Tentakel 8

Tentakel 8
Nummer 8 - 1 december 2011

 
Agenda t/m maart
16 december Drieëntwintigste Nederlandse Entomologendag Nederlandse Entomologische Vereniging
14 januari Hymenoptera, Studiedag (Coelioxys en Megachile) Nederlandse Entomologische Vereniging
21 januari EIS-dag deze nieuwsbrief
11 februari NEV-Winterbijeenkomst Nederlandse Entomologische Vereniging
3 maart Sektie Everts, voorjaarsbijeenkomst Nederlandse Entomologische Vereniging
3 maart NVL Libellenstudiedag Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie
24 maart Sectie Snellen en Ter Haar, Gezamenlijke voorjaarsbijeenkomst Nederlandse Entomologische Vereniging

top

EIS-dag 2012: DNA-barcoding en meer

Ook dit jaar trekt Stichting EIS weer een winterse zaterdag in januari uit voor het consumeren en uitwisselen van kennis over ongewervelden.

Betrokkenen bij EIS en andere geïnteresseerden zijn van harte welkom om op zaterdag 21 januari 2012 vanaf 13.00 deel te nemen aan de EIS-dag. Dit jaar is het thema DNA-barcoding.

Programma

13.00     NCB: Programma natuur van Nederland - Berry van der Hoorn
13.15     DNA barcoding - Camiel Doorenweerd
13.30     DNA barcoding Nederlandse kevers - Oscar Vorst
13.45     Helft van de Europese boorvliegen gebarcodeerd - John Smit
14.00     Mysterie Insecten Competitie

14.30     Thee- en Koffiepauze

15.00     Ongewervelden en EIS - Roy Kleukers
15.20     Insecten op(ge)licht - Roy van Grunsven
15.40     De vlinderdatabase Noctua: problemen en resultaten - Willem Ellis
16.00     Uitslag Mysterie Insecten Competitie

16.15     Borrel

De EIS-dag zal gehouden worden in het auditorium van museum Naturalis te Leiden. Museum Naturalis ligt achter het centraal station van Leiden, vlakbij het Leids Universitair Medisch Centrum. Een routebeschrijving vindt u hier.

Werkgroepcoördinatoren van EIS worden uitgenodigd om voorafgaand aan de middag deel te nemen aan het coördinatorenoverleg om 11.00 uur. Zij ontvangen hierover nog apart bericht.

John Smit

top

1000-soortendag 2011 - De Weerribben

Op zaterdag 27 augustus is in de Weerribben de jaarlijkse door EIS, waarneming.nl en Staatsbosbeheer georganiseerde 1000-soortendag gehouden. De weergoden waren ons de dag welgezind. Terwijl het elders in het land met de spreekwoordelijke bakken naar beneden kwam bleef het in de Weerribben vrijwel droog. Zelfs de zon liet zich zo af en toe zien.

Tijdens de dag werden een vijftiental excursies gehouden, deels over land, deels met door Staatbosbeheer ter beschikking gestelde bootjes, over water. In totaal namen zo'n 100 mensen deel aan de excursies. Een deel van de specialisten inventariseerde ook buiten het weekend zelf. Daardoor kon uiteindelijk een mooi jaaroverzicht van de soortenrijkdom in de Weerribben worden bij elkaar gebracht (zie waarneming.nl/1000_soortendag_2011.php).

De voorspelling van Vincent Kalkman dat we in de Weerribben in de buurt van de 2000 soorten zouden moeten kunnen komen (zie EIS-nieuwsbrief 52) werd bewaarheid. Er werden via waarneming.nl in totaal 1987 soorten geregistreerd. Een deel van de determinaties is nog niet binnen waardoor het vrijwel zeker is dat we uiteindelijk de grens van de 2000 soorten zullen gaan passeren.

In tegenstelling tot voorgaande edities waarin de 'strijd' om de soortenrijkste groep er altijd één was tussen de kever- en plantenspecialisten waren in de Weerribben ook de vlinderspecialisten het gehele seizoen zeer actief. Van de bijna 2000 aangetroffen soorten vormden de Lepidoptera en Coleoptera met respectievelijk 352 en 378 soorten de twee soortenrijkste groepen in het gebied.

Volgend jaar zullen we op zaterdag 9 juni Nationaal Park de Meinweg bezoeken (zie hier onder).

Ed Colijn

top

1000-soortendag 2012 - De Meinweg

In 2012 organiseert EIS in samenwerking met Staatsbosbeheer en waarneming.nl weer de jaarlijkse 1000-soortendag. Deze zal plaats vinden op zaterdag 9 juni in Nationaal Park de Meinweg. Noteer dit vast in je agenda!

Voor deelnemers die zouden willen overnachten hebben we de kampeerboerderij de Holsterhof te Roermond ( http://www.holsterhof.nl/) gereserveerd. In dit onderkomen is plaats voor max. 26 personen (7 slaapkamers van 3 tot 4 personen). Opgave is mogelijk bij ondergetekende.

Vanuit het Nationaal Park worden gegevens over onbekende groepen erg op prijs gesteld. We willen aan het eind van 2012 een mooi overzichtsartikel maken, zoals bijvoorbeeld gebruikelijk is voor de zomervergaderingen van de NEV.

Begin volgend jaar volgt uitgebreidere informatie. Voor wie niet kan wachten tot dat moment is meer informatie over de Meinweg te vinden op de zeer verzorgde websites van Nationaal Park de Meinweg en de Stichting Koekeloere. Door laatstgenoemde organisatie is reeds in 2007 een begin gemaakt met het verzamelen van gegevens over de biodiversiteit in het gebied. Het rapport over deze activiteiten (Boeren & van Asseldonk, 2008) vermeldt al bijna 3700 soorten zodat we verzekerd kunnen zijn van een soortenrijke 1000-soortendag 2012.

Literatuur
Boeren J. & E. van Asseldonk 2008
Niet alleen maar Adders en Zwijnen, een eerste aanzet tot een soortenregister van Nationaal Park de Meinweg
SK2008/02, Stichting Koekeloere, Wessem

Ed Colijn

top

Sprinkhanenatlas 2011-2012

De sprinkhanenwerkgroep is in 2011 in samenwerking met waarneming.nl gestart met het project “Sprinkhanenatlas 2011-2012”. Doel is een nieuwe publicatie met volledig bijgewerkte verspreidingskaarten.

Het project beleefde een vliegende start. Op 13 mei ontdekten biologiestudenten Bram Omon en Kees van Bochove een populatie van het bosdoorntje (Tetrix bipunctata) in park de Hoge Veluwe. Deze bijzondere sprinkhaan stond als “Verdwenen” op de rode lijst en was al 36 jaar niet meer in Nederland waargenomen. Verder werden dit seizoen:
  • 19 jaar na de ontdekking van deze soort in Nederland, een tweede populatie van de kleine groene sabelsprinkhaan (Tettigonia cantans) ontdekt door Michel Klemann;
  • de eerste waarneming van de oostelijke struiksprinkhaan (Leptophyes albovittata) voor Nederland gedaan door de 9-jarige Lasse Postma;
  • en nieuwe populaties van de steppesprinkhaan (Chorthippus vagans) en de kiezelsprinkhaan (Sphingonotus caerulans) aangetroffen door respectievelijk Fred Hustings en Louis Geraets.
De samenwerking met waarneming.nl in het project heeft geleid tot een explosieve groei in het aantal waarnemingen. In 2011 werden bijna twee maal zo veel waarnemingen (in totaal 40000) doorgegeven dan in voorgaande jaren (zie tabel). En dat terwijl de meeste waarnemers die hun data rechtstreeks naar EIS sturen hun waarnemingen over 2011 nog niet opgestuurd hebben. Uiteraard blijven ook die gegevens van harte welkom!

Ed Colijn & Roy Kleukers

top

Zeldzame doodgraver herontdekt

In Zuid-Limburg werd in augustus de zeer zeldzame Nicrophorus interruptus gevonden. Theodoor Heijerman trof het exemplaar aan in een bodemval tijdens een loopkeverinventarisatie. Waarschijnlijk is het dier afgekomen op de lucht van een in ontbinding verkerende spitsmuis die in de betreffende potval was terecht gekomen.

Nicrophorus interruptus is een doodgraver die slechts bekend is van enkele tientallen Nederlandse exemplaren. De meesten zijn afkomstig uit de zuidelijke provincies en hij is niet noordelijker gezien dan even voorbij de grote rivieren. De soort werd voor het laatst in 1960 in Nederland aangetroffen door Dré Teunissen.

Ed Colijn & Theodoor Heijerman

top

Europese miljoenpotenatlas

Lang verwacht, eindelijk uitgekomen. Recent is het eerste deel van de Europese miljoenpotenatlas verschenen. In deze atlas is de verspreiding van 492 soorten Diplopoda weergeven (13 soorten die ook in ons land voorkomen) in de vorm van verspreidingskaartjes. Van elke soort is een korte beschrijving opgenomen, met verwijzing naar de landen waarin de soort is waargenomen en het habitat waarin ze zijn te vinden.

De inleiding geeft kort wat basale informatie over het voedsel, voortplanting en waterbehoefte van miljoenpoten. Het geheel is voorzien van een 10-tal kleurenfoto's van vertegenwoordigers van de behandelde ordes. Al met al een klassieke atlas. Een aanrader voor een ieder met een interesse in de verspreiding van bodemfauna.

Kime, R.D & H. Enghoff 2011. Atlas of European millipedes (Class Diplopoda), volume 1: orders Polyxenida, Glomerida, Platydesmida, Siphonocryptida, Polyzoniidae, Callipodida, Polydesmida. Fauna Europaea Evertebrata No 3. 282 pp. EIS / Pensoft, Sofia-Moscow

Matty P. Berg

top

Brandmieren in Nederland

In 2010 is in opdracht van het Team Invasieve Exoten (van het Ministerie van EL&I) een risicoanalyse voor brandmieren (Solenopsis sp.) in Nederland uitgevoerd. Hiervoor zijn alle (import)meldingen van deze mieren op een rij gezet en wordt nagegaan of deze soorten zich mogelijk ook in Nederland zouden kunnen vestigen.

Voor wie de resultaten en de conclusies wil lezen kan het rapport op onze website lezen. De bevindingen zullen ook in het volgende nummer van Nederlandse Faunistische Mededelingen beschreven worden.

Jinze Noordijk

top

A national inventory of invasive freshwater crayfish in the Netherlands in 2010

Ongeveer 200 vrijwilligers uit heel Nederland droegen in het najaar van 2010 bij aan een bijzonder inven­tarisatieproject: het verspreidingsonderzoek uitheemse rivierkreeften. Het doel van dit project was het in kaart brengen van de landelijke verspreiding van deze soortgroep.

Daarnaast is geprobeerd om de habitatvoorkeur te bepalen van een reeds lang gevestigde exoot, de gevlekte Amerikaanse rivierkreeft Orconectes limosus. Tenslotte is van recentere nieuwkomers (in het bijzonder de rode Amerikaanse rivierkreeft Procambarus clarkii) onderzocht of de soor­ten effect kunnen hebben op de kwalititeit en structuur van het ecosysteem.

Om relaties tussen kreeften en omgeving te kunnen leggen is gebruik gemaakt van bestaande meetpunten van de waterschappen afkomstig uit de Limnodata Neerlandica. Vrijwilligers konden zich via een website (www.kreeftenonderzoek.nl) opgeven voor één van de voorgeselecteerde meetpunten uit de database.

Het rapport met de resultaten van dit inventarisatieproject is beschikbaar op de EIS-website.

Bram Koese

top

Nederlandse Faunistische Mededelingen 36


NFM nummer 36 ligt op dit moment bij de drukker en zal medio december op de mat vallen bij de donateurs. Het is een gevarieerd nummer met relatief veel aandacht voor onbekende groepen als wittevliegen en motmuggen.

Inhoud

1-8 B. Aukema - Nieuwe en interessante Nederlandse wantsen v (Hemiptera: Heteroptera)
9-14 H. Wijnhoven & J. Noordijk - Platybunus pinetorum, een volgende hooiwagen die Nederland verovert (Opiliones: Phalangiidae)
15-22 A.J. Loonstra & J. van Erkelens - Leucophora obtusa, een nieuwe bloemvlieg voor Nederland (Diptera: Anthomyiidae)
23-28 J.T. Smit & B. Hamers - De invasieve Noord-Amerikaanse pauwvlieg Callopistromyia annulipes nieuw voor Nederland (Diptera: Ulidiidae)
29-48 J.T. Smit & J.D.M. Belgers - Interessante waarnemingen van boor- en prachtvliegen in Nederland (Diptera: Tephritidae, Ulidiidae)
49-68 L. Boumans - Bijdrage aan de kennis van urbane motmuggen (Diptera: Psychodidae)
69-98 M.G.M. Jansen - The whiteflies of the Netherlands, including two species new for the Dutch fauna (Hemiptera: Aleyrodidae)
99-102 M.A. Faasse - Pileolaria berkeleyana, a spirorbin polychaete worm introduced to the Netherlands (Polychaeta: Serpulidae: Spirorbinae)
103-106 M.A. Faasse - The exotic isopod Synidotea in the Netherlands and Europe, a Japanese or American invasion (Pancrustacea: Isopoda)?
107-110 J. Smit- De metselwesp Ancistrocerus ichneumonideus toch weer opgedoken (Hymenoptera: Vespidae)!
111-113 J. Smit - Een onverwachte vondst van de mooie sachembij Anthophora aestivalis in de Gelderse Poort (Hymenoptera: Apidae)


Voor een overzicht van eerder verschenen nummers zie de NFM-website.

Roy Kleukers

top

Entomologische Tabellen 6

De Nederlandse rivierkreeften zal als nummer 6 verschijnen van Entomologische Tabellen. De publicatie is van de hand van Bram Koese en Menno Soes. Alle soorten die Nederland zijn aangetroffen worden behandeld, evenals enkele nog te verwachten taxa.

Inhoud

  • Voorwoord
  • Inleiding
  • Biologie
  • Ecologie
  • Kolonisatiegeschiedenis
  • Schade en overlast
  • Studie
  • Lichaamsbouw
  • Systematiek en diversiteit
  • Systematisch overzicht
  • Gebruik van de tabel
  • Determinatietabel voor volwassen rivierkreeften
  • Platen
    • Imago's
    • Scharen bovenzijde
    • Scharen onderzijde
    • Gonopoden
  • Soortbesprekingen
  • Verspreidingskaarten
  • Literatuur
  • Summary
  • Bijlage 1. Verantwoording illustraties
  • Bijlage 2. Key in English
  • Bijlage 3. Waarnemers
  • Index
Voor een overzicht van eerder verschenen nummers zie de ET-website.

Roy Kleukers

top

Van de redactie

Dit is het achtste nummer van Tentakel, de digitale nieuwsbrief over ongewervelde dieren. Deze nieuwsbrief verschijnt onregelmatig naast de reguliere papieren EIS-nieuwsbrief.

In de nieuwsbrief is plaats voor allerlei korte berichten die het onderzoek aan ongewervelden in Nederland aangaan: berichten van het EIS-bureau, oproepen, bijzondere en fenologische waarnemingen, aankondiging van rapporten en boeken en een activiteitenagenda. Ook al uw bijdragen zijn welkom. U kunt deze sturen naar eis@ncbnaturalis.nl

De nieuwsbrief is opgezet als Internetpagina (in HTML) en kan in de meest gangbare e-mailprogramma's worden gelezen. Met de berichtopmaak/e-mailindeling ingesteld op (originele) HTML ziet u behalve tekst ook plaatjes en kunt u via de blauwe links eenvoudig alleen dat nieuws er uit pikken dat u interesseert. Mocht u problemen hebben met het instellen van het HTML-formaat in uw e-mailprogramma schroom dan niet en neem gerust contact op. Of probeer het hier met uw webbrowser.

Mocht u geen belangstelling (meer) hebben voor deze nieuwsbrief: een retour-mailtje naar dit adres is voldoende om uw e-mailadres te verwijderen van deze mailinglist. Aanmelden op dit adres is vanzelfsprekend ook mogelijk.

Ed Colijn

top

Index

De reeds verschenen nummers van Tentakel.

Tentakel 69 - 12 april 2023
Tentakel 68 - 22 februari 2023
Tentakel 67 - 15 december 2022
Tentakel 66 -18 oktober 2022
Tentakel 65 - 30 augustus 2022
Tentakel 64- 14 juni 2022
Tentakel 63 - 14 april 2022
Tentakel 62 - 20 januari 2022
Tentakel 61 - 15 december 2021
Tentakel 60 - 13 oktober 2021
Tentakel 59 -23 april 2021
Tentakel 58 - 13 april 2021
Tentakel 57 - 17 februari 2021
Tentakel 56 - 5 januari 2021
Tentakel 55 - 20 oktober 2020
Tentakel 54 - 25 augustus 2020
Tentakel 53 - 7 juli 2020
Tentakel 52 - 1 mei 2020
Tentakel 51 - 25 februari 2020
Tentakel 50 - 1 januari 2020
Tentakel 49 - 22 oktober 2019
Tentakel 48 - 27 augustus 2019
Tentakel 47 - 10 juli 2019
Tentakel 46 - 9 mei 2019
Tentakel 45 - 13 maart 2019
Tentakel 44 - 1 januari 2019
Tentakel 43 - 24 oktober 2018
Tentakel 42 - 22 augustus 2018
Tentakel 41 - 26 juni 2018
Tentakel 40 - 1 mei 2018
Tentakel 39 - 22 februari 2018
Tentakel 38 - 1 januari 2018
Tentakel 37 - 13 november 2017
Tentakel 36 - 5 september 2017
Tentakel 35 - 12 juli 2017
Tentakel 34 - 15 mei 2017
Tentakel 33 - 16 maart 2017
Tentakel 32 - 25 januari 2017
Tentakel 31 - 25 oktober 2016
Tentakel 30 - 21 juli 2016
Tentakel 29 - 25 mei 2016
Tentakel 28 - 24 maart 2016
Tentakel 27 - 18 januari 2016
Tentakel 26 - 16 december 2015
Tentakel 25 - 25 september 2015
Tentakel 24 - 6 augustus 2015
Tentakel 23 - 4 juni 2015
Tentakel 22 - 22 april 2015
Tentakel 21 - 26 februari 2015
Tentakel 20 -17 december 2014
Tentakel 19 -12 juni 2014
Tentakel 18 -20 maart 2014
Tentakel 17 -19 december 2013
Tentakel 16 - 2 november 2013
Tentakel 15 - 25 juli 2013
Tentakel 14 - 2 mei 2013
Tentakel 13 - 14 januari 2013
Tentakel 12 - 14 december 2012
Tentakel 11 - 19 juli 2012
Tentakel 10 - 8 mei 2012
Tentakel 9 - 8 maart 2012
Tentakel 8 - 1 december 2011
Tentakel 7 - 28 juli 2011
Tentakel 6 - 6 april 2011
Tentakel 5 - 23 december 2010
Tentakel 4 - 15 november 2010
Tentakel 3 - 15 september 2010
Tentakel 2 - 10 augustus 2010
Tentakel 1 - juli 2010