Tentakel 7

Tentakel 7
Nummer 7 - 28 juli 2011

 
Agenda t/m september
29 juli NHGL-sprinkhaanexcursie Geuldal vorige nieuwsbrief
30-31 juli Tweedaagse libellenexcursie Duitsland Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie
31 juli - 5 augustus Wadkamp I Jongeren in de natuur
7 augustus Libellenexcursie Millingerwaard Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie en Flora- en Faunawerkgroep Gelderse Poort
7 augustus Sprinkhaanexcursie Utrecht deze nieuwsbrief
10 augustus NHGL-sprinkhaanexcursie Geleenbeekdal vorige nieuwsbrief
13 augustus Excursie weidesprinkhaan vorige nieuwsbrief
20 augustus Excursie Sectie Hymenoptera, Fort Ruigenhoeksedijk en de Gagelpolder, Utrecht Nederlandse Entomologische Vereniging
20 augustus NHGL-sprinkhaanexcursie De Hamert vorige nieuwsbrief
20 augustus Libellenexcursie Alde Feanen Libellenwerkgroep Friesland
20 augustus Excursie noordse glazenmaker, Bargerveen Libellenwerkgroep Drenthe
21-22 augustus Boomkrekelinventarisatie Flora- en Faunawerkgroep Gelderse Poort
27 augustus 1000-soortendag 2011: De Weerribben deze nieuwsbrief
27 augustus Excursie groene glazenmaker / gevlekte glanslibel, Burgumermar Libellenwerkgroep Friesland
t/m 28 augustus De grote spinnententoonstelling Natuurmuseum Fryslân
2-4 september Kaderkamp Sprinkhanen Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie
9-11 september Sprispika: Sprinkhanen en spinnen op de Veluwe Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie
9-11 september Excursieweekend Sektie Everts, Vlieland Nederlandse Entomologische Vereniging
10 september Excursie noordse glazenmaker, Duurswouderheide Libellenwerkgroep Friesland
17 september Sprinkhaanexcursie Maasvlakte en Voorne's Duin vorige nieuwsbrief
30 september - 2 oktober Kaderkamp Wantsen Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie
1 oktober Congres: Van waarnemen naar natuurbeschermen deze nieuwsbrief

top

1000-soortendag 2011 - De Weerribben

Op 27 augustus van dit jaar zal in de Weerribben de door EIS Nederland, Waarneming.nl, Staatsbosbeheer en de VOFF georganiseerde 1000-soortendag plaats vinden. Doel van deze dag is om het gebied grondig te inventariseren en zoveel mogelijk soorten beesten en planten waar te nemen. Daarnaast hopen we natuurlijk ook dat het zoals elk jaar een leuke en gezellige dag wordt waarop medewerkers van PGO's, waarneming.nl en actieve vrijwilligers elkaar kunnen ontmoeten. De dag wordt traditioneel afgesloten met een BBQ aangeboden door Staatsbosbeheer.

Waar?
De dag vindt plaats in de Weerribben, onderdeel van het grootste aaneengesloten laagveenmoeras in Noordwest Europa. De verzamelplaats is het bezoekerscentrum, Hoogeweg 27, 8376 EM te Ossenzijl (Amersfoortcoördinaten 191400-535600), tel: 0561-477272.

Wanneer?
Zaterdag 27 augustus, aanvang 10.00 uur.

Wie?
We zijn te gast bij SBB. De activiteiten worden georganiseerd samen met Staatsbosbeheer, de PGO's, Waarneming.nl en enkele andere natuurorganisaties. Ook de pers zal als vanouds aanwezig zijn. De excursies zijn gericht op medewerkers van de PGO's, waarneming.nl en actieve vrijwilligers. Voor de dag wordt dus niet een algemeen publiek uitgenodigd.

Wat?
Er zullen verschillende (boot)excursies worden gehouden. Naast de excursies kunnen alle deelnemers aan de dag ook zelf op excursie gaan maar vanwege de aard van het gebied zullen zelfstandige excursies beperkt moeten blijven tot de publiek toegankelijke gebieden. Voor de dag zullen alleen de excursieleiders een vergunning krijgen voor het betreden van de normaal afgesloten gebieden. Het is dus niet mogelijk op eigen gelegenheid gesloten gebieden in de Weerribben te bezoeken. Mensen die dat toch zouden willen kunnen eventueel contact opnemen met Jeroen Bredenbeek.

Verwerking gegevens
Voor een groot deel van de groepen wordt gedurende 2011 en de dag zelf een complete lijst bijgehouden op waarneming.nl/1000_soortendag_2011.php. Voor andere lastiger te determineren groepen (bijv. bijen, vliegen, kevers) is dit niet mogelijk en wordt alleen een schatting van het aantal soorten bijgehouden. Het team van waarneming.nl zal via een ter plaatse opgesteld projectiescherm en Internet iedereen zowel lokaal als internationaal op de hoogte kunnen houden van de ontwikkelingen.

Slapen, drinken en eten?
In het Natuuractiefhuis "De Kragge" is een zeer beperkt aantal slaapplaatsen beschikbaar. Mensen die zouden willen blijven overnachten kunnen contact opnemen met Ed Colijn. Koffie en thee zijn aanwezig. Voor de lunch dient iedereen zelf te zorgen. Op zaterdagavond is er een BBQ voor mensen die zich van te voren hebben aangemeld. Staatsbosbeheer stelt de grote zaal van het bezoekerscentrum ter beschikking om te determineren (2 binocs beschikbaar maar eigen apparatuur is welkom) en om bij regen te kunnen schuilen.

De excursies, 27 augustus
Libellen Johan van 't Bosch, Gert Veurink begin 10.30
Sprinkhanen Roy Kleukers begin 10.30
Spinnen Peter van Helsdingen begin 10.30
Vliegen (2 groepen) Joke van Erkelens, John Smit, Ruud van der Weele begin 10.30
Libellenlarven en algen Christophe Brochard begin 10.30
Paddenstoelen Yvonne en Gerrit van Duuren begin 10.30
Planten Ruud Beringen begin 10.30
Land- en waterslakken (2x2 groepen) Anthonie van Peursen begin 10.30 en 14.00
(Korst)mossen Rudi Zielman begin 14.00
Rupsen Frans van Alebeek begin 20.30
Vleermuizen Jeroen Reinhold begin 21.00
Nachtvlinders (2 groepen) Frans Post, Wouter Moerland en Tymo Muus begin 21.00

Ed Colijn
EIS-Nederland
Ed.Colijn@ncbnaturalis.nl

Jeroen Bredenbeek
Staatsbosbeheer Overijssel Noord
j.bredenbeek@staatsbosbeheer.nl

Hisko de Vries
waarneming.nl

top

De kraakcicade kraakt weer!

Vorig jaar werden op diverse plaatsen in het land kraakcicades (Cicada orni) gehoord.

Het lijkt erop dat deze grote Zuid-Europese cicade vaste voet aan de grond krijgt, want in 2011 is de soort alweer in Amsterdam en Den Bosch waargenomen. Baudewijn Odé vond zelfs vervellingshuidjes in Amsterdam (zie foto). Hij maakte tevens deze opnames (mp3, 794 kB).

EIS-Nederland brengt de gegevens van de kraakcicade bijeen. Waarnemingen kunnen worden opgestuurd naar eis@ncbnaturalis.nl of ingevoerd worden in waarneming.nl.

Meer informatie op vroegevogels.vara.nl

Roy Kleukers

top

Boorvliegen

Het uitbrengen van een tabel zorgt meestal voor een hernieuwde aandacht voor de betreffende groep. Met de Entomologische Tabel 5 over de boorvliegen was dit niet anders. Er zijn verschillende leuke waarnemingen gedaan dit seizoen, waarvan in het decembernummer van Nederlandse Faunistische Mededelingen een overzicht gegeven zal worden.

Nu het determineren voor elke geïnteresseerde binnen handbereik is gekomen wordt het tijd voor de volgende stap: waar kunnen de soorten gevonden worden in Nederland? Aan de hand van de waardplantenlijst in de tabel kunnen soorten gericht gezocht worden in het veld, maar wat zijn de verspreidingspatronen? Komen die overeen met de verspreiding van de waardplanten? Om op deze vragen een antwoord te kunnen geven zal de verspreiding van de boorvliegen van Nederland in kaart worden gebracht. En daar valt nog veel werk te verzetten!

Ik wil iedereen daarom oproepen waarnemingen door te geven. Dit kan ofwel door een Excel te sturen aan eis@ncbnaturalis.nl of door de waarnemingen in te voeren op waarneming.nl. Let wel, vanwege de lastige determinatie nemen we alleen waarnemingen op die gecontroleerd kunnen worden, bijvoorbeeld op basis van een foto. Naast waarnemingen van boorvliegen (Tephritidae) ben ik ook geïnteresseerd in waarnemingen van nauwverwante families: Pallopteridae (fladdervliegen), Platystomatidae (platbekvliegen) en Ulidiidae (prachtvliegen). Het is mijn bedoeling hiervan in de toekomst eveneens een tabel te maken.

Meer informatie is te vinden op www.eis-nederland.nl/boorvliegen

John Smit

top

Kokerjufferwaarnemingen en foto's

Sinds begin dit jaar heeft de EIS-werkgroep Trichoptera een nieuwe start gemaakt. Trichoptera zijn een insectenorde, waarvan de larven bekend staan als kokerjuffers, die in het water leven, en de volwassen dieren, die een motachtig voorkomen hebben en bekend staan als schietmotten.

De EIS-werkgroep heeft de volgende activiteiten:
  • Nieuw determinatiewerk - de vorig jaar overleden Nederlandse specialist Bert Higler was begonnen aan een determineerwerk voor de volwassen dieren, maar dat heeft hij nooit kunnen afwerken. Als werkgroep doen we nu een inspanning, dit werk alsnog af te maken. Het is de bedoeling, dit werk als Entomologische Tabel te publiceren, hopelijk in 2013. Hierbij spelen habitus-foto's een belangrijke rol: hiermee kunnen veel soorten al worden herkend, waaronder ook Rode Lijst-soorten. Het onderzoeksgebied betreft Nederland, België en Luxemburg. Overigens kan iedereen meewerken aan het nieuwe boek door fraaie habitus-foto's op te sturen. Het zal in veel gevallen wel nodig zijn ook de schietmot te verzamelen en ter determinatie-controle op te sturen; neem gerust contact op met David.
  • Veldwerk - voor het achterhalen van de verspreiding van soorten en voor het maken van habitus-foto's is nog zeer veel veldwerk nodig. Om dit mede mogelijk te maken is door de Uyttenboogaard-Eliasenstichting voor het onderzoeksjaar 2011 een subsidie toegekend.
  • Zowel de waarnemingen op waarneming.nl als waarneming.be worden gevolgd; waarnemingen worden becommentarieerd en gevalideerd.
  • Nieuwsbrief - in mei 2011 verscheen de 12e Digitale kokerjuffer. Dit is de opvolger van de Nederlandse kokerjuffer, die tot vorig jaar door Bert Higler werd samengesteld. In de laatste nieuwsbrief is onder andere een artikel verschenen over Oligostomis reticulatum, een soort die in zowel Nederland als België voor het eerst in 50 jaar weer is aangetroffen. Deze en eerder verschenen nummers van onze nieuwsbrief, alsmede meer informatie, zijn te vinden op www.eis-nederland.nl/kokerjuffers
David Tempelman & Koen Lock.

top

Vliegende herten gezocht op de Veluwe

De afgelopen jaren is er veel aandacht geweest voor het vliegend hert. In opdracht van het ministerie van LNV (tegenwoordig ELI) is veel onderzoek verricht naar het voorkomen in Nederland. Hieruit is gebleken dat het vliegend hert in vijf kerngebieden in Nederland voorkomt, waarvan de Veluwe het grootste gebied vormt.

Er zijn op de Veluwe verschillende kernen aan te geven waar grote populaties van het vliegend hert voorkomen, zoals onder andere Elspeet, Vierhouten, Gortel, Hoog Soeren en rond het Aardhuis. Toch is het nog niet duidelijk hoe het zit met het vliegend hert aan de randen van de Veluwe. Hiervoor willen we wederom graag om uw medewerking vragen, door uw waarnemingen door te geven.

Het vliegend hert is een van de spectaculairste en grootste insecten in Europa. Het mannetje kan wel zo'n 8 centimeter groot worden, waarbij met name de grote gewei-vormige kaken zeer opvallen. Het vliegend hert is zeldzaam en is in Europa wettelijk beschermd. De larven leven van door schimmels aangetast ondergronds eikenhout. De volwassen dieren zijn vaak te vinden op eikenstammen bij bloedende wondjes waar ze van het sap likken.

Dit jaar wil de stichting European Invertebrate Survey - Nederland (EIS) graag achterhalen waar het vliegend hert zich aan de randen van de Veluwe bevindt. Er zijn verschillende waarnemingen bekend uit alle gebieden buiten de kernpopulaties, echter velen daarvan zonder bewijsmateriaal in de vorm van een foto. We zijn vooral erg geïnteresseerd in de zuidoostelijke Veluwe, het gebied ten zuiden van Apeldoorn.

Rond Beekbergen zijn enkele oude waarnemingen bekend, van voor 1950, en sinds 2001 zijn daar 3 waarnemingen bijgekomen. Een ander gebied is de Veluwezoom, hier zijn uit de jaren 80 enkele waarnemingen bekend, echter allen zonder bewijs. Uit museum collecties weten we dat er in de 19e eeuw wel degelijk populaties aanwezig zijn geweest nabij Beekbergen, Eerbeek en Brummen. Reden te meer om dit gebied eens onder de loep te nemen. Daarnaast blijven we natuurlijk altijd geïnteresseerd in alle waarnemingen, ook uit de bekende vier kerngebieden.

Oproep
Hierbij willen wij een ieder oproepen om waarnemingen van het vliegend hert door te geven, het liefst voorzien van een foto. De gegevens die we in ieder geval graag ontvangen zijn:
  1. het geslacht;
  2. het aantal individuen;
  3. de datum; en
  4. een zo nauwkeurig mogelijk omschreven vindplaats.
Ook aantekeningen over het gedrag zijn zeer welkom. Vergeet niet uw naam en e-mailadres of telefoonnummer te vermelden, zodat eventuele details nagevraagd kunnen worden. Oude waarnemingen zijn uiteraard ook welkom.

De waarnemingen kunnen per e-mail gestuurd worden naar: eis@ncbnaturalis.nl of per post naar: EIS-Nederland, Antwoordnummer 10430, 2300 WB Leiden (geen postzegel nodig).

Voor meer informatie zie onze website: www.eis-nederland.nl/vliegendhert

John Smit

top

Sprinkhanen in Utrecht


Werkatlas
In de werkatlas Verspreiding sprinkhanen en krekels Provincie Utrecht wordt een overzicht gegeven van de in de Provincie Utrecht voorkomende soorten sprinkhanen en krekels. Het doel van de atlas is het geven van inzicht in de huidige verspreiding van soorten en 'witte gebieden'. Dat zijn gebieden waar recent geen of weinig onderzoek heeft plaatsgevonden. Er wordt dus geen aandacht besteed aan herkenning, ecologie en trends. Per soort zijn twee kaartjes opgenomen: één met waarnemingen uit de periode 1900 tot 2011 en één met waarnemingen uit de periode 2000-2010. Het eerste kaartje biedt een totaaloverzicht van alle waarnemingen vanaf 1900, het tweede alleen van het laatste decennium.

Excursie
Op zondag 7 augustus gaan we op excursie langs de Lek in de Provincie Utrecht. Het doel is nieuwe vindplaatsen te vinden van soorten als gouden sprinkhaan, greppelsprinkhaan, zuidelijk spitskopje, kalkdoorntje en krasser. Daarvoor bezoeken we natuurgebieden en buitendijkse gebieden. We proberen al rijdend en fietsend over de dijk een zo groot mogelijke afstand af te leggen om veel nieuwe gegevens voor de nieuwe sprinkhaanatlas te verzamelen. De excursie is zowel geschikt voor ervaren sprinkhaanonderzoekers als beginners. We beginnen om 12.00 uur en gaan door tot ongeveer 16.00 uur. Opgave en meer informatie bij florisbrekelmans@gmail.com.

Floris Brekelmans

top

Van waarnemen naar natuurbeschermen - De natuur telt mee!


Zaterdag 1 oktober 2011
10.00 – 16.00 uur
Domstadcollege Utrecht
Meldt u aan op www.knnv.nl
deelname: 10 euro

Maar liefst 20.000 vrijwilligers doen onderzoek naar planten en dieren. In geen land ter wereld weet men zoveel van de natuur als in Nederland. Helaas leidt deze kennis nog niet tot adequate natuurbescherming. We willen vrijwilligers motiveren om hun werkterrein en expertise te verbreden naar allerlei praktische vormen van natuurbescherming. Dit congres biedt praktische tips en tal van inspirerende voorbeelden zodat u zèlf, samen met anderen, aan de slag kan met natuurbescherming.

Er zijn tien workshops over o.a.:
  • Optimaal gebruik van waarnemingen voor natuurbescherming
  • Ruimtelijke ordening en natuurbescherming
  • Procederen voor beginners
  • Succesvolle lobby
  • Natuurbescherming in de stad
  • Natuurbeheer in eigen hand
De workshops en lezingen worden verzorgd door o.a. Vogelbescherming Nederland, Natuur en Milieu, Landschapsbeheer Nederland, KNNV, Natuurmonumenten en De Vlinderstichting. Kijk voor het complete programma op www.knnv.nl. Dit congres wordt mede mogelijk gemaakt door het Prins Bernhard Cultuurfonds.

top

Diverse libellensoorten terug in Nederland

Op 11 mei vonden Theo Muusse en Gert Veurink vier mannetjes en een eiafzettend vrouwtje van de sierlijke witsnuitlibel Leucorrhinia caudalis (zie foto Gert Veurink) in de Weerribben in Noordwest-Overijssel. Nadat vorig jaar al een enkel exemplaar was aangetroffen, blijkt zich nu dus een populatie ontwikkeld te hebben van deze bijzondere libel. Op 6 juni werden door Ronald van Seijen ook meerdere mannetjes aangetroffen in een petgat in de Wieden.

In het begin van de vorige eeuw waren enkele populaties bekend, vooral in het zuiden en oosten van ons land. In 2006 werden al enkele sierlijke witsnuitlibellen bij de Sint Pietersberg aangetroffen, maar hier is de soort niet gevestigd. Met de waarnemingen van de Weerribben en de Wieden lijkt ze weer vaste voet aan de grond te krijgen. Ze zullen daarbij ongetwijfeld baat hebben bij de recent aangelegde petgaten.

Ook de mercuurwaterjuffer Coenagrion mercuriale is terug op de Nederlandse lijst. Op 1 juni 2011 ontdekte Theo Muusse het eerste mannetjes van deze waterjuffer in Midden-Limburg, de eerste zekere waarneming sinds 1929. Later werden nog diverse andere exemplaren gezien. Het betreft een zeer kritische soort van bijzondere biotopen, smalle kwelbeken in grasland. Libellenkenners achtten de kans zeer klein dat ze nog in Nederland voorkwam. Met de (her)ontdekking van de sierlijke witsnuitlibel, bosdoorntje, kleine grasboktor (Calamobius filum) en de rode schouderboktor (Rhamnusium bicolor; zie elders in deze nieuwsbrief) is 2011 al met al een heel bijzonder insectenjaar.

De kolonisatie van Nederland door de gaffelwaterjuffer Coenagrion scitulum zet door. Na eerdere waarnemingen uit de drie zuidelijke provincies (Zeeland, Limburg en Noord-Brabant), is het de soort nu ook gelukt om Zuid-Holland te bereiken. Op 10 juli 2011 vond Eus van der Burg tenminste 1 copula van deze zuidelijke soort op de Maasvlakte.

Bron: Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie

top

Bijzondere boktorren (her)ontdekt

De afgelopen maanden zijn in Nederland twee bijzondere boktorren aangetroffen. Op 17 mei ontdekten Marijke Kanters en Ed Colijn tijdens een excursie in Zuid-Limburg de rode schouderboktor Rhamnusium bicolor (zie foto Marijke Kanters). De laatste waarneming van deze kever dateert van 70 jaar geleden.

Een week later, op 24 mei, vond Dick Belgers in de Blauwe Kamer tussen Rhenen en Wageningen de kleine grasboktor Calamobius filum, een soort die nog nooit is waargenomen in Nederland. Het is een warmteminnende Zuid-Europese soort die zich, mogelijk onder invloed van klimaatsverandering, de laatste jaren langzaam noordwaarts lijkt uit te breiden. Deze Nederlandse vondst is tot nu toe de meest noordelijke vindplaats in Europa.

Ed Colijn

top

Bosdoorntje herontdekt

Op 13 mei hebben biologiestudenten Bram Omon en Kees van Bochove een populatie van het bosdoorntje Tetrix bipunctata ontdekt in park de Hoge Veluwe. Deze bijzondere sprinkhaan stond als Verdwenen op de rode lijst en was al 36 jaar niet meer in Nederland waargenomen.

De laatste waarneming dateert van 1975, uit de buurt van Assel (Apeldoorn). Verder onderzoek zal moeten uitwijzen of het diertje nog op andere plekken voorkomt in het park.

De vondst werd aardig opgepikt in de media, met name in de regio, maar ook in de Telegraaf en het Algemeen Dagblad.

Zie verder: forum.waarneming.nl/smf/index.php/topic,144074.0.html

Roy Kleukers

top

Na 19 jaar, tweede populatie kleine groene sabelsprinkhaan ontdekt

Op 21 juli hoorde ik aan de oostkant van het ruig begroeide spoortalud net ten noorden van Brummen een typisch sabelsprinkhanengeluid dat bestond uit een een aanzwellend zoemen van steeds 5 seconde. Het maken van de opname werd gehinderd door de trein, vliegtuigen, een mestinjector, een baggermachine die de sloot aan het slopen was en herrie van het aangrenzende bedrijventerrein. Toen ik ze probeerde op te sporen hielden ze zich al snel stil maar op 22 juli kon ik deze opname en bijgaande foto maken.

De kleine groene sabelsprinkhaan, Tettigonia cantans was tot nu toe alleen uit Nederland bekend van een in 1992 door Luc Willemse ontdekte populatie rond Rijssen, Overijssel. Mogelijk komen tussen Rijssen en deze nieuwe locatie in Brummen nog andere populaties voor.

Zie verder: waarneming.nl/waarneming/view/55782136 en waarneming.nl/waarneming/view/55798249

Michel Klemann

top

Eerste vondst Amerikaanse ooglapmot in Europa

In 2009 en 2010 vond vlinderspecialist Hans Huisman enkele kleine vlindertjes bij Wezep. De dieren bleken moeilijk op naam te brengen. Met behulp van DNA-technieken werd door NCB Naturalis bepaald dat het Bucculatrix ainsliella betreft (zie foto Erik van Nieukerken). Deze Amerikaanse vlinder werd nog niet eerder in Europa gevonden.

De rupsen maken gangen (mineren) in de bladeren van Amerikaanse eik Quercus rubra. Dit is bijzonder omdat er op deze boom bijzonder weinig insecten leven en dit is het eerste insect uit het oorsprongsgebied dat nu in Europa lijkt aan te slaan. Het vlindertje krijgt als Nederlandse naam Amerikaanse ooglapmot.

Roy Kleukers

top

Proceedings loopkevercongres Westerbork

In 2009 vond in Westerbork het veertiende Europese loopkevercongres plaats (European Carabidologists Meeting); vier dagen gevuld met lezingen gevolgd door een afsluitend excursieweekend. Veel van de lezingen en posters zijn omgewerkt tot artikelen voor de proceedings. Het vijftallige redactieteam omvatte drie Nederlanders, waaronder EIS-werkgroepcoördinator Hans Turin en EIS-bureaumedewerker Jinze Noordijk.

Met de ruim 570 pagina's is het een omvangrijke uitgave geworden. De bijdragen beslaan vele onderwerpen: beschrijvingen van nieuwe soorten, voedselgedrag, morfologie, inventarisatiemethodieken, faunistische overzichten en effecten van habitatveranderingen - om er maar een paar te noemen. Omdat loopkevers al zo lang en uitgebreid worden bestudeerd zijn ze ook van groot belang gebleken voor allerlei algemeen geldende biologische en ecologische principes, het artikel is daarom ook goed leesvoer voor niet-carabidologen.

De proceedings zijn verschenen als special issue in het open acces tijdschrift ZooKeys. Alle artikelen zijn dan ook gratis te downloaden via de website www.pensoft.net/journals/zookeys/issue/100. Voor wie toch graag het complete boek wil aanschaffen kan dit voor € 171,10 bestellen via dezelfde website.

Kotze, J.D., T. Assmann, J. Noordijk, H. Turin & R. Vermeulen (eds.) 2011. Carabid beetles as bioindicators: biogeographical, ecological and environmental studies. Proceedings of the XIV European Carabidologists Meeting, Westerbork, 14-18 September 2009. ZooKeys (special issue) 100: 1-574.

Roy Kleukers

top

Nederlandse Faunistische Mededelingen 35

Op dit moment is NMF 35 op weg naar de abonnees. Deze keer onder meer veel aandacht voor vliesvleugeligen.

Inhoud

1-15 M.P. Soesbergen - Bladpootkreeften in Nederland, een overzicht (Crustacea: Branchiopoda: Phyllopoda)
17-20 R.L. Veenendaal - Pseudomalus triangulifer, een nieuwe kogelgoudwesp voor de Nederlandse fauna (Hymenoptera: Chrysididae)
21-26 S.J.J. Schreven - De luzernebehangersbij Megachile rotundata nieuw voor de Nederlandse fauna (Hymenoptera: Apoidea: Megachilidae)
27-32 S.J.J.Schreven - De schubhaarkegelbij Coelioxys afra nieuw voor Nederland (Hymenoptera: Apoidea: Megachilidae)
33-35 M.J. Gijswijt - Tweede aanvulling op de naamlijst van de Nederlandse bronswespen (Hymenoptera: Chalcidoidea)
37-43 R.C.M. Verdonschot, T.B.M. Dekkers & J.G.M. Cuppen - De waterkever Yola bicarinata na meer dan honderd jaar weer aangetroffen in Nederland (Coleoptera: Dytiscidae)
45-51 M.P. Berg, C.G.E. van Noordwijk & A. Kruithof - De brede pissebed Porcellio dilatatus komt nog vrijlevend voor in Nederland (Isopoda: Porcellionidae)
53-59 B. Aukema - Nieuwe en interessante Nederlandse wantsen IV (Hemiptera: Heteroptera)
61-67 M.A. Faasse & S. Waajen - De steelkwallen van Nederland (Cnidaria: Staurozoa)
69-72 A. van Stipdonk & Th. Zeegers - Eiafzet van de sluipvlieg Phorocera grandis op de eikenprocessierups Thaumetopoea processionea (Diptera: Tachinidae, Lepidoptera: Thaumetopoeidae)
73-82 J.T. Kuper & W.C.E.P. Verberk - Fenologie, habitat en verspreiding van pluimmuggen in Nederlandse hoogvenen (Diptera: Chaoboridae)
83-86 A.E. de Winter - Uitbreiding van de grote groene sabelsprinkhaan Tettigonia viridissima in Noord-Groningen (Orthoptera)
87-90 D. van den Toorn - Notes on the identification of the pseudoscorpions Chthonius tetrachelatus and C. kewi (Pseudoscorpiones: Chthoniidae)



Roy Kleukers

top

Van de redactie

Dit is het zevende nummer van Tentakel, de digitale nieuwsbrief over ongewervelde dieren. Deze nieuwsbrief verschijnt onregelmatig naast de reguliere papieren EIS-nieuwsbrief.

In de nieuwsbrief is plaats voor allerlei korte berichten die het onderzoek aan ongewervelden in Nederland aangaan: berichten van het EIS-bureau, oproepen, bijzondere en fenologische waarnemingen, aankondiging van rapporten en boeken en een activiteitenagenda. Ook al uw bijdragen zijn welkom. U kunt deze sturen naar eis@ncbnaturalis.nl

De nieuwsbrief is opgezet als Internetpagina (in HTML) en kan in de meest gangbare e-mailprogramma's worden gelezen. Met de berichtopmaak/e-mailindeling ingesteld op (originele) HTML ziet u behalve tekst ook plaatjes en kunt u via de blauwe links eenvoudig alleen dat nieuws er uit pikken dat u interesseert. Mocht u problemen hebben met het instellen van het HTML-formaat in uw e-mailprogramma schroom dan niet en neem gerust contact op. Of probeer het hier met uw webbrowser.

Mocht u geen belangstelling (meer) hebben voor deze nieuwsbrief: een retour-mailtje naar dit adres is voldoende om uw e-mailadres te verwijderen van deze mailinglist. Aanmelden op dit adres is vanzelfsprekend ook mogelijk.

Ed Colijn

top

Index

De reeds verschenen nummers van Tentakel.

Tentakel 69 - 12 april 2023
Tentakel 68 - 22 februari 2023
Tentakel 67 - 15 december 2022
Tentakel 66 -18 oktober 2022
Tentakel 65 - 30 augustus 2022
Tentakel 64- 14 juni 2022
Tentakel 63 - 14 april 2022
Tentakel 62 - 20 januari 2022
Tentakel 61 - 15 december 2021
Tentakel 60 - 13 oktober 2021
Tentakel 59 -23 april 2021
Tentakel 58 - 13 april 2021
Tentakel 57 - 17 februari 2021
Tentakel 56 - 5 januari 2021
Tentakel 55 - 20 oktober 2020
Tentakel 54 - 25 augustus 2020
Tentakel 53 - 7 juli 2020
Tentakel 52 - 1 mei 2020
Tentakel 51 - 25 februari 2020
Tentakel 50 - 1 januari 2020
Tentakel 49 - 22 oktober 2019
Tentakel 48 - 27 augustus 2019
Tentakel 47 - 10 juli 2019
Tentakel 46 - 9 mei 2019
Tentakel 45 - 13 maart 2019
Tentakel 44 - 1 januari 2019
Tentakel 43 - 24 oktober 2018
Tentakel 42 - 22 augustus 2018
Tentakel 41 - 26 juni 2018
Tentakel 40 - 1 mei 2018
Tentakel 39 - 22 februari 2018
Tentakel 38 - 1 januari 2018
Tentakel 37 - 13 november 2017
Tentakel 36 - 5 september 2017
Tentakel 35 - 12 juli 2017
Tentakel 34 - 15 mei 2017
Tentakel 33 - 16 maart 2017
Tentakel 32 - 25 januari 2017
Tentakel 31 - 25 oktober 2016
Tentakel 30 - 21 juli 2016
Tentakel 29 - 25 mei 2016
Tentakel 28 - 24 maart 2016
Tentakel 27 - 18 januari 2016
Tentakel 26 - 16 december 2015
Tentakel 25 - 25 september 2015
Tentakel 24 - 6 augustus 2015
Tentakel 23 - 4 juni 2015
Tentakel 22 - 22 april 2015
Tentakel 21 - 26 februari 2015
Tentakel 20 -17 december 2014
Tentakel 19 -12 juni 2014
Tentakel 18 -20 maart 2014
Tentakel 17 -19 december 2013
Tentakel 16 - 2 november 2013
Tentakel 15 - 25 juli 2013
Tentakel 14 - 2 mei 2013
Tentakel 13 - 14 januari 2013
Tentakel 12 - 14 december 2012
Tentakel 11 - 19 juli 2012
Tentakel 10 - 8 mei 2012
Tentakel 9 - 8 maart 2012
Tentakel 8 - 1 december 2011
Tentakel 7 - 28 juli 2011
Tentakel 6 - 6 april 2011
Tentakel 5 - 23 december 2010
Tentakel 4 - 15 november 2010
Tentakel 3 - 15 september 2010
Tentakel 2 - 10 augustus 2010
Tentakel 1 - juli 2010