tentakel 43

Tentakel 43
Nummer 43 - 24 oktober 2018

 
EIS-dag 2019: "There will be blood"

Zaterdag 26 januari 2019 te Utrecht

In januari is het weer zover: de jaarlijkse EIS-dag! Dit jaar staat de dag in het teken van muggen en alle andere ongewervelden die ons en andermans bloed wel kunnen drinken: van bloedzuigers tot kriebelmuggen, van dazen tot karperluizen, van knutten tot stalvliegen, en van schaamluizen tot bedwantsen.

Ondanks dat ze ons het bloed onder de nagels vandaan halen, besteden we heel wat tijd en geld aan het begrijpen en in bedwang houden van deze fascinerende dieren. Luister en huiver op zaterdag 26 januari vanaf 10 uur op de Uithof te Utrecht. Het volledige programma volgt binnenkort.

Bram Koese

top

Determinatiedag: Bijen (Hymenoptera: Apidae s.l.)

Als medewerkers van natuurhistorisch museum Naturalis en liefhebbers van entomologie willen we graag onze passie voor en kennis over insecten delen. Om die reden organiseren wij, samen met EIS Kenniscentrum Insecten, determinatiedagen.

Deze determinatiedagen, twee per seizoen, richten zich op beginnende entomologen of gevorderden die een nieuwe groep willen ontdekken. De nadruk ligt op het determineren van collectiemateriaal. De eerste van het seizoen 2018/2019 is gericht op bijen en vindt plaats op vrijdag 16 november 2018 van 10.00 tot 16.00 in het Sylvius-gebouw in Leiden.

De dagindeling is als volgt:
  1. 10.00 - 10.30 inloop en koffie/thee
  2. 10.30 - 11.30 presentatie door Jan Smit over bijen: wat zijn de belangrijkste kenmerken om de soortgroepen aan te herkennen?
  3. 11.30 - 16.00 determineren van eigen materiaal/foto's of collectiemateriaal van Naturalis
Koffie/thee is de hele dag beschikbaar, lunch is op eigen gelegenheid.

Er zal ongedetermineerd Nederlands materiaal aanwezig zijn uit de Naturalis-collectie en het is natuurlijk mogelijk om eigen materiaal mee te nemen, zowel fysiek als foto's. Literatuur ter ondersteuning van de determinaties zal aanwezig zijn, maar het wordt op prijs gesteld als je zelf ook betreffende literatuur mee kunt nemen indien in bezit. Wie ook online wil sleutelen wordt verzocht een laptop of tablet mee te nemen. De specialisten Wim Klein, Frank van der Meer, Hans Nieuwenhuijsen en Jan Smit zullen aanwezig zijn om te helpen met de determinaties.

Aanmelden
Meld je aan door een e-mail te sturen naar Pasquale Ciliberti, waarna een bevestiging volgt. Vermeldt daarbij a.j.b. ook even via welke vereniging of organisatie je in aanraking bent gekomen met deze determinatiedagen. Iedereen is van harte welkom en de deelname is gratis. Omdat de ruimte en het aantal microscopen beperkt zijn, kunnen we alleen de eerste 30 aanmeldingen toelaten.

Vervoer
Het Sylvius-gebouw staat aan de Sylviusweg 72, te Leiden. Vanwege werkzaamheden rond de nieuwbouw van Naturalis is parkeren op het terrein van Naturalis geen optie. De dichtstbijzijnde gratis parkeerplaats is bij het transferium 't Schouw naast de A44. Voor degenen die met het openbaar vervoer komen is de looproute vanaf Centraal Station hier te vinden.

Hopelijk tot dan!
Pasquale Ciliberti, Max Caspers en Frederique Bakker

top

Studiedag/determinatiedag: NEV - Sectie Diptera

3 november 2018, Tilburg

De 5e studiedag van de Sectie Diptera staat in het teken van het determineren van verschillende soorten vliegen- en muggen. Een aantal van onze leden geeft een introductie tot herkenning van de verschillende Diptera families. Daarna is er in de middag tijd om aan de hand van droog materiaal te determineren.

Een mooie kans om je taxonomische kennis over de Diptera te verbreden. Neem gerust ook de vliegen en muggen mee die je wel eens in het verleden hebt verzameld, maar waar je nooit aan bent toegekomen om deze te determineren omdat dit buiten je veld van expertise ligt.

Ook liefhebbers die niet lid zijn van de Sectie Diptera of NEV zijn welkom! Meer info en aanmelden (verplicht en uiterlijk op donderdag 1 november!) bij de secretaris van de Sectie Diptera: Leendert-Jan van der Ent.

Programma:
  • 10:00 Opening (vanaf 10.15 ontvangst met koffie en thee, lunch bestellen)
  • 10:45 Welkomstwoord en huishoudelijke mededelingen
  • 11.00 - 11.10 Kort fylogenetisch overzicht van Diptera families - Pjotr Oosterbroek
  • 11:10 - 11:30 Presentatie over muggen families - Pjotr Oosterbroek
  • 11:35 - 11:55 Presentatie over lagere Brachycera families - Theo Zeegers
  • 11:55 - 12:10 Korte uitloop-/adem-/rookpauze
  • 12:10 - 12:30 Presentatie over Acalyptrate families - Elias de Bree
  • 12.35 - 12.55 Presentatie over Calyptrate families - Herman de Jong
  • 13:00 - 14.00 Lunch (op eigen kosten. Een eigen lunchpakket mag helaas niet genuttigd worden. Lunch kan daarom in de ochtend worden besteld)
  • 14.00 - 16.30 Determinatiemiddag (er zijn binoculairs, maar het is ook mogelijk om je eigen binoc mee te nemen en gebruiken)
  • 17:00 Sluiting

top

Genootschapsdag 2019

9 maart 2019
Bisschoppelijk College Broekhin
Bob Bouwmanstraat 30-32 te Roermond

Op zaterdag 9 maart 2019 organiseert het Natuurhistorisch Genootschap in Limburg de 22e editie van de Genootschapsdag.

Deze gratis toegankelijke bijeenkomst is de ontmoetingsdag voor Limburgse natuurliefhebbers, zowel leden als niet-leden. Naast een uitgebreid lezingenprogramma is er ook weer een informatie- en boekenmarkt. Hier kunt u zowel nieuwe als gebruikte natuurboeken aanschaffen. Ook zijn er verschillende terreinbeheerders aanwezig zodat u contacten kunt leggen om te gaan monitoren en uw bijzondere vondsten kunt melden. Diverse werkgroepen presenteren zichzelf met een stand waar u actief aan de slag kunt.

Het programma start om 10.00 uur (zaal open om 9.30 uur) en duurt tot 16.30 uur. Tussen 9.30 en 10.00 uur, tussen 12.00 en 13.30 uur en tussen 14.30 en 15.00 uur kan de boeken- en informatiemarkt bezocht worden. Tijdens het ochtendprogramma lichten leden van de studiegroepen in korte presentaties de bijzondere vondsten op hun studiegebied toe. In de middag worden langere lezingen verzorgd. De dag wordt afgesloten met een borrel.

Meer informatie over het programma en aanmelding is te vinden op de website van Natuurhistorisch Genootschap in Limburg.

top

Symposium: Insects and Nature Management

7 december 2018
Royal Belgian Institute of Natural Sciences
Rue Vautier 29 - 1000 Brussels

De Koninklijke Belgische Vereniging voor Entomologie (KBVE) organiseert op 7 december een symposium over insecten en natuurbeheer.

Het symposium heeft als doel onderzoekers bij elkaar te brengen om effecten van grootschalige natuurherstelprogramma's op het behoud van bedreigde insectenfauna's te bespreken.

Wat zijn de "do's and don'ts"? Hoe zijn de effecten van natuurbeheersmaatregelen op het behoud van insecten te evalueren? Welke soorten winnen of verliezen en wat kenmerkt deze soorten?

Meer informatie over het programma en registratie is te vinden op de website van de KBVE.

top

Oproep: Exotische insecten voor Naturalis-collectie

Exoten staan steeds vaker in de belangstelling, omdat ze meer en vaker opduiken in ons land, meer onderkend wordt dat dit niet wenselijk is en omdat ook duidelijker is dat het tot schade (aan natuur en economie) kan leiden. Exoten worden ook steeds vaker genoemd door beleidsmakers. Zo is er recent Europese regelgeving (de EU-exotenverordening 1143/2014) in werking getreden voor het uitroeien, dan wel beheersen en monitoren van enkele invasieve soorten die de biodiversiteit kunnen bedreigen. Vanuit de fytosanitaire en volksgezondheid hoek zijn er soorten waarvoor, op basis van Europese regelgeving, wetgeving in werking treed bij een binnenkomst of uitbraak.

Veel exoten zijn erg lastig te herkennen. Voor nieuwe wordt vaak in de natuurhistorische collectie te rade gegaan om tot een determinatie te komen of om een determinatie te bevestigen. Ook wordt collectiemateriaal gebruikt om foto's te maken om daarmee signalering te bevorderen. Het is daarom belangrijk dat de nationale collectie van het Naturalis Biodiversity Center een zo groot mogelijk aantal exotische soorten heeft ter referentie.

In de regel komen de meeste privécollecties uiteindelijk in Naturalis terecht maar dat gebeurt pas als de verzamelaars afstand doen van hun collectie dan wel overlijden. Om actueel te blijven willen we daarom iedereen vragen om (eventueel meervoudige) exemplaren van in Nederland aanwezige/verwachte exoten te doneren aan Naturalis.

Soorten die al meer dan 100 jaar ingeburgerd zijn vallen buiten deze oproep. Deze zijn in het algemeen wel in de Naturalis-collectie aanwezig. Alle als exoot/adventief beschouwde insecten die korter dan 100 jaar in Nederland zijn ingeburgerd, pas recent voor het eerst zijn aangetroffen dan wel verwacht worden zijn terug te vinden via deze link op het soortenregister. Via het zoekscherm "uitgebreid zoeken" in combinatie met de optie "Status voorkomen" kan deze lijst eventueel aangepast worden voor bijvoorbeeld orde, familie. Mensen die specifieke lijsten zouden willen inzien kunnen ook contact opnemen met Ed Colijn.

Neem voor donatie contact op met onderstaande collectiebeheerders: Foto Popillia japonica: Theodoor Heijerman

top

Oproep: Springstaartmateriaal voor update van de Nederlandse soortenlijst

Momenteel werk ik aan een update van de Nederlandse soortenlijst springstaarten, gebaseerd op bewijsmateriaal in de vorm van een foto (voor een bescheiden groep soorten) of collectiemateriaal. Van alle soorten wordt materiaal bekeken en de determinaties gecontroleerd.

Er zijn opgaven van Nederlandse soorten die op basis van hun verspreidingspatroon in Europa zeer onwaarschijnlijk zijn. Er zijn ook opgaven van nieuwe soorten die tot een taxonomische lastige groep behoren en waarvan geen materiaal is bewaard gebleven om determinatie te kunnen controleren. Daarnaast zijn er een aantal soorten waarvan de taxonomische positie in West-Europa onduidelijk is.

Ik ontvang graag materiaal van de wat zeldzamere soorten om hun status in Nederland te kunnen valideren en materiaal van soorten die nieuw kunnen zijn voor een provincie.

Voor contact: Matty P. Berg.

Foto Anurida granaria: Anne Krediet

top

Ongewervelden in de pers

De Aziatische hoornaar

De gewone hoornaar wordt vaak aangezien voor de Aziatische hoornaar. De Aziatische hoornaar is een invasieve exoot die zich in 2004 voor het eerst liet zien in Frankrijk en langzaam oprukt naar het Noorden. In september 2017 werd er voor het eerst een nest gevonden in Nederland. In 2014 heeft het Europees Parlement een verordening opgesteld met als doel de introductie, verspreiding en invloed van invasieve exoten te beperken. De Aziatische hoornaar staat op deze lijst en moet dus actief opgespoord en uitgeroeid worden. Jan Smit legt uit hoe de soort te herkennen is.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 12 augustus is hier te beluisteren.

Wilde bijen in Rotterdamse haven

Het gaat redelijk goed met wilde bijen in het havengebied van Rotterdam, in tegenstelling tot wilde bijen in de rest van Nederland. In de haven worden zelfs bijzondere bijensoorten aangetroffen. Linde Slikboer (EIS Kenniscentrum Insecten) en Niels Gordijn (Bureau Stadsnatuur Rotterdam) inventariseren het havengebied.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 12 augustus is hier te beluisteren.

Wilde bijenreservaat

Vlakbij het hoogste punt van Texel, de 'Hoge Berg', ligt een zeer bijzondere plek: de Zandkuil. Dit is Nederlands eerste insectenreservaat, opgericht door de beroemde natuurvorser Jac. P. Thijsse. In het reservaat leven tientallen soorten wilde bijen en graafwespen. Milouska gaat met John Smit van EIS Kenniscentrum Insecten op zoek naar een aantal bijzondere exemplaren.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 24 augustus is hier te bekijken.

De wesp in een gunstig daglicht

Augustus is de maand van de wespen. Daarom hebben we Theo Zeegers van het EIS Kenniscentrum Insecten in Leiden uitgenodigd om dit voor velen doodenge insect eens in een wat gunstiger daglicht te zetten.

Het radio-fragment uit de uitzending van Met het oog op morgen van vrijdag 24 augustus is hier te beluisteren.

Spinnen, jachtluipaarden van de tuin

Zaterdag 8 en zondag 9 september vond De Nationale Spinnentelling plaats. Met de zoekkaart in de hand kon je de meest voorkomende spinnen op naam brengen. In Nederland komen wel meer dan 650 soorten spinnen voor. De 70 meest voorkomende spinnen staan nu in de nieuwe Basisgids Spinnen van Caroline Elfferich. Dit boek is geschreven voor beginnende spinnenliefhebbers. De spinnengidsen die in het verleden zijn verschenen, zijn vaak heel lastig te begrijpen voor nieuwe spinnenliefhebbers, volgens Elfferich. Zij wilde daarom een gids schrijven die voor iedereen te begrijpen is.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 9 september is hier te beluisteren.

Slome libellen vangen

De zomermaanden zijn een toptijd voor libellen. Veel volgroeide libellenlarven kruipen dan uit het water, waar ze hun hele larve-leven hebben doorgebracht. Ze hebben nog één vervelling voor de boeg: die van larve naar volwassen imago. Boswachter Robert Pater neemt Menno mee naar een van zijn favoriete libellengebieden op Ameland. Tijdens zijn stageperiode heeft Robert de libellen op Ameland in kaart gebracht.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 14 september is hier te bekijken.

De Zandkuil: het oudste insectenreservaat van Nederland

De Zandkuil, aan de voet van de Hoge Berg op Texel, bestaat al sinds 1742. Toen werd er voor zand gewonnen voor de wegenbouw. In 1925 kocht Jacobus Pieter Thijsse het als één van de eerste Natuurmonumenten. Tot de dag van vandaag is het gebiedje van ongeveer één hectare een reservaat voor vele tientallen bijzondere insectensoorten, die er zand vinden om in te nestelen, bloemen voor voedsel (stuifmeel) en brandstof (nectar), en luwte en zonnestralen om hun motortje op te warmen. Ben Brugge leidt Vroege Vogels rond.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 16 september is hier te beluisteren.

Uitslag Nationale Spinnentelling

In ons land komen een kleine 650 soorten spinnen voor. Maar welke soorten wonen in onze tuin of in huis? Afgelopen weekend was de Nationale huis- en tuinspinnentelling. Iedereen kon op zoek naar alle achtpotigen van Nederland. Zoals de tuinwolfspin, de huiszebraspin, de boomzesoog of de koffieboonspin. Die laatste is in Europa uitgeroepen tot de soort van 2018. Spinnenexpert Peter van Helsdingen van EIS Kenniscentrum Insecten maakt de resultaten van de telling bekend in Vroege Vogels.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 16 september is hier te beluisteren.

Luisteren naar de sprinkhanen

Dankzij de klimaatverandering worden noordelijke streken steeds aantrekkelijker voor zuidelijke sprinkhanen. Vooral in de steden, waar het een paar graden warmer is dan daarbuiten, neemt het aantal soorten flink toe. In Parijs leven inmiddels al 200 soorten en de sprinkhanen zijn op weg naar Nederland. Zelfs op het noordelijke Schiermonnikoog is dit te merken. Eigenlijk inventariseert Michel Klemann vogels voor SOVON maar omdat je dit vooral op geluid doet, is hij ook gespitst op het geluid van sprinkhanen.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 21 september is hier te bekijken.

25ste jaarlijkse cicaden bijeenkomst

Voor de eerst keer vond de Centraal-Europese cicaden-bijeenkomst plaats in Nederland. Daarnaast was het ook nog een jubileum omdat het de 25ste bijeenkomst was. Al 25 jaar komen verschillende experts op het gebied van cicaden samen om kennis uit te wisselen, te luisteren naar lezingen en uiteraard op veldonderzoek te gaan. De laatste jaren is een toenemende belangstelling voor cicaden omdat de soortenlijst in Nederland groeit. Maar er is ook veel onbekend over cicaden die vaak, geheel onterecht, verward worden met krekels. En dit beeld willen deze onderzoekers natuurlijk graag veranderen. Kees den Bieman en Roel van Klink bezoeken de Millingerwaard.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 23 september is hier te beluisteren.

Op zoek naar kleine 'bodemschatten' tijdens bodemdierendagen

Pissebedden, regenwormen, spinnen, onder onze voeten is het een leven van belang. Om exact te weten welke schatten de bodem ons te bieden heeft, organiseren het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) en het Centre for Soil Ecology (van Wageningen UR en NIOO) voor de vierde keer de Bodemdierendagen.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 30 september is hier te beluisteren.

Vennen vol libellen

Dankzij de Beerze en de aanwezigheid van allerlei vennen, is de Kampina een uitgelezen libellengebied. Met het warme weer neemt de kans op zuidelijke libellensoorten toe. Deze trekken vanuit het Middellandse zeegebied steeds verder onze kant op. K.D. Dijkstra en Antoine van der Heijden van de Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie bezoeken de Kampina.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 5 oktober is hier te bekijken.

Heb jij 'm al gespot: grauwe veldwants rukt op in Brabant

De ooit zo zeldzame grauwe veldwants rukt op in Brabant en andere delen van Nederland. Het dier loopt tegen de ramen omhoog, op zoek naar een plek om te overwinteren. Tien jaar geleden was de wants nog zeldzaam in Nederland. "Sinds een paar jaar komt het dier steeds vaker voor. Eerst alleen in Limburg, maar wandelt tegenwoordig heel Nederland door. Ondertussen is het een algemene soort geworden", vertelt Vincent Kalkman vanuit natuurgebied Ossenwaard bij Deventer waar hij op dit moment onderzoek doet naar wantsen. Kalkman is projectleider bij EIS Kenniscentrum Insecten in Leiden.

Het artikel uit het Eindhovens Dagblad van dinsdag 9 oktober is hier te lezen.

NUcheckt: Honderden spinnen in elk huis, onbekend hoeveel gemiddeld

Jinze Noordijk van het EIS Kenniscentrum Insecten vertelt dat hij niet weet of in een gemiddeld huis echt vijftienhonderd spinnen wonen. Maar in ieder huis zitten waarschijnlijk wel een paar honderd spinnen, en vijftienhonderd spinnen in één huis is niet heel vreemd. "Het is bekend dat alle huizen vol zitten met spinnen." "Eén spin kan honderden eitjes leggen, als zo'n nest uitkomt zijn er dus even heel veel spinnen in huis. Maar het aantal spinnen fluctueert ook enorm. Al die nieuwe spinnetjes in een nest hebben voedsel nodig en het is mogelijk dat ze elkaar eerst gaan opeten. Na één of twee weken kunnen dan nog maar tien tot twintig spinnen uit zo'n nest over zijn."

Het artikel op nu.nl van dinsdag 9 oktober is hier te lezen.

Insecten voor een betere jeugd

In de eerste weken van hun leven zijn jonge patrijzen afhankelijk van insecten. Eenmaal volwassen voeden ze zich alleen nog maar met planten. Juist het vinden van insecten in de eerste maanden blijkt een probleem te zijn voor de patrijs. De achteruitgang van veel vogels is vooral te wijten aan een slechte jeugd. Kuikens van patrijzen zijn volledig afhankelijk van insecten. De kuikens eten alleen soorten die ze scharrelend op ooghoogte tegenkomen en uit de lage planten kunnen pikken. Theo Zeegers van EIS Kenniscentrum Insecten onderzoekt de kwaliteit en kwantiteit van insecten op ooghoogte van de patrijzen. En hij legt uit waarom deze akkerranden zo belangrijk zijn.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 12 oktober is hier te bekijken.

Lieveheersbeestjes overal in huis - waar komen die ineens vandaan?

Ineens zijn ze er, met tientallen tegelijk. Lieveheersbeestjes in vensterbanken, op witte muren en in hoeken van de kamer. Kwamen er afgelopen week al opzienbarende berichten uit Groot-Brittannië over de vliegende beestjes, afgelopen weekeinde werden de insecten ook in Nederland veelvuldig opgemerkt. Waar komen die ineens allemaal vandaan? Vincent Kalkman van EIS Kenniscentrum Insecten verklaart het fenomeen.

Het NOS-artikel van maandag 15 oktober is hier te lezen.

Irritante fruitvliegjes niet uit te roeien: 'Vrouwtje kan honderden eitjes leggen'

Normaal zijn fruitvliegjes allang verdwenen rond deze tijd van het jaar, maar door het warme weer dartelen ze nog steeds rond de fruitschaal. "Een vrouwtjesvlieg kan honderden, soms wel duizend eitjes leggen." Normaal gesproken hebben mensen in de zomer last van fruitvliegjes, maar ook nu vliegen ze nog rond in de keuken. Wat je ook probeert, ze blijven altijd maar terugkomen. "Er zijn niet meer fruitvliegjes dan anders, ze vallen nu alleen extra op omdat ze zo laat in het seizoen nog leven", zegt entomoloog John Smit van EIS Kenniscentrum insecten tegen RTL Nieuws. "Omdat de temperatuur lang hoog blijft, blijven ze maar eitjes leggen."

Het NRC-artikel van maandag 15 oktober is hier te lezen.

Last van de grauwe schildwants? 'Sla hem niet dood'

Je bent hem misschien al wel tegen gekomen: de grauwe schildwants. Dit insect duikt op door heel Nederland. Op het oog lijkt het een klein, onschuldig beestje, maar pas op! Hij kan namelijk een flinke stank achterlaten. Oorspronkelijk komt de grauwe schildwants uit het Midden-Oosten, maar het insect is nu ook steeds vaker in ons land te zien. "Ze zijn een tijdje geleden spontaan naar Nederland vertrokken. Dat komt waarschijnlijk door de opwarming van de aarde", vertelt entomoloog Berend Aukema van EIS Kenniscentrum Insecten aan Editie NL.

Het tv-fragment uit de uitzending van Editie NL van dinsdag 16 oktober is hier te bekijken.

Grauwe schildwants in huis, wat moet je doen?

Een interview met Vincent Kalkman over de grauwe schildwants en de bladpootrandwants.

Het radio-fragment uit de uitzending van Radio 5 van woensdag 17 oktober is hier te beluisteren.

top

Ongewervelden op Nature Today

Kosten en baten bijvriendelijk beheer

Steeds meer beheerders van gemeentelijk groen zijn geïnteresseerd in bijvriendelijk beheer. Maar wat kost dat nu eigenlijk en wat levert het op ten opzichte van bijvoorbeeld traditioneel gazonbeheer? Groene Cirkel Bijenlandschap heeft dit overzichtelijk op een rij gezet in een nieuwe brochure. Wat blijkt: bloemrijk gras hoeft helemaal niet duur te zijn en is vaak zelfs goedkoper!

Lees hier het bericht.

1400 nieuwe soorten in jubilerend tijdschrift

Op 1 augustus verscheen het 50ste nummer van Nederlandse Faunistische Mededelingen. Dit tijdschrift is gewijd aan insecten en andere kleine beestjes. In deze aflevering worden 11 nieuwe soorten voor Nederland gemeld, twee cicaden, een mosdiertje en acht vliegen. In de afgelopen 40 jaar zijn ruim 1400 nieuwe soorten voor Nederland vastgelegd, maar liefst 6% van de Nederlandse fauna.

Lees hier het bericht.

Een nieuwe bladmineerder voor Nederland op Robinia

Begin juli werden ten noorden van Eibergen (Gelderland) voor het eerst in Nederland sporen aangetroffen van de bladmineermot Parectopa robiniella. De sporen werden gevonden op bladeren van Robinia, vaak ook Acacia genoemd. Ondertussen zijn ook in de provincie Noord-Brabant sporen gevonden van deze nieuwe mineermot.

Lees hier het bericht.

Uitslag spinnentelling 2018

Vorig weekend vond de nationale huis- en tuinspinnentelling weer plaats. Ook dit jaar was de kruisspin overduidelijk de winnaar, al voor de zesde keer op rij. Ook hebben de grote trilspin en de gewone huisspin het goed gedaan, deze kwamen dit jaar op plek twee en drie.

Lees hier het bericht.

Het regent weer rivierkreeften

Voorbijgangers werden afgelopen weken weer verrast met een 'juichende' begroeting van een grote, roodgekleurde rivierkreeft op straat. Waar komen al die kreeften opeens vandaan?

Lees hier het bericht.

Klimopbij: in zo'n twee decennia het land door

De eerste waarneming van de klimopbij stamt uit 1997 uit Maastricht. Lange tijd is hij tot het zuiden beperkt gebleven, met in 2012 uitsluitend nog waarnemingen uit Zeeland en Limburg. In 2016 dook de soort ineens op in Lelystad. Daarna is het hard gegaan en inmiddels zijn er zelfs waarnemingen uit Ferwert, Friesland.

Lees hier het bericht.

Glyfosaat schadelijk voor bestuivers

De wereldwijd meest gebruikte onkruidverdelger, glyfosaat, verstoort het bacterieleven in de darmen van bijen en maakt ze daarmee vatbaarder voor dodelijke infecties, blijkt uit een recente publicatie. Het middel, dat onder andere in het veel gebruikte Roundup zit, lag al langer onder vuur, maar onlangs werd het gebruik ervan nog voor vijf jaar toegestaan in de EU.

Lees hier het bericht.

Weidesprinkhaan vestigt zich in Nederland

Op 28 september vonden Anne Krediet en Matty Berg een populatie van de weidesprinkhaan bij Fort Pannerden. Dit is het eerste bewijs sinds 1947 dat deze soort zich in Nederland voortplant. Op 1 augustus werd al een enkel mannetje aangetroffen op de Lonnekerberg in Overijssel, maar er lijkt hier geen populatie aanwezig. Mogelijk zal de soort zich de komende jaren verder gaan uitbreiden in ons land.

Lees hier het bericht.

Uniek: warm weer wekt voorjaarsbijen uit winterslaap

Een asbij op herfstaster of een meidoornzandbij op klimop: een ongewoon gezicht. De laatste weken werden op Waarneming.nl verschillende soorten zandbijen gemeld die normaal alleen in het voorjaar vliegen. Oorzaak is mogelijk de opeenvolging van lage en recordtemperaturen van de afgelopen maanden met twee hittegolven, (bijna) nachtvorst en een Indian Summer.

Lees hier het bericht.

top

Nieuws van Bestuivers.nl

Bestuiving door wilde bestuivers wordt onderschat
In de gangbare landbouwpraktijk is het gebruikelijk om honingbijen in te zetten voor de bestuiving van diverse gewassen. Wel zo makkelijk: laat een imker een paar bijenkasten neerzetten en er vliegen meteen tienduizenden honingbijen rond. Maar nieuw onderzoek toont aan dat het beter kan: laat van nature aanwezige wilde bestuivers, zoals hommels, hun gang gaan en de bestuiving verbetert aanzienlijk.

Een groep Wageningse onderzoekers deed onderzoek naar de bestuiving van prei in Frankrijk en Italië. Zij stelden vast welke bestuivende insecten de preibloemen bezochten en welke bijdrage deze insecten hiermee leverden aan de bestuiving van de bloemen. Hieruit bleek dat hommels de grootste bijdragen aan de bestuiving leverden, gevolgd door zweefvliegen en solitaire bijen. Honingbijen, hoewel volop aanwezig, droegen nauwelijks bij aan de bestuiving.

Natuurlijk kunnen deze resultaten niet meteen vertaald worden naar andere gewassen in andere streken. Ze sluiten echter wel aan bij een reeks andere recente studies (zie artikel voor meer informatie) die aantonen dat een diversiteit van wilde bestuiversoorten in veel gevallen voor betere bestuiving zorgt dan gecultiveerde honingbijen. In een recent Amerikaans onderzoek is iets zeer vergelijkbaars aangetoond voor bestuiving van pompoenen. De onderzoekers pleiten daarom voor een landbouwpraktijk waarin wilde bestuivers, zoals solitaire bijen en zweefvliegen, meer aandacht krijgen. Dit zou volgens hen moeten gebeuren door behoud, verbetering en uitbreiding van (semi-)natuurlijke habitat in de directe omgeving van landbouwgronden.


Nieuw: Duitse bijenbijbel
Een vuistdik boek van 824 pagina's boordevol informatie over de wilde bijen van Duitsland: Die Wildbienen Deutschlands van Paul Westrich.

Geen determinatiesleutels, maar veel informatie over habitat, bloembezoek en nestelwijze van 565 soorten bijen.

Voor elke bijenliefhebber die wel eens bij onze oosterburen over de vloer komt, en voor iedereen wiens hart sneller gaat kloppen bij het zien van 1700 prachtige kleurenfoto's van allerlei bijensoorten die we hier niet hebben.

Ook over de Nederlandse soorten staat er natuurlijk veel informatie in dit boek.

Op de website van de auteur zijn diverse voorbeeldpagina's te zien. Hier kan het boek ook besteld worden, ook voor wie prijs stelt op een gesigneerd exemplaar!

Overige berichten
Menno Reemer

top

Kijk op Exoten 24

In dit 24e nummer van Kijk op Exoten onder meer nieuws over de vuurspringer (Araneae: Salticidae: Philaeus chrysops), de buxusmot (Cydalima perspectalis) en de nieuwe app "snApp de exoot" waarmee onder andere rivierkreeften gemeld kunnen worden.

Op de laatste pagina van de nieuwsbrief zie je hoe je je ook aan kunt melden.

Kijk op Exoten 24 is hier te downloaden.

top

Trekvlinders in België en Nederland in 2017 (Lepidoptera)

Sinds 2013 publiceren Eddy Vermandel en Albert Vliegenthart jaarlijks een overzicht van het trekvlinderonderzoek in België en Nederland.

Vorige maand is het verslag over 2017 gepubliceerd. Het hele document is hier te downloaden.

Bron:
Vermandel, E. & Albert Vliegenthart 2018
Trekvlinders in België en Nederland in 2017 (Lepidoptera)
Phegea 46 (3): 99-105

top

Bodembeesten in Beeld

Digitale nieuwsbrief van de NEV-sectie Bodemfauna / van der Drift

Door deze nieuwsbrief worden de leden van de NEV Sectie Bodemfauna / van der Drift op de hoogte gehouden van activiteiten, nieuwe publicaties, leuke recente waarnemingen en andere informatie over bodemfauna in Nederland. Leden die iets te melden hebben over bodemfauna of willen bijdragen aan de kennis van Nederlandse bodemdieren via de nieuwsbrief kunnen hun info doorgeven aan de redactie).

Wil je lid worden van de sectie Bodemfauna / van der Drift stuur dan een e-mail naar Matty P. Berg.

 


Inhoud

[1-2] Verspreiding - Collembola (springstaarten), Isopoda (pissebedden), Diplopoda (miljoenpoten)
[2-3] Nieuw voor Nederland - Collembola (springstaarten), Diplopoda (miljoenpoten)
[3-4] Taxonomie - Collembola (springstaarten), Isopoda (pissebedden)
[4-5] Ecologie - Erythraeidae (langpootfluweelmijten), Dicyrtoma fusca (Collembola)
[5] Nieuws - Nederlandse naamlijst springstaarten
[5] Oproep en verzoek - Materiaal zeldzamere springstaartsoorten (zie ook hier)
[5-6] Excursie
[6] Publicaties

top

De wants Tropidophlebia costalis herontdekt

De wants Tropidophlebia costalis was in 1943 voor het laatst in Nederland gevonden en er werd rekening gehouden met de mogelijkheid dat ze was verdwenen uit Nederland.

De internationaal zeldzame wants werd in 2017 herontdekt in het Kootwijkerzand in de provincie Gelderland.

Bron:
Aukema, B., Th. Heijerman & H. Turin 2018
De wants Tropidophlebia costalis na 75 jaar weer in Nederland waargenomen (Heteroptera: Lygaeidae)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 50: 13-16

Foto: Theodoor Heijerman

top

Status Nederlandse kieuwpootkreeften herzien

Onlangs werd een voorlopige rode lijst opgesteld van de Nederlandse watervlooien en andere kieuwpootkreeften.

In totaal komen 23 soorten in aanmerking voor opname in een van de bedreigingscategorieën. Alle soorten zijn van een Nederlandse naam voorzien.

Bron:
Soesbergen, M. 2018
Status van de Nederlandse kieuwpootkreeften (Crustacea: Branchiopoda)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 50: 55-69

Foto Kurzia latissima: Martin Soesbergen

top

Nieuw mosdiertje: Hypophorella expansa

In 2017 werd het mosdiertje Hypophorella expansa gevonden bij de Westbout in de Oosterschelde. Deze mariene soort leeft in kokers van schelpkokerwormen Lanice conchilega.

Met deze vondst komt het aantal Nederlandse mosdiertjes op 66.

Bron:
Faasse, M.A. 2018
Hypophorella expansa, een in kokers van schelpkokerwormen levend mosdiertje, nieuw voor Nederland (Bryozoa)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 50: 35-37

Foto: Marco Faasse

top

Kaskaardespin Uloborus plumipes vestigt zich in Nederland

De kaskaardespin Uloborus plumipes werd in 1986 voor het eerst uit Nederland gemeld. Tot voor kort werd gedacht dat deze exotische spin zich hier niet voortplant.

Nieuw onderzoek heeft echter aangetoond dat de spin door heel Nederland voorkomt in kassen, tuincentra en andere permanent verwarmde verblijven.

Bron:
Noordijk, J., J. Bink & R. Morssinkhof 2018
De kaskaardespin Uloborus plumipes heeft zich wijd verspreid gevestigd in Nederland (Araneae: Uloboridae)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 50: 5-12

Foto: Frank van der Putte

top

Gelukkig hebben we de foto's nog: de paddenstoelmug Megalopelma nigroclavatus

De paddenstoelmug Megalopelma nigroclavatus werd in 2003 en 2016 aangetroffen in malaisevalmateriaal, beide malen in Zeeland.

De betreffende exemplaren zijn niet bewaard gebleven, maar gelukkig hebben we de foto's nog.

In Nederland komen 251 soorten paddenstoelmuggen (familie Mycetophilidae) voor.

Bron:
Dek, J.C. 2018
De paddenstoelmug Megalopelma nigroclavatus nieuw voor Nederland (Diptera: Mycetophilidae)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 50: 85-88

Foto hypopygium Megalopelma nigroclavatus: Niels-Jan Dek

top

Twee nieuwe glasvleugelcicaden voor de Nederlandse fauna

Een revisie van het collectiemateriaal van de cicadenfamilie Cixiidae en aanvullend veldwerk leverde twee nieuwe soorten voor de Nederlandse fauna op.

Cixius dubius bleek in 1952 verzameld in Zuid-Limburg, maar toen verkeerd gedetermineerd. Trigonocranus emmeae werd in 2018 verzameld op de Sint-Pietersberg.

Myndus musivus was alleen bekend van een waarneming uit 1919. De soort is in 2017 herontdekt op de oorspronkelijke vindplaats, het punt waar de Geul in de Maas uitmondt.

Bron:
Haas, M. de & C.F.M. den Bieman 2018
Ecology and dsitibution of the Dutch lacehoppers (Hemiptera: Fulgoromorpha: Cixiidae)
Nederlandse Faunistische Mededelingen 50: 39-54

Foto Trigonocranus emmeae: Herbert Nickel

top

Opnieuw een nieuwe mineermot op wilg

In 2017 werd de smalle wilgenmineermot Stigmella nivenburgensis voor het eerst in Nederland aangetroffen. Dit was verrassend omdat de rups van deze vlinder mineert in bladeren van wilg, een goed onderzochte boom.

Des te verrassender is het dat dit jaar opnieuw een mineerder aangetroffen is op wilg: Phyllocnistis valentinensis.

Als Nederlandse naam wordt gele slakkenspoormot voorgesteld, op basis van de kleur van de mijn.

Bron:
Nieukerken, E.J. van & S. Wullaert 2018
Opnieuw nieuwe mineermotten op smalbladige wilgen in Nederland en België
Nature Today 23 augustus 2018

Foto mijn Phyllocnistis valentinensis: Erik van Nieukerken

top

Verschillende nieuwe mariene soorten voor Nederland

Afgelopen weken zijn er herhaaldelijk nieuwe mariene soorten gemeld voor Nederland.

Na de melding van Japanse zeepbelslak Haminoea japonica en de Aziatische mossel Arcuatula senhousia is er nu ook de melding van een nieuwe zakpijp soort: de zee-abrikoos Polycarpa scuba.

Als het gaat om nieuwe mariene soorten voor Nederland gaat het meestal om exoten, maar de zee-abrikoos is een soort die inheems is voor de Noordoost-Atlantische Oceaan. Hoe deze soort hier heeft weten te komen is nog onbekend.

Bron:
Bragt, Peter H. van & M. Ligthart 2018
Abrikozen in zeewater: een nieuwe Nederlandse zakpijp
Nature Today 7 oktober 2018

Foto Polycarpa scuba: Marianne Ligthart

top

Agenda t/m januari 2019
27 oktober 74e verenigingsdag Nederlandse Malacologische Vereniging
27 oktober Molluskenexcursie Schaesberg Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
1 november Lezingen Wantsenstudiegroep Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
3 november Sectie Diptera, studiedag deze nieuwsbrief
3 november Sectie Snellen, najaarsbijeenkomst Nederlandse Entomologische Vereniging
4 november Hooiwagenexcursie 5000-soortenjaar
10 november Mierenwerkgroep, Determinatiedag Nederlandse Entomologische Vereniging
10 november 75e herfstbijeenkomst Nederlandse Entomologische Vereniging
10 november Steen- en strandexcursie 'Hollands Duin' Nederlandse Malacologische Vereniging
12 november Werkavond mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
16 november Determinatiedag: Bijen deze nieuwsbrief
17 november Sektie Everts, najaarsbijeenkomst Nederlandse Entomologische Vereniging
24 november 75e verenigingsdag Nederlandse Malacologische Vereniging
25 november Pissebeddenexcursie Westerlo Werkgroep voor landpissebedden van België
10 december Werkavond mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
14 december 30e Entomologendag Nederlandse Entomologische Vereniging
15 december 76e verenigingsdag Nederlandse Malacologische Vereniging
15 december Pissebeddenexcursie Werkgroep voor landpissebedden van België
14 januari Werkavond mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
14 januari Lezing spinnen Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
26 januari EIS-dag 2019: "There will be blood" deze nieuwsbrief
26 januari 77e verenigingsdag Nederlandse Malacologische Vereniging

top

Van de redactie

Dit is het drieenveertigste nummer van Tentakel, de digitale nieuwsbrief over ongewervelde dieren. Deze nieuwsbrief verschijnt onregelmatig naast de reguliere papieren EIS-nieuwsbrief.

In de nieuwsbrief is plaats voor allerlei korte berichten die het onderzoek aan ongewervelden in Nederland aangaan: berichten van het EIS-bureau, oproepen, bijzondere en fenologische waarnemingen, aankondiging van rapporten en boeken en een activiteitenagenda. Ook al uw bijdragen zijn welkom. U kunt deze sturen naar eis@naturalis.nl.

De nieuwsbrief is opgezet als Internetpagina (in HTML) en kan in de meest gangbare e-mailprogramma's worden gelezen. Met de berichtopmaak/e-mailindeling ingesteld op (originele) HTML ziet u behalve tekst ook plaatjes en kunt u via de blauwe links eenvoudig alleen dat nieuws er uit pikken dat u interesseert. Mocht u problemen hebben met het instellen van het HTML-formaat in uw e-mailprogramma schroom dan niet en neem gerust contact op. Of probeer het hier met uw webbrowser. Hier zijn ook alle reeds verschenen nummers beschikbaar.

Mocht u geen belangstelling (meer) hebben voor deze nieuwsbrief: een retour-mailtje naar dit adres is voldoende om uw e-mailadres te verwijderen van deze mailinglist. Aanmelden op dit adres is vanzelfsprekend ook mogelijk.

U kunt onze nieuwtjes volgen door u aan te melden via onze pagina op Facebook.

Ed Colijn

top

Index

De reeds verschenen nummers van Tentakel.

Tentakel 69 - 12 april 2023
Tentakel 68 - 22 februari 2023
Tentakel 67 - 15 december 2022
Tentakel 66 -18 oktober 2022
Tentakel 65 - 30 augustus 2022
Tentakel 64- 14 juni 2022
Tentakel 63 - 14 april 2022
Tentakel 62 - 20 januari 2022
Tentakel 61 - 15 december 2021
Tentakel 60 - 13 oktober 2021
Tentakel 59 -23 april 2021
Tentakel 58 - 13 april 2021
Tentakel 57 - 17 februari 2021
Tentakel 56 - 5 januari 2021
Tentakel 55 - 20 oktober 2020
Tentakel 54 - 25 augustus 2020
Tentakel 53 - 7 juli 2020
Tentakel 52 - 1 mei 2020
Tentakel 51 - 25 februari 2020
Tentakel 50 - 1 januari 2020
Tentakel 49 - 22 oktober 2019
Tentakel 48 - 27 augustus 2019
Tentakel 47 - 10 juli 2019
Tentakel 46 - 9 mei 2019
Tentakel 45 - 13 maart 2019
Tentakel 44 - 1 januari 2019
Tentakel 43 - 24 oktober 2018
Tentakel 42 - 22 augustus 2018
Tentakel 41 - 26 juni 2018
Tentakel 40 - 1 mei 2018
Tentakel 39 - 22 februari 2018
Tentakel 38 - 1 januari 2018
Tentakel 37 - 13 november 2017
Tentakel 36 - 5 september 2017
Tentakel 35 - 12 juli 2017
Tentakel 34 - 15 mei 2017
Tentakel 33 - 16 maart 2017
Tentakel 32 - 25 januari 2017
Tentakel 31 - 25 oktober 2016
Tentakel 30 - 21 juli 2016
Tentakel 29 - 25 mei 2016
Tentakel 28 - 24 maart 2016
Tentakel 27 - 18 januari 2016
Tentakel 26 - 16 december 2015
Tentakel 25 - 25 september 2015
Tentakel 24 - 6 augustus 2015
Tentakel 23 - 4 juni 2015
Tentakel 22 - 22 april 2015
Tentakel 21 - 26 februari 2015
Tentakel 20 -17 december 2014
Tentakel 19 -12 juni 2014
Tentakel 18 -20 maart 2014
Tentakel 17 -19 december 2013
Tentakel 16 - 2 november 2013
Tentakel 15 - 25 juli 2013
Tentakel 14 - 2 mei 2013
Tentakel 13 - 14 januari 2013
Tentakel 12 - 14 december 2012
Tentakel 11 - 19 juli 2012
Tentakel 10 - 8 mei 2012
Tentakel 9 - 8 maart 2012
Tentakel 8 - 1 december 2011
Tentakel 7 - 28 juli 2011
Tentakel 6 - 6 april 2011
Tentakel 5 - 23 december 2010
Tentakel 4 - 15 november 2010
Tentakel 3 - 15 september 2010
Tentakel 2 - 10 augustus 2010
Tentakel 1 - juli 2010