Tentakel 36

Tentakel 36
Nummer 36 - 5 september 2017

 
Oproep: Waarnemingen van de oliekever Stenoria analis

De oliekever Stenoria analis is een parasiet van de klimopbij (Colletes hederae). De larven leven in bijennesten waar ze zich voeden met de voedselvoorraad die eigenlijk bedoeld is voor de bijenlarven.

De klimopbij was tot voor kort een zeer zeldzame soort. De laatste 25 jaar is de soort zich echter sterk aan het uitbreiden. Met de bij breidt ook de kever zich uit. Ivo Raemakers meldde in 2009 Stenoria analis voor het eerst voor Nederland (Raemakers 2009; zie ook waarneming.nl).

Johannes Lückmann uit Duitsland is bezig met het maken van een overzicht van de verspreiding van Stenoria analis en verzoekt iedereen die waarnemingen heeft van de soort, deze door te geven. Waarnemingen vergezeld van foto's kunnen worden doorgegeven via EIS.

Meer informatie over het duo is te vinden in het artikel van Ivo Raemakers. Op de Duitstalige websites Gnorimus's Photoblog en de fotowebsite van Nicolas Vereecken zijn aanvullend vele prachtige foto's te vinden.

Bron:
Raemakers, I. 2009
Na de klimopbij nu ook de oliekever Stenoria analis in Nederland
Bzzz Nieuwsbrief Sectie Hymenoptera NEV 30: 51-53

Foto: G. Faller

top

Oproep: Waarnemingen van de grote spitskop Ruspolia nitidula

Op 25 augustus voerden Dennis Maas en Iris van der Arend een vrouwtje van de grote spitskop uit de buurt van Sleeuwijk in op Waarneming.nl. Dit is pas de derde vondst van deze bijzondere sprinkhaan in ons land en de eerste die zou kunnen duiden op een natuurlijke uitbreiding. De vraag is nu: wie vindt de eerste populatie van de grote spitskop in Nederland?

We doen hierbij een oproep om in de laatste zomerdagen van 2017 alert te zijn op deze soort. De omgeving van Sleeuwijk lijkt het meest kansrijk, maar mogelijk komt de soort ook al in de nabijgelegen Biesbosch of elders in het land voor. Zoektochten zijn het meest kansrijk na zonsondergang, omdat dan de mannetjes gaan zingen. Het gevonden vrouwtje zou dit jaar eitjes kunnen afzetten en het is daarom interessant om volgend jaar naar nakomelingen te zoeken bij Sleeuwijk.

Waarnemingen kunnen, graag met foto, gemeld worden via Waarneming.nl.

Foto: Dennis Maas

Zie ook Nature Today

top

Excursies Wantsenproject

Op 10 maart is officieel het Atlasproject wantsen van start gegaan. In 2019 moet het project leiden tot de publicatie van het vijfde en laatste deel in de serie "Verspreidingsatlas Nederlandse wantsen".

Waarnemingen van alle soorten wantsen zijn welkom maar het project richt zich vooral op de soorten van tien families: vuurwantsen, wolfsmelkwantsen, randwantsen, kromsprietwantsen, glasvleugelwantsen, viooltjeswantsen, graafwantsen, pantserwantsen, schildwantsen en kielwantsen.

Specialistische kennis is niet nodig en iedereen kan bijdragen aan dit project. Meer informatie over het project, de soorten en een link naar de veldgids wantsen staan op de projectpagina op waarneming.nl.

In het kader van het wantsenproject worden er in 2017 nog een tweetal excursies georganiseerd. Deze staan open voor beginnend en gevorderde wants-o-logen. Wil je mee op een excursie stuur dan een berichtje naar Vincent Kalkman. Je ontvangt dan aanvullende informatie.

Excursies

Za 16 september Groevenbeekse heide, Gelderland Najaarsexcursie wantsen met de jeugdbonden
Za 30 september Haukerveld, Friesland KNNV Fryslân

top

Gezamenlijke excursie Nederlandse en Belgische pissebeddenwerkgroepen

Zondag, 26 November 2017 van 09:00 tot 17:00.

De exacte locatie waar we beginnen wordt later medegedeeld maar zal liggen in de grensstreek in Oost-Brabant en Noord-Limburg.

Deze excursie staat open voor alle geïnteresseerden, maar graag wel even verwittigen via gert@spinicornis.be (voor onze Belgische vrienden) of m.p.berg@vu.nl (voor onze Nederlandse vrienden) zodat we je meer concrete informatie kunnen sturen en we het vervoer kunnen regelen (carpoolen).

Foto: Roy Kleukers.

top

3e Cursusdag Entomologie: Bijen

Wil je een nieuwe taxonomische groep leren kennen, of wil je je gaan specialiseren? Dan is dit je kans! Vanuit de NEV organiseren we sinds vorig jaar entomologische cursusdagen, en sinds deze zomer zijn ook EIS Kenniscentrum Insecten en Naturalis hier bij betrokken.

De cursusdagen zijn bedoeld voor iedereen die geïnteresseerd is in entomologie. Zowel voor (jonge) beginners die zich nog niet hebben toegelegd op een bepaalde groep, als voor ervaren entomologen die een introductie willen in een nieuwe taxonomische groep. Deze dagen worden vier keer per jaar georganiseerd, waarbij elke dag een specifieke taxonomische groep wordt uitgelicht door een of meerdere experts. De cursusdagen zijn vrij toegankelijk voor NEV-leden, en niet-leden mogen eenmalig aan een cursusdag deelnemen.

De derde cursusdag zal plaatsvinden op zaterdag 7 oktober van 10:00 tot 16:30 op de Vrije Universiteit in Amsterdam. Tijdens deze cursusdag zullen de bijen centraal staan, en de organisatie wordt verzorgd door leden van de Sectie Hymenoptera van de NEV, met ondersteuning vanuit EIS Kenniscentrum Insecten en Naturalis. Tijdens de dag zullen er presentaties gegeven worden, en worden er tijdens een praktijkdeel bijen gedetermineerd. Dit zal gebeuren aan de hand van het boek Nederlandse Bijen op naam brengen deel 1 van de JBU (link onderaan), de aanschaf (10 euro) en het meebrengen van dit boekje is dan ook verplicht tijdens deelname aan de cursusdag. Er is plek voor maximaal 30 deelnemers.

Om aan de cursusdag deel te nemen verzoeken we je een e-mail te sturen naar: astra.ooms@live.nl. Aanmelden is verplicht aangezien het aantal deelnemers beperkt is (30), dus geef je snel op! Vermeld bij aanmelding in ieder geval:
  • Je volledige naam
  • Of je NEV-lid bent
Ondanks dat deelname gratis is, verwachten we dat geregistreerde deelnemers ook echt komen. Mocht je onverhoopt niet kunnen, laat ons dit dan zo spoedig mogelijk weten!

Aangezien deze dag toegankelijk is voor niet-NEV-leden, verzoeken we dit bericht door te sturen naar andere geïnteresseerden.

Hopelijk tot 7 oktober!

Met vriendelijke groet,
Astra Ooms en Oscar Franken

Boekje: Nederlandse Bijen deel 1

top

5000-soortenjaar 2018: Nationaal Park Hollandse Duinen i.o.

Hollandse Duinen is een nieuw op te richten Nationaal Park dat een groot deel van de duinen van Zuid-Holland omvat. Het gebied loopt van Hoek van Holland tot de grens met Noord-Holland en beslaat strand, duin, binnenduinbos, landgoederen en enkele poldergebieden. Om het nieuwe Nationale Park onder de aandacht te brengen en omdat het natuurlijk ook gewoon leuk is organiseren EIS Kenniscentrum insecten, Dunea, Staatsbosbeheer, Waarneming.nl en een groot aantal andere landelijke en regionale organisaties in 2018 een 5000-soortenjaar.

Een jaar lang worden een groot aantal activiteiten georganiseerd om de diversiteit van het gebied in kaart te brengen. Dit varieert van een kordag voor zeebeesten tot een samen met de Vlinderstichting georganiseerde nachtvlinder big-night. Insecten en andere ongewervelden gaan natuurlijk een groot deel van de soortenlijst uitmaken en veel activiteiten zullen op voor EIS relevante groepen gericht zijn. Het jaar zal groots worden aangepakt en bijna elk weekend zijn er activiteiten.

Verschillende gebieden zullen worden bemonsterd met malaisevallen en potvallen, we zijn van plan om een eik te vergassen en een totaallijst van een boom te maken, er zullen kadavers worden uitgelegd, er komt een speciaal macrofauna weekend en, niet onbelangrijk, de zomerbijeenkomst van de NEV zal in het gebied plaatsvinden.

De werkzaamheden worden uitgevoerd door vrijwilligers ondersteund door studenten, veldmedewerkers van Staatsbosbeheer en een aantal medewerkers van Naturalis. Er komt een centraal punt waar vergunningen kunnen worden aangevraagd. In de tweede helft van dit jaar wordt een overzicht van alle activiteiten gepubliceerd. Op 6 januari 2018 vindt in Meijendel de aftrap plaats en gaan we proberen met excursies gericht op stranddieren, planten, mossen, vogels, waterdieren en insecten al 1000 dier- en plantensoorten te zien. Na afloop is er een 'nieuwjaarsborrel' voor de waarnemers. In het weekend van 25-27 mei 2018 vindt een groot aantal activiteiten plaats met afsluitend eten voor alle vrijwilligers. In de komende Tentakel komt een overzicht van de geplande activiteiten.

Tijdens het jaar worden inventarisatie activiteiten van vrijwilligers zo veel mogelijk ondersteund. Wil je gericht naar een bepaalde soortgroep gaan kijken neem dan contact op met Vincent Kalkman.

top

App: Bèta versie Obsidentify

Wat voor insect heb ik nu toch gezien? Dat overkomt ons allemaal wel eens. Een foto gemaakt van een insect maar geen idee wat het is. Gelukkig is daar nu een app voor: Obsidentify. Met deze (nu alleen nog voor Android) bèta versie van de app kunt u al een aantal soortgroepen op naam brengen.

ObsIdentify is een applicatie voor het automatisch herkennen van dieren en planten (op dit moment alleen Nederlandse en Belgische insecten) door middel van foto's genomen in het veld, op de camping of je huiskamer. De herkenning werkt geheel offline.

Foto's herkend in ObsIdentify kunnen opgeslagen worden op Waarneming.nl, Waarnemingen.be en Observation.org door middel van de ObsMapp app. ObsIdentify kan ook aangeroepen worden vanuit ObsMapp.

Op dit moment worden de volgende groepen insecten herkend:
  • Dagvlinders (77 soorten)
  • Nachtvlinders (1284 soorten)
  • Lieveheersbeestjes (41 soorten)
  • Libellen (65 soorten)
  • Wantsen (183 soorten)
De andere groepen insecten worden op familieniveau herkend. Later volgt herkenning van meer soorten insecten, andere dieren en planten.

In dit forumonderdeel op waarneming.nl wordt e.e.a. uitgelegd over best practice en kan feedback gegeven worden.

Obsidentify is te downloaden van Google Play.

top

Symposium Bloemrijk of gifgroen?

Een nieuwe toekomst voor het platteland

Zaterdagmiddag 23 september 2017, (Leeuwenbergh, Servaasbolwerk, Utrecht)

De Heimans en Thijsse Stichting organiseert samen met IVN, KNNV en SoortenNL een symposium over de toekomst van het Nederlandse platteland en het nieuwe Europese landbouwbeleid dat in 2020 van start zal gaan.

Hoe zal het Nederlandse platteland eruitzien over vijftig jaar? Zal dan nog steeds het grootste deel uit landbouwgrond bestaan, terwijl we juist meer ruimte nodig hebben voor wateropvang, natuur en recreatie? Kan er dan een landbouw zijn zonder desastreuze effecten op landschap en natuur? En: wie moet er gaan betalen: de natuur, de boer of wij als consument.

Als prikkelende sprekers en muzikanten zullen optreden: Theunis Piersma en Sytze Pruiksma (Kening fan `e Greide), Krijn Poppe (Wageningen Economic Research), Bas Eickhout (Europarlementariër GroenLinks) en Titia Wolterbeek (SoortenNL en De Vlinderstichting).

Voor meer informatie en aanmelding zie de website van de Heimans en Thijsse Stichting.

top

EIS bij Vroege Vogels

Zingende cicaden in Nederland

Ze zitten in bomen en maken veel lawaai: de zangcicaden. De meeste mensen kennen ze wel van hun vakanties in Zuid-Europa. Ook Nederland kent vele cicaden, die maken alleen aanzienlijk minder hard geluid. De meeste zijn zelfs niet hoorbaar voor de mens. Ook zijn ze stukken kleiner dan hun Zuid Europese naamgenoten. Cicaden leven van plantaardig materiaal en hebben een zuigsnuit waarmee ze in planten boren. Cicaden zijn verwant aan bladluizen, bladvlooien en witte vliegen. Allemaal hebben ze zuigende monddelen en voeden ze zich uitsluitend met plantaardig materiaal. Veel soorten zijn waardplantspecifiek wat betekent dat zij zich met slechts één plantensoort voeden. In ons land komen op dit moment 410 cicadensoorten voor en zes hiervan komen van buiten Europa. Vier hiervan behoren tot de familie van de dwergcicaden (Cicadellidae), één tot de spoorcicaden (Delphacidae) en de zesde is een doorncicade (Membracidae).

Het Radiofragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 30 juli is hier te beluisteren.

Bijen kijken

Het valt nog niet mee om wilde bijen te determineren: ze zijn vaak klein of lijken erg op elkaar. Bovendien zien sommigen er meer uit als een vlieg of een wesp. De Veldgids Bijen voor Nederland en Vlaanderen biedt hulp: met de vele mooie foto's gaat het al iets gemakkelijker. De gids is bedoeld voor iedereen die graag meer wil weten over het herkennen van verschillende bijensoorten. Of je nu scholier bent, student, doorgewinterde insectenkenner of 'gewoon' natuurliefhebber, iedereen met belangstelling voor het op naam brengen van bijen kan deze gids gebruiken. De gids bevat een uitgebreide inleiding over de leefwijze van wilde bijen. Ook vind je er gedetailleerde informatie van 275 soorten over hun specifieke kenmerken, verspreiding en habitat. Door de in totaal ruim 700 kleurenfoto's en meer dan 1000 tekeningen zijn veel soorten goed te herkennen. Maar je moet niet bang zijn om een loep te gebruiken, want veel soorten kunnen alleen met kleine kenmerken uit elkaar gehouden worden.

Het Radiofragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 13 augustus is hier te beluisteren.

Zomertijd sprinkhanentijd

Wie sprinkhanen wil zien kan het beste op een zomerse dag het veld ingaan, want dan zijn ze volop te horen. Veldsprinkhanen, heidesprinkhanen, boomsprinkhanen.... er leven in ons land meer dan 60 soorten. Maar hoe vind je ze? Allereerst door goed te luisteren. Sprinkhanen en krekels behoren tot de populairste insecten. Het aantal soorten in Nederland is met ruim 60 overzichtelijk, ze zijn niet te klein en opvallend aanwezig in het veld. Bovendien maken de meeste soorten een geluid waaraan ze makkelijk te herkennen zijn. Aan het laatste atlasproject van EIS Nederland(2008-2015) deden dan ook maar liefst zo'n 4000 natuurwaarnemers mee. Tijdens dit project werd heel Nederland op sprinkhanen onderzocht. De resultaten zijn vastgelegd in de Entomologische Tabel sprinkhanen. Sprinkhanen blijken snel te reageren op de hogere temperaturen van de afgelopen decennia. In de afgelopen 20 jaar maar liefst negen soorten sterk uitgebreid in ons land. Hiervan zijn de sikkelsprinkhaan, zuidelijk spitskopje en zuidelijke boomsprinkhaan de bekendste voorbeelden.

Het Radiofragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 27 augustus is hier te beluisteren.

Een thuis voor de spinnendoder

Aan beide kanten van de oude landingsbaan op Park Vliegbasis Soesterberg ligt schraal grasland. Op de plekken waar de verhardingen en gebouwen zijn verwijderd, zijn open zandplekken ontstaan. Een ideale omgeving voor allerlei bijzondere insecten. Theo Zeegers onderzoekt hier al jaren insecten die van schraal grasland houden: de spinnendoder is zijn favoriet, maar hij wordt ook blij van de rupsendoder. Spinnendoders zijn wespen die zich hebben gespecialiseerd in het vangen van spinnen. Met een snelle steek verlammen ze de spin, om de buit vervolgens naar het nest te slepen. Op de vliegbasis zitten nu soorten die elders bijna niet meer voorkomen zoals de kommavlinder, de blauwvleugelsprinkhaan, dambordvliegen en de kegelbij. Allemaal diertjes die dol zijn op die oude betonwegen en het schrale grasland.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van dinsdag 29 augustus is hier te bekijken (vanaf minuut 20).

top

Veldgids mieren

In april 2018 verschijnt de Veldgids mieren met identificatiesleutels, soortbeschrijvingen, en informatie over verspreiding, habitat en biologie van meer dan 400 West-Europese soorten.

Een uitgebreide inleiding geeft actuele informatie over het gedrag en de ecologie van mieren in het algemeen. De gids bevat zo'n 600 foto's.

De auteurs zijn fanatieke Franse biologen, gespecialiseerd in de taxonomie en ecologie van mieren.

Lebas, C., C. Galkowski, R. Blatrix & P. Wegnez, 2018
Veldgids mieren
KNNV Uitgeverij
ISBN: 9789050116268
416 pp., paperback, 13,5 x 19 cm
Meer info: knnvuitgeverij.nl

top

Basisgids Slakken

Deze gids is een compacte, handzame versie van het slakkengedeelte van de Veldgids slakken en mossels. De Basisgids slakken is gericht op eenvoudige en praktische identificatie in het veld. Een handige 'soortenwijzer' en 'matenwijzer' zetten je meteen op het goede spoor en voorkomen onnodig bladeren. Boordevol handige tips voor waarneming en determinatie.
  • Gericht op determinatie in het veld, met toegankelijke determinatietabel;
  • Talloze kleurenfoto's en schematische illustraties;
  • Informatie over kleur, grootte en vorm, habitat, voorkomen, verspreiding en ecologie.

Jansen, B., 2017
Basisgids Slakken
KNNV Uitgeverij
ISBN: 9789050116275
132 pp., paperback, 16,5 x 24 cm
Meer info: knnvuitgeverij.nl

top

86 nieuwe bladluis-plantcombinaties en een nieuwe bladluis voor Nederland

In een prachtig overzichtsartikel in Entomologische Berichten geeft Paul Piron 202 bladluis-voedselplantcombinaties. 86 van deze combinaties waren nog niet eerder vastgesteld. In het artikel wordt en passant Sitobion rhamni als nieuw voor Nederland gemeld.

Bladluizen zijn belangrijke vectoren van plantenvirussen in de land- en tuinbouw. De kennis van de bladluis-voedselplantcombinatie is daarvoor van belang, omdat de bladluizen die in het seizoen op gewassen zitten vaak overwinteren op kruiden in de omgeving.

De laatste jaren worden steeds meer bladluissoorten waargenomen laat in het jaar en vroeg in het jaar daarop, waarschijnlijk als gevolg van de opwarming van de aarde waardoor vroege kruiden nog langer en/of vroeger kunnen groeien. Hierdoor worden de risico's op virusinfecties van gewassen ook groter.

Bron:
Piron, P.G.M. 2017
New associations between aphids and host plants in the Netherlands (Aphidoidea)
Entomologische Berichten 77: 200-214

Foto: P.G.M. Piron

top

Eerste vondst van de gebandeerde stompkopgarnaal Philocheras fasciatus

Eind juni 2017 hebben sportduikers en vrijwilligers van Stichting ANEMOON een nieuwe garnalensoort ontdekt bij Zierikzee, de gebandeerde stompkopgarnaal Philocheras fasciatus. Er werd maar één exemplaar aangetroffen.

Het diertje viel op door de opvallende, stompe kop en het witte achterlijf met meerdere donkere dwarsbanden. Een patroon dat sterk afwijkt van de andere garnalensoorten die hier leven. Er komen nog twee andere soorten van hetzelfde genus voor langs de Nederlandse kust: Philocheras bidentatus en Philocheras trispinosus.

De gebandeerde stompkopgarnaal is bekend van ondiepe, slibrijke zeebodems en van dieptes tussen de 5 tot 50 meter. De soort was al bekend van de Belgische, Franse en Engelse kust, en is ook langs de Adriatische en Middellandse Zeekust aangetroffen.

Bron:
Bragt, P.H. van
Nieuwe garnalensoort duikt op in de Oosterschelde
Nature Today

Foto: Peter H. van Bragt

top

Veel vliegennieuws

Het laatste nummer van Nederlandse Faunistische Mededelingen bevat veel nieuwe kennis over de Nederlandse vliegenfauna. En ook in het laatste nummer van de Entomologische Berichten wordt een nieuwe Nederlandse soort gemeld.

Dick Belgers, Niels-Jan Dek en Wouter van Steenis beschrijven de vondst van een mineervlieg nieuw voor de Nederlandse fauna: Selachops flavocinctus.

Theo Zeegers meldt de zwarte vlieg Bibio longipes voor het eerst uit Nederland. Deze soort blijkt algemener dan de reeds uit Nederland bekende Bibio clavipes.

Elias de Bree vond twee nieuwe soorten Diastata uit de familie Diastatidae en Paul Beuk en Dick Belgers presenteren een kritische nieuwe naamlijst van de Nederlandse Lauxaniidae. Hierin zijn maar liefst vijf soorten nieuw voor Nederland opgenomen.

Last but not least wordt door Tim Faasen de zweefvlieg Pipiza accola als nieuw voor de Nederlandse fauna gemeld.

Bronnen:
Faasen, T. 2017
Zwervende platbek Pipiza accola nieuw voor Nederland (Diptera: Syrphidae)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 48: 1-5

Zeegers, Th. 2017
De zwarte vlieg Bibio longipes, een late herfstsoort nieuw voor Nederland (Diptera: Bibionidae) Nederlandse Faunistische Mededelingen 48: 87-93

De Bree, E. 2017
Twee soorten van het vliegengenus Diastata nieuw voor Nederland (Diptera: Diastatidae) Nederlandse Faunistische Mededelingen 48: 95-102

Beuk, P.L.Th. & J.D.M. Belgers 2017
Een herziene checklist van de Nederlandse Lauxaniidae (Diptera: Lauxaniidae) Nederlandse Faunistische Mededelingen 48: 103-112

Foto boven Homoneura thalhammeri: Dick Belgers
Foto onder Pipiza accola: Tim Faasen

top

Veel kevernieuws

Voor het eerst sinds 2014 wordt er weer een loopkever aan de Nederlandse lijst toegevoegd. Theodoor Heijerman en Gerard Lommen beschrijven in het laatste nummer van de Nederlandse Faunistische Mededelingen de vondst van Polistichus connexus op licht.

In het zelfde nummer melden Theo Zeegers en Kees Goudsmits de boktor Agapanthia cardui als nieuw voor de Nederlandse fauna. Deze verwant van de bekende distelboktor Agapanthia villosoviridescens werd zowel in 2015 als in 2016 in Itteren aangetroffen.

Bas Drost en Theodoor Heijerman berichten over diverse vondsten van de doodhoutkever Rhizophagus fenestralis. Ook deze soort is nieuw voor Nederland en inmiddels bekend uit de provincies Gelderland, Utrecht en Noord-Brabant.

Ed Colijn meldt in de laatste Entomologische Berichten ook een nieuwe Nederlandse doodhoutkever. Pyropterus nigroruber behoort tot de netschildkevers (Lycidae) en was reeds langere tijd bekend uit de meeste van de ons omringende landen.

Bronnen:
Heijerman, Th. & G.J.A.M. Lommen 2017
Polistichus connexus, een nieuwe loopkever voor Nederland (Coleoptera: Carabidae)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 48: 7-14

Zeegers, Th. & K. Goudsmits 2017
De gestreepte distelboktor Agapanthia cardui nieuw voor Nederland (Coleoptera: Cerambycidae)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 48: 15-18

Drost, M.B.P. & Th. Heijerman 2017
Rhizophagus fenestralis, een nieuwe keversoort voor Nederland (Coleoptera: Monotomidae)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 48: 19-25

Colijn, E.O. 2017
Pyropterus nigroruber, nieuw voor de Nederlandse fauna (Coleoptera: Lycidae)
Entomologische Berichten 77: 194-196

Foto Polistichus connexus, Pyropterus nigroruber : Theodoor Heijerman

top

De watermijt Piersigia koenikei nu echt op de Nederlandse lijst

Een eerdere vermelding van watermijt Piersigia koenikei voor Nederland bleek op een foute determinatie te berusten.

In het voorjaar van 2016 werd soort door Aquon echter met zekerheid aangetroffen, in de Strijper Aa in Noord-Brabant.

Deze watermijt is een predator van voornamelijk mosselkreeftjes.

Bron:
Sanabria, M.J. & M. Scheepens 2017
Piersigia koenikei, een zeldzame watermijt nieuw voor Nederland (Acari: Hydrachnidia)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 48: 69-74

Foto: Maria Sanabria

top

Dimorphopterus spinolae een nieuwe bodemwants voor Nederland

Eind december 2016 vond Twan Martens een kortvleugelige wants bij Blerick. Dit bleek Dimorphopterus spinolae te zijn, een nieuwe bodemwants voor Nederland.

Sindsdien werd de soort gezocht en gevonden op diverse andere plaatsen in Midden-Limburg met de waardplant duinriet.

De verwachting is dat deze onopvallende soort met gericht zoeken op meer plaatsen in ons land gevonden zal kunnen worden.

Bron:
Aukema, B., T. Martens, N. Klunder & J. Prijs 2017
Nieuwe en interessante Nederlandse wantsen VII (Hemiptera: Heteroptera)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 48: 45-54

Foto: Theodoor Heijerman

top

Het spookkreeftje Caprella scaura nieuw voor Noordwest-Europa

In januari 2017 werd het spookkreeftje Caprella scaura gevonden bij Borssele. Dit is de eerste waarneming van dit vreemde vlokreeftje in Noordwest-Europa.

De kreeftjes hebben een bidsprinkhaanachtige lichaamsbouw. De dieren kunnen in grote dichtheden voorkomen in zogenaamde fouling communities op scheepsrompen, havenconstructies e.d.

De vindplaats bij Borssele betreft de koelwateruitlaat van een elektriciteitscentrale met een kunstmatig hoge watertemperatuur. De verwachting is dat de verdere verspreiding beperkt zal zijn door de lage watertemperaturen.

Bron:
Faasse, M.A. 2017
The first record of the skeleton shrimp Caprella scaura in northwestern Europe (Crustacea: Amphipoda)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 48: 75-78

Foto: Marco Faasse

top

De bladwesp Macrophya crassula toch in Nederland

De bladwesp Macrophya crassula heeft lang onterecht op de Nederlandse lijst gestaan, als gevolg van verwarring omtrent de interpretatie van de naam.

In 2016 werd de soort daadwerkelijk aangetroffen in de Ooijpolder en kan nu definitief worden toegevoegd aan de lijst.

De larven van Macrophya crassula leven op kruidvlier. Gezien de zeldzaamheid van deze plant zijn de uitbreidingsmogelijkheden in Nederland gering.

Bron:
Mol, A.W.M. 2017
De bladwesp Macrophya crassula toch in Nederland (Symphyta: Tenthredinidae)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 48: 39-43

Foto: Tineke Cramer

top

Drie nieuwe dwergcicaden voor Nederland

De aandacht voor cicaden neemt toe in Nederland. Ook natuurfotografen ontdekken deze fraaie insecten en ze worden ook steeds meer gemeld op Waarneming.nl.

Recentelijk werden drie nieuwe dwergcicaden aan de Nederlandse lijst toegevoegd. Alebra neglecta werd op diverse locaties in de buurt van Breda aangetroffen. De belangrijkste waardplant is haagbeuk.

Allygus maculatus werd op drie ver uiteen gelegen vindplaatsen in het midden van het land gevonden.

Van Penestragania apicalis werden twee exemplaren gefotografeerd in een tuin in Wageningen. Deze exoot, die leeft op valse christusdoorn Gleditsa triacanthos, is pas sinds 2010 uit Europa bekend.

Bron:
Bieman, C.F.M. den & J.D.M. Belgers 2017
Drie dwergcicaden nieuw voor Nederland: Alebra neglecta, Allygus maculatus en Penestragania apicalis (Homoptera: Auchenorrhyncha: Cicadellidae)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 48: 55-61

Foto Allygus maculatus: Theodoor Heijerman

top

De kalkribbel Haplophthalmus montivagus, een nieuwe pissebed in Zuid-Limburg

De EIS-werkgroep pissebedden onderzoekt de Nederlandse pissebeddenfauna. Van vier soorten werd verwacht dat deze nog zou kunnen opduiken.

Een daarvan, Haplophthalmus montivagus, is in 2015 inderdaad opgedoken. Anne Krediet vond een populatie bij Eijsden in Zuid-Limburg.

Op basis van de habitat en de opvallende ribbels boven op het lijf wordt kalkribbel als Nederlandse naam voorgesteld.

Bron:
Berg, M.P. & A. Krediet 2017
De kalkribbel Haplophthalmus montivagus, een nieuwe pissebed voor de Nederlandse fauna (Isopoda: Trichoniscidae)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 48: 63-68

Foto: Anne Krediet

top

Agenda t/m november 2017
9 september Libellenlarvenexcursie Weerribben Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie
9 september Molluskenexcursie Montfort - op zoek naar Omphiscola glabra Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
9 september Vlinderexcursie (dag en nacht) La Rochette, Trooz Vlaamse Vereniging voor Entomologie
12 september Mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
15-17 september Sektie Everts, excursieweekend Nederlandse Entomologische Vereniging
16 september Wantsenexcursie Groevenbeekse heide deze nieuwsbrief
16 september Wantsenenexcursie Stalberg Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
16 september Molluskenexcursie "Fort bij Rynauwen" Nederlandse Malacologische Vereniging
16 september Vlinderexcursie (dag en nacht) De Vallei van de Ziepbeek Vlaamse Vereniging voor Entomologie
16 september Pissenbeddenexcursie Peer Werkgroep voor landpissebedden van België
17 september Sectie Snellen, Studiedag Nederlandse Entomologische Vereniging
23 september Symposium Bloemrijk of gifgroen? deze nieuwsbrief
23 september 62e verenigingsdag Nederlandse Malacologische Vereniging
23 september Vlinderexcursie (dag en nacht) Ry d'Howisse, Wavreille Vlaamse Vereniging voor Entomologie
30 september Wantsenexcursie Haukerveld deze nieuwsbrief
30 september Molluskenexcursie Hermalle-sous-Argenteau Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
30 september Vlinderexcursie (dag en nacht) Reserve naturelle de Sclaigneaux Vlaamse Vereniging voor Entomologie
7 oktober 3e Cursusdag Entomologie: Bijen deze nieuwsbrief
7 oktober Vlinderexcursie (dag en nacht) Ancienne Briqueterie de Rome Vlaamse Vereniging voor Entomologie
14 oktober Sectie Snellen, Najaarsbijeenkomst Nederlandse Entomologische Vereniging
14 oktober Molluskenexcursie Flevoland Nederlandse Malacologische Vereniging
21 oktober 63e verenigingsdag Nederlandse Malacologische Vereniging
21 oktober Pissenbeddenexcursie Spa Werkgroep voor landpissebedden van België
28 oktober Vlinderexcursie (dag en nacht) Het Walenbos Vlaamse Vereniging voor Entomologie
4 november Sectie Diptera, Studiedag Nederlandse Entomologische Vereniging
4 november Sectie Ter Haar, Najaarsbijeenkomst Nederlandse Entomologische Vereniging
11 november 74e Herfstbijeenkomst Nederlandse Entomologische Vereniging
18 november 64e verenigingsdag Nederlandse Malacologische Vereniging
18 november Entomodag: "Nachtvlinders in Vlaanderen" Vlaamse Vereniging voor Entomologie
25 november Sektie Everts, Najaarsbijeenkomst Nederlandse Entomologische Vereniging
25 november Entomologische studiedag Koninklijke Belgische Vereniging voor Entomologie
26 november Sectie Snellen, Studiedag Nederlandse Entomologische Vereniging
26 november Pissebeddenexcursie Werkgroep voor landpissebedden van België / Nederlandse Pissebeddenwerkgroep

top

Van de redactie

Dit is het zesendertigste nummer van Tentakel, de digitale nieuwsbrief over ongewervelde dieren. Deze nieuwsbrief verschijnt onregelmatig naast de reguliere papieren EIS-nieuwsbrief.

In de nieuwsbrief is plaats voor allerlei korte berichten die het onderzoek aan ongewervelden in Nederland aangaan: berichten van het EIS-bureau, oproepen, bijzondere en fenologische waarnemingen, aankondiging van rapporten en boeken en een activiteitenagenda. Ook al uw bijdragen zijn welkom. U kunt deze sturen naar eis@naturalis.nl.

De nieuwsbrief is opgezet als Internetpagina (in HTML) en kan in de meest gangbare e-mailprogramma's worden gelezen. Met de berichtopmaak/e-mailindeling ingesteld op (originele) HTML ziet u behalve tekst ook plaatjes en kunt u via de blauwe links eenvoudig alleen dat nieuws er uit pikken dat u interesseert. Mocht u problemen hebben met het instellen van het HTML-formaat in uw e-mailprogramma schroom dan niet en neem gerust contact op. Of probeer het hier met uw webbrowser.

Mocht u geen belangstelling (meer) hebben voor deze nieuwsbrief: een retour-mailtje naar dit adres is voldoende om uw e-mailadres te verwijderen van deze mailinglist. Aanmelden op dit adres is vanzelfsprekend ook mogelijk.

Ed Colijn

top

Index

De reeds verschenen nummers van Tentakel.

Tentakel 69 - 12 april 2023
Tentakel 68 - 22 februari 2023
Tentakel 67 - 15 december 2022
Tentakel 66 -18 oktober 2022
Tentakel 65 - 30 augustus 2022
Tentakel 64- 14 juni 2022
Tentakel 63 - 14 april 2022
Tentakel 62 - 20 januari 2022
Tentakel 61 - 15 december 2021
Tentakel 60 - 13 oktober 2021
Tentakel 59 -23 april 2021
Tentakel 58 - 13 april 2021
Tentakel 57 - 17 februari 2021
Tentakel 56 - 5 januari 2021
Tentakel 55 - 20 oktober 2020
Tentakel 54 - 25 augustus 2020
Tentakel 53 - 7 juli 2020
Tentakel 52 - 1 mei 2020
Tentakel 51 - 25 februari 2020
Tentakel 50 - 1 januari 2020
Tentakel 49 - 22 oktober 2019
Tentakel 48 - 27 augustus 2019
Tentakel 47 - 10 juli 2019
Tentakel 46 - 9 mei 2019
Tentakel 45 - 13 maart 2019
Tentakel 44 - 1 januari 2019
Tentakel 43 - 24 oktober 2018
Tentakel 42 - 22 augustus 2018
Tentakel 41 - 26 juni 2018
Tentakel 40 - 1 mei 2018
Tentakel 39 - 22 februari 2018
Tentakel 38 - 1 januari 2018
Tentakel 37 - 13 november 2017
Tentakel 36 - 5 september 2017
Tentakel 35 - 12 juli 2017
Tentakel 34 - 15 mei 2017
Tentakel 33 - 16 maart 2017
Tentakel 32 - 25 januari 2017
Tentakel 31 - 25 oktober 2016
Tentakel 30 - 21 juli 2016
Tentakel 29 - 25 mei 2016
Tentakel 28 - 24 maart 2016
Tentakel 27 - 18 januari 2016
Tentakel 26 - 16 december 2015
Tentakel 25 - 25 september 2015
Tentakel 24 - 6 augustus 2015
Tentakel 23 - 4 juni 2015
Tentakel 22 - 22 april 2015
Tentakel 21 - 26 februari 2015
Tentakel 20 -17 december 2014
Tentakel 19 -12 juni 2014
Tentakel 18 -20 maart 2014
Tentakel 17 -19 december 2013
Tentakel 16 - 2 november 2013
Tentakel 15 - 25 juli 2013
Tentakel 14 - 2 mei 2013
Tentakel 13 - 14 januari 2013
Tentakel 12 - 14 december 2012
Tentakel 11 - 19 juli 2012
Tentakel 10 - 8 mei 2012
Tentakel 9 - 8 maart 2012
Tentakel 8 - 1 december 2011
Tentakel 7 - 28 juli 2011
Tentakel 6 - 6 april 2011
Tentakel 5 - 23 december 2010
Tentakel 4 - 15 november 2010
Tentakel 3 - 15 september 2010
Tentakel 2 - 10 augustus 2010
Tentakel 1 - juli 2010