Tentakel 61

Tentakel 61
Nummer 61 - 15 december 2021

 
Studiedag: Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie

De Landelijke Studiedag 2021 werd gehouden op zaterdag 18 september in Culemborg. In de zaal waren zo'n 35 personen aanwezig. daarnaast is de livestream ruim 200 keer bekeken.

Het is nog steeds mogelijk de lezingen terug te kijken op YouTube middels de volgende links:
  1. Marcel Wasscher, Ecologie en biotopen libellen van Suriname
  2. Adrian Parr, Migrant Dragonflies
  3. Roy van Grunsven, het libellenseizoen van 2021
  4. Vincent Kalkman, De libellenatlas van het Midden Oosten
  5. Robert Ketelaar, Libellen van Socotra
  6. Reinier de Vries, De Geelvlekheidelibel in Nederland
  7. René Manger, Hoe ernstig heeft de libellenpopulatie in de Weerribben te lijden van parasiterende knutten?
NB: de meeste video's beginnen op ongeveer 3:30.

De Landelijke Studiedag 2022 zal, als alles goed gaat, gehouden worden op zaterdag 2 april 2022 en vindt plaats op de inmiddels bekende locatie de Gelderlandfabriek in Culemborg, direct naast het station.

We hopen dat we dan weer ouderwets met z'n allen bijeen kunnen komen zonder restricties. Zet de datum vast in je agenda, we houden je op de hoogte als er wijzigingen zijn.

De precieze invulling volgt later.

foto: Rui Andrade

top

Studiereis: Een week in de wereld van de insecten

Van 3 juli t/m 9 juli 2022 organiseert de KNNV een studieweek insecten in Gorssel. Voor natuurliefhebbers die zich een week in de wereld van de insecten willen verdiepen is dit een uitgelezen kans. Hiervoor worden excursies, experimenteren in het veld en korte lezingen georganiseerd.

Deze week is bedoeld voor mensen die nog niet veel weten maar wel geïnteresseerd zijn in insecten en daar ervaring mee op willen doen. Bij de studiereis is een starterskit inbegrepen. Een week waar een actieve houding van de deelnemers wordt verwacht.

Tijdens deze studieweek krijgen de deelnemers:
  • inzicht en ervaring in de diverse groepen van insecten;
  • inzicht in rol van insecten in de Nederlandse natuur.
En gaan
  • ervaring opdoen met vangstmethoden;
  • ervaring opdoen in diverse land- en waterbiotopen;
  • ervaring opdoen met het fotograferen van insecten;
  • ervaring opdoen met waarneming.nl / Obs Mapp.
De dagen zijn gevuld met excursies in verschillende biotopen en instructies over verschillende vangmethoden. Verschillende groepen insecten komen voorbij en de eerste stappen in het determineren worden gezet.

De standplaats is de Stayokay in Gorssel (Gelderland), een Noors jachthuis dat de koning van Noorwegen aan koningin Wilhelmina heeft geschonken. We slapen op 4-persoonskamers. De Stayokay ligt circa vijf kilometer ten oosten van bebouwde kom van Gorssel in de kring van Dorth.

De gebieden die bezocht worden: de Gorsselsche heide, Landgoed Dorth, een biologisch groentetuin, de Dortherbeek en de directe omgeving van de Stayokay. Hier is een gevarieerd aanbod van planten, struiken en bomen die de nodige insecten herbergen en die het verschil tussen natuur- en cultuurlandschap laten ervaren. Het verplaatsen gaat lopend en per fiets.

Meer info via secretaris@arc.knnv.nl o.v.v. studiereis Insecten.

Foto: KNNV.

top

Basiscursus veldbiologie: Planten en Dieren (her)kennen deel II

De eerste basiscursus Planten en Dieren Herkennen dit voorjaar was een enorm succes, zowel qua opkomst als qua waardering. Veel cursisten gaven aan interesse te hebben in een vervolg. Er is goed nieuws: vanaf 29 december organiseren we een nieuwe vijfdelige reeks: de wintereditie.

Voor maar 25 euro nemen boeiende sprekers zoals bijvoorbeeld Aglaia Bouma, Ineke Radstaat, Petra van der Wiel en Camilla Dreef mensen mee in de wondere wereld van de vogeltrek, winterbossen, insecten en voorjaarsbloeiers.

Programma

29 december Winterkenmerken van bomen en struiken - Stef van Walsum
5 januari Wintervlinders en vlinders in de winter - Ineke Radstaat
12 januari Wintervogels - Camilla Dreef
19 januari Insecten - Aglaia Bouma
26 januari Voorjaarsbloeiers en varens - Sascha van der Meer & Petra van der Wiel
2 februari Bonusles: Diersporen - Annemarie van Diepenbeek


Meer informatie en opgeven via soortennl.nl/Cursus-Veldbiologie.

top

Oproep: Kopij voor Brachytron

De Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie (NVL) zoekt auteurs en onderzoekers die wetenschappelijke artikelen, (uittreksels uit) onderzoekrapporten of mededelingen over libellen en libellenstudie kunnen aanleveren voor haar blad Brachytron.

Onderwerpen met een relatie naar Nederlandse of Vlaamse gebieden en soorten hebben de voorkeur, maar ook onderzoek door Nederlandse of Vlaamse onderzoekers elders kan de moeite waard zijn om hier een podium te krijgen. Waar nodig kan assistentie worden verleend met het omwerken van een onderzoeksrapport naar een artikel.

De Brachytron redactie heeft nieuwe richtlijnen opgesteld voor het schrijven van artikelen bedoeld voor de Brachytron. De redactie hoopt hiermee de drempel voor het schrijven van artikelen te verlagen. In twee verschillende documenten wordt het e.e.a. uitgelegd:

Hoe schrijf ik een artikel?

Richtlijnen voor auteurs

Voor contact: redactie@brachytron.nl of pr.nvl@brachytron.nl. Zie ook onze website.

top

Oproep: Geparasiteerde Musca-vliegen (Muscidae) uit België en Nederland

Vliegen kunnen geparasiteerd worden door schimmels uit de order Laboulbeniales. Deze schimmels zitten als kleine vruchtlichaampjes aan de buitenkant van het integument van hun gastheer. Het geslacht met het grootste aantal soorten parasietschimmels op vliegen is Stigmatomyces, met maar liefst 171 soorten. Echter, Stigmatomyces is een heterogeen geslacht, wat betekent dat het uiteenvalt in meerdere geslachten. We kunnen dit bestuderen op basis van moleculaire gegevens, maar er is een cruciaal deel van de puzzel dat ontbreekt in onze analyses: de type-soort van Stigmatomyces.

Stigmatomyces baeri, de type-soort, is totnogtoe gekend op Musca-vliegjes in Nederland, Duitsland, Finland, Oostenrijk, Polen, Rusland, Tsjechië en Zwitserland. Voorlopig hebben we geen DNA-sequenties voor deze soort, en dus weten we niet tot welke van de vier kladen in "Stigmatomyces sensu lato" (= in brede zin) ze behoort. En dat is belangrijk om deze taxonomische puzzel op te lossen.

Daarom zijn wij op zoek naar vliegjes in het geslacht Musca. Dit kan een gewone huisvlieg (Musca domestica) zijn of eender welke andere soort in het geslacht. Het screenen voor Laboulbeniales zullen wij voor onze rekening nemen in het labo. Wij vragen dan ook aan de entomologen om vliegjes (indien mogelijk in 96-100% ethanol) op te sturen naar het volgende adres:

Dr. Danny Haelewaters
Universiteit Gent, Vakgroep Biologie, Onderzoeksgroep Mycologie
K.L. Ledeganckstraat 35, 9000 Gent, België

Meer informatie over het project in verband met Stigmatomyces baeri: dannyhaelewaters.com/stigmatomyces-baeri/
Meer informatie over Laboulbeniales en Laboulbeniomycetes: dannyhaelewaters.com/research/evolutionary-biology/

Foto met Laboulbeniales geïnfecteerde fruitvlieg: Brian Valentine.

top

Symposium Nieuwe natuur verplaatst

Het Symposium 'Nieuwe Natuur' dat op 27 november 2021 zou worden georganiseerd door de JNM - Jongeren in de Natuur is verplaatst naar een nieuwe datum. Het zal nu plaatsvinden op zaterdag 26 maart te Delft, in het schoolgebouw van Hogeschool Inholland (Rotterdamseweg 141, Delft). Deze locatie is goed bereikbaar met de fiets of het openbaar vervoer, maar er is ook ruimte om auto's te parkeren..

Het symposium dient als spectaculaire afsluiting van het project Nieuwe Natuur waar de JNM zich het afgelopen jaar druk mee bezig heeft gehouden. De inloop begint om 10:15. De lezingen zijn van 11:00 tot 16:00 en de borrel erna eindigt om 18:00.

De hele dag kun je luisteren naar experts op het gebied van Nieuwe Natuur.

Meer info en inschrijven via de website van Jongeren in de Natuur.

top

Ongewervelden in de pers

Schouwse en Thoolse slaperdijken kunnen veel waardevoller zijn voor natuur - maar dan moet er wel wat gebeuren
Tientallen verwaarloosde dijkjes op Schouwen-Duiveland en Tholen wachten de komende zes jaar extra aandacht. Onderzoekers Linde Slikboer en Niels Godijn willen ze terugbrengen naar hun oorspronkelijke staat.

Het artikel uit de Provinciale Zeeuwse Courant van dinsdag 12 oktober is hier te lezen.


Op zoek naar lieveheersbeestjes
Boswachter Marieke Schatteleijn gaat samen met insectenkenner Gerrian Tacoma in natuurgebied Kootwijkerveen op pad. Gewapend met een klopscherm, vouwloep en sleepnet struinen ze de heide af, op zoek naar lieveheersbeestjes en andere kleine bewoners.

Het tv-fragment uit de uitzending van BinnensteBuiten van woensdag 13 oktober is hier te bekijken (vanaf 4:55).


Natuurmeldpunt moet zin en onzin scheiden - en gekke bekken voor lief nemen
Het aantal mensen dat waarnemingen van dier- en plantensoorten invoert op Waarneming.nl nam afgelopen jaren een enorme vlucht. Er zitten foutieve meldingen tussen. "Dat baart ons wel zorgen."

Het artikel uit Trouw van zaterdag 16 oktober is hier te lezen.


Het brakke Noordzeekanaal: een walhalla voor exoten
Het Noordzeekanaal is aangelegd door mensen voor mensen. Zo'n 145 jaar geleden werd er letterlijk een gat in de duinen gegraven. En hoewel deze route naar de Amsterdamse haven vooral belangrijk is voor de scheepvaart, blijkt het ook een uniek stuk brakwaternatuur te zijn met talloze bijzondere waterdieren. Want bij de sluizen van IJmuiden stroomt zout zeewater Noord-Holland binnen. Tussen de sluizen van IJmuiden en de haven van Amsterdam wordt het water daardoor langzaam van zout steeds zoeter. In grote delen van het Noordzeekanaal stroomt dus brak water en dat komt in deze provincie bijna nergens meer voor.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 22 oktober is hier te bekijken.


De larve van een slakkendoder eet zo 25 slakken op
Als larven kunnen ze er geen genoeg van krijgen: lekker sappige slakken. Eén slakkendoderukkie kan er wel 25 op. "Niet op een dag hoor", zegt kenner Aat Barendregt.

Het artikel uit Trouw van vrijdag 29 oktober is hier te lezen.


Loopkevers tussen de landbouw op de Westeresch
Westerwolde staat bekend om haar klassieke esdorpen aan de rand van zandgronden die zijn ontstaan in de Middeleeuwen. Eeuwenlang werd op de hoger gelegen akkergronden, essen, op dezelfde manier het land door de boeren bewerkt. Dat veranderde begin vorige eeuw door de modernisering van de landbouw en langzaam nam de biodiversiteit op de landbouwgronden af. Sinds drie jaar zijn ze op een van de essen, de Westeresch in Veele, teruggekeerd naar de landbouw van zo'n 200 jaar geleden. En nu al zien ze het aantal soorten omhooggaan, zoals de loopkevers.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 29 oktober is hier te bekijken.


Ruim de bladeren in uw tuin niet op, dat doet de pissebed voor u
Caspar Janssen gaat wekelijks op zoek naar een dier in zijn habitat. Wat typeert het dier? En waarom doet het juist nu van zich spreken? Deze week Matty Berg over de rol van pissebedden.

Het artikel uit de Volkskrant van woensdag 17 november is hier te lezen.


De marmerspin in het Horsterwold
Het is najaar en dat betekent dat je weer overal spinnen kunt tegenkomen. De meeste spinnen worden in de herfst volwassen en zijn dan op hun grootst dus het best zichtbaar. In deze tijd zijn ze druk op zoek naar een partner. Met spinnendeskundige Peter Koomen van de Nederlandse Entomologische Vereniging trekken we de Stille Kern van het Horsterwold in om de zeldzame marmerspin te zoeken.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 19 november is hier te bekijken.


Verwilderingsproject voor de honingbij
De honingbij is misschien wel de bekendste bij. Het is een belangrijke bestuiver, in het wild maar ook in de landbouw. Toch gaat het slecht met de wilde honingbij. Hoewel dit een inheemse soort is in Nederland, zijn er nog maar weinig wilde volken over door bijensterfte. Hiervoor zijn verschillende redenen, zoals schadelijke pesticiden en de afname van bloemen. Een andere belangrijke veroorzaker van die sterfte is de varroamijt. In strijd tegen de varroamijt zijn in het Horsterwold unieke honingbijen uitgezet, die redelijk resistent zijn tegen deze gevaarlijke parasiet.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 19 november is hier te bekijken.


Schachtmijten van de houtduif
Ze leven in de schacht van een veer. En elke vogel heeft weer een andere schachtmijt in z'n veren zitten. Hay Wijnhoven wilde van houtduivenveren een kunstwerk maken maar raakte zo gebiologeerd door de veren dat hij nu een rui-project is begonnen. En ineens viel zijn oog op de schacht van de veer: er krioelde iets. Hay legde het onder de microscoop en zag voor het eerst van zijn leven een schachtmijt: een kleine spinachtige parasiet.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 28 november is hier te beluisteren (vanaf 10:40).


Geheimen van gif in het dierenrijk
Het is een groep Leidse wetenschappers gelukt om op een diervriendelijke manier gif van schorpioenen af te nemen. Vroeger moest het dier hiervoor doodgemaakt worden, maar dat hoeft nu niet meer. Deze ontdekking brengt nieuwe mogelijkheden met zich mee voor genetisch onderzoek naar de productie van gif. Gifonderzoeker Mátyás Bittenbinder werkt hieraan en vertelt in de uitzending van Vroege Vogels over het belang van deze ontdekking en alle andere geheimen van gif.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 5 december is hier te beluisteren.


Student ontdekt nieuwe diersoorten in dierentuinkas
In tropische kassen van dierentuinen worden regelmatig nieuwe diersoorten voor Nederland ontdekt. Tropische kassen vormen een ecosysteem op zich, waar ongewervelden van over de hele wereld zijn te vinden, zoals de kaskever, de kortkaakhartkopmier of de Balitrilspin. Insecten die per ongeluk meekomen met planten die uit de tropen worden geïmporteerd. Biologiestudent Geron Bloem vond in de Victoriaserre van Diergaarde Blijdorp zo'n 20 nieuwe soorten voor Nederland. Maar spreken we wel van nieuwe soorten, als ze alleen maar in een tropische kas voorkomen?

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 5 december is hier te beluisteren (vanaf 46:55).


Franjestaarten
Niet veel dieren hebben meerdere namen, maar de steenspringer wel, die heeft er zelfs drie, want naast steenspringer heet hij ook rotsspringer of franjestaart. Dit beestje leeft in een specifiek habitat tussen droge stenen langs de waterkant, niet te laag (want daar leven de pissenbedden) en niet te hoog (want te droog) en kunnen vliegensvlug van steen naar steen springen. Het wordt volgens Matty Berg, hoogleraar bodemfauna RUG en VU, tijd dat we dit bodemdier goed leren kennen. Kom jij een steenspringer tegen? Meld het dan bij waarneming.nl

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 5 december is hier te beluisteren (vanaf 2:10:30).


Meer dan 40.000 soorten op de Rode Lijst, vooral veel libellen
Op de invloedrijke Rode Lijst van planten en dieren die met uitsterven worden bedreigd, staan voor het eerst meer dan 40.000 soorten. Natuurorganisatie IUCN, die de internationale lijst bijhoudt, heeft er na onderzoek alleen al zo'n duizend soorten libellen en waterjuffers aan toegevoegd. Dat het juist met deze soorten slecht gaat, is volgens de organisatie veelzeggend. In de uitzending van Vroege Vogels spreekt Vincent Kalkman van EIS Kenniscentrum Insecten, over de rode lijst en de groei van het aantal bedreigde soorten libellen. In Nederland gaat het relatief goed met de libellen door de verbeterde waterkwaliteit. Het dieptepunt hier lag in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 12 december is hier te beluisteren.

top

Ongewervelden op Nature Today

Diversiteit aan aquatische insecten afgelopen 30 jaar toegenomen, aantal individuen gehalveerd
De diversiteit aan watergebonden insecten, en daarmee de natuurkwaliteit van het oppervlaktewater van de onderzochte delen in Nederland, is de afgelopen drie decennia toegenomen. Het aantal insecten dat gebaat is bij een goede waterkwaliteit, zoals kokerjuffers en libellen, nam toe. Tegelijkertijd nam het totaal aantal individuen van watergebonden insecten met de helft af.

Lees hier het bericht.

Insectenbescherming in de schijnwerpers
Op 14 oktober vond het symposium 'Insectenbescherming in de Schijnwerpers' plaats ter gelegenheid van het 10-jarig bestaan van de buitengewone leerstoel Ecologie en Bescherming van Insecten aan Wageningen Universiteit. Deze leerstoel is opgericht op initiatief van De Vlinderstichting. De presentaties zijn nu online te bekijken. Van fipronil tot Natuurkalender en van lichtvervuiling tot rewilding.

Lees hier het bericht.

Nieuwe atlas voor libellen van West- en Centraal-Azië
De biodiversiteit van zoetwaterecosystemen in West- en Centraal-Azië staat zwaar onder druk. Kennis over de verspreiding van zoetwaterfauna van belang is voor de bescherming en het behoud van aquatische habitats. Daarom hebben Naturalis Biodiversity Center en De Vlinderstichting gewerkt aan een verspreidingsoverzicht van de libellen in West- en Centraal-Azië.

Lees hier het bericht.

Dode wisenten dragen bij aan Brabantse biodiversiteit
Op 2 september 2020 werd het natuurgebied De Maashorst bezocht om onderzoek te doen naar de keverfauna van twee overleden wisenten. Het onderzoek leverde maar liefst 71 soorten kevers op, waaronder één soort kortschildkever die niet eerder in Noord-Brabant werd aangetroffen. Enkele andere werden al decennia niet meer in Noord-Brabant waargenomen.

Lees hier het bericht.

Bijen in mierenreservaat De Heide
In 2020 is het natuurgebied 'De Heide' bij Bennekom aangewezen als het eerste mierenreservaat van Nederland. Er is daar een hoge dichtheid en diversiteit aan mierensoorten. Nu is onderzocht of De Heide óók een goed leefgebied is voor wilde bijen of dat er knelpunten zijn voor deze insecten.

Lees hier het bericht.

Gefaseerd knotten voor hommels
De katjes van knotwilgen vormen een essentiële voedingsbron voor hommelkoninginnen en andere insecten die in het vroege voorjaar op zoek zijn naar nectar en stuifmeel. Door wilgenlanen niet in hun geheel te knotten, kunnen we voorkomen dat deze dieren zonder voedsel komen te zitten. Geknotte wilgen komen namelijk in het volgende voorjaar niet tot bloei.

Lees hier het bericht.

Geen vreemde snoeshaan, maar bijzondere sprinkhaan: de wrattenbijter in Gelderland
Het scheelde weinig of de wrattenbijter was uit ons land verdwenen. In Gelderland houdt de soort nog moedig stand. Dankzij een actief herstelplan brengen de provincie Gelderland, Bureau Natuurbalans en Staatsbosbeheer de populatie weer op een duurzaam niveau.

Lees hier het bericht.

Nieuw beschreven insect vernoemd naar Naturalis
Bij een grootschalig onderzoek naar mierwespen zijn negen nieuwe soorten voor de wetenschap beschreven. Tijdens het onderzoek werd gebruik gemaakt van materiaal uit de collectie van Naturalis Biodiversity Center. Als dank is een van de nieuw beschreven mierwespen, Andreimyrme naturalis, vernoemd naar Naturalis.

Lees hier het bericht.

Zeer schadelijke Japanse kever komt steeds dichterbij
Begin november is in het zuidwesten van Duitsland voor het eerst een Japanse kever aangetroffen. Daarmee komt deze voor veel plantensoorten zeer schadelijke soort steeds dichter bij Nederland. Natuurliefhebbers doen er bij waarnemingen van rozenkevers verstandig aan om te kijken of het niet om de sterk gelijkende Japanse kever gaat. Het is een quarantainesoort voor de EU.

Lees hier het bericht.

Nationale Bijentelling wint de NWO Communication Initiative Award 2021
De Nationale Bijentelling is uitgeroepen tot winnaar van de NWO Communication Initiative Award 2021. De jury roemt het initiatief om de innovatieve wijze waarop het een breder publiek bereikt, en noemt het project 'een toonvoorbeeld van citizen science'. De Nationale Bijentelling deelt de prijs met KlimaatHelpdesk.

Lees hier het bericht.

Bodemdierendagen 2021: Spinnen winnen met fotofinish van pissebedden
De surprise voor Wereldbodemdag, elk jaar op 5 december, vormen ditmaal de spinachtigen. Zij verrassen vriend en vijand door de Top 3 van de Bodemdierendagen 2021 aan te voeren. De pissebedden zijn voor het tweede jaar achter elkaar afgetroefd. De winnaars van vorig jaar, de regenwormen, zijn nu derde.

Lees hier het bericht.

De evolutie van de studie van wespvlinders in België en Nederland
Het toegenomen gebruik van feromonen bij het waarnemen van insecten heeft totaal nieuwe perspectieven geopend. Dit is zeker het geval voor de wespvlinders die op geen enkele andere wijze gemakkelijk waar te nemen zijn. Voor het ontdekken van nieuwe soorten wespvlinders is echter ook een zeer goede kennis van de levenswijze van elke soort onontbeerlijk.

Lees hier het bericht.

Meer dan tweehonderd nieuwe sluipwespen in België en Nederland
Ze zorgden ervoor dat Darwin aan God begon te twijfelen, ze houden onze natuur al sinds de dinosauriërs in (on)evenwicht en worden nu ook meer en meer in de biologische landbouw gebruikt. In een recent artikel worden er bijna tweehonderd nieuwe soorten van gemeld in België en Nederland: sluipwespen.

Lees hier het bericht.

Nieuwe Rode Lijst IUCN: libellen wereldwijd achteruit
De vernietiging van wetlands is de oorzaak van de wereldwijde achteruitgang van libellen, zo blijkt uit de onlangs geüp­datete Rode Lijst van bedreigde soorten van de IUCN. Hun achteruitgang is symptomatisch voor het grootschalige verlies van moerassen en vrijstromende rivieren waarin zij zich voortplanten, voornamelijk als gevolg van niet-duurzame landbouw en verstedelijking.

Lees hier het bericht.

Gestage opmars van de plaagmier
Er is veel aandacht voor het invasieve mediterrane draaigatje, waardoor je bijna zou vergeten dat er zich nog meer lastpakken onder de exotische mieren bevinden. De plaagmier is de eerste invasieve mier die in Nederland buiten aansloeg. Ook deze mier blijft zich uitbreiden.

Lees hier het bericht.

top

Nieuws van Bestuivers.nl

Helft Vlaamse zweefvliegen bedreigd
Voor het eerst is er een Rode Lijst gepubliceerd van de zweefvliegen van Vlaanderen. Op basis van een databestand met 120.000 verspreidingsgegevens hebben de Vlamingen voor 309 soorten zweefvliegen bepaald wat de verspreiding en trends zijn. Deze uitkomsten hebben zij beoordeeld volgens criteria van de IUCN (een internationale instantie die wereldwijd Rode Lijsten opstelt), zodat nu duidelijk is welke zweefvliegensoorten er bedreigd zijn in Vlaanderen.

De resultaten stemmen droef: bijna de helft van de Vlaamse soorten zweefvliegen blijkt in meer of mindere mate bedreigd (114 soorten) of is zelfs verdwenen uit Vlaanderen (22 soorten). De grootste klappen vallen onder de soorten die gebonden zijn aan moerassen en andere natte biotopen: veel van deze soorten zijn achteruitgegaan. Ook zweefvliegen van open gebieden, zoals graslanden en heidevelden, doen het relatief slecht. Met zweefvliegen van bossen gaat het daarentegen veel beter, vooral met soorten waarvan de larven leven in rottend hout of andere met oude bomen geassocieerde microhabitats. Veel van die soorten gaan juist vooruit, wat de opstellers van de Rode Lijst toeschrijven aan minder intensief en meer ecologisch bosbeheer. Toch ligt ook dit genuanceerd, want met bosbewonende zweefvliegen die zich als larve met bladluizen voeden gaat het veel minder goed.

De trends van de Vlaamse zweefvliegen lijken veel overeenkomsten te vertonen met die van de Nederlandse. Een Nederlandse Rode Lijst is voor zweefvliegen echter nog niet beschikbaar. De meest recente trendbepalingen zijn te vinden in het boek De Nederlandse zweefvliegen uit 2008, maar die zijn op verschillende punten verouderd. Rode Lijsten zijn nuttige publicaties om te signaleren waar het in de natuur goed en fout gaat. Zweefvliegen lenen zich hier bij uitstek voor, omdat zij een rijk palet van ecologische omstandigheden vertegenwoordigen. Veel soorten zijn gebonden aan bossen en struwelen, andere aan open landschappen, zowel droog als vochtig. Het zou heel leerzaam zijn om de Nederlandse zweefvliegen ook aan een dergelijke exercitie te onderwerpen. De tijd is er rijp voor!

De Rode Lijst van de zweefvliegen van Vlaanderen is hier te vinden.


Tweede ronde bijenmonitoring Meijendel
In 2019 is een monitoring opgestart van wilde bijen op 18 locaties in het Zuid-Hollandse duingebied Meijendel. In 2021 is deze monitoring herhaald.

Het weer in 2021 was overwegend koel en regenachtig. Dit had tegengestelde effecten op de bloemrijkdom aan de ene kant en de bijendiversiteit aan de andere. De duinen waren dit jaar opvallend bloemrijk, maar op de meeste plekken werden minder bijensoorten en lagere aantallen gevonden dan in 2019.

De rapportage over het onderzoek is hier gratis te downloaden.

Overige berichten
Menno Reemer

top

12.000 jaar Bos t'Ename. Een hoopvol perspectief voor bos in de lage landen

Onderzoek naar de historische en huidige biodiversiteit in Bos t'Ename in Oudenaarde, België levert veel meer soorten op dan verwacht. In totaal werden er tot eind oktober 2021 net geen 8000 soorten gevonden, waarvan tientallen nieuwe soorten voor België. Door middel van een biodiversiteitsaudit wordt de kennis over al deze soorten meegenomen in het beheer. Bos t'Ename verwerft hiermee de titel van best onderzocht gebied in België en eigenlijk ook ver daarbuiten.

Bos t'Ename kan op vele vlakken model staan voor alle andere bossen, maar onderscheidt zich sterk door de veelheid van kennis die erover is vergaard. Bijna veertig jaar intensief onderzoek leverde een pak uitzonderlijke informatie op, zowel over de geschiedenis als over de biodiversiteit, en over de wisselwerking tussen beide. Over geen enkel bos van de Lage Landen, en wellicht van Europa zijn we zo goed geïnformeerd. Alleen al bij de kevers werden 12 nieuwe soorten voor België, 6 nieuwe voor de Benelux en 1 nieuwe voor het West-Palearctisch gebied gevonden (Henoticus pilifer). Bij de planten werd zelfs een nieuwe soort orchidee voor Vlaanderen (paarse wespenorchis), gevonden.

Aan het onderzoek namen ook enkele Nederlandse onderzoekers deel waaronder Berend Aukema (wantsen en mieren), Theodoor Heijerman (kevers en mieren) en Jinze Noordijk (mieren).

Meer lezen over het onderzoek kan in de twee dikke boekdelen "12.000 jaar Bos t'Ename Een hoopvol perspectief voor bos in de lage landen". De boeken gevat in een cassette zijn te bestellen via deze website.

Tack, G., P. Blondé, M. Hermy & P. van den Bremt 2021
12.000 jaar Bos t'Ename Een hoopvol perspectief voor bos in de lage landen
Sterck & De Vreese, 812 pp.

top

Brachytron special

Eind oktober is de Atlas van de libellen van West- en Centraal-Azië (inclusief Turkije) verschenen.

Deze atlas geeft voor het eerst een gedetailleerd overzicht van de verspreiding van de waterjuffers en libellen (Odonata) in West- en Centraal-Azië, een gebied van bijna 8 miljoen km².

De regio wordt niet alleen gekenmerkt door de aanwezigheid van verschillende uitgestrekte dorre woestijnen zoals de Arabische woestijn, de Syrische woestijn en de Karakum, maar herbergt ook uitgestrekte bergketens die rijk zijn aan beken, rivieren, moerassen en meren, waaronder de Kaukasus, Zagros en Hindu Kush.

Deze combinatie van sterke geografische verschillen in combinatie met de ligging tussen het Afrotropische, Oosterse en Palearctische rijk resulteert in een interessante en diverse fauna.

De atlas is inmiddels al enige tijd geleden bij de leden van de Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie en de Libellenvereniging Vlaanderen in de bus gevallen. Voor niet-leden is de atlas te bestellen voor € 25,- (excl. verzendkosten) via de website van de NVL.

Boudot, J.-P., S. Borisov, G. De Knijf, R.H.A. van Grunsven, A. Schröter & V.J. Kalkman 2021
Atlas of the dragonflies and damselflies of West and Central Asia.
Brachytron 22 (supplement): 3-248.

top

Nederlandse Faunistische Mededelingen 57

Deze maand is nummer 57 van de Nederlandse Faunistische Mededelingen verschenen.

Daarin worden weer diverse nieuwe soorten en andere wetenswaardigheden voor de Nederlandse fauna beschreven. Daaronder de eerste meldingen van dolkwespen, twee nieuwe spinnen waaronder een exoot, een nieuwe kokerjuffer, een nieuwe sapstroomvlieg, een eerste Nederlandse populatie van de duistere villa, een nieuwe steltmug, een nieuw raderdier, twee nieuwe exotische vlokreeften en nieuwe hydropoliepen.

Verder in dit nummer een overzicht van de in Nederland voorkomende schorpioenmieren en soorten uit het cicadengenus Rhopalopyx, deel 11 in de serie "Nieuwe en interessante Nederlandse wantsen" en aanvullende waarnemingen van weduwen in Nederland.

Het nummer zal binnenkort bij alle donateurs van EIS Kenniscentrum Insecten in de bus vallen.

Voor overige geïnteresseerden is nummer 57 voor € 15,- te bestellen via eis@naturalis.nl. De factuur wordt meegestuurd met de bestelling.

Je kunt natuurlijk ook donateur worden. Je ontvangt dan behalve de NFM ook de papieren EIS-Nieuwsbrief en de Entomologische Tabellen gratis. Opgeven als donateur kan via een mailtje aan eis@naturalis.nl of via deze webpagina.

Roy Kleukers


Inhoud

1-6 Eerste meldingen van dolkwespen in Nederland (Hymenoptera: Scoliidae) - Verheyde, F., J. Devalez & P. Geene
7-12 De sepia mierenjager Zodarion rubidum nieuw voor Nederland (Araneae: Zodariidae) - Verhoogt, K. & S. IJland
13-18 De kokerjuffer Leptocerus lusitanicus nieuw voor Nederland (Trichoptera: Leptoceridae) - Hop, H.
19-28 Schorpioenmieren Crematogaster in Nederland (Hymenoptera: Formicidae) - Boer, P., J. Noordijk & A.J. van Loon
29-50 Nieuwe en interessante Nederlandse wantsen XI (Hemiptera: Heteroptera) - Aukema, B., J.D.M. Belgers, V.J. Kalkman, G. Lommen, M. Renden, H. Soepenberg & M. Speelman
51-58 De sapstroomvlieg Aulacigaster falcata nieuw voor Nederland (Diptera: Aulacigastridae) - Pennards, G.W.A., J.W. van Zuijlen, E. de Bree & P.L.Th. Beuk
59-69 Eerste populatie van de duistere villa Villa longicornis in Nederland (Diptera: Bombyliidae) - Smit, J.T., A. van Gilst, E. de Bree & A. de Wilde
71-74 De steltmug Dicranomyia affinis nieuw voor Nederland (Diptera: Limoniidae) - Dek, J.C.
75-80 Het raderdier Polyarthra luminosa nieuw voor de Nederlandse fauna (Rotifera: Ploima: Synchaetidae) - M. Soesbergen
81-87 De exotische vlokreeften Aoroides longimerus en Ericthonius didymus bereiken Nederland (Crustacea: Amphipoda) - Faasse, M.A. & A. Gittenberger
89-94 Aanvullingen op de kennis van de Nederlandse hydropoliepenfauna (Cnidaria: Hydrozoa) - Faasse, M.A. & A.H.M. Ligthart
95-106 The leafhopper genus Rhopalopyx in the Netherlands (Hemiptera: Auchenorrhyncha: Cicadellidae) - Bieman, C.F.M. den, M.C. de Haas & R. Soethof
107-109 Eerste vondst van de exotische hangmatspin Erigone dentosa (Araneae: Linyphiidae) - Noordijk, J. & P. Boer
109-113 Aanvullende vondsten van weduwen Latrodectus in Nederland (Araneae: Theridiidae) - Noordijk, J.
115-116 Errata. Bij: De Zeeuw, M.P. & R.M.J.C. Kleukers 2021. Sprinkhanentrends bepaald met occupancy modellen (Orthoptera). Nederlandse Faunistische Mededelingen 56: 69-80. - De Zeeuw, M.P. & R.M.J.C. Kleukers

top

Kijk op exoten 36 en 37

In het 36e nummer van Kijk op Exoten onder meer artikelen over de grijze korstzakpijp (Diplosoma listerianum) en het houden van Latrodectus-spinnen, oftewel weduwen, als huisdieren.

In het 37e nummer de paarse kokerworm (Bispira polyomma) en boktorren uit het genus Batocera.

Op de laatste pagina van de nieuwsbrief zie je hoe je je ook aan kunt melden.

Kijk op Exoten 36 is hier en 37 hier te downloaden.

top

Insektensterben in Mitteleuropa. Ursachen und Gegenmaßnahmen

Een paar jaar geleden constateerde de "Krefeld-studie" een dramatische achteruitgang van insecten.

Sindsdien wordt er gespeculeerd over de gevolgen van insectensterfte en de oorzaken ervan. Intensief landgebruik, gebruik van pesticiden, klimaatverandering werden al snel genoemd als oorzaken, maar hoe werkt het allemaal precies en wat zou er moeten gebeuren om het probleem op te lossen?

Dit boek brengt voor het eerst alle feiten over de oorzaken van insectensterfte bij elkaar en brengt deze systematisch in verband met onze landschappen.

Aan de hand van voorbeelden van diverse bedreigde soorten beschrijven de auteurs de complexe structuur van levensgemeenschappen en stellen ze concrete, haalbare maatregelen voor natuurbescherming voor.

Fartmann, Th., E. Jedicke, M. Streitberger & G. Stuhldreher 2021
Insektensterben in Mitteleuropa. Ursachen und Gegenmaßnahmen
Ulmer Verlag, 303 pp.

top

Roeipootkreeftjes uit tijdelijke en semipermanente wateren

Tot voor kort waren er van het bekende roeipootkreeftengenus Cyclops zeven soorten uit Nederland bekend die vooral in permanent water voorkomen.

In Nederland vindt het meeste onderzoek naar waterdieren plaats in het kader van waterkwaliteitsbeoordeling. Daarbij wordt vooral het plankton van permanente wateren zoals meren plassen en kanalen onderzocht, andere biotopen blijven onbemonsterd.

Recent onderzoek in tijdelijke en semipermanente wateren leverde twee nieuwe soorten voor Nederland op: Cyclops divergens en Cyclops stagnalis.

Bron:
Soesbergen, M. 2021
De roeipootkreeftjes Cyclops divergens en Cyclops stagnalis nieuw voor de Nederlandse fauna (Crustacea: Copepoda: Cyclopoida
Nederlandse Faunistische Mededelingen 56: 87-94

Foto Cyclops divergens: Martin Soesbergen.

top

Alpenboktor in het laagland

Op 1 juli 2019 fotografeerde Peter van Beers een vrouwtje van de alpenboktor Rosalia alpina bij een houthandel in Wageningen. Dit is de eerste waarneming van deze op Europees niveau beschermde kever in Nederland.

Het eerste bewijs voor het voorkomen in Nederland waren de karakteristieke uitkomstgaten die in 2018 werden aangetroffen. Op 19 april 2019 werd in de omgeving van Maastricht in een tak van een door storm ontwortelde ratelpopulier een volgroeide rups gevonden. Het exemplaar is waarschijnlijk met hout uit het buitenland hier naartoe versleept.

Het natuurlijk verspreidingsgebied betreft namelijk de berggebieden van Centraal- en Zuid-Europa tot aan de zuidelijke Oeral en de Kaukasus. Hier komt de soort voor in halfopen bergbossen tot 2000 m hoogte. De eitjes worden vooral afgezet in zonbeschenen grote dode beukenbomen waar de larven zich in 2-3 jaar tot volwassen kevers ontwikkelen.

Bron:
Kurstjens, G.H.S. & P.W.M. van Beers 2021
Eerste waarneming van de alpenboktor Rosalia alpina in Nederland (Coleoptera: Cerambycidae)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 56: 95

Foto: Peter van Beers.

top

Nieuwe sluipwespen kruipen uit bladwespen

Een omvangrijk kweekonderzoek met bladwespen resulteert niet altijd in volwassen bladwespen, maar geregeld komt een parasitaire sluipwesp tevoorschijn.

Kees Zwakhals, Leo Blommers en Ad Mol hebben een fraai overzicht geschreven over de sluipwespen uit de onderfamilie Ctenopelmatinae die op deze manier zijn aangetroffen.

Dit leverde zeven nieuwe sluipwespen voor de fauna op: Synodites amoenus, Anoncus marginellus, Campodorus difformis, Smicrolius parvicalcar, Rhorus petropolitanus, Rhorus xanthopygus en Syntactus varius.

Bron:
Zwakhals, C.J., L.H.M. Blommers & A.W.M. Mol 2021
Some European Ichneumon wasps (Hymenoptera, Ctenopelmatinae) reared from sawflies (Hymenoptera, Symphyta)
Entomologische Berichten 81 (5): 195-205

Foto Rhorus petropolitanus: Kees Zwakhals.

top

Langkaakhartkopmier

Tropische kassen vormen een ecosysteem op zich, waar ongewervelden van over de hele wereld zijn aan te treffen. Eerder dit jaar werd de kortkaakhartkopmier Strumigenys emmae nieuw gemeld voor Nederland uit een dierentuinkas en nu is het de beurt aan de verwante langkaakhartkopmier S. rogeri.

Deze mier is gevonden in tropische kassen van twee dierentuinen. Het gaat om een erg kleine soort die altijd in de bodem blijft en dus lastig is te vinden. De eerste vondst in een Europese kas is echter al meer dan een eeuw geleden gedaan en de kans is groot dat ze ook al lang in Nederland voorkomt, maar tot nu toe altijd over het hoofd is gezien.

Bron:
Noordijk, J. & J. Groothuis 2021
Eerste vondsten van de langkaakhartkopmier Strumigenys rogeri (Hymenoptera: Formicidae) in Nederland
Entomologische Berichten 81 (5): 230-231

Foto: Jitte Groothuis

top

Glanskever blijkt alsnog Nederlandse soort

De glanskever Meligethes brachialis is al in 1898 gemeld als Nederlandse soort. Uit onderzoek aan collectiemateriaal door Oscar Vorst in 2008 bleek echter dat alle 21 aan deze soort toegeschreven exemplaren foutief waren gedetermineerd.

Het eerste Nederlandse exemplaar werd pas in 2019 door Bas Drost uit een wegberm te Wadenoijen gesleept. Hier groeide veel bont kroonkruid: de belangrijkste waardplant van Meligethes brachialis.

Bont kroonkruid is al lang ingeburgerd in Nederland, maar breidt zich sinds 2000 in hoog tempo uit. Inmiddels is Meligethes brachialis uit vijf provincies bekend. De verwachting is dat deze glanskever in het kielzog van zijn waardplant Nederland verder zal veroveren.

Bron:
Drost, M.B.P. 2021
De glanskever Meligethes brachialis, alsnog een Nederlandse soort (Coleoptera: Nitidulidae)
Entomologische Berichten 81 (5): 222-226

Foto: Bas Drost.

top

In rottende stammen levende zwartlijf

In het voorjaar van 2020 werden in Brunssum de eerste Nederlandse exemplaren van de zwartlijf Uloma culinaris aangetroffen.

Het genus Uloma kent meer dan 200 soorten, met de grootste soortenrijkdom in de tropen. Overal zijn deze kevers gebonden aan dood hout en worden ze gezien als indicatoren van oud bos.

Uloma culinaris vormt hierop geen uitzondering en leeft in vochtige dikke liggende stammen die in een vergaand stadium van verrotting verkeren. De boomsoort lijkt hier geen grote rol te spelen, vermoedelijk omdat al het dood hout in latere rottingsfase sterk op elkaar gaat lijken.

Mogelijk heeft het veranderende bosbeheer met meer ruimte voor dood hout er het mogelijk gemaakt dat de soort zich naar Nederland kon uitbreiden.

Bron:
Smets, K., K. Verhoogt, K. Gielen & B. Waanders 2021
Uloma culinaris (Coleoptera: Tenebrionidae) nieuw voor Nederland, met nieuwe vondsten in België en discussie over de habitatvoorkeur
Entomologische Berichten 81 (5): 206-210

Foto: Oscar Vorst.

top

Oude kortschildkever blijkt nieuwe soort

Een meer dan een eeuw geleden in de buurt van Middelburg verzamelde kortschildkever blijkt een nieuwe soort voor Nederland te zijn. Oscar Vorst ontdekte het mannetje van Brundinia kraneana in 2003 in de collectie van Naturalis, maar kon de soort toen niet bepalen.

In 2004 werd deze soort voor het eerst in Engeland verzameld. Ook de Britten hadden echter moeite om de kevers op naam te brengen. Pas met hulp van een Duitse specialist lukte dit.

Vlak voor publicatie kreeg Vorst het artikel van de Britten te zien en realiseerde zich dat het om dezelfde soort ging als het Zeeuwse exemplaar. Dit leidde tot een gezamenlijke Brits-Nederlandse publicatie.

Deze kortschildkever stond voorheen te boek als een mediterrane soort. Het Nederlandse exemplaar toont echter aan dat de soort al meer dan honderd jaar in Noordwest-Europa voorkomt.

Bron:
Telfer, M.G., R.G. Booth & O. Vorst 2021
Brundinia kraneana (Scheerpeltz, 1931) (Staphylinidae) new to Britain and the Netherlands
The Coleopterist 30 (1): 1-8

Foto: Mark G. Telfer.

top

Bronswesp uit een lijsterbes-bes

De bronswesp Tetrastichus temporalis werd gekweekt uit bessen van een gewone lijsterbes, die verzameld waren op Schiermonnikoog. Dit piepkleine insect was nog niet eerder in Nederland gevonden.

Over de biologie van deze soort is ook erg weinig bekend. Mogelijk is ze een parasitoïd op een andere insect in de lijsterbes of een hyperparasitoïd op de sluipwespen die ook uit dezelfde bessen tevoorschijn kwamen.

Bron:
Lammers, M. & S. Ulenberg 2021
De bronswesp Tetrastichus temporalis in Nederland, met informatie over biologie en geassocieerde soorten (Hymenoptera: Chalcidoidea: Eulophidae)
Entomologische Berichten 81 (6): 238-240

Foto: Sandrine Ulenberg.

top

Agenda t/m maart 2022

Onderstaand activiteitenoverzicht is onder voorbehoud. Het zijn onzekere tijden en het is niet altijd duidelijk welke excursies door (kunnen) gaan. Houd daarom de berichtgeving over de excursies bij de organiserende organisaties in de gaten. En neem in geval van twijfel contact op.

29 december Start basiscursus veldbiologie deze nieuwsbrief
22 januari Verenigingsdag Nederlandse Malacologische Vereniging
19 februari Verenigingsdag Nederlandse Malacologische Vereniging
26 februari Vlaamse Libellenstudiedag Libellenvereniging Vlaanderen
5 maart Voorjaarsbijeenkomt Schoonrewoerd Sektie Everts
26 maart Verenigingsdag Nederlandse Malacologische Vereniging
26 maart Symposium Nieuwe Natuur deze nieuwsbrief en Jongeren in de Natuur

top

Van de redactie

Dit is het eenenzestigste nummer van Tentakel, de digitale nieuwsbrief over ongewervelde dieren. Deze nieuwsbrief verschijnt onregelmatig naast de reguliere papieren EIS-nieuwsbrief.

In de nieuwsbrief is plaats voor allerlei korte berichten die het onderzoek aan ongewervelden in Nederland aangaan: berichten van het EIS-bureau, oproepen, bijzondere en fenologische waarnemingen, aankondiging van rapporten en boeken en een activiteitenagenda. Ook al uw bijdragen zijn welkom. U kunt deze sturen naar eis@naturalis.nl.

De nieuwsbrief is opgezet als Internetpagina (in HTML) en kan in de meest gangbare e-mailprogramma's worden gelezen. Met de berichtopmaak/e-mailindeling ingesteld op (originele) HTML ziet u behalve tekst ook plaatjes en kunt u via de blauwe links eenvoudig alleen dat nieuws er uit pikken dat u interesseert. Mocht u problemen hebben met het instellen van het HTML-formaat in uw e-mailprogramma schroom dan niet en neem gerust contact op. Of probeer het hier met uw webbrowser. Hier zijn ook alle reeds verschenen nummers beschikbaar.

Mocht u geen belangstelling (meer) hebben voor deze nieuwsbrief: een retour-mailtje naar dit adres is voldoende om uw e-mailadres te verwijderen van deze mailinglist. Aanmelden op dit adres is vanzelfsprekend ook mogelijk.

U kunt onze nieuwtjes volgen door u aan te melden via onze pagina op Facebook.

Ed Colijn

top

archief

De reeds verschenen nummers van Tentakel.

Tentakel 59 -23 april 2021
Tentakel 58 - 13 april 2021
Tentakel 57 - 17 februari 2021
Tentakel 56 - 5 januari 2021
Tentakel 55 - 20 oktober 2020
Tentakel 54 - 25 augustus 2020
Tentakel 53 - 7 juli 2020
Tentakel 52 - 1 mei 2020
Tentakel 51 - 25 februari 2020
Tentakel 50 - 1 januari 2020
Tentakel 49 - 22 oktober 2019
Tentakel 48 - 27 augustus 2019
Tentakel 47 - 10 juli 2019
Tentakel 46 - 9 mei 2019
Tentakel 45 - 13 maart 2019
Tentakel 44 - 1 januari 2019
Tentakel 43 - 24 oktober 2018
Tentakel 42 - 22 augustus 2018
Tentakel 41 - 26 juni 2018
Tentakel 40 - 1 mei 2018
Tentakel 39 - 22 februari 2018
Tentakel 38 - 1 januari 2018
Tentakel 37 - 13 november 2017
Tentakel 36 - 5 september 2017
Tentakel 35 - 12 juli 2017
Tentakel 34 - 15 mei 2017
Tentakel 33 - 16 maart 2017
Tentakel 32 - 25 januari 2017
Tentakel 31 - 25 oktober 2016
Tentakel 30 - 21 juli 2016
Tentakel 29 - 25 mei 2016
Tentakel 28 - 24 maart 2016
Tentakel 27 - 18 januari 2016
Tentakel 26 - 16 december 2015
Tentakel 25 - 25 september 2015
Tentakel 24 - 6 augustus 2015
Tentakel 23 - 4 juni 2015
Tentakel 22 - 22 april 2015
Tentakel 21 - 26 februari 2015
Tentakel 20 -17 december 2014
Tentakel 19 -12 juni 2014
Tentakel 18 -20 maart 2014
Tentakel 17 -19 december 2013
Tentakel 16 - 2 november 2013
Tentakel 15 - 25 juli 2013
Tentakel 14 - 2 mei 2013
Tentakel 13 - 14 januari 2013
Tentakel 12 - 14 december 2012
Tentakel 11 - 19 juli 2012
Tentakel 10 - 8 mei 2012
Tentakel 9 - 8 maart 2012
Tentakel 8 - 1 december 2011
Tentakel 7 - 28 juli 2011
Tentakel 6 - 6 april 2011
Tentakel 5 - 23 december 2010
Tentakel 4 - 15 november 2010
Tentakel 3 - 15 september 2010
Tentakel 2 - 10 augustus 2010
Tentakel 1 - juli 2010