Index

De reeds verschenen nummers van Tentakel.

Tentakel 69 - 12 april 2023
Tentakel 68 - 22 februari 2023
Tentakel 67 - 15 december 2022
Tentakel 66 -18 oktober 2022
Tentakel 65 - 30 augustus 2022
Tentakel 64- 14 juni 2022
Tentakel 63 - 14 april 2022
Tentakel 62 - 20 januari 2022
Tentakel 61 - 15 december 2021
Tentakel 60 - 13 oktober 2021
Tentakel 59 -23 april 2021
Tentakel 58 - 13 april 2021
Tentakel 57 - 17 februari 2021
Tentakel 56 - 5 januari 2021
Tentakel 55 - 20 oktober 2020
Tentakel 54 - 25 augustus 2020
Tentakel 53 - 7 juli 2020
Tentakel 52 - 1 mei 2020
Tentakel 51 - 25 februari 2020
Tentakel 50 - 1 januari 2020
Tentakel 49 - 22 oktober 2019
Tentakel 48 - 27 augustus 2019
Tentakel 47 - 10 juli 2019
Tentakel 46 - 9 mei 2019
Tentakel 45 - 13 maart 2019
Tentakel 44 - 1 januari 2019
Tentakel 43 - 24 oktober 2018
Tentakel 42 - 22 augustus 2018
Tentakel 41 - 26 juni 2018
Tentakel 40 - 1 mei 2018
Tentakel 39 - 22 februari 2018
Tentakel 38 - 1 januari 2018
Tentakel 37 - 13 november 2017
Tentakel 36 - 5 september 2017
Tentakel 35 - 12 juli 2017
Tentakel 34 - 15 mei 2017
Tentakel 33 - 16 maart 2017
Tentakel 32 - 25 januari 2017
Tentakel 31 - 25 oktober 2016
Tentakel 30 - 21 juli 2016
Tentakel 29 - 25 mei 2016
Tentakel 28 - 24 maart 2016
Tentakel 27 - 18 januari 2016
Tentakel 26 - 16 december 2015
Tentakel 25 - 25 september 2015
Tentakel 24 - 6 augustus 2015
Tentakel 23 - 4 juni 2015
Tentakel 22 - 22 april 2015
Tentakel 21 - 26 februari 2015
Tentakel 20 -17 december 2014
Tentakel 19 -12 juni 2014
Tentakel 18 -20 maart 2014
Tentakel 17 -19 december 2013
Tentakel 16 - 2 november 2013
Tentakel 15 - 25 juli 2013
Tentakel 14 - 2 mei 2013
Tentakel 13 - 14 januari 2013
Tentakel 12 - 14 december 2012
Tentakel 11 - 19 juli 2012
Tentakel 10 - 8 mei 2012
Tentakel 9 - 8 maart 2012
Tentakel 8 - 1 december 2011
Tentakel 7 - 28 juli 2011
Tentakel 6 - 6 april 2011
Tentakel 5 - 23 december 2010
Tentakel 4 - 15 november 2010
Tentakel 3 - 15 september 2010
Tentakel 2 - 10 augustus 2010
Tentakel 1 - juli 2010

Tentakel 53

Nummer 53 - 9 juli 2020

 
YouTube: Een kwartier aan de rivier voor de rivierrombouttelling

De rivierrombout is een vrij zeldzame libel, kenmerkend voor het rivierengebied. De soort is Europees beschermd.

Langs de grote rivieren, waar de jonge libellen zich ophouden, komen relatief weinig waarnemers omdat er weinig andere soorten voorkomen. Door in juni en juli met zoveel mogelijk waarnemers in de uitsluiptijd van de rivierrombout naar de soort te zoeken, kunnen we gezamenlijk het verspreidingsbeeld actualiseren.

Ga je binnenkort rivierrombouten zoeken? Of gewoon met vrienden naar een rivierstrandje? Dan is het fijn om eens te kijken hoeveel uitsluiphuidjes je in een kwartiertje kan vinden, zo help je ons om betere inzichten te krijgen over de populaties van deze bijzondere libellensoort. Waarneming.nl heeft een speciale projectpagina gemaakt waar je je kwartiertelling kan invoeren. Op deze pagina staat ook een handleiding.

In dit filmpje te zien hoe je het best kan zoeken.

top
YouTube: Het Buijtenland van Rhoon - Linde's wilde bijen!

In het Buijtenland van Rhoon ligt de Molenpolderse Zeedijk. Je kunt er wandelen tussen de koeien en de paarden.

Ook de wilde bij doet het goed langs deze dijk. Hoe kan dat? De wilde bij is overal bedreigd. Wat maakt dat het op deze juist plek wel goed gaat? Linde legt het uit: erg leerzaam!

Linde woont in het Buijtenland van Rhoon. Ze werkt bij EIS Kenniscentrum Insecten, en doet onderzoek naar wilde bijen in Zuid-Holland.

Het filmpje is hier te bekijken.

top
Handleiding: Meetnet Hommels

De officiële handleiding van het Landelijk meetnet hommels is nu beschikbaar. Je kunt de handleiding downloaden van bestuivers.nl.

De handleiding is op dit moment alleen als pdf beschikbaar. In 2021 worden de resultaten van de eerste drie jaar tellen geëvalueerd. Op basis daarvan zouden er mogelijk aanpassingen kunnen komen in het telprotocol.

Wil je zelf hommels tellen? Neem dan contact met ons op via meetnethommels@naturalis.nl.

Meet informatie over het meetnet hommels, vind je op bestuivers.nl/meetnethommels.

Slikboer, L., J.T. Smit & M. Reemer, 2020
Handleiding landelijk meetnet hommels
EIS Kenniscentrum Insecten, Leiden & De Vlinderstichting, Wageningen

top
Excursie: Programma wantsenstudiegroep NHGL

De wantsenstudiegroep van het Natuurhistorisch Genootschap Limburg organiseert in 2020 diverse excursies:
  • 10 juli - Hoge/Lage Fronten
  • 24 juli - Julianagroeve
  • 14 aug - Budelerbergen
  • 4 sep - Twiststedenweg Hamert
  • 16 okt - Sarsven/Banen
Voor de twee excursies in juli is inmiddels toestemming van de beheerders verkregen.

Bij de Hoge/Lage Fronten in Maastricht zijn slechts 7 personen welkom. Voor deze excursie is opgave verplicht, waarbij degenen, die aan de voorgaande excursies in 2020 deelnamen voorrang krijgen. Opgave voor deze excursie bij Willem Vergoossen.

De excursie in de Julianagroeve in Cadier & Keer is toegankelijk voor circa 15 personen. Ook voor deze excursie geldt vooraf opgeven. Opgave voor de Julianagroeve bij Reinier Akkermans.

Degene die zich opgegeven hebben horen enkele dagen tevoren het verzamelpunt en het starttijdstip.

Voor meer informatie kan je contact opnemen met Reinier Akkermans.

top
10110-soortenjaar: Limburg

Dit jaar bestaat het Natuurhistorisch Genootschap in Limburg 110 jaar. Samen met de Natuurbank Limburg hebben we bedacht dat het een leuke uitdaging zou zijn om in dit bijzondere jaar 10.110 soorten planten en dieren in onze mooie diverse provincie waar te nemen. Dat is een hele uitdaging, aangezien in een gemiddeld jaar 8.000 soorten worden gemeld. Met zijn allen moeten we dus goed ons best doen om dit doel te halen.

Deze uitdaging gaan we graag aan en roepen jullie bij deze op om middels het organiseren van excursies, het deelnemen aan de hieronder genoemde "1000-soortendagen" en natuurlijk het doorgeven van de waarnemingen via waarneming.nl of ObsIdentify. De tussenstand is steeds te volgen via waarneming.nl op de pagina waarneming.nl/bioblitz/10110-soortenjaar-nhgl.

Door de Coronaproblematiek is er veel uitgevallen. De 1000-soortendag Vlootbeekdal van grens tot Maas die 22 augustus zou worden gehouden is uitgesteld tot 18-21 juni 2021 en ook het 110-jarig Jubileumfeest is uitgesteld tot 2021.

Voor 2020 staat alleen nog onderstaande activiteit gepland:
  • Inventarisatie natuurgebieden gemeente Venray (Paardenkop, Boshuizerbergen, Loobeekdal, Landgoed Geysteren): enkele excursies gedurende het jaar
Meer informatie en opgeven bij:

Olaf Op den Kamp, Natuurhistorisch Genootschap in Limburg: o.opdenkamp@nhgl.nl en/of Martine Lemmens, NatuurBank Limburg: martine.lemmens@nhgl.nl

top
Oproep: Kopij voor Brachytron

De Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie (NVL) zoekt auteurs en onderzoekers die wetenschappelijke artikelen, (uittreksels uit) onderzoekrapporten of mededelingen over libellen en libellenstudie kunnen aanleveren voor haar blad Brachytron.

Onderwerpen met een relatie naar Nederlandse of Vlaamse gebieden en soorten hebben de voorkeur, maar ook onderzoek door Nederlandse of Vlaamse onderzoekers elders kan de moeite waard zijn om hier een podium te krijgen. Waar nodig kan assistentie worden verleend met het omwerken van een onderzoeksrapport naar een artikel.

De Brachytron redactie heeft nieuwe richtlijnen opgesteld voor het schrijven van artikelen bedoeld voor de Brachytron. De redactie hoopt hiermee de drempel voor het schrijven van artikelen te verlagen. In twee verschillende documenten wordt het e.e.a. uitgelegd:

Meer informatie over schrijfwijze en -regels in Brachytron

Brachytron: Richtlijnen voor auteurs

Voor contact: redactie@brachytron.nl of pr.nvl@brachytron.nl. Zie ook onze website.

top
Lezing verzet: Averting the insect Apocalypse - Stop insectensterfte! Begin in je eigen tuin

De in Tentakel 51 aangekondigde lezing van Dave Goulson is verzet.

Theater de Veste, Delft
21-03-2021, zondagmiddag 14.30 uur
Organisatie en sponsoring: Dierenkliniek Kalverbos en Natuurlijk Delfland (KNNV)

Insecten spelen een cruciale rol in ons ecosysteem en staan door verschillende oorzaken zwaar onder druk. Dave Goulson neemt je mee in de wereld van insecten.

Hij maakt inzichtelijk wat ze voor ons doen, waarom ze achteruit gaan en waarom we haast moeten maken om het massale sterven tegen te gaan. Hij legt uit wat je in je eigen leven en tuin kunt veranderen om insecten de ruimte te geven die zij verdienen.

Prof. Dave Goulson is hoogleraar biologie aan de Universiteit van Sussex en gespecialiseerd in hommels. Hij is een beroemd spreker waar het gaat om insecten ecologie en bescherming.

Dave Goulson heeft vier boeken voor leken geschreven die in het Nederlands vertaald zijn:
Een verhaal met een angel (2014), Geroezemoes in het gras (2015), De vlucht van de hommel (2017) en De Tuinjungle (2019).

De lezing (Engels gesproken) wordt gehouden in Theater de Veste te Delft. De toegangsprijs is € 8,50

Reserveren op theaterdeveste.nl/programma/7225
 

top
Honderd jaar NJN: reünie verzet

De in Tentakel 50 aangekondigde reünie is verzet.

De NJN (Nederlandse Jeugdbond voor Natuur) viert nu op zaterdag 25 september 2021 het honderdjarig bestaan met een reünie en feest. Dit feest zal plaatsvinden in Hogeschool Larenstein in Velp. Voor dit gouden jubileum staan er speciale onderdelen op het programma, waaronder het lanceren van een boek over honderd jaar NJN.

Meer informatie over de reünie is te vinden op njn.nl/ouwe-sokken/.

Al een eeuw lang brengt de NJN jongeren bij elkaar met interesse in veldbiologie. Op kampen en excursies in binnen- en buitenland worden vogels, insecten, planten, zoogdieren en het zeeleven bewonderd. Alle activiteiten worden door de leden zelf georganiseerd. De NJN is daarmee een unieke vereniging in het Nederlandse verenigingenlandschap.

Heeft u interesse om dit evenement bij te wonen of wilt u meer informatie over de reünie? Neem dan contact op via reunie@njn.nl of met Renske Hoekstra, 06-44678893.

top
Afgelast: This Side of Paradise

De in Tentakel 51 aangekondigde 3e editie van This Side of Paradise is afgelast.

Op thissideofparadise.nl vind je nog wel de info over het laatste festival uit 2016. Er is nog geen nieuwe datum bekend voor de volgende editie.

This Side of Paradise is een samenwerking tussen Veldshop.nl en Waarneming.nl.

top
Ongewervelden in de pers

Zeldzame zandhommel van de Biesbosch
In de Biesbosch hebben planten ruimte om te bloeien. Vooral op de akkers die teruggegeven zijn aan de natuur komen veel soorten voor en die hebben een grote aantrekkingskracht op insecten, zoals de zeldzame zandhommel. Vogels bijenkenner Linde Slikboer van Kenniscentrum EIS is de Biesbosch en de Noordwaardpolder een van de twee plekken waar je de zandhommel nog kan zien.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 30 april is hier te bekijken.
 

Altijd thuis: kokerjuffers
Terwijl de overheid ons vraagt vooral thuis te blijven in de strijd tegen corona, kijken wij naar dieren die sowieso altijd thuis zijn, omdat zij hun huis bij zich dragen. Na slakken, zakdragers en heremietkreeften: vandaag het huiselijke leven van de kokerjuffer. David Tempelman van EIS insectenonderzoek neemt verslaggever Rob Buiter mee naar een stromend watertje in Boxtel.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 3 mei is hier te beluisteren.
 

Help! De wilde bij sterft uit
Iris van Loen en Linde Slikboer leggen uit hoe belangrijk de bij is. De bij wordt ook bedreigd. Daarom zeggen wij Bee Friendly; red de bij! Zet heel Nederland in bloei. Doe je mee?

De video van het jeugdprogramma SpangaS Extra van donderdag 7 mei is hier te bekijken.
 

Kevers van Schilthuizen
Veertig jaar geleden werd het enthousiasme voor de biologie bij 'brugpieper' Menno Schilthuizen aangewakkerd door zijn docent Daan Vestergaard. Hij nam Menno en zijn klasgenoten mee naar de duinen van Oostvoorne, waar hij onder andere loopkevers met ze onderzocht. Nu doet - inmiddels professor in de biologie - Schilthuizen dat onderzoek op precies dezelfde manier nog eens over. Als eerbetoon aan zijn inspirator en uit nieuwsgierigheid naar de veranderingen in het gebied.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 10 mei is hier te beluisteren.
 

Nieuw voor Nederland: de mierenkrekel!
Nimmer was ie ooit in ons land waargenomen; de mierenkrekel. Een heel klein krekeltje dat samenleeft met mieren. Als biologieleraar Wout Winkelhorst niet begin deze maand in de tuin van zijn net nieuwe woning te Cuijk een steen om had gedraaid was dit insect waarschijnlijk nimmer gevonden.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 17 mei is hier te beluisteren.
 

Wat leeft er op een groen dak?
Vanwege hun gunstige eigenschappen voor het klimaat worden groendaken tegenwoordig veel toegepast in grote Europese steden. Ze zorgen voor verkoeling, vangen fijnstof op en verhogen de biodiversiteit in de stad. Ook buiten Europa in steden als Singapore wordt de aanleg van groendaken zelfs verplicht door de overheid om deze redenen. Op het dak van het Nederlands Instituut voor Ecologie in Wageningen is het Groene Dak 2.0 aangelegd. Hier wordt onderzoek gedaan naar verschillende vegetaties en ondergronden. Er leven zweefvliegen, bijen, vogels, sprinkhanen en nog veel meer.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 22 mei is hier te bekijken.
 

Vraagbaak: hoe vindt een bij haar nestje terug?
Deze week in de vraagbaak een vraag van Theo Hogers: hoe vinden bijen en hommels hun nestje terug? Deze vraag wordt beantwoord door Hans Nieuwenhuijsen, bijenexpert bij EIS kenniscentrum insecten.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 24 mei is hier te beluisteren.
 

Vraagbaak: waarom tikken mieren elkaar aan?
Deze week in de vraagbaak een vraag van Fiejette Meyer. Ze zag een groot aantal mieren in een rechte lijn over een betonblok lopen en vroeg zich af hoe die mieren in zo'n rechte lijn blijven lopen. Ook zag ze dat mieren elkaar aantikten als ze elkaar tegenkwamen. Waarom doen ze dat? Antwoord op deze vraag komt deze week van Peter Boer, mierenexpert, die vanuit het Bergense bos op zoek gaat naar de glanzende houtmier, die dit gedrag ook vertoont.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 7 juni is hier te beluisteren.
 

Intelligent systeem herkent insecten
Sinds een jaar staan er verspreid over Nederland 'slimme' camera's die de stand van de insecten meet. Het project is gestart naar aanleiding van een Duits onderzoek waaruit bleek dat in 27 kaar tijd de insectenstand, gemeten in biomassa, met 75% is achteruit gegaan. Om de vinger nu aan de pols te houden is dit systeem, Diopsis, geïntroduceerd. De eerste resultaten zijn per camera gepubliceerd op de website. De analyse van de gegevens moet nog plaatsvinden. Naar verwachting komen volgend jaar ook intelligente insectencamera's op de markt die iedereen in zijn tuin kan plaatsen. Dan kan je behalve meedoen aan het onderzoek ook zelf te weten komen wat er dag en nacht in je tuin aan insecten voorkomt.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 7 juni is hier te beluisteren.
 

Gallische wandelende tak aan de wandel
Het mag bijna een wonder heten dat ze zijn ontdekt: de eerste populatie Gallische wandelende takken in ons land. Want als er een dier moeilijk te vinden is, is het de wandelende tak. Meewiegend met de wind met haar groene kleur alsof zij (het overgrote deel van wandelende takken is vrouw, daar zij zich onbevrucht kunnen voortplanten), een takje is, weet ze zich meestal onzichtbaar te maken. Tot nog toe was de soort nimmer hoger aangetroffen dan het Noorden van Frankrijk. Waar de Gallische wandelende takken leven, wordt door de ontdekkers geheim gehouden. Het risico bestaat dat natuurliefhebbers en insectenkwekers actief naar de insecten gaan zoeken. En dat kan direct een einde van de kwetsbare populatie betekenen.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 14 juni is hier te beluisteren.
 

Onze steden zitten vol gevaarlijke exoten en nutteloze stadshaters
De stad zit vol insecten, die je op het platteland niet snel aantreft. Entomoloog Roy Kleukers bracht er inmiddels duizenden in kaart, maar betwijfelt wel hun nut.

Het artikel in Trouw van maandag 15 juni is hier te lezen.
 

Als bijen verdwijnen zien financiële instellingen miljarden verstuiven
Als de biodiversiteit afneemt, brengt dat ook de economie in gevaar, concluderen De Nederlandsche Bank (DNB) en het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) donderdag in een gezamenlijk onderzoek. Bij het verdwijnen van soorten zoals bijen, die veel voedselgewassen bestuiven, zou zo'n 510 miljard euro van Nederlandse financiële instellingen in gevaar komen.

Het artikel van Nu.nl van donderdag 18 juni is hier te lezen.
 

Veertig libellensoorten in de Wieselse Plas
Een stukje Zweden in Nederland: de Wieselse Plas. Deze plas werd enkele decennia geleden gegraven voor de zandwinning en is nu een waar paradijs voor libellen. Van de 70 soorten libellen in Nederland komen er wel 40 voor in dit gebied! Deze soortenrijkdom komt door de aaneenschakeling van verschillende kleine biotoopjes die hier voorkomen. Ook is dit gebied niet toegankelijk voor publiek, dus de libellen kunnen hier ongestoord foerageren en zich voortplanten.

Het tv-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van vrijdag 19 juni is hier te bekijken.
 

Duizenden lieveheersbeestjes langs de Nederlandse kust
Ook de lieveheersbeestjes zochten de afgelopen dagen het strand op. Waarschijnlijk waren er in het voorjaar veel bladluizen, waardoor de kevers veel nakomelingen hebben geproduceerd. Met de droogte van afgelopen tijd kregen ze honger en gingen ze vliegen. Door de oostenwind werden ze massaal naar het strand gedreven. Dit kreeg aandacht in diverse media, zoals Hart van Nederland, waarin Gerrian Tacoma uitleg geeft.

Het bericht in Hart van Nederland van vrijdag 26 juni is hier te bekijken.
 

Kunstlicht verstoort de voortplanting van nachtvlinders
Nachtelijke verlichting heeft invloed op onze natuur, maar het was onduidelijk hoe groot die invloed is. Nu is er voor het eerst bewijs uit een uniek experiment. Verlichting in bosranden leidt op langere termijn tot de afname van het aantal nachtvlinders. Roy van Grunsven, ecoloog bij de Vlinderstichting, deed mee aan het onderzoek en legt uit.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 28 juni is hier te beluisteren.
 

Trouw Duurzame 100 #24: Red de rijkdom - De Kaaistoep
Dagblad Trouw maakt jaarlijks een lijst met 100 duurzame initiatieven. In 2019 is het onderzoek in De Kaaistoep daarvoor aangemeld en geëindigd op plaats 73. Op woensdagavond 1 juli organiseert Pakhuis De Zwijger in Amsterdam samen met Trouw Duurzame 100 een thema-avond over biodiversiteit. Daarvoor is Paul van Wielink uitgenodigd om te vertellen over het Kaaistoep-onderzoek.

Het live-cast van woensdag 1 juli is hier te bekijken (Paul van Wielink vanaf ca. minuut 45).
 

Razendsnelle opmars fruitvliegjes. Door alles goed schoon te houden weer je ze het beste
Een overrijpe appel of peer kan de fruitschaal in de zomer veranderen in een eldorado voor de fruitvlieg. De diertjes planten zich bij hoge temperaturen razendsnel voort en een bedorven stuk fruit verandert in luttele dagen in een kraamkamer. Irritant, maar niet schadelijk.

Het artikel in het Nederlands Dagblad van zaterdag 4 juli is hier te lezen.
 

Een rommelige tuin, dat is perfect: bijen houden niet van netjes
De lockdown deed een hoop groene vingers wapperen en daar profiteren ook insecten van. Pak niet meteen de vliegenmepper, sommige beestjes zijn juist een waardevolle toevoeging.

Het artikel in het Parool van zondag 5 juli is hier te lezen.
 

Schelpen zoeken
Het nonnetje, het gevlekt koffieboontje en de pelikaansvoet. Schelpen met prachtige namen die je alle drie kunt vinden op de Nederlandse stranden. Maar naast deze inheemse soorten rukken ook de exoten flink op. Om de veranderingen in schelpenland te volgen heeft de Nederlandse malacologische vereniging Spirula een nieuwe schelpenzoekkaart moeten maken. Daarop prijken nu namen als: Amerikaanse zwaardschede, Filipijnse tapijtschelp, en Amerikaanse boormossel.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 5 juli is hier te beluisteren.
 

Vraagbaak: kunnen libellen steken of bijten?
Elke zomer is het weer raak. Mensen zoeken online massaal naar antwoord op de vraag: kunnen libellen steken of bijten? En komen dan op de site van Vroege Vogels terecht. Ook bij de Vlinderstichting is deze vraag niet onbekend. Roy van Grunsven, libellenexpert en werkzaam bij deze stichting, gaf ons het antwoord.

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 5 juli is hier te beluisteren.
 

Bosmier in de knel
Amerikaanse vogelkers, bomenkap, stikstof... de rode bosmier heeft het zwaar want het wordt steeds lastiger om goeie plekken te vinden om nesten te bouwen. En dat terwijl de bosmier een belangrijke rol speelt in het ecosysteem van het bos en zelfs werd ingezet als bestrijder van plaaginsecten. Wie redt de bosmier?

Het radio-fragment uit de uitzending van Vroege Vogels van zondag 5 juli is hier te beluisteren.
 

Mediterraan draaigatje vergalt woonplezier
Naast de eikenprocessierups zijn er meer lastpakken die zich door het opwarmende klimaat in Nederland steeds meer thuisvoelen. Zo terroriseert het mediterraan draaigatje bewoners in hun huizen en tuinen. Op enkele plekken wordt de mier, die enorme kolonies bouwt, nu biologisch bestreden.

Het artikel in Trouw van woensdag 8 juli is hier te lezen.
 

Wat als alle insecten uitsterven: relaxed of niet?
Het Jeugdjournaal heeft een mooie on-line serie waarin ze wat dieper op een bepaald onderwerp ingaan. Ditmaal was de insectensterfte aan de beurt, waarbij Linde Slikboer van EIS wat extra uitleg geeft over hoe wij als mensen profiteren van insecten. Er zijn achteraf wat kleine determinatiefoutjes ingeslopen, maar de boodschap is duidelijk.

Het filmpje van het Jeugdjournaal van woensdag 8 juli is hier te bekijken.

top
Ongewervelden op Nature Today

Zeldzame kokerjuffer na 73 jaar weer opgedoken in de Nieuwkoopse Plassen
Tijdens een excursie in de Nieuwkoopse Plassen werden onlangs bij toeval enkele exemplaren gevangen van de zeldzame en lokaal uitgestorven gewaande schietmot Anabolia brevipennis. Het betreft de eerste vangst in 73 jaar voor de Nieuwkoopse Plassen en daarmee voor de provincie Zuid-Holland.

Lees hier het bericht.

Wormen in slakken
Bij het woord worm denken veel mensen aan regenwormen, zeepieren of een Gestippelde dieseltreinworm, kruipend in de grond of op de zeebodem. Maar in ons land leven ook wormpjes in de huisjes van zoetwaterslakken. Deze maar enkele millimeter grote wormpjes kunnen zelfs een rol spelen bij het opruimen van kleine parasieten die zwemmersjeuk veroorzaken.

Lees hier het bericht.

Eerste vondst mierenkrekel in Nederland
Op 4 mei kreeg Wout Winkelhorst de sleutel van zijn nieuwe woning in Cuijk. Toen hij een steen in de tuin omdraaide, zag hij tot zijn verrassing gele krekeltjes tussen de mieren lopen: mierenkrekels! Deze soort was nog niet ingevoerd op Waarneming.nl en het bleek een nieuwe soort voor Nederland. Het is opmerkelijk dat voor zo'n goed onderzochte groep nog regelmatig nieuwe soorten worden gevonden.

Lees hier het bericht.

Plakstrips en folie ongewenst als bestrijding van de eikenprocessierups
Op diverse plaatsen hebben mensen plastic folie en plakstrips om de stam van eiken aangebracht om daarmee de overlast van de eikenprocessierups tegen te gaan. Uit een inventarisatie bleek dat meer dan honderd verschillende insectensoorten op de plakstrips vast kwamen te zitten. Als de leider van de processie vast komt te zitten, raken de andere rupsen ook gestrest en komen extra brandharen vrij.

Lees hier het bericht.

Nachtvlinders belangrijk als bestuivers in agrarisch gebied
Als we het over bestuivers hebben, gaat het al snel over hommels en andere (wilde) bijen. Ook zweefvliegen, in iets mindere mate dagvlinders, en andere insecten zorgen voor bestuiving, maar nachtvlinders worden in dat rijtje niet vaak genoemd. Uit een studie in Engeland blijken nachtvlinders echter belangrijk voor de bestuiving van 'wilde' kruiden in een overigens agrarisch landschap.

Lees hier het bericht.

Oproep aan de minister: regie nodig bij bestrijding eikenprocessierups
In de strijd tegen eikenprocessierups wordt gebruik gemaakt van bestrijdingsmethoden die erger zijn dan de kwaal. Beelden van spuitkanonnen, dode rupsen van onschadelijke vlinders en lijmbanden met dode vogels en vleermuizen doen veel stof op waaien. In Trouw stond vandaag dit opiniestuk waarin wordt aangedrongen op regie vanuit het ministerie.

Lees hier het bericht.

Oudste pissebed van Nederland gevonden
In de steengroeve van Winterswijk is een fossiele pissebed ontdekt uit het Triastijdperk, tussen 247 en 242 miljoen jaar oud. Niet eerder werd in Nederland zo'n oud pissebeddenfossiel gevonden. Het blijkt ook om een nieuwe soort te gaan. De vondst is extra bijzonder omdat fossiele pissebedden uiterst zeldzaam zijn: wereldwijd waren er tot voor kort slechts negen soorten uit het Trias bekend.

Lees hier het bericht.

Gaat de nieuwe EU-biodiversiteitsstrategie de bestuivende insecten redden?
De Vlinderstichting en de Europese koepelorganisatie Butterfly Conservation Europe (BCE) zijn voorzichtig hoopvol over de toezeggingen in de EU-biodiversiteitsstrategie voor 2030 die vorige week is gepubliceerd. Snelle implementatie door de EU-lidstaten kan een herstel van de Europese bestuivende insecten, waaronder onze dag- en nachtvlinders, een flinke stimulans geven.

Lees hier het bericht.

Spaanse stierspin lift mee met olijfbomen
De Spaanse stierspin staat op de Europese Habitatrichtlijn van beschermde soorten. Met enige regelmaat komt ze per ongeluk in ons land terecht met de import van olijfbomen. Bij een vondst ontstaat meestal consternatie, met discussie over de vermeende gevaarlijkheid en wat er wettelijk gezien met de spin moet gebeuren.

Lees hier het bericht.

Herstelplan voor knautiabij helpt meteen drie soorten
De knautiabij en de knautiawespbij staan op de Rode Lijst van bedreigde soorten. Ongeveer 25 procent van de Nederlandse populatie komt voor in het Gelderse rivierengebied. De provincie Gelderland neemt daarom extra maatregelen om beide bijensoorten te behouden. In opdracht van de provincie hebben ATKB en Stachys ecologisch advies een herstelplan opgesteld voor deze soorten.

Lees hier het bericht.

Naturalis doet onderzoek naar biodiversiteit zonnepark Heerenveen
Vandaag is de bouw van het zonnepark Heerenveen-Zuid officieel begonnen. Het park wordt ontwikkeld door Shell. Net als bij het Shell-zonnepark bij Moerdijk gaat Naturalis Biodiversity Center ook in het nieuwe zonnepark onderzoek doen naar de biodiversiteit, met name naar vegetatie en bestuivers. Het onderzoek op Moerdijk is verlengd.

Lees hier het bericht.

Laagdrempelige methode voor het meten van de insectendichtheid
De insectenbiomassa die beschikbaar is in weilanden is van vitaal belang voor de overleving van weidevogelkuikens. In het project 'Vitale weidevogelstand' (2017-2020) is er geëxperimenteerd met een laagdrempelige methode om de insectendichtheid te meten. Met behulp van vrijwilligers in combinatie met automatische en online-beschikbare analysesoftware.

Lees hier het bericht.

Seks-lokstof zorgt voor nieuwe wespvlinder in Nederland
Op 22 mei werd in Vaals (Zuid-Limburg) met behulp van seks-lokstof een sneeuwbalwespvlinder in een feromoonval gevangen. Deze vlinder was nog niet eerder in Nederland gemeld. Hij was al wel bekend uit de buurt van Aken, net over de grens met Duitsland.

Lees hier het bericht.

Eindelijk: een 'beetle' genoemd naar The Beatles
Onderzoekers maakten gisteren bekend dat ze een nieuwe keversoort hebben ontdekt en die hebben vernoemd naar The Beatles. Het insect werd gevonden tijdens een citizen science 'expeditie' in het Vondelpark in Amsterdam - vlakbij het Hiltonhotel waar John Lennon en Yoko Ono vijftig jaar geleden hun 'Bed In For Peace' deden.

Lees hier het bericht.

Twee nieuwe bijensoorten voor Nederland in één maand
In de afgelopen weken werden maar liefst twee nieuwe bijensoorten voor het eerst in Nederland gevonden. Op 23 april vond Marco Tanis de eerste tweecellige zandbij voor Nederland in de Herbertusbossen in Noord-Brabant. Op 17 mei vonden Luc Knijnsberg en Lucette Robertson-Proot in Zuid-Limburg meerdere exemplaren van de zwartbuikbehangersbij. Wat betekenen deze vondsten?

Lees hier het bericht.

Uitbreiding automatische insectentelling in vier provincies, na succesvolle lancering vorig jaar
Ook dit jaar worden weer tachtig automatische insectencamera's geplaatst in opdracht van de provincies Gelderland, Noord-Holland, Zeeland en Zuid-Holland, gemeente Amsterdam, PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland en Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. Dit is het tweede jaar dat DIOPSIS, het nieuwe monitoringssysteem voor insecten, wordt ingezet.

Lees hier het bericht.

Een kwartier langs de rivier
De rivierrombout is een vrij zeldzame libel die voorkomt bij alle grote rivieren in Nederland. De soort wordt echter niet vaak gezien. Libellenwaarnemers gaan liever kijken op plekken waar veel soorten bij elkaar te vinden zijn. Daardoor valt de rivierrombout buiten de boot en weten we niet goed of deze libel nu toe- of afneemt. Daarom gaan we kwartiertellingen doen op strandjes langs de rivieren.

Lees hier het bericht.

Een transatlantisch bezoek: Virginische houtbij duikt op in Bunnik
Op een doordeweekse ochtend zag Bram ter Keurs in zijn achtertuin een zeer grote bij. Het bleek een Virginische houtbij: een Noord-Amerikaanse bijensoort die nooit eerder in ons land gezien is. Ongetwijfeld is deze door menselijk toedoen in Nederland verzeild geraakt. Als dit vaker gebeurt, dan bestaat de mogelijkheid dat deze spectaculaire verschijning vaste voet aan de grond krijgt.

Lees hier het bericht.

Heidehommel duikt na halve eeuw weer op in Limburgse Heuvelland
Na een afwezigheid van 53 jaar is er weer een heidehommel in Zuid-Limburg waargenomen. Deze ernstig bedreigde hommelsoort was tot voor kort alleen nog uit Drenthe bekend.

Lees hier het bericht.

Klokjesgroefbij in Zuid-Limburg; derde in Nederland in ruim 140 jaar
Slechts twee keer eerder liet de klokjesgroefbij zich in Nederland zien: in 1879 en in 1942. Een vondst van deze soort in 2019 in Zuid-Limburg is dus erg bijzonder. In alle drie de gevallen ging het om eenzame vrouwtjes. Zijn dit zwervende dieren uit buitenlandse populaties of is de soort hier inheems? Hoog tijd om nog beter te letten op bijen op bloemen van klokjes!

Lees hier het bericht.

Kunstlicht leidt tot afname nachtvlinders
Nachtelijke verlichting heeft invloed op onze natuur, maar het was onduidelijk hoe groot die invloed is. Nu is er voor het eerst bewijs uit een uniek experiment. Verlichting in bosranden leidt op langere termijn tot de afname van het aantal nachtvlinders.

Lees hier het bericht.

Inzaaien van planten voor insecten: eerst denken, dan doen!
De laatste jaren is er een hausse aan initiatieven ontstaan om de insecten te 'helpen'. Vooral het inzaaien van nectarrijke planten is populair. Goed bedoeld en hartverwarmend, maar hieronder worden, met als voorbeeld Groot streepzaad, toch wat kanttekeningen geplaatst worden bij al dat gezaai.

Lees hier het bericht.

Meer bloemen op de Overijsselse heiden nodig voor bijen en dagvlinders
Bijen en vlinders staan volop in de belangstelling. Helaas vooral vanwege hun zorgwekkende toestand. Uit analyse in Overijssel bleek dat met name heidesoorten het moeilijk hebben. Vervolgonderzoek op een aantal kenmerkende heideterreinen heeft nu handvatten gegeven om de negatieve trend te doorbreken. Er waren gelukkig ook een aantal positieve uitzonderingen, zoals Natura 2000-gebied Punthuizen.

Lees hier het bericht.

top
Nieuws van Bestuivers.nl

Wat is de actieradius van bijen?
Wanneer een bijenvrouwtje een nest heeft dat zij moet bevoorraden met stuifmeel, dan is het fijn als zij niet te ver hoeft te vliegen om dit stuifmeel te kunnen vinden. De benodigde bloemen moeten dus op een bepaalde maximale afstand van het nest aanwezig zijn. Maar hoe groot is deze afstand? Duitse onderzoekers hebben dit voor zes bijensoorten onderzocht door bijen individueel te merken. Het onderzoek werd uitgevoerd in een bloemrijke stedelijke omgeving.

De onderzoekers richtten zich op de volgende zes bijensoorten met lichaamslengten tussen 6 en 13 mm: tronkenbij (Heriades truncorum), ranonkelbij (Chelostoma florisomne), grote klokjesbij (Chelostoma rapunculi), rosse metselbij (Osmia bicornis), gehoornde metselbij (Osmia cornuta) en slangenkruidbij (Hoplitis adunca). In totaal werden 2689 bijen gemerkt op hun nestelplek (in bijenhotels) en direct weer vrij gelaten. Vervolgens doorzochten zij de omgeving om vast te stellen op welke afstand van de nesten de bijen foerageerden. Dit leverde 450 waarnemingen op. Hieruit bleek voor vrouwtjesbijen een gemiddelde foerageerafstand tussen 73 en 121 meter, voor mannetjes tussen 59 en 100 meter. De onderzoekers leiden hier een vuistregel uit af voor de aanleg en inrichting van bloemstroken en nestelplekken voor wilde bijen: de afstand hiertussen zou maximaal 150 meter moeten bedragen.

Het artikel is te downloaden van de website van het Journal of Hymenoptera Research.
 

Heidehommel na halve eeuw weer in Limburg
Op 30 mei fotografeerden Cor en Ilona Noorman, beide fervente vlinderaars en natuurfotografen, een hommelvrouwtje foeragerend op wondklaver in Groeve Blom te Berg en Terblijt. Dit bleek na invoering op Waarneming.nl verrassend genoeg een heidehommel (Bombus humilis ) te zijn. De laatste waarneming van een heidehommel in Limburg was in 1967 op de Wrakelberg. Tot voor kort werd gedacht dat deze ernstig bedreigde hommel alleen nog in Drenthe voorkwam. Vorig jaar werd de soort echter voor het eerst in 69 jaar weer waargenomen in Overijssel en ook net over de provinciegrens in het Friese deel van het Fochteloërveen.

De bijenfauna van Zuid-Limburg is van oudsher goed onderzocht. Het lijkt daarom onwaarschijnlijk dat de heidehommel hier meer dan een halve eeuw ongezien heeft kunnen rondvliegen. Waar deze heidehommel of haar directe voorouders dan wel vandaan komen is echter onduidelijk. Ook omdat over het algemeen wordt aangenomen dat het verspreidingsvermogen van de heidehommel niet erg groot is. De afstand tot de dichtstbijzijnde Nederlandse populatie in Overijssel is ongeveer 175 km. Recente waarnemingen in België beperken zich tot de Ardennen en Belgisch Lotharingen op zo'n 130 km afstand. In Duitsland is tijdens een onderzoek in de Eifel in 2013-2015 één exemplaar op circa 80 km van de Limburgse vindplaats aangetroffen.

Een interessant aspect van het voorkomen van de heidehommel in Zuid-Limburg is dat het biotoop heel anders is als in de rest van Nederland. Op de hogere zandgronden is het voorkomen beperkt tot natte heide en hoogveen. In Zuid-Limburg kwam de soort vroeger waarschijnlijk vooral in bloemrijke graslandvegetaties zoals kalkgraslanden voor. Dit is ook het biotoop van de resterende Belgische populaties en in Groeve Blom. Een belangrijke oorzaak van het verdwijnen van de heidehommel in Zuid-Limburg is dat de oppervlakte van dit biotoop sterk is afgenomen en de resterende, veelal kleine fragmenten vaak ver van elkaar liggen. Hierdoor is de kans op lokaal uitsterven door bijvoorbeeld inteeltdepressie en toevalsprocessen sterk toegenomen. Hopelijk kan de heidehommel profiteren van initiatieven zoals Hommellandschap Geuldal en wordt de soort in de toekomst weer een permanente bewoner van het Heuvelland.

Overige berichten
Menno Reemer & Martijn Kos

top
Flora- en Faunawerkgroep Gelderse Poort - Meerjarenoverzicht 2017-2019

In mei verscheen het nieuwste Meerjarenoverzicht van de Flora- en Faunawerkgroep Gelderse Poort. Het geeft een beeld van de ontwikkelingen van bijzondere flora en fauna binnen de Gelderse Poort in de jaren 2017 tot en met 2019.

Dat waren jaren waarin de klimaatsverandering zich duidelijk liet gelden. Even ter herinnering: 2018 was het droogste jaar sinds 1976. De waterstanden in de rivier daalden sterk vanaf de zomer tot december waardoor de uiterwaarden extreem opdroogden. Het jaar 2019 was net wat minder droog, maar gedurende de zomer werden temperatuurrecords verbroken met voor het eerst temperaturen die boven de 40oC uitkwamen. Wat betreft winterweer en hoge waterstanden is er weinig bijzonders te melden over deze jaren, op enkele overstromingspiekjes op de overgang van 2017 naar 2018 na.

De effecten van de warmte en de droogte komen aan de orde in diverse artikelen. Tal van soorten en soortgroepen passeren de revue. Daaronder v.w.b. ongewervelden: de medicinale bloedzuiger (Hirudo medicinalis), de bergveldwesp (Polistes biglumis), de sabelsprinkhanendoder (Sphex funerarius), en diverse boktorren, sprinkhanen, vlinders en libellen.

Het rapport is gratis te downloaden van de website van de Flora- en Faunawerkgroep Gelderse Poort.

Eekelder, P. & G. Kurstjens, 2020 (red.)
Meerjarenoverzicht 2017-2019
Stichting Flora- en Faunawerkgroep Gelderse Poort

top
Nederlandse Faunistische Mededelingen 54

Half juli verschijnt nummer 54 van de Nederlandse Faunistische Mededelingen.

Daarin weer diverse nieuwe en herontdekte soorten en bijzondere waarnemingen voor de Nederlandse en/of Belgische fauna. Daaronder een nieuwe mier, een nieuwe sprinkhaan, een nieuwe kniptor, een nieuwe springstaart, een nieuwe pissebed en een nieuwe kreeft. Verder de herontdekking van de klokjesgroefbij, twee nieuwe populaties van de noordelijke klaverzandbij, deel 7 in de serie "Wantsen van de Nederlandse Waddeneilanden", een exotische spin, het oranje-blauw zwemmend geraamte in het Groene Woud, en een update van de subfamilie Forcipomyiinae van de knutjes.

Het nummer zal binnenkort bij alle donateurs van EIS Kenniscentrum Insecten in de bus gevallen.

Voor overige geïnteresseerden is nummer 54 voor € 15,- te bestellen via eis@naturalis.nl. De factuur wordt meegestuurd met de bestelling.

Je kunt natuurlijk ook donateur worden. Je ontvangt dan behalve de NFM ook de papieren EIS-Nieuwsbrief en de Entomologische Tabellen gratis. Opgeven als donateur kan via een mailtje aan eis@naturalis.nl of via deze webpagina.

Roy Kleukers

 


Inhoud
 
1 Eerste Nederlandse vondst van de in boomkronen levende viervlekmier Dolichoderus quadripunctatus (Hymenoptera: Formicidae) - J. Noordijk, A.J. van Loon & J.P.J. Cox
7 De grote spitskop Ruspolia nitidula in Nederland (Orthoptera) - D. Drukker, I. van der Arend, J. van Deijk, J. Houkes, D. Maas & D. Schut
17 De kniptor Drapetes mordelloides nieuw voor de Nederlandse fauna (Coleoptera: Elateridae) - K. Verhoogt
21 Wantsen van de Nederlandse Waddeneilanden VII (Hemiptera: Heteroptera) - B. Aukema, D.J. Hermes & G. Mensink
43 Het ruw dikstaartje Paychyotoma crassicauda, een springstaart nieuw voor de fauna van Nederland (Collembola: Isotomidae) - M.P. Berg, J. van Leeuwen & R.F.H.M. van Bezouw
53 De bleke mospissebed Philoscia affinis, nieuw voor de Nederlandse fauna (Isopoda: Philosciidae) - M.P. Berg & A. Krediet
61 Het oranje-blauw zwemmend geraamte Eubranchipus grubii in Het Groene Woud (Branchiopoda: Anostraca) - M.J.H.L Scheepens, M.J. Sanabria, G.H.C van den Oetelaar, J.J.M.M. van Ooijen, I.A.M Margry-Moonen & C.J.P.J. Margry
75 De bronmodderkreeft Ilyocryptus alexandrinae nieuw voor de Nederlandse fauna (Branchiopoda: Cladocera) - M. Soesbergen, E.L. Pratt, T. van Heusden, D. Wolters & M. Parmentier
81 De klokjesgroefbij Lasioglossum costulatum na 77 jaar weer in Nederland gevonden (Hymenoptera: Apidae) - L. van Kolfschoten & F.T. Rhebergen
97 Twee nieuwe populaties van de noordelijke klaverzandbij Andrena intermedia in Overijssel (Hymenoptera: Andrenidae) - J. Smit & J.T. Smit
99 De Spaanse stierspin Macrothele calpeiana lift met olijfbomen mee naar Nederland (Araneae: Macrothelidae) - J. Noordijk
107 An update of the Forcipomyiinae fauna of the Netherlands (Diptera: Ceratopogonidae) - P. Ciliberti, M. d'Oliveira, L. Slikboer & R. Szadziewski
 

top
Entomologische Tabel Nederlandse aaskevers - Silphidae

In 2019 verscheen geen Entomologische Tabel, maar nu ligt er nummer 12, over de aaskevers. Het is een prachtig geïllustreerd boek geworden, met talloze unieke foto's van diverse onderdelen waaronder enkele niet eerder gefotografeerde.

De aaskevers vormen een vrij kleine keverfamilie. In Nederland komen 21 soorten voor, waarvan een groot deel van en op dode dieren leeft. Enkele soorten zijn niet aan aas gebonden en eten bijvoorbeeld planten, slakken of rupsen. De broedzorg van de doodgravers (genus Nicrophorus) spreekt al eeuwen tot de verbeelding.

Het voornaamste doel van deze Entomologische Tabel is het bieden van een eenvoudige dichotome determinatiesleutel om de volwassen kevers op naam te brengen. Daarnaast is een eenvoudige sleutel opgenomen voor de larven waarmee de meeste soorten, uitgezonderd de doodgravers en de soorten uit het genus Thanatophilus, tot op soort kunnen worden gedetermineerd. Verder wordt informatie verstrekt over de Nederlandse aaskeverfaunistiek en -studie, de morfologie en biologie van elke soort en zijn kaartjes met de verspreiding van de soorten in Nederland en Europa opgenomen. Op de fotoplaten worden de kenmerken van de volwassen kevers en larven afgebeeld met 291 speciaal voor deze uitgave vervaardigde foto's.

Deze determinatiesleutel is verschenen in de serie Entomologische Tabellen. Entomologische Tabellen 12 wordt gratis verzonden aan donateurs van EIS Kenniscentrum Insecten en leden van de Nederlandse Entomologische Vereniging. Losse bestellingen kunnen gedaan worden via de EIS-website.

Colijn, E.O. & Th. Heijerman 2020
De Nederlandse aaskevers (Silphidae)
Entomologische Tabellen 12: 1-154

top
Kijk op Exoten 31

In dit 31e nummer van Kijk op Exoten onder meer een artikel over de glanzende bolzakpijp (Aplidium glabrum), de spanner Plesiomorpha flaviceps als mogelijke opvolger van de buxusmot, en de exotische Spaanse stierspin (Macrothele calpeiana), een soort van de Europese Habitatrichtlijn.

Op de laatste pagina van de nieuwsbrief zie je hoe je je ook aan kunt melden.

Kijk op Exoten 31 is hier te downloaden.

top
Veldgids Sprinkhanen en krekels van Europa

De in Tentakel 50 aangekondigde "Sprinkhanen en krekels van Europa" is afgelopen maand verschenen. Deze veldgids is de door Wiene Bakker vertaalde Nederlandse uitgave van "Der Kosmos Heuschreckenführer" . Er worden bijna 300 soorten behandeld.

Daaronder alle soorten uit West-, Midden- en Noord-Europa en de belangrijkste soorten uit het Middellandse Zeegebied en de Balkan.

De gids beschrijft van elke soort de kenmerken, biotoop en geluiden. Daarnaast bevat het boek bijna 700 foto's, 160 detailtekeningen en 284 verspreidingskaarten.

Heiko Bellmann, Florin Rutschmann, Christian Roesti & Axel Hochkirch 2020
Veldgids Sprinkhanen en krekels van Europa
KNNV Uitgeverij, 432 pp.

top
Determinatietabel voor Nederlandse weekschildkevers

Weekschildkevers zijn fraaie kevers met een heel scala aan kleuren. In het voorjaar kan je met het afspeuren van bloemen en struiken tientallen fraai gekleurde soorten vinden; zwart met rode, sommige met gele vlekken op het halsschild, en als je geluk hebt vind je er eentje met felle gele vlekken op de dekschilden. In de zomer zijn sommige schermbloemen werkelijk gevuld met tientallen rood met zwarte weekschildkevers! Daarom is het verrassend dat dit boekje het eerste determinatiewerk is voor de Nederlandse weekschildkevers.

Deze tabel maakt het mogelijk om alle in Nederland voorkomende weekschildkevers te determineren. Van de algemenere soorten zijn foto's opgenomen, van de kleinere details die nodig zijn voor het determineren zijn tekeningen gemaakt. Daarnaast wordt de verspreiding en ecologie vermeld. Het grootste deel van de gevonden weekschilden zijn met een loep in het veld te determineren.

Koen Verhoogt 2020
Determinatietabel voor Nederlandse weekschildkevers
Stichting JeugdbondsUitgeverij, 44 pp.

top
Earthworms: Photographic guide to the species of Northwestern Europe

Een Engelstalige uitgave van de in 2019 uitgegeven sleutel voor de Nederlandse regenwormen.

Deze gids presenteert tabellen en soortbeschrijvingen met gedetailleerde foto's van alle 30 in Noordwest Europa (België, Groot-Brittannië, Ierland, Nederland, noord Frankrijk en west Duitsland) voorkomende soorten. Een groot deel van de soorten is met behulp van deze gids goed in het veld op naam te brengen. Zo is deze fascinerende groep een stuk toegankelijker geworden!

Anne Krediet 2020
Earthworms: Photographic guide to the species of Northwestern Europe
Stichting JeugdbondsUitgeverij, 44 pp.

top
Veldgids Libellen

Volgende maand verschijnt de 9e druk van de Veldgids Libellen. Voor iedereen die snel en betrouwbaar alle libellen van Europa wil herkennen en determineren.

Deze veldgids combineert heldere beschrijvingen met veel achtergrondinformatie, waarnemingstips en goede, duidelijke foto's van het mannetje én het vrouwtje.
  • 100 Noord- en Midden-Europese soorten juffers en echte libellen (compleet voor NW-Europa
  • informatie over ecologie, leefwijze, verspreiding, herkenning en bescherming
  • foto's van mannetje en vrouwtje en detailtekeningen
  • extra aandacht voor variatie in tekening en kleur bij 'moeilijke' soorten
  • waarnemingstips
  • verspreidingskaartjes voor de soorten van de Benelux
  • overzicht van de libellen van Zuid-Europa
Frank Bos, Marcel Wasscher, Weia Reinboud 2020
Veldgids Libellen
KNNV Uitgeverij, 260 pp.

top
Basisboek Veldbiologie

Volgende maand verschijnt het Basisboek Veldbiologie. Het boek nodigt uit om zelf op onderzoek te gaan in de natuur. Je leert hoe je wilde planten en dieren kunt herkennen, hoe een natuurgebied in elkaar zit, maar ook hoe je zelf eenvoudig veldwerk kunt doen. Kortom: het biedt alle basiskennis bij elkaar die je nodig hebt om een goede veldbioloog te worden.

Het boek bevat een goed gefundeerde inleiding over wat natuur eigenlijk is en op welke manieren je daar over na kan denken en mee om kan gaan. Ook geeft het een overzicht van abiotische factoren, landschappen, grondsoorten en aquatische kringlopen.

Maar de hoofdmoot wordt gevormd door de soorten. In het boek worden de meest algemene paddenstoelen, mossen, planten, vogels, zoogdieren, insecten, reptielen, amfibieën en vissen behandeld met aandacht voor ecologie en taxonomie maar ook voor hoe je mee kunt doen aan onderzoek en monitoring. Zee, strand en kust worden apart behandeld.

Het boek:
  • beschrijft (veld)kenmerken, leefwijze, habitat en herkenning
  • is rijk geïllustreerd met kleurenfoto's, zoekkaarten en tekeningen
  • geeft een overzicht van de meest algemene en herkenbare soortgroepen
  • geeft tekst en uitleg bij monitoring en onderzoek van deze groepen
  • biedt een goede doorverwijzing naar vakliteratuur, apps, websites en organisaties die zich met deze groepen bezighouden
De uitgave is samengesteld ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van de Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie en is tot stand gekomen met behulp van expertise van Stichting Anemoon, de Bomenstichting, Bryologische en Lichenologische Werkgroep, EIS Kenniscentrum Insecten, Stichting Floron, Nederlandse Mycologische Vereniging, Stichting RAVON, Stichting Rugvin, Vogelbescherming Nederland en de Zoogdiervereniging.

Sander Turnhout 2020
Basisboek Veldbiologie
KNNV Uitgeverij, 352 pp.

top
Libellen in Overijssel

In november verschijnt het overzichtswerk over de libellen van Overijssel. Overijssel is een libellenrijke provincie. De meeste van in Nederland voorkomende soorten zijn er te vinden. Niet voor niets trekt Overijssel jaarlijks een groot publiek van in libellen geïnteresseerden uit het hele land.

In deze rijkelijk met briljante foto's geïllustreerde uitgave worden alle in de 'tuin van Nederland' voorkomende libellensoorten voor het voetlicht gebracht en beschreven. Aan de hand van verspreidingskaarten is te zien waar ze voorkomen. Het uitgangspunt is om de lezer te verlokken naar buiten te gaan, de libellen op te zoeken en ervan te genieten. Vandaar dat er ook speciale libellenroutes worden gepresenteerd waarlangs al dat moois te vinden is.

Evert Ruiter, Gabi Mulder-Milderij, Martijn Bunskoek & Alex Huizinga 2020
Libellen in Overijssel
KNNV Uitgeverij, 348 pp.

top
Poster: Doodhoutkevers

Dood hout leeft! Het laten staan of liggen van dood hout in allerlei variaties (plek, boomsoort en omvang) is bijzonder gunstig voor allerlei organismen. Met name schimmels en allerlei insecten profiteren enorm.

Er zijn in Nederland circa 750 soorten kevers, uit allerlei families, die voor hun voortplanting afhankelijk zijn van dood hout. Doodhout kevers en hun larven vertonen een grote verscheidenheid aan levens wijzen. Er zijn soorten die leven onder schors, in vers dood hout, in ouder door schimmels aangetast hout, in vermolmd hout en in dode wortels, in boomholtes, in vloeiende sappen uit beschadigde bomen en in op dood hout groeiende boomzwammen.

Er zijn houteters, schimmeleters, boomsapeters, soorten die hun zelf meegenomen en op hout gekweekte schimmels eten, en rovende kevers die leven van alle in dit ecosysteem voorkomende organismen. Een selectie van 49 soorten uit deze diverse groep gefotografeerd door Theodoor Heijerman is op deze nieuwe EIS-poster opgenomen.

Als de kantoorsituatie genormaliseerd is, kunnen de posters gratis afgehaald worden of kunnen ze tegen verzendkosten opgestuurd worden. In verband met het formaat kunnen ze alleen vanaf 20 stuks besteld worden: € 30,- (inclusief portokosten). Tevens zullen ze meegenomen worden naar symposia en andere bijeenkomsten om ze daar uit te delen. De poster kan ook gedownload worden van de EIS-website.

top
Zoekkaart: Schelpen van het Nederlandse strand

Met de zoekkaart Schelpen van het Nederlandse strand zijn bijna alle schelpen die u aan het Nederlandse strand kunt vinden op naam te brengen. Alle algemene en veel zeldzame soorten staan overzichtelijk bij elkaar. Fossiele schelpen en zeenaaktslakken staan niet op deze kaart.

De zoekkaart is recent bijgewerkt (2020), dus ook een aantal recente nieuwkomers die zich in ons land gevestigd hebben, zijn ermee te identificeren.

Alle afbeeldingen zijn in kleur en de Nederlandse en wetenschappelijke namen staan er bij. De kaart is geplastificeerd en daardoor zeer geschikt voor gebruik aan het strand. De zoekkaart is goedkoper en handiger mee te nemen dan een boek, en daarom aanbevolen voor beginners - ook kinderen - en gevorderden. Formaat A4, tweezijdig bedrukt.

Deze uitgave van de Nederlandse Malacologische Vereniging was mede mogelijk dankzij een subsidie van het Prins Bernhard Cultuurfonds en de Stichting Stibeman.

Er zijn tevens vergelijkbare kaarten van Landslakken van Nederland en Zoetwatermollusken van Nederland beschikbaar. Verder biedt de Stichting ANEMOON een Zoekkaart Zeenaaktslakken aan.

Kopen

U kunt de losse gedrukte zoekkaarten bestellen bij: Verder zijn onze zoekkaarten te koop bij vele bezoekerscentra en (natuur)musea. De verkoopprijs is bij de meeste verkoopadressen rond de € 3,- per stuk.

Organisaties en personen die meer dan 20 kaarten tegelijk willen bestellen kunnen dit tegen inkoopsprijs rechtstreeks doen bij de NMV, via de bestelpagina.

top
Europese en Nederlandse fauna schildwespengenus rijker

Venanides is een grotendeels tropisch en subtropisch genus van schildwespen. Tot voor kort waren de dichtstbijzijnde vertegenwoordigers te vinden in Noord-Iran en het Arabisch Schiereiland.

Onlangs werd echter de soort Venanides carcinae beschreven op basis van exemplaren uit Nederland, Duitsland en Tsjechië. Daarmee zijn zowel Nederland als Europa naast een nieuwe soort ook een nieuw genus rijker.

De nieuwe schildwesp is in Nederland aangetroffen op de Veluwe en parasiteert bij de vuurmot (Carcina quercana). De rupsen van deze microvlinder zijn voornamelijk op eik en beuk te vinden en dat is dan ook waar V. carcinae gevonden kan worden.

Bron:
Shaw, M.R. 2020
Discovery of the genus Venanides Mason 1981 (Hymenoptera: Braconidae, Microgastrinae) in Europe, with description of a new species parasitizing Carcina quercana (Fabricius) (Lepidoptera: Peleopodidae)
Entomologist's Gazette 71: 45-57

Foto: Jose Fernéndez-Triana en Ashleigh Whiffin

top
Europese dwarskaakwesp Vanhornia leileri gevonden in Nederland

In 2019 werden twee vrouwtjes van de Europese dwarskaakwesp Vanhornia leileri verzameld in een tuin in Wageningen. Vanhornia leileri is de enige Europese vertegenwoordiger van de Vanhorniidae (dwarskaakwespen), een familie die niet eerder uit Nederland werd gemeld.

Vanhornia leileri is een parasitoïde van schijnkniptorren (Eucnemidae). Opvallend is de uiterst lange en dunne legboor die gebruikt wordt om eitjes in gastheren af te zetten. Wanneer deze legboor niet in gebruik is, wordt die in een groef aam de onderzijde van het achterlichaam gelegd.

Deze wesp is nu bekend uit slechts vijf landen en in totaal zijn er maar zeven individuen verzameld; ze kan dus als uitermate zeldzaam worden beschouwd.

Bron:
Belgers, J.D.M., W. Klein & Th.M.J. Peeters 2020
Vanhornia leileri, a new species and new family for the Netherlands (Hymenoptera: Vanhorniidae)
Entomologische Berichten 80 (3): 84-88

Foto: Dick Belgers

top
Een kijkgaatje dat tot 2011 vergeten was (Lepidoptera)

De 'echte mot' (Tineidae) vergeten kijkgaatje Monopis neglecta werd in 2011 als nieuw voor de wetenschap beschreven. Ze is nog niet in veel landen gevonden. In 2018 werd deze micronachtvlinder voor het eerst in Nederland ontdekt, in Zuid-Limburg.

De rupsen eten niet van planten, maar van dood organisch materiaal zoals uilenballen, haren van kadavers, afval in vogelnesten, rottend hout en boomzwammen.

Er zijn twee Monopis-soorten die sterk lijken op het vergeten kijkgaatje, dus nauwkeurige determinaties van vlinders uit dit genus zijn in het vervolg nodig.

Bron:
Prick, M. & A. Schreurs 2020
Monopis neglecta, een nieuwe micronachtvlindersoort voor Nederland (Lepidoptera: Tineidae)
Entomologische Berichten 80 (3): 94-96

Foto: Frans Cupedo

top
De 112de knuttensoort van Nederland

Knutten zijn stekende, kleine insecten waarvan de larven in het water of in vochtige milieus leven. Recent werd een nieuwe soort voor de Nederlandse fauna ontdekt: Atrichopogon flavolineatus.

Deze soort leeft in rivieren en meren, waarbij de eieren en larven te vinden zijn op stenen die half onder water staan.

Met de melding van A. flavolineatus komt het aantal knuttensoorten in Nederland op 112 te staan. Er wordt echter weinig onderzoek gedaan aan deze insectenfamilie en er zijn zeker nog vele extra soorten te vinden in ons land.

Bron:
Belgers, J.D.M. & P.L.Th. Beuk 2020
Atrichopogon (Psammopogon) flavolineatus, een nieuwe knut voor Nederland (Diptera: Ceratopogonidae)
Entomologische Berichten 80 (3): 105

Foto: Dick Belgers

top
Dierentuintrilspin

In de tropen is de diversiteit aan trilspinnen zeer groot, maar in Europa komt maar een beperkte fauna voor. In het mediterrane gebied zijn enkele soorten van nature aanwezig. Meer naar het noorden, en dus ook in Nederland, kunnen trilspinnen alleen in gebouwen overleven en moeten ze als exoten beschouwd worden.

In de dierentuin in Emmen werd Spermophora kerinci verzameld, de eerste vondst in Nederland. Deze spin komt oorspronkelijk uit regenwoud in Indonesië. Door vervoer van tropische planten is ze nu ook terechtgekomen in enkele verwarmde kassen in Europa.

Bron:
Noordijk, J. 2020
Een nieuwe trilspin in Nederland: Spermophora kerinci (Araneae: Pholcidae)
Entomologische Berichten 80 (3): 106

Foto: Albert Dees

top
Galverwekkende luis op iep

De bladluis Tetraneura nigriabdominalis verwekt gallen op iep. De soort kent een waardplantwisseling en de secundaire waardplanten zijn grassen, waarbij de luizen op de wortels leven.

In 2019 werden de gallen voor het eerst in Nederland aangetroffen, meteen al op plekken in Limburg, Noord-Brabant, Utrecht, Gelderland, Noord-Holland en Overijssel.

Dit insect kwam voorheen vooral voor in landen in Zuid-Europa, maar door klimaatverandering rukt ze op naar het noorden. Wie doet de eerste vondsten in Drenthe, Friesland en Groningen?

Bron:
Grosscurt, A.C. 2020
Tetraneura nigriabdominalis (Hemiptera: Aphididae), een voor Nederland nieuwe galverwekkende luis op iep
Entomologische Berichten 80 (3): 107-108

Foto: Albert Dees

top
Een nieuwe zwartlijf voor Nederland (Coleoptera)

Op 11 augustus 2018 werd in de gemeente Aalten een exemplaar verzameld van de zwartlijf Diaclina fagi. De kever werd aangetroffen achter de schors van een dode populier in het natuurgebied Het Goor.

Diaclina fagi werd nog niet eerder gevonden in Nederland. De soort was wel al bekend uit alle omliggende landen en is bezig aan een opmars.

In het Het Goor wordt aan natuurontwikkeling gedaan, waarbij onder andere populieren en andere grotere bomen gekapt zullen worden. De kans dat de soort zich in Het Goor zal weten te vestigen wordt daardoor niet groter.

Bron:
Heijerman, Th. 2020
Eerste waarneming van de facultatieve doodhoutkever Diaclina fagi in Nederland (Coleoptera: Tenebrionidae)
Entomologische Berichten 80 (3): 78-83

Foto: Theodoor Heijerman

top
Nieuwe kever vernoemd naar de Beatles

Tijdens een citizen science 'expeditie' in het Vondelpark in Amsterdam, vlakbij het Hiltonhotel waar John Lennon en Yoko Ono vijftig jaar geleden hun 'Bed In For Peace' deden werd een kever verzameld die na DNA-onderzoek nieuw voor de wetenschap is gebleken. Tijdens dezelfde expeditie werd eerder al de nieuwe parasitaire wesp, Aphaereta vondelparkensis aangetroffen.

Alhoewel diverse insecten al vernoemd zijn naar beroemde muzikanten: Lady Gaga kreeg een cicade naar zich vernoemd, Beyoncé een vlieg, Pink Floyd een garnaal en vier soorten waterjuffers werden vernoemd naar de bandleden van Queen werd er vreemd genoeg nog nooit een kever (beetle) genoemd naar de Beatles.

Daar is nu verandering in gekomen. De onderzoekers hebben de nieuwe kever namelijk de naam Ptomaphagus thebeatles meegegeven.

Bron:
Schilthuizen, M., W. van Oostenbrugge, S. Visser, M. van der Meer, R. Delval, C. Dias, H. Köster, R. Maarschall, N. Peeters, P. Venema, R. Zaremba, C. Beltrami, M. Rossato, L. Latella, F. Nieuwenhuis, N. de Rop, I. Njunjić, M. Perreau & J.M. Koene 2020
Ptomaphagus thebeatles n. sp., a previously unrecognized beetle from Europe, with remarks on urban taxonomy and recent range expansion (Coleoptera: Leiodidae)
Contributions to Zoology - doi.org/10.1163/18759866-bja10007 (open access)

Tekening: Erik-Jan Bosch

top
 
Agenda t/m september 2020

Onderstaand activiteitenoverzicht is onder voorbehoud. Het zijn onzekere tijden en het is niet altijd duidelijk welke excursies door (kunnen) gaan. Houd daarom de berichtgeving over de excursies bij de organiserende organisaties in de gaten. En neem in geval van twijfel contact op.
 
10 juli Excursie Hoge/Lage Fronten - wantsenstudiegroep NHGL deze nieuwsbrief
12 juli Excursie wilde bijen in Zandgroeve Ganzemans Aculea
13 juli Werkavond mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
17-19 juli Snellen en Ter Haar weekend Nederlandse Entomologische Vereniging
18 juli Excursie Libellenknutjes zoeken Loosdrechtse plassen Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie
18 juli Excursie de Kanjel - molluskenstudiegroep Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
24 juli Excursie Julianagroeve - wantsenstudiegroep NHGL deze nieuwsbrief
25 juli Excursie pantserjuffers Leersumse veld Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie
25 juli Excursie Reservaatzone Donkmeer en Domeinbos Maaidonk Libellenvereniging Vlaanderen
8 augustus Excursie wilde bijen in natuurgebied Ten Trappen Aculea
14 augustus Excursie Budelerbergen - wantsenstudiegroep NHGL deze nieuwsbrief
15 augustus Excursie Groene glazenmaker Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie
22 augustus Excursie graafwespen Sint-Maartensheide Aculea
17 augustus Werkavond mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
19 augustus Bijeenkomst dag- en nachtvlinders Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
15 augustus Excursie wilde bijen Sint-Maartensheide Aculea
30 augustus Excursie Bospolder (Antwerpen) Libellenvereniging Vlaanderen
3 september Zoom-lezing Spinnen: fabels en feiten Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
4 september Excursie Twiststedenweg Hamert - wantsenstudiegroep NHGL deze nieuwsbrief
5 september Spinnenexcursie Kaaistoep KNNV Tilburg
5 september Excursie Achterhoek Nederlandse Malacologische Vereniging
5 september Excursie Herkenbosch - molluskenstudiegroep Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
4-9 september Excursieweekend, Sektie Everts Nederlandse Entomologische Vereniging
14 september Werkavond mollusken determineren Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
19 september Libellenstudiedag Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie
23 september Bijeenkomst dag- en nachtvlinders Natuurhistorisch Genootschap in Limburg
26 september 95e verenigingsdag Nederlandse Malacologische Vereniging

top
Van de redactie

Dit is het drieënvijftigste nummer van Tentakel, de digitale nieuwsbrief over ongewervelde dieren. Deze nieuwsbrief verschijnt onregelmatig naast de reguliere papieren EIS-nieuwsbrief.

In de nieuwsbrief is plaats voor allerlei korte berichten die het onderzoek aan ongewervelden in Nederland aangaan: berichten van het EIS-bureau, oproepen, bijzondere en fenologische waarnemingen, aankondiging van rapporten en boeken en een activiteitenagenda. Ook al uw bijdragen zijn welkom. U kunt deze sturen naar eis@naturalis.nl.

De nieuwsbrief is opgezet als Internetpagina (in HTML) en kan in de meest gangbare e-mailprogramma's worden gelezen. Met de berichtopmaak/e-mailindeling ingesteld op (originele) HTML ziet u behalve tekst ook plaatjes en kunt u via de blauwe links eenvoudig alleen dat nieuws er uit pikken dat u interesseert. Mocht u problemen hebben met het instellen van het HTML-formaat in uw e-mailprogramma schroom dan niet en neem gerust contact op. Of probeer het hier met uw webbrowser. Hier zijn ook alle reeds verschenen nummers beschikbaar.

Mocht u geen belangstelling (meer) hebben voor deze nieuwsbrief: een retour-mailtje naar dit adres is voldoende om uw e-mailadres te verwijderen van deze mailinglist. Aanmelden op dit adres is vanzelfsprekend ook mogelijk.

U kunt onze nieuwtjes volgen door u aan te melden via onze pagina op Facebook.

Ed Colijn

top