tentakel 59

Tentakel 59
Nummer 59 - 23 juni 2021

 
Houtwespen van Nederland en België

Houtwespen zijn een kleine familie van grote, imposante bladwespen. Ze zetten hun eitjes af in bomen en zijn dus van belang als potentiële uitheemse invasieve soorten. Elf soorten houtwespen zijn tot nu toe waargenomen. Echter, sommige andere soorten kunnen waargenomen worden door de import van hout.

De reuzenhoutwesp is de meest bekende soort door zijn grootte en kenmerkende zwarte en gele kleur. Toch zijn er twee gelijkende soorten waarvan de verspreiding in België en Nederland niet helemaal bekend is. Urocerus augur (zie foto) en de 'dubbelsoort' Urocerus sah worden vaak verkeerd geïdentificeerd als reuzenhoutwesp. Hoewel dit zeldzame soorten zijn, lijkt het er op dat ze vaker worden waargenomen. Urocerus augur is al sinds decennia bekend, maar ook Urocerus sah is sinds kort in België waargenomen en zou ook in Nederland kunnen voorkomen. Deze soort is afkomstig uit Noord Afrika en Azië, maar waarnemingen uit Canada en Frankrijk zijn ook bekend. We willen dan ook graag moleculair bewijs voor deze soort hebben. Deze houtwespen zijn te verwachten in de omgeving van naaldbomen zoals spar en den.

Voor dit doel willen we alle waarnemers vragen om hun Belgische of Nederlandse waarnemingen van Siricidae in te voeren op Waarneming.nl. Daarnaast zijn verzamelde exemplaren (droog of op alcohol) van grote waarde voor dit onderzoek en kunnen deze naar één van onderstaande auteurs worden gestuurd.

Jorgen Ravoet
Fons Verheyde
Ad Mol

Foto Uroceros augur: Rene de Croon

top

Studiedag Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie

Op zaterdag 18 september 2021 zal de NVL studiedag worden georganiseerd. Dit is in de Gelderlandfabriek in Culemborg.

Het bestuur gaat er van uit dat in die periode weer mensen in zalen ontvangen mogen worden. Zo niet, dan zal er live-stream gebruikt worden.

De precieze invulling volgt later.

top

Online libellencursus beginners

De Vlinderstichting biedt voor € 5,- een on-line cursus libellen voor beginners aan. Deze bestaat uit vijf blokken.

In de eerste video leer je de eerste stappen om libellen te kunnen herkennen. De overige video's vertellen meer over beekjuffers en pantserjuffers (blok 2), blauwe juffers (blok 3), korenbouten (blok 4) en glazenmakers (blok 5).

Je kunt de cursus hier bestellen. Na betaling ontvangt je een factuur met daarin de links naar de vijf instructiefilmpjes.

top

Online opleidingen bijen herkennen

Aculea, de Vlaamse club van bijen- en wespenliefhebbers, presenteert een aantal online opleidingen voor het herkennen van wilde bijen in het veld. Deze opleidingen zijn bedoeld voor de iets verder gevorderde liefhebber, die al enige kennis heeft maar deze graag verder wil verdiepen.

De volgende opleidingen zijn nu beschikbaar:

top

Libellenexcursies Vlinderstichting

De Vlinderstichting organiseert dit seizoen nog diverse libellenexcursies. Tijdens deze excursies zullen alle soorten die gevonden worden onder de loep worden genomen en wordt uitleg gegeven over herkenning.

Data en locaties van de excursies
  • Laakse Slenk (Fl.): vrijdag 30 juli 2021, cursusleider: Roy van Grunsven
  • Woldlakebos (Ov.): vrijdag 13 augustus 2021, cursusleider: Roy van Grunsven
  • Watermolenveen (Dr.): vrijdag 13 augustus 2021, cursusleider: Gerdien Bos
Meer info en opgave via libellencursussen.

top

Inventarisatie: Het dal van de Vlootbeek

In 2021 wil het Natuurhistorisch Genootschap in Limburg samen met Stichting het Limburgs Landschap en zo veel mogelijk specialisten het Vlootbeekdal inventariseren. De Vlootbeek ontspringt in de Duitse grensgemeente Heinsberg. Bij Posterholt komt hij Nederland binnen en vervolgt zijn weg over 17,5 kilometer door Midden-Limburg om ter hoogte van Linne in de Maas uit te komen. Op enkele plekken, zoals bij Het Sweeltje, heeft de Vlootbeek een natuurlijke loop. Voor het merendeel is de Vlootbeek echter gegraven. Stichting Het Limburgs Landschap beheert ruim 500 hectare natuur in het Vlootbeekdal.

Het doel is enerzijds om meer kennis te krijgen over de verspreiding van de soorten in de diverse natuurgebieden die vallen binnen de eenheid Vlootbeekdal. Daarnaast willen we in 2022 een themanummer van het Natuurhistorisch Maandblad uitbrengen over het gebied.

Voor onderzoeken kan een vergunning worden aangevraagd bij Arjan Ovaa van Stichting het Limburgs Landschap. Voor bepaalde onderzoeken is het ook mogelijk om een reiskostenvergoeding voor de deelnemers te ontvangen, daarvan is onderaan een lijstje opgenomen. Voorwaarde daarvoor is dat er een (maandblad)artikel of verslag komt van de resultaten. Meer info hierover is te verkrijgen bij Ton Lenders.
  • WSL - Inventarisatie wantsen in kader van biodiversiteit
  • SK - Inventarisatie van boktorren in kader van biodiversiteit
  • EPT - Onderzoek macrofauna in beken
  • EPT - Onderzoek veranderingen in macrofauna
Arjan Ovaa, Stichting het Limburgs Landschap
Ton Lenders & Olaf Op den Kamp, Natuurhistorisch Genootschap in Limburg

top

2021-soortenjaar: Soortendag Marker Wadden

De Soortendag Marker Wadden die op zaterdag 12 juni zou plaatsvinden is uitgesteld tot 28 augustus.

Ook dit jaar nodigen we specialisten op het gebied van allerlei planten- en diergroepen uit om mee te doen. Het idee is dat specialisten op uiteenlopende onderwerpen de kans krijgen om tussen 9.00-17.00 uur zoveel mogelijk waarnemingen van planten dieren te verzamelen op de Marker Wadden. Alleen al de bootreis er naartoe is een avontuur. En het is natuurlijk heel leuk om mee te werken aan onderzoek naar zo'n enorm nieuw natuurgebied in ontwikkeling!

Via waarneming.nl/bioblitz/bioblitz-marker-wadden-1000-soortendag/ gaan we alle waarnemingen invoeren. Op nationaalparknieuwland.nl/nl/2021soortenjaar is meer informatie te vinden over het 2021 Soortenjaar van Nationaal Park Nieuw Land waar we dit jaar onderdeel van uitmaken.

De totale groep zal uit maximaal 100 specialisten bestaan (van bv. EIS, NJN, JNM, KNNV, Sovon, Ravon en Floron). Eventueel kunnen we voor avondactiviteiten (als vleermuizen en nachtvlinders) nog een eigen boot voor max. 12 personen inzetten. Als je hier gebruik van wilt maken dan horen we dat graag rechtstreeks via de email. Deze boot kan namelijk niet geboekt worden via de website.

Als je je al had aangemeld voor 12 juni wordt je NIET automatisch doorgeboekt naar de nieuwe datum. Dit omdat we natuurlijk niet zeker weten of iedereen dan kan. Dat hopen we natuurlijk wel! Vandaar dat het betaalde bedrag voor de inschrijving dan automatisch wordt teruggestort. Enige wat we jullie vragen is om je opnieuw aan te melden via deze nieuw aangemaakte link.

top

Ongewervelden in de pers

Gezocht: de oliekever
Ze zijn uiterst zeldzaam en komen - voor zover nu bekend - voor op bloemrijke dijken in het agrarisch gebied: oliekevers. Ze heten zo, omdat ze bij gevaar een bijtende, olieachtige vloeistof afscheiden. Het is de enige keversoort die parasiteert op wilde bijen. Onderzoekers Linde Slikboer en Joris Lugtenburg zijn deze weken bezig met het inventariseren van plekken waar deze bijzondere kevers voorkomen, en kunnen daarbij ook jouw hulp gebruiken. Over de oliekever is relatief nog maar weinig bekend. De onderzoekers zijn vooral benieuwd naar de locaties. Kom je dus zo'n oliekever tegen, meld hem op waarneming.nl.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 11 april is hier te beluisteren.


Metselbijen in de boomgaard
Met de stijgende temperaturen kan het ieder moment gebeuren: de appel- en perenbloesem staat op knallen! Dan is het wel zo lekker als er precies op dat moment ook voldoende insecten rondvliegen om de bloemetjes te bestuiven. Want: zonder insecten, geen fruit! Fruitteler Desirée Krijger uit het Zeeuwse Driewegen heeft daar iets heel slims op gevonden.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 18 april is hier te beluisteren.


Van zwart, levenloos water naar wonderschone rivier
Dat de Roer altijd vrij heeft kunnen meanderen is ontzettend bijzonder in Nederland. Hierdoor heeft de rivier letterlijk het landschap getekend. Een fantastische plek voor rivierflora en -fauna, zou je zeggen. Toch was er nauwelijks leven in de Roer tot een aantal decennia geleden. Inmiddels is de waterkwaliteit zo verbeterd dat allerlei bijzondere soorten zijn teruggekeerd naar de rivier. Zeldzame vissen zoals de zeeprik en de zalm trekken weer stroomopwaarts, maar met een schepnet vind je ook veel kleine waterbeestjes, macrofauna. En nog regelmatig worden er speciale soorten gevonden, zoals de gele driestaart. Van de vervuiling is slechts een zwarte laag in de bodem achtergebleven.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 23 april is hier te bekijken.


Bodemleven in Arkemheen
De Eempolders, een weidevogelwalhalla onder de rook van de Randstand. Grutto's, tureluurs en kieviten vliegen je er om de oren. We ontdekken hoe mensen en dieren samenleven in dit agrarisch gebied. Menno Bentveld gaat langs bij enthousiaste weidevogelboeren en ziet hoe de rammelende hazen het voorjaar vieren. Willemijn Veenhoven duikt in de verborgen wereld van het boerenland en zoekt bodemdieren met Matty Berg.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 30 april is hier te bekijken (vanaf minuut 25).


De marmerkreeft, een destructieve superkreeft
Slecht nieuws voor de zeldzame amfibieën in de Overasseltse en Hatertse Vennen, nabij Nijmegen. De amfibieën in dit gebied zijn hun leven niet meer zeker. De marmerkreeft heeft zich al in een paar vennen weten te vestigen en als er een invasieve exoot een gebied weet te koloniseren is het wel de marmerkreeft.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 2 mei is hier te beluisteren.


Het is de 'Maai Mei Niet' maand!
Laat je gazon in de maand mei voor de verandering eens groeien. Met de campagne 'Maai Mei Niet' worden mensen in Engeland en België al jaren opgeroepen om het gras te laten staan. En het resultaat is dat er tien keer zoveel bijen te vinden zijn. Vanaf dit jaar doet ook Nederland mee met de anti-maaicampagne. Het is een initiatief van De Bijenstichting. Op verschillende plekken in ons land wordt het gazon deze maand niet gemaaid. Zoals in de Gelderse gemeente Brummen. Daar blijft meer dan 10.000 m2 aan gras onaangetast.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 16 mei is hier te beluisteren.


Van tweestippelig tot vierentwintigstippelig lieveheersbeestje
Het is misschien wel de meest bekende kever die we kennen, en er was niet eens een veldgids van! Je weet wel, een naslagwerk waarin je kan opzoeken met wat voor soort je te maken hebt. We hebben het over het lieveheersbeestje. Met zijn scharlaken rode kleur en zijn zwarte stippen is het zevenstippeling lieveheersbeestje wel de meest bekende. Overal in Nederland komt hij voor. Maar er zijn er nog veel meer!

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 23 mei is hier te beluisteren.


Letterzetter: genadeslag voor een stervend bos
In Nederland staan er veel, monotone productiebossen bestaande uit fijnsparren. Ze groeien snel en leveren dus veel hout. Het is dan ook het meest gebruikte bouwhout in Nederland. Ook in natuurgebieden staan nog veel van dit soort bossen. Maar eigenlijk komen ze hier van oorsprong helemaal niet voor. Hun oorspronkelijke verspreidingsgebied ligt meer in het noordoosten van Europa en rond de Alpen. Door klimaatverandering en de droge zomers gaat het niet goed met de fijnspar in Nederland. De verzwakte en stervende bomen zijn gevoelig voor parasieten. Daarbij helpt het ook niet dat ze in monocultuur staan. De genadeslag voor deze bossen wordt geleverd door een heel klein kevertje, de letterzetter.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 28 mei is hier te bekijken.


Eik is rupsenparadijs
Door het koude en natte voorjaar is alles in de natuur wat aan de late kant, maar inmiddels is het feest toch echt losgebarsten: vooral op eiken wemelt het nu van rupsen en andere beestjes die zich tegoed doen aan de frisse blaadjes. "De eik is de meest biodiverse boom van ons land."

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 30 mei is hier te beluisteren.


Het Bijenbalkon
In het voorjaar van 2019 besluit journalist Caspar Janssen zijn kale stadsbalkon om te toveren tot een paradijs voor bijen, vlinders en andere beestjes. Met vallen en opstaan en hulp van kenners weet hij zijn doel te bereiken. In zijn boek Het bijenbalkon doet hij verslag van zijn zoektocht.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 30 mei is hier te beluisteren (vanaf 47:50).


Slakken zoeken in de Diemerscheg
Staartmeesjes, tjiftjaffen, prachtige nachtvlinders en boommarters, allemaal op steenworp afstand van Amsterdam. Het team strijkt neer in de Diemerscheg, een versnipperd natuurgebied ingeklemd tussen Diemen, Weesp, Muiden en de hoofdstad. Menno is op een eeuwenoude dijk, waar een onderzoeker zich op een aantal ringslangen stort en zoekt met Sylvia van Leeuwen naar slakken. Willemijn telt de eieren in een haviksnest en spot nachtvlinders met Edo Goverse.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 4 juni is hier te bekijken (vanaf 21:11).


Nachtvlinders spotten
Staartmeesjes, tjiftjaffen, prachtige nachtvlinders en boommarters, allemaal op steenworp afstand van Amsterdam. Het team strijkt neer in de Diemerscheg, een versnipperd natuurgebied ingeklemd tussen Diemen, Weesp, Muiden en de hoofdstad. Menno is op een eeuwenoude dijk, waar een onderzoeker zich op een aantal ringslangen stort en zoekt met Sylvia van Leeuwen naar slakken. Willemijn telt de eieren in een haviksnest en spot nachtvlinders met Edo Goverse.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 4 juni is hier te bekijken (vanaf 24:28).


Het orakel van de bosnimf
Van de functies die de kleuren op hun vleugels hebben tot de vele aspecten van hun wonderlijk gedrag. Van de hongersnood waarmee ze kampen in moderne landschappen tot de analyse van wat snelle klimaatverandering met ze doet. De Vlaamse vlinderprofessor Hans van Dyck doet al tientallen jaren onderzoek naar vlinders en heeft alle verhalen opgetekend in zijn boek 'Het orakel van de bosnimf'. Een boek over wat vlinders ons vertellen.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 6 juni is hier te beluisteren.


Ronkende meikevers
In het oosten van ons land hoor je ze nu flink zoemen en zie je ze volop rondvliegen de meikever (Melolontha melolontha). Wat later dit jaar vanwege de kou. De meikever dankt zijn Nederlandse naam aan het voorkomen van mei tot juni. Ook andere kevers die behoren tot de bladsprietkevers zijn vernoemd naar de maand waarin ze veel voorkomen, zoals de junikever (Amphimallon solstitialis) en de julikever (Polyphylla fullo). De junikever is te zien van juni tot juli, de julikever verschijnt iets later en vliegt van juli tot augustus. Verslaggever Merlijn Schneiders pakt de trein naar Veenendaal om daar samen met entomoloog Henk Vlug in de avondschemer meikevers te bewonderen.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 6 juni is hier te beluisteren (vanaf 1:27).


Boshommel ontdekt
De verrassing was groot toen twee studenten van de Wageningen Universiteit tijdens hun onderzoek naar wilde bijen de boshommel ontdekten in het Geuldal. Deze hommel is sinds 1950 nog maar zelden gezien. Sinds een paar jaar wordt er volop geprobeerd de hommels weer terug te krijgen in het landschap.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 6 juni is hier te beluisteren (vanaf 1:10:58).


Bijenstad Eindhoven
Ze dachten dat ze op de eerste plaats stonden met 161 wilde bijensoorten in hun stad, de Eindhovenaars. Maar op de valreep werden ze ingehaald door Maastricht. Toch zijn ze trots: de gemeente heeft er alles aan gedaan om de stad zo leefbaar mogelijk te maken voor de wilde bij. Fantastisch, en helemaal omdat het Eindhovense maaibeleid ook nog geld oplevert in plaats van geld te kosten.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 13 juni is hier te beluisteren (vanaf 2:09:00).


Waarom de dijk, de koe en de bij een gouden trio zijn
Wildebijenonderzoeker Linde Slikboer ontdekte dat slaperdijken in Zuid-Holland, Noord-Brabant en Zeeland grote hoeveelheden wilde bijen herbergen, waaronder zeer zeldzame. De dijken vormen toevluchtsoorden, waarop de bijen zich van oudsher hebben kunnen handhaven.

Het artikel uit Trouw van zaterdag 19 juni is hier te lezen.

top

Ongewervelden op Nature Today

FLORON en De Vlinderstichting brengen veldgids ecologisch bermbeheer uit
Ben je betrokken bij de uitvoering van ecologisch bermbeheer, dan is de nieuwe veldgids ecologisch bermbeheer misschien iets voor jou. In de veldgids worden diverse aspecten van ecologisch bermbeheer belicht: wat is het beste maaibeheer, hoe ga je om met inzaaien en hoe houd je rekening met bijzondere planten en dieren? In de veldgids komt het kort en bondig aan de orde.

Lees hier het bericht.

Eindelijk is ie er: de Nederlandse veldgids voor lieveheersbeestjes!
Lieveheersbeestjes behoren tot de bekendste en populairste insecten van Nederland. Ze zijn kleurrijk, doen niemand kwaad en helpen je tuin te beschermen tegen bladluizen. Toch was er nog nooit een volledige en complete Nederlandstalige veldgids verschenen. Met het verschijnen van de 'Veldgids Lieveheersbeestjes voor Nederland en Vlaanderen' is daar eindelijk verandering in gekomen.

Lees hier het bericht.

Corona-attentie voor vrijwilligers
Nauwelijks 'live' contact en veel afgezegde bijeenkomsten. Zo'n pandemie hakt er in. Toch blijven vrijwilligers trouw en actief. Om ze een hart onder de riem te steken en te bedanken, bracht Stichting ANEMOON een boekje uit. Daarin worden de doelsoorten nu eens heel anders belicht, onder het motto 'juist nu iets luchtigs'.

Lees hier het bericht.

Zul je net zien, geen bij te zien
Jong en oud kan bijdragen aan onderzoek naar de wilde bijen en helpen deze deels bedreigde diergroep te beschermen. Hoe? Door dit weekend mee te tellen voor de Nationale Bijentelling. Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Wat als geen bij zich laat zien?

Lees hier het bericht.

Identiteit van waaierworm na veertien jaar bekend
In 2006 ontdekten sportduikers in de Oosterschelde een voor Nederland nieuwe, kleine witte waaierworm. Binnen- en buitenlandse experts wisten die destijds niet op naam te brengen. Nu, veertien jaar later, lukte dat wel. De nieuwe soort is Parasabella langerhansi, de knikwaaierworm.

Lees hier het bericht.

Marmerkreeften bedreigen unieke amfibieën in de Overasseltse en Hatertse Vennen
Slecht nieuws voor de zeldzame amfibieën in de Overasseltse en Hatertse Vennen, nabij Nijmegen. In dit unieke natuurgebied komen maar liefst elf soorten amfibieën voor, waaronder de bedreigde knoflookpad. In 2018 zijn hier voor het eerst marmerkreeften aangetroffen. De kreeften vermeerderen zich explosief en koloniseren nieuwe wateren over land.

Lees hier het bericht.

Symposium 'Future of Butterflies' brengt Europese vlinderbeschermers samen
Op 8 en 9 april organiseerde De Vlinderstichting voor de vijfde keer het symposium Future of Butterflies in Europe. Noodgedwongen was het een verkort online symposium, maar daardoor konden deelnemers uit meer landen dan ooit aanwezig zijn: 35 landen waren vertegenwoordigd. Het programma bracht een overzicht van actuele thema's over vlinderbescherming, met veel bedreigingen maar ook nieuwe kansen.

Lees hier het bericht.

De Nationale Bijentelling: wat telde Nederland?
Opnieuw telden duizenden Nederlanders mee tijdens de Nationale Bijentelling vorig weekend. Veel bijentellers merkten op dat er nog weinig in bloei stond in hun tuin. Experts speculeerden dat de winterse kou in april wel eens zijn effecten kon hebben op het aantal hommels. Toch is dit niet terug te zien in de waargenomen aantallen: voor de hommels ligt die per tellocatie zelfs hoger dan vorig jaar.

Lees hier het bericht.

Een goed jaar voor zeldzame dazen
Het afgelopen jaar zijn een drietal zeer bijzondere dazen in ons land gevonden: de hartvlekrunderdaas, de roodsprietknobbeldaas en de bloemdaas. De eerste twee zijn al lang uit ons land bekend, maar waren de afgelopen twintig jaar niet meer met zekerheid vastgesteld. Van beide is nu een nieuwe inheemse populatie ontdekt. De bloemdaas is een migrant uit zuidelijke streken.

Lees hier het bericht.

Op pad om libellen te leren herkennen
Als je mensen vraagt of ze libellen willen tellen, krijg je vaak de reactie: "Ik vind ze wel heel leuk hoor, maar ik kan ze echt niet uit elkaar houden." Voor veel mensen is er een drempel om mee te doen. Toch zijn er niet eens zo heel veel soorten. Als je weet waar je op moet letten, valt het herkennen mee. Om dit te ervaren organiseert De Vlinderstichting deze zomer weer libellenexcursies.

Lees hier het bericht.

Zeer zeldzame adderwortelgaatjesmaker in nieuwe landen gevonden
Adderwortel is voedselplant van een aantal zeldzame vlinders, met name in voedselarme en vochtige graslanden in Midden-Europese berggebieden. Veel is bekend over de dagvlinders blauwe vuurvlinder en ringoogparelmoervlinder, maar er zijn ook micronachtvlinders gebonden aan deze plant. Zo is de adderwortelgaatjesmaker recent in België, Frankrijk en Zwitserland nieuw ontdekt.

Lees hier het bericht.

Verdwenen boshommel keert terug
In het Limburgse Geuldal troffen studenten tijdens hun onderzoek naar wilde bijen een hommel aan met een afwijkende kleur. Bijendeskundige Ivo Raemakers bevestigde dat het ging om de boshommel. Ooit was de boshommel algemeen in Nederland, maar sinds 1950 zijn er slechts enkele waarnemingen geweest. Gezamenlijke inspanningen om de boshommel terug te brengen lijken nu te worden beloond.

Lees hier het bericht.

Trapezeschelp ontdekt in Nederland
In een grote kluit oesters, verzameld langs de Westerschelde, werd begin april een tweekleppige ontdekt die nog niet uit ons land bekend was. Het gaat om een jong exemplaar van een schelpdier uit het Middellandse Zeegebied. Deze soort hoort thuis in de familie 'trapezeschelpen'.

Lees hier het bericht.

Purpermotten pureren blaadjes
Van de nachtvlinders behoort het overgrote deel tot de zogenaamde microvlinders. Veel daarvan maken mijnen in de bladeren. De rups leeft niet van de hele plant, maar eet het blad van binnenuit op. De sporen die zo in het blad te zien zijn en de plantensoort die wordt gebruikt, geven vaak al aanwijzingen welke vlinder eruit komt. Hier een aantal purpermotten die de komende tijd te vinden zijn.

Lees hier het bericht.

De eik: 'Meest biodiverse soort van Nederland'
Vandaag, 22 mei, is het wereldbiodiversiteitsdag en daarom besteden we bijzondere aandacht aan de meest 'biodiverse soort van Nederland': de eik is soort van de dag. Via het Twitteraccount #soortvandedag wordt elke dag een van de vele soorten die in Nederland voorkomen in het zonnetje gezet. Op 22 mei is dat dus de eik en dat is niet voor niets!

Lees hier het bericht.

De veldkrekel: sfeermaker op de hei
De veldkrekel is een groot, glimmend zwart insect met een opvallend dikke kop. Met het typische krekelgeluid bepalen ze in het voorjaar de sfeer op de hei. Het is leuk om zo'n mannetje dat voor zijn holletje zit te zingen eens rustig te observeren.

Lees hier het bericht.

Vliegend hert ondanks het weer toch weer erg vroeg
Op 2 april werd het eerste vliegend hert van 2021 waargenomen, in de omgeving Jabeek in Zuid-Limburg. Opvallend, omdat normaal gesproken de eerste waarnemingen in het jaar niet uit Zuid-Limburg komen, maar meestal van de Veluwe. Gemiddeld genomen zat er de afgelopen vijf jaar bijna een maand tussen de eerste Gelderse waarneming en de eerste uit Zuid-Limburg. Reden te meer om te blijven monitoren.

Lees hier het bericht.

Natuurlijke kringloop geeft de slikken meer schwung
In het Zeeuwse landschap van natuurgebied de Slikken van de Heen trekt een dode wisent een weelde van aaseters en diverse bijzondere passanten aan. Niet alleen de zeldzame boommarter verschijnt voor een wildcamera, ook de 'Zeeuwse' wolf liet zich zien.

Lees hier het bericht.

Van World Biodiversity Day naar bee-odiversity in mijn achtertuin
Biodiversiteit is een voorwaarde voor ons welzijn en onze gezondheid. Dat stelt de WHO op 22 mei, de internationale dag van de biodiversiteit. De voedselproductie loopt bijvoorbeeld gevaar als we de bodem uitputten, en bestuivers verdwijnen. Hoe bewaren we de soortenrijkdom? Think global, act local, schrijft de WHO. Atlas-medewerker Dieneke Schram-Bijkerk begint met de bijen in haar tuin.

Lees hier het bericht.

Zeepaardenhandel in kaart: kweken gaat steeds beter
Wereldwijd worden zeepaardjes bedreigd met uitsterven doordat hun leefomgeving wordt aangetast. Ook maakt hun iconische voorkomen ze populair in de internationale aquariumhandel. Een recente studie laat zien hoe deze handel in zeepaardjes zich de laatste tijd heeft ontwikkeld.

Lees hier het bericht.

Vermomd wadslakje eindelijk ontmaskerd
In 2017 werd een slakje uit het Noordzeekanaal en de Schelde voor het eerst herkend als nieuw voor Nederland. De afwijkende penis bleek doorslaggevend. Om welke soort het exact ging bleef echter onduidelijk. Zuid-Amerikaanse, Engelse, Duitse en Nederlandse onderzoekers hebben het dier nu gezamenlijk ontmaskerd als een Zuid-Amerikaanse exoot.

Lees hier het bericht.

Naar een Europese Rode Lijst Nachtvlinders
Er is steeds meer aandacht voor nachtvlinders en dat is niet voor niets. Er zijn heel veel soorten en met veel daarvan gaat het niet goed. De achteruitgang is, voor zover we weten, vergelijkbaar met die van dagvlinders, waarover meer bekend is. IUCN start in samenwerking met Butterfly Conservation UK en De Vlinderstichting een nieuw project voor het maken van een Europese Rode Lijst nachtvlinders.

Lees hier het bericht.

Waardplanten van vlinders door een scheikundige bril
Er valt nog steeds veel te ontdekken over de ecologische en evolutionaire processen tussen plantenetende insecten en hun waardplanten. De Europese dagvlinders vormen hiervoor een ideaal studieonderwerp. Met een recente studie benadrukken onderzoekers de rol van vraatwerende stoffen in de interactie tussen waardplant en rups.

Lees hier het bericht.

Netwerk van oude aftakelende eikenbomen essentieel voor Veluwse populatie vliegend hert
Om te zorgen dat de Veluwse natuur tegen een stootje kan, werkt Provincie Gelderland aan herstelprogramma's voor de landschappen, habitattypen en soorten van dit Natura 2000-gebied. Het vliegend hert is zo'n soort. Neerlands grootste kever snakt naar meer wegkwijnend eikenhout. Wat heeft hij precies nodig?

Lees hier het bericht.

Klimaatverandering: verdwijnt de kokkel?
Klimaatverandering laat het aantal hittegolven in Nederland toenemen. Kokkels schijnen hier niet goed tegen te kunnen; in de zomers van 2018, 2019 en 2020 was er sprake van massale sterfte tijdens zo'n hittegolf. Hoe worden de kwaliteit van het bodemleven en het voedselaanbod voor vogels nu precies beïnvloed door temperatuur?

Lees hier het bericht.

Vlinderontwikkeling op de Marker Wadden
De Marker Wadden zijn nieuw land in het Markermeer. Wat begon als kale grond begint steeds meer begroeid te raken en langzamerhand ontstaat geschikt leefgebied voor veel vlindersoorten. Het is boeiend om de ontwikkeling van de vlinders vanaf een nulsituatie te volgen en iedere bezoeker van de Marker Wadden kan daarmee helpen.

Lees hier het bericht.

Maaien moet! Maar niet alles ineens
Er is veel over maaibeheer te doen. Zeker nu, half juni, overal de maaimachines actief zijn. Een veelgehoorde reactie is "Hou nu toch eens op met maaien en laat de natuur haar gang gaan. Waarom toch steeds alles weghalen, juist nu het zo mooi bloeit". Een begrijpelijk reactie, maar het is goed wat meer uitleg te geven over waarom maaien wel moet en dat het gaat om de manier waarop.

Lees hier het bericht.

Naturalis en Picturae digitaliseren samen duizenden insecten
Bezoekers van Naturalis kunnen vanaf eind komende week iets unieks zien in het museum: een reusachtige installatie die piepkleine insecten in detail gaat fotograferen.

Lees hier het bericht.

Nieuwe Nederlandse bijensoort in Haarlem
In de zomer van 2020 werd tijdens een inventarisatie voor de Gemeente Haarlem een nieuwe bijensoort voor Nederland gevonden, de centauriebehangersbij. De dichtstbijzijnde vindplaatsen liggen in Zuid-Duitsland. Daarnaast werd een nieuwe locatie voor het locomotiefje gevonden, een zeldzame sprinkhaansoort. En er werden waarnemingen gedaan van leuke bijensoorten als de ruige behangersbij.

Lees hier het bericht.

top

Nieuws van Bestuivers.nl

De boshommel is niet verdwenen!
Op de Rode Lijst van de Nederlandse bijen staat de boshommel in de categorie Ernstig Bedreigd. De laatste Nederlandse vondsten dateren van 14 jaar geleden.

Niet lang genoeg geleden om de soort volgens de criteria van de Rode Lijst als verdwenen te beschouwen, maar wel lang genoeg om flink te twijfelen aan het voortbestaan van de soort in Nederland. Totdat vandaag bekend werd dat er dit voorjaar weer een boshommel in Zuid-Limburg is gevonden. Markeert deze vondst een comeback van de boshommel in Nederland?

Lees alles over deze spectaculaire vondst in dit bericht op Nature Today.


Maanwespvlieg zet voet op Nederlandse bodem
Wespvliegen bedotten de boel op overtuigende wijze. Het zijn zweefvliegen, maar met hun geelzwarte kleurenpatroon lijken ze sterk op wespen. Met hun gedrag doen ze daar nog een schepje bovenop: door hun voorpoten voor hun kop te houden bootsen ze de lange wespenantennen na.

Tot nu toe kwamen er twee soorten wespvliegen in Nederland voor: de donkere en de echte wespvlieg (resp. Temnostoma bombylans en T. vespiforme). Tom Kompier vond in het Zuid-Limburgse Savelsbos deze maand een derde soort: de maanwespvlieg Temnostoma meridionale. Deze soort lijkt sterk op de echte wespvlieg, maar verschilt hiervan onder andere door de afgeronde (enigszins maanvormige) gele vlek achterop het borststuk. Bij de echte wespvlieg is die vlek driehoekig.

De maanwespvlieg was al enkele jaren uit België bekend, waar de soort zich snel leek uit te breiden. Het is een zuidelijke soort die in onze streken vermoedelijk profiteert van het opwarmende klimaat. De larven leven in vochtig rottend hout.

Foto: Tom Kompier

Overige berichten
Menno Reemer

top

Natuurtijdschriften.nl: EIS-Nieuwsbrief en Nederlandse Faunistische Mededelingen

Sinds afgelopen week zijn de artikelen uit de EIS-Nieuwsbrief en de nummers 1 t/m 51 (2018) van de Nederlandse Faunistische Mededelingen (NFM) beschikbaar via Natuurtijdschriften.nl.

De complete nummers van de EIS-Nieuwsbrief blijven ook beschikbaar via de EIS-website.

Voor de artikelen uit de NFM die vroeger ook beschikbaar waren via de website van Naturalis is Natuurtijdschriften.nl nu het enige platform. PDFs van de artikelen zijn daar gratis te downloaden vanaf 2 jaar na publicatie.

Mensen die ook over de recente nummers willen beschikken kunnen uiteraard donateur worden. Je ontvangt dan behalve de NFM ook de papieren EIS-Nieuwsbrief en de Entomologische Tabellen gratis. Opgeven als donateur kan via een mailtje aan eis@naturalis.nl of via deze webpagina.

top

De Aziatische hoornaar in Nederland: Ervaringen 2017-2020

De Aziatische hoornaar (Vespa velutina) is een grote wesp, afkomstig uit Zuidoost-Azië. In Europa gedraagt ze zich als invasieve exoot. De wesp is hoofdzakelijk problematisch vanwege haar menu, dat voor een flink deel bestaat uit honingbijen. De soort staat op de Unielijst van de Europese Unie, wat betekent dat voor alle landen binnen de EU een bestrijdingsplicht geldt.

In Frankrijk verscheen de Aziatische hoornaar in 2004, waarna ze zich snel verspreidde over andere Europese landen. In Nederland werd de Aziatische hoornaar in 2017 voor het eerst gezien. Het aantal waarnemingen nam sindsdien jaarlijks toe, met in 2020 een grote piek. Op basis van klimaatmodellen kan een verdere uitbreiding van het leefgebied verwacht worden. Er zijn, vooral bij imkers, zorgen hierover. Wel moet opgemerkt worden dat ook inheemse soorten wespen (soms veel) honingbijen vangen en dat de Aziatische hoornaar niet bijzonder gevaarlijk is voor mensen.

EIS Kenniscentrum Insecten volgt in opdracht van de Nationale Voedsel- en Warenautoriteit de ontwikkelingen van de soort in Nederland en levert een belangrijke bijdrage in de opsporing van de nesten. In dit rapport worden de ervaringen van 2017 tot 2020 uiteengezet. Hierbij wordt aandacht besteed aan de verspreiding binnen Europa en Nederland, de inspanningen voor monitoring en opsporing van de nesten en worden op basis van de ervaringen aanbevelingen gegeven voor de toekomstige aanpak omtrent de soort binnen Nederland.

Het rapport is gratis te downloaden van de EIS-website.

Slikboer, L. & Th. Zeegers 2021
De Aziatische hoornaar in Nederland: Ervaringen 2017-2020
EIS2021-07, EIS Kenniscentrum Insecten, Leiden, 20 pp. + bijl.

top

Atlas der Libellen in Niedersachsen / Bremen

Eind juni verschijnt de Libellenatlas van Nedersaksen en Bremen. In de atlas zijn verspreidingskaarten opgenomen van alle 73 in het gebied voorkomende soorten.

Tevens bevat het boek analyses van de ontwikkeling van de soorten, een Rode lijst, informatie over de biologie plus meer dan 300 foto's van zowel de soorten als hun leefgebieden.

De atlas is te bestellen via de website van Natur in Buch und Kunst.

Kathrin Baumann, Reinhard Jödicke, Friederike Kastner, Angelika Borkenstein, Werner Burkart, Uwe Quante & Torsten Spengler 2021
Atlas der Libellen in Niedersachsen/ Bremen
Mitteilungen der Arbeitsgemeinschaft Libellen in Niedersachsen und Bremen, 388 pp.
€ 30,-- excl. verzendkosten.

top

Kijk op exoten 35

In het 35e nummer van Kijk op Exoten onder meer artikelen over Exotische miljoenpoten en exoten in vlindertuinen.

Op de laatste pagina van de nieuwsbrief zie je hoe je je ook aan kunt melden.

Kijk op Exoten 35 is hier te downloaden.

top

Veldgids ecologisch bermbeheer

Hoe pak je ecologisch bermbeheer aan, hoe ga je om met inzaaien en welk maatwerk kun je leveren als er bijzondere planten en dieren in de berm voorkomen? In deze veldgids komt het kort en bondig aan bod.

Berm als leefgebied
In het steeds intensiever gebruikte landschap vormen bermen een belangrijk leefgebied voor allerlei planten en insecten. Maar dit leefgebied staat onder druk. Karakteristieke, vaak streekgebonden bermplanten van voedselarme milieus verdwijnen in sneltreinvaart en ook graslandvlinders hebben het moeilijk. Om hier aandacht voor te vragen lanceerden FLORON en De Vlinderstichting in 2017 de landelijke campagne Mijn Berm Bloeit! Een belangrijk onderdeel van deze campagne was het verkrijgen van inzicht in de actuele bloemrijkdom van bermen, en daarmee in het potentiële nectaraanbod voor de graslandvlinders en bijen die daarvan afhankelijk zijn. We vroegen natuurliefhebbers om zoveel mogelijk bermen in hun woonomgeving in kaart te brengen. De bereidheid om mee te doen was groot. Tussen 2017 en 2020 zijn bijna 3.000 bermen onder de loep genomen!

Urgent
Uit de resultaten bleek dat soortenarme bermvegetaties met weinig nectaraanbod overheersten in de set van getelde bermen. Planten van voedselarme graslanden als grasklokje en stijve ogentroost, zijn in 1% (of minder) van de getelde bermen aangetroffen. Planten van voedselrijke ruigten bleken daarentegen juist sterk vertegenwoordigd. Wat te denken van grote brandnetel die in meer dan 40% van de getelde bermtrajecten is aangetroffen. Het onderstreept de urgentie om werk te maken van goed ecologisch bermbeheer.

Handvatten
De veldgids ecologisch bermbeheer biedt hiervoor handvatten. Het is geen naslagwerk waar alles in staat, maar een gidsje op zakformaat dat in veel situaties een advies biedt. Het geeft inzicht in een aantal plantensoorten met indicatorwaarde voor een bepaald vegetatietype of juist verruiging. Voor- en nadelen van verschillende beheermethoden komen eveneens aan bod. We bieden een beslisschema voor het bepalen van het aantal maaibeurten in een jaar en de globale maaimomenten. Tenslotte worden een aantal 'Wat als'-situaties voorzien van advies. Denk hierbij aan de omgang met invasieve exoten of het zonder afspraken maaien van bermen door bewoners.

De veldgids ecologisch bermbeheer is hier te downloaden.

top

Vier nieuwe spinnen uit tropische kassen

In Arachnologische Mitteilungen worden vier soorten exotische spinnen voor het eerst voor Nederland gemeld.

In 2018 werden meerdere individuen van de Balitrilspin Belisana ambengan, het stekelpalp-dwergzesoog Heteroonops spinimanus, de kasholenspin Nesticella mogera en het honingspinnetje Triaeris stenaspis verzameld tijdens een inventarisatie van geleedpotigen in drie tropische kassen van Diergaarde Blijdorp te Rotterdam.

Het is zeer aannemelijk dat het bij alle vier soorten om een populatie gaat. De Balitrilspin werd een jaar later ook in Wildlands Adventure Zoo Emmen gevonden; de vondsten betreffen de eerste buiten de typelocatie in Bali. Het honingspinnetje is de eerste Nederlandse spinnensoort die zich parthenogenetisch voortplant.

De overeenkomst met spinnenfauna's van andere Europese tropische kassen maakt duidelijk dat deze met elkaar verbonden zijn en er dus uitwisseling van soorten plaatsvindt.

Bron:
Bloem, G.J. & J. Noordijk 2021
Arachnids (Arachnida: Araneae, Mesostigmata, Pseudoscorpiones) from tropical greenhouses at Rotterdam Zoo (the Netherlands), including a pholcid spider new to Europe
Arachnologische Mitteilungen 61: 36-44

Foto Belisana ambengan: Jinze Noordijk.

top

Een mierenexoot erbij

De rode schorpioenmier Crematogaster scutellaris is een exoot die al langer bekend is uit Nederland. Bij onderzoek naar vestigingen van schorpioenmieren werd er dan ook vanuit gegaan dat het steeds deze soort betrof.

Na bestudering van foto's van exemplaren uit een kolonie in Elst (GE) ontstond echter twijfel: ging het hier niet om de oranje schorpioenmier Crematogaster schmidti? Waar de rode schorpioenmier een rode kop heeft en een verder geheel zwart lichaam, is bij de oranje schorpioenmier alleen het achterlijf zwart en de rest van het lichaam oranje.

Na bestudering van structuurkenmerken en vergelijking met typemateriaal bleek het inderdaad de oranje schorpioenmier te zijn. Op welke manier de soort in Nederland terecht is gekomen is onduidelijk.

Bron:
Noordijk, J., P. Boer & Th. Heijerman 2021
Een nieuwe mierenexoot in Nederland: Crematogaster schmidti (Hymenoptera: Formicidae)
Entomologische Berichten 81 (2): 74-75

Foto: Theodoor Heijerman. Alle rechten voorbehouden.

top

Binnenstofluis over het hoofd gezien

Stofluizen zijn een onderbelichte groep van insecten. Dit blijkt wel uit het feit dat Dorypteryx domestica al uit 22 Europese landen bekend was, maar nu pas voor het eerst gemeld wordt voor Nederland.

Het eerste bewijs voor de aanwezigheid van de soort in Nederland is een foto uit 2011 op Waarneming.nl. Gezien de vondsten in de ons omringende landen komt deze stofluis echter mogelijk al meer dan veertig jaar in Nederland voor.

D. domestica is een soort van gebouwen, waar ze meestal op donkere en vochtige plekken voorkomt. Net als veel andere binnenstofluizen kan D. domestica optreden als voorraadaantaster. Ook daarom zijn stofluizen een betere bekendheid wel waard.

Bron:
Noordijk, J. 2021
De stofluis Dorypteryx domestica (Psocodea: Psyllipsocidae), een nieuwe exoot voor Nederland
Entomologische Berichten 81 (3): 117-118

Foto: Theodoor Heijerman. Alle rechten voorbehouden.

top

Bandstipspanner waait Nederland binnen

Op 20 augustus 2020 lag storm Ellen ten westen van Ierland. Aan de oostflank van deze storm bevond zich een warme zuidelijke stroming die van Spanje tot noordelijk van Nederland reikte: gunstige weersomstandigheden voor trekvlinders.

In de nacht van 20 op 21 augustus stond een LED-emmerval in de duinen even ten zuiden van Egmond aan Zee. Door onweer dreven de volgende ochtend toen de val werd geleegd enkele vlinders bovenop het deksel van de val.

Een daarvan bleek een bandstipspanner Idaea degeneraria te zijn. Deze soort was nog niet eerder in Nederland aangetroffen en er wordt vanuit gegaan dat het een trekvlinder betreft.

Bron:
Wijker, A. 2021
De bandstipspanner Idaea degeneraria (Lepidoptera: Geometridae) nieuw voor de Nederlandse fauna
Entomologische Berichten 81 (3): 118-119

Foto: Arnold Wijker

top

Drie nieuwe schildwespen uit Amsterdamse binnenstad

Tijdens een door Taxon Expeditions georganiseerde inventarisatie van natuurtuin De Slatuinen in Amsterdam-West van 18 t/m 21 augustus 2020 werden in totaal 339 soorten ongewervelden aangetroffen.

Gezien eerdere taxon-expedities is dit aan de lage kant. Mogelijk is dit een gevolg van het eiland-karakter van deze door de bebouwing van stadsdeel De Baarsjes ingesloten groene enclave.

Niettemin bevonden zich onder de door expert Kees van Achterberg gedetermineerde schildwespen drie soorten die nieuw waren voor Nederland. Dinotrema ultimum en Phaenocarpa fidelis waren al bekend uit naburige landen en Dinotrema lagunasense is in 2013 in Spanje ontdekt, maar was sindsdien in geen andere landen gevonden. Mogelijk gaat het bij deze laatste soort om een met groente of fruit geïmporteerde exoot.

Bron:
Schilthuizen, M. 2021
Taxon Expeditie De Slatuinen
Stichting Natuurtuin Slatuinen, Gemeente Amsterdam & Taxonexpeditions.

Foto Phaenocarpa fidelis: Kees van Achterberg

top

Agenda t/m september 2021

Onderstaand activiteitenoverzicht is onder voorbehoud. Het zijn onzekere tijden en het is niet altijd duidelijk welke excursies door (kunnen) gaan. Houd daarom de berichtgeving over de excursies bij de organiserende organisaties in de gaten. En neem in geval van twijfel contact op.

2 juli Wantsenexcursie Groeve Blom Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
3 juli Excursie Eesveen, Nijensleekerveld Mierenwerkgroep
10 juli Excursie Kalkense Meersen (Oost-Vlaanderen) Libellenvereniging Vlaanderen
16 juli Wantsenexcursie voormalige stortplaats Waubach Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
19 juli Ongewervelden midweek Laforêt Wilde bijen- en wespenwerkgroep Aculea
30 juli Wantsenexcursie Nieuw-Bergen & Bergse heide Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
30 juli Libellenexcursie Laakse Slenk deze nieuwsbrief
7 augustus Excursie De Vierlingen (West-Vlaanderen) Libellenvereniging Vlaanderen
13 augustus Wantsenexcursie Jammerdal Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
13 augustus Libellenexcursie Woldlakebos deze nieuwsbrief
13 augustus Libellenexcursie Watermolenveen deze nieuwsbrief
13-15 augustus Zomerbijeenkomst Nederlandse Entomologische Vereniging
16 augustus Mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
27 augustus Wantsenexcursie Rivierpark Maasvallei Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
28 augustus Soortendag Marker Wadden deze nieuwsbrief
28 augustus Excursie Maashorst Mierenwerkgroep
28 augustus Molluskenexcursie Aalsbeek Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
28 augustus Verenigingsdag Nederlandse Malacologische Vereniging
3 september Zoomlezing lieveheersbeestjes Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
10-12 september Weekendexcursie Bargerveen Sektie Everts
18 september NVL Studiedag deze nieuwsbrief
20 september Mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
25 september Verenigingsdag Nederlandse Malacologische Vereniging
25 september Molluskenexcursie Schaelsberg, Gerendal, Oud-Valkenburg Natuurhistorisch Genootschap in Limburg

top

Van de redactie

Dit is het negenenvijftigste nummer van Tentakel, de digitale nieuwsbrief over ongewervelde dieren. Deze nieuwsbrief verschijnt onregelmatig naast de reguliere papieren EIS-nieuwsbrief.

In de nieuwsbrief is plaats voor allerlei korte berichten die het onderzoek aan ongewervelden in Nederland aangaan: berichten van het EIS-bureau, oproepen, bijzondere en fenologische waarnemingen, aankondiging van rapporten en boeken en een activiteitenagenda. Ook al uw bijdragen zijn welkom. U kunt deze sturen naar eis@naturalis.nl.

De nieuwsbrief is opgezet als Internetpagina (in HTML) en kan in de meest gangbare e-mailprogramma's worden gelezen. Met de berichtopmaak/e-mailindeling ingesteld op (originele) HTML ziet u behalve tekst ook plaatjes en kunt u via de blauwe links eenvoudig alleen dat nieuws er uit pikken dat u interesseert. Mocht u problemen hebben met het instellen van het HTML-formaat in uw e-mailprogramma schroom dan niet en neem gerust contact op. Of probeer het hier met uw webbrowser. Hier zijn ook alle reeds verschenen nummers beschikbaar.

Mocht u geen belangstelling (meer) hebben voor deze nieuwsbrief: een retour-mailtje naar dit adres is voldoende om uw e-mailadres te verwijderen van deze mailinglist. Aanmelden op dit adres is vanzelfsprekend ook mogelijk.

U kunt onze nieuwtjes volgen door u aan te melden via onze pagina op Facebook.

Ed Colijn

top

archief

De reeds verschenen nummers van Tentakel.

Tentakel 59 -23 april 2021
Tentakel 58 - 13 april 2021
Tentakel 57 - 17 februari 2021
Tentakel 56 - 5 januari 2021
Tentakel 55 - 20 oktober 2020
Tentakel 54 - 25 augustus 2020
Tentakel 53 - 7 juli 2020
Tentakel 52 - 1 mei 2020
Tentakel 51 - 25 februari 2020
Tentakel 50 - 1 januari 2020
Tentakel 49 - 22 oktober 2019
Tentakel 48 - 27 augustus 2019
Tentakel 47 - 10 juli 2019
Tentakel 46 - 9 mei 2019
Tentakel 45 - 13 maart 2019
Tentakel 44 - 1 januari 2019
Tentakel 43 - 24 oktober 2018
Tentakel 42 - 22 augustus 2018
Tentakel 41 - 26 juni 2018
Tentakel 40 - 1 mei 2018
Tentakel 39 - 22 februari 2018
Tentakel 38 - 1 januari 2018
Tentakel 37 - 13 november 2017
Tentakel 36 - 5 september 2017
Tentakel 35 - 12 juli 2017
Tentakel 34 - 15 mei 2017
Tentakel 33 - 16 maart 2017
Tentakel 32 - 25 januari 2017
Tentakel 31 - 25 oktober 2016
Tentakel 30 - 21 juli 2016
Tentakel 29 - 25 mei 2016
Tentakel 28 - 24 maart 2016
Tentakel 27 - 18 januari 2016
Tentakel 26 - 16 december 2015
Tentakel 25 - 25 september 2015
Tentakel 24 - 6 augustus 2015
Tentakel 23 - 4 juni 2015
Tentakel 22 - 22 april 2015
Tentakel 21 - 26 februari 2015
Tentakel 20 -17 december 2014
Tentakel 19 -12 juni 2014
Tentakel 18 -20 maart 2014
Tentakel 17 -19 december 2013
Tentakel 16 - 2 november 2013
Tentakel 15 - 25 juli 2013
Tentakel 14 - 2 mei 2013
Tentakel 13 - 14 januari 2013
Tentakel 12 - 14 december 2012
Tentakel 11 - 19 juli 2012
Tentakel 10 - 8 mei 2012
Tentakel 9 - 8 maart 2012
Tentakel 8 - 1 december 2011
Tentakel 7 - 28 juli 2011
Tentakel 6 - 6 april 2011
Tentakel 5 - 23 december 2010
Tentakel 4 - 15 november 2010
Tentakel 3 - 15 september 2010
Tentakel 2 - 10 augustus 2010
Tentakel 1 - juli 2010