flink verbeterd ten opzichte van de eerste uit 1996. De sleutels zijn aangepast, nieuwe kenmerken zijn toegevoegd en de illustraties zijn verbeterd. Ook is er nieuwe informatie over de verspreiding van de soorten in Zwitserland opgenomen. Voor serieuze hommelliefhebbers is dit een waardevol werkje.

Wees er snel bij: de oplage bedraagt slechts 800 exemplaren. Het valt te verwachten dat deze editie hetzelfde lot is beschoren als de eerste, die al vele jaren uitverkocht en onvindbaar was. Het boek kost 50 Zwitserse francs (circa 43 €) en is hier te bestellen.

Amiet, F., A. Müller & Chr. Praz, 2018
Fauna Helvetica 29. Apidae 1. Allgemeiner Teil, Gattungen, Apis, Bombus / Partie générale, genres, Apis, Bombus
info fauna CSCF & SEG, Neuchâtel, 188 pp.

top

Distribution Atlas of European Trichoptera

Tijdens de "First Conference on Faunistics and Zoogeography of European Trichoptera" in Luxemburg, werd het idee om een verspreidingsatlas van de Europese schietmotten te publiceren voor het eerst besproken.

Zes jaar later - als onderdeel van het door de EU gefinancierde BioFresh-project - startte het project om het idee te realiseren. Sinds 2011 zijn meer dan 630.000 records verzameld. Daaronder zijn ook de data van de imago's uit het bestand van EIS Kenniscentrum Insecten.

In de atlas zijn 1.579 kaarten opgenomen. Daarmee wordt voor het eerst een uitgebreid overzicht gepresenteerd van de verspreidingspatronen van Europese Trichoptera-families, soorten en ondersoorten. Deze kaarten dienen als een waardevolle basis voor toekomstige analyses, bescherming en beheer van deze fascinerende insectenorde.

Voor de Trichoptera-specialisten is meer informatie over het project te vinden in onderstaand artikel:

Schmidt-Kloiber, A., P.J. Neu, M. Malicky, F. Pletterbauer, H. Malicky & W. Graf 2017
Aquatic biodiversity in Europe: a unique dataset on the distribution of Trichoptera species with important implications for conservation
Hydrobiologia 797 (1) 11-27 (open access)

Het boek is o.a. te bestellen via de website van de uitgeverij ConchBooks.

Neu, P.J., H. Malicky, W. Graf & A. Schmidt-Kloiber, 2018
Distribution Atlas of European Trichoptera
Tierwelt Deutschlands. Teil 84: 1-891

top

Nieuwe Vlaamse bijenrapporten

De Vlaamse organisatie Natuurpunt heeft veel aandacht voor wilde bijen in Vlaanderen. In twee goed verzorgde rapporten doen zij verslag van inventarisaties in Vlaamse gebieden.

De rapporten zijn echter niet alleen voor Vlamingen interessant, want ze staan boordevol algemene informatie over bijen en natuurbeheer. Ook voor Nederlandse bijenliefhebbers en natuurbeheerders de moeite waard!

De rapporten zijn te downloaden van:

Wilde bijenplan Merelbeke; en

Expert-advies wilde bijen Gestroomlijnd Landschap Molenbeek-Graadbeek.

top

Nieuwe bananenspin (Cupiennius salei) in de collectie van Naturalis

Onlangs werd een exemplaar van de tropische spin Cupiennius salei in de collectie van Naturalis aangetroffen. Het dier was met bananen geïmporteerd uit Centraal-Amerika. Verdere details ontbreken.

Dit is de eerste waarneming van deze soort in Nederland. Deze soort wordt veel vervoerd met tropisch fruit, maar is onschadelijk voor de mens

Bron:
Noordijk, J. & K. van Dorp 2018
Een geïmporteerd exemplaar van de 'bananenspin' Cupiennius salei (Araneae: Ctenidae) aangetroffen in de Naturalis-collectie
Nieuwsbrief Spined 37: 25-27

Foto: Karen van Dorp

top

Bont kaardertje (Araneae: Nigma puella) in Middelburg

Frank van de Putte vond in mei 2016 een vrouwtje van Nigma puella in zijn tuin in Middelburg. Dit is de eerste vondst van deze spin in Nederland.

In de dagen werden diverse vrouwtjes en mannetjes aangetroffen, en ook in 2017 bleek de soort aanwezig. Er is dus sprake van een populatie.

De soort heeft zich vanuit Zuidwest-Europa naar het noorden uitgebreid en is al bekend uit Zuidwest-Duitsland en het zuiden van Engeland en Wales.

Bron:
Putte, F. van de 2018
Nigma puella (Simon, 1870), het bont kaardertje, nieuw voor Nederland (Araneae, Dictynidae)
Nieuwsbrief Spined 37: 2-4

Foto: Frank van de Putte

top

Blauwe tuinplatworm voor het eerst in Nederland gevonden

In Nijmegen is onlangs de blauwe tuinplatworm Caenoplana coerulea aangetroffen. Dit is de eerste vondst voor Nederland.

De wormen met typische gele rugstreep en roodachtige kop werden gevonden in een warme kas.

Exotische landplatwormen hebben een slechte naam, omdat ze regenwormen en slakken eten en zo de lokale biodiversiteit en bodemvruchtbaarheid kunnen verminderen.

Bron:
de Waart, S. & R. Kleukers 2018
Exotische blauwe tuinplatworm aangetroffen bij Nijmegen
Nature Today

Foto: Roy Kleukers

top

Nieuw exotisch vlokreeftje in Noordzeekanaal

In 2017 werd Grandidierella japonica in monsters uit het Noordzeekanaal aangetroffen. Dit exotische vlokreeftje komt van oorsprong voor in het zeegebied rond China, Japan en Korea.

In de afgelopen decennia werd de soort over de wereld verspreid, bijvoorbeeld via broed van oesters. In Europa zijn er meldingen van het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Zweden en Italië.

Op de meeste plaatsen heeft de soort zich gevestigd en uitgebreid. De Nederlandse vondst komt dus niet onverwacht. Vanwege de stridulatierichels op de poot wordt aangenomen dat deze dieren geluid kunnen maken.

Bron:
van Haaren, T. & R. de Bruyne 2018
Nieuwe exoot: Japanse vlokreeftjes in het Noordzeekanaal
Nature Today

Foto: Ton van Haaren

top

Agenda t/m juli 2018
3 mei Lezing slakken in en rondom Maastricht Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
4-6 mei Voorjaarsweekend KNNV Landelijke Insectenwerkgroep vorige nieuwsbrief
5 mei Pissebeddenexcursie Beringen Werkgroep voor landpissebedden van België
10-13 mei Bodemdierenkamp Jeugdbond voor Natuur-en milieustudie 5000-soortenjaar
10-13 mei Sectie Diptera, Dipteraweekend Nederlandse Entomologische Vereniging
12 mei Sektie Everts, Voorjaarsexcursie Nederlandse Entomologische Vereniging
12 mei Libellenexcursie Donkere waterjuffer NVL - deze nieuwsbrief
13 mei Wantsenexcursie Noordwijk, Noordduinen & Keukenhofbos deze nieuwsbrief
14 mei Werkavond mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
15 mei Bijeenkomst Determineren van haften, steenvliegen en kokerjuffers Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
19 mei Libellenexcursie Kampina: op zoek naar Speer- en Maanwaterjuffers NVL - deze nieuwsbrief
19 mei Molluskenexcursie Bemelerberg Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
20 mei Libellenexcursie Witsnuitlibellen NVL - deze nieuwsbrief
25 mei Wantsenexcursie Haeselaarsbroek Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
25-27 mei 5000-soortenjaar: inventarisatie weekend deze nieuwsbrief
25-27 mei 173e Zomerbijeenkomst - Hollandse Duinen Nederlandse Entomologische Vereniging
25-27 mei Inventarisatieweekend Hollandse Duinen Nederlandse Malacologische Vereniging
26 mei Dagexcursie Sectie Diptera - Hollandse Duinen Nederlandse Entomologische Vereniging
26 mei Vrijwilligersdag Natuur Noord-Brabant Provincie Noord-Brabant, IVN en diverse PGOs
26 mei 70e verenigingsdag Nederlandse Malacologische Vereniging
26 mei Libellenexcursie Kinrooi Libellenvereniging Vlaanderen
27 mei Vlinders in Lentevreugd 5000-soortenjaar
2 juni Libellenexcursie voor beginners NVL - deze nieuwsbrief
3 juni Libellenexcursie Op zoek naar Sierlijke witsnuitlibellen NVL - deze nieuwsbrief
8 juni Wantsenexcursie Soesterberg - op zoek naar Hengelgraafwants deze nieuwsbrief
9 juni Molluskenexcursie beken in de omgeving van Venlo Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
9 juni Libellenexcursie Mol Libellenvereniging Vlaanderen
15 juni Insectenkamp Jeugdbond voor Natuur-en milieustudie 5000-soortenjaar
15 juni Wantsenexcursie Griendtsveen Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
15-17 juni Excursieweekend Sectie Snellen en Ter Haar Hollandse Duinen Nederlandse Entomologische Vereniging
16 juni Wantsenexcursie Den Haag, Westduinpark & Ockenrode deze nieuwsbrief
16 juni Kadaverexcursie Noordwijk 5000-soortenjaar
16 juni Sektie Everts, Extra excursie Den Treek Nederlandse Entomologische Vereniging
16 juni Libellenexcursie Witsnuitlibellen NVL - deze nieuwsbrief
16 juni Libellenexcursie Ourthe Libellenvereniging Vlaanderen
16 juni Pissebeddenexcursie Zennik Werkgroep voor landpissebedden van België
19 juni Werkavond mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
23 juni Libellenexcursie Averbode Libellenvereniging Vlaanderen
23 juni 71e verenigingsdag Nederlandse Malacologische Vereniging
29 juni - 2 juli Genootschapsweekend Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
30 juni Excursie Zuid-Oost Friesland Nederlandse Malacologische Vereniging
7 juli Mierenwerkgroep, Excursie Nederlandse Entomologische Vereniging
7 juli Libellenexcursie Terneuzen Libellenvereniging Vlaanderen
13 juli Wantsenexcursie Siebengewald Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
16 juli Werkavond mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
21 juli Molluskenexcursie Venray-Leunen Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
21 juli Pissebeddenexcursie Vielsalm Werkgroep voor landpissebedden van België
27 juli Wantsenexcursie Curfsgroeve Natuurhistorisch Genootschap in Limburg

top

Van de redactie

Dit is het veertigste nummer van Tentakel, de digitale nieuwsbrief over ongewervelde dieren. Deze nieuwsbrief verschijnt onregelmatig naast de reguliere papieren EIS-nieuwsbrief.

In de nieuwsbrief is plaats voor allerlei korte berichten die het onderzoek aan ongewervelden in Nederland aangaan: berichten van het EIS-bureau, oproepen, bijzondere en fenologische waarnemingen, aankondiging van rapporten en boeken en een activiteitenagenda. Ook al uw bijdragen zijn welkom. U kunt deze sturen naar eis@naturalis.nl.

De nieuwsbrief is opgezet als Internetpagina (in HTML) en kan in de meest gangbare e-mailprogramma's worden gelezen. Met de berichtopmaak/e-mailindeling ingesteld op (originele) HTML ziet u behalve tekst ook plaatjes en kunt u via de blauwe links eenvoudig alleen dat nieuws er uit pikken dat u interesseert. Mocht u problemen hebben met het instellen van het HTML-formaat in uw e-mailprogramma schroom dan niet en neem gerust contact op. Of probeer het hier met uw webbrowser. Hier zijn ook alle reeds verschenen nummers beschikbaar.

Mocht u geen belangstelling (meer) hebben voor deze nieuwsbrief: een retour-mailtje naar dit adres is voldoende om uw e-mailadres te verwijderen van deze mailinglist. Aanmelden op dit adres is vanzelfsprekend ook mogelijk.

U kunt onze nieuwtjes volgen door u aan te melden via onze pagina op Facebook.

Ed Colijn

top

Index

De reeds verschenen nummers van Tentakel.

Tentakel 69 - 12 april 2023
Tentakel 68 - 22 februari 2023
Tentakel 67 - 15 december 2022
Tentakel 66 -18 oktober 2022
Tentakel 65 - 30 augustus 2022
Tentakel 64- 14 juni 2022
Tentakel 63 - 14 april 2022
Tentakel 62 - 20 januari 2022
Tentakel 61 - 15 december 2021
Tentakel 60 - 13 oktober 2021
Tentakel 59 -23 april 2021
Tentakel 58 - 13 april 2021
Tentakel 57 - 17 februari 2021
Tentakel 56 - 5 januari 2021
Tentakel 55 - 20 oktober 2020
Tentakel 54 - 25 augustus 2020
Tentakel 53 - 7 juli 2020
Tentakel 52 - 1 mei 2020
Tentakel 51 - 25 februari 2020
Tentakel 50 - 1 januari 2020
Tentakel 49 - 22 oktober 2019
Tentakel 48 - 27 augustus 2019
Tentakel 47 - 10 juli 2019
Tentakel 46 - 9 mei 2019
Tentakel 45 - 13 maart 2019
Tentakel 44 - 1 januari 2019
Tentakel 43 - 24 oktober 2018
Tentakel 42 - 22 augustus 2018
Tentakel 41 - 26 juni 2018
Tentakel 40 - 1 mei 2018
Tentakel 39 - 22 februari 2018
Tentakel 38 - 1 januari 2018
Tentakel 37 - 13 november 2017
Tentakel 36 - 5 september 2017
Tentakel 35 - 12 juli 2017
Tentakel 34 - 15 mei 2017
Tentakel 33 - 16 maart 2017
Tentakel 32 - 25 januari 2017
Tentakel 31 - 25 oktober 2016
Tentakel 30 - 21 juli 2016
Tentakel 29 - 25 mei 2016
Tentakel 28 - 24 maart 2016
Tentakel 27 - 18 januari 2016
Tentakel 26 - 16 december 2015
Tentakel 25 - 25 september 2015
Tentakel 24 - 6 augustus 2015
Tentakel 23 - 4 juni 2015
Tentakel 22 - 22 april 2015
Tentakel 21 - 26 februari 2015
Tentakel 20 -17 december 2014
Tentakel 19 -12 juni 2014
Tentakel 18 -20 maart 2014
Tentakel 17 -19 december 2013
Tentakel 16 - 2 november 2013
Tentakel 15 - 25 juli 2013
Tentakel 14 - 2 mei 2013
Tentakel 13 - 14 januari 2013
Tentakel 12 - 14 december 2012
Tentakel 11 - 19 juli 2012
Tentakel 10 - 8 mei 2012
Tentakel 9 - 8 maart 2012
Tentakel 8 - 1 december 2011
Tentakel 7 - 28 juli 2011
Tentakel 6 - 6 april 2011
Tentakel 5 - 23 december 2010
Tentakel 4 - 15 november 2010
Tentakel 3 - 15 september 2010
Tentakel 2 - 10 augustus 2010
Tentakel 1 - juli 2010